iii. raport z badania ankietowego dotyczącego
advertisement
PROJEKT STRATEGIA ROZWOJU GMINY GARWOLIN NA LATA 20152025 Garwolin, maj 2015 1 Spis treści I. WPROWADZENIE .................................................................................................................. 3 II. RAPORT O STANIE GMINY GARWOLIN ................................................................................... 4 1. TEREN I KORZYŚCI MIEJSCA ................................................................................................... 5 1.1 . Uwarunkowania wynikające z położenia administracyjnego ............................................... 5 1.2. Uwarunkowania wynikające z położenia komunikacyjnego ................................................ 7 1.3.Walory przyrodnicze ........................................................................................................... 8 1.4.Walory kulturowe ............................................................................................................... 9 2. SPOŁECZEŃSTWO ................................................................................................................ 11 2.1. Kapitał ludzki ................................................................................................................... 11 2.1.1. Demografia ......................................................................................................................... 11 2.1.2. Rynek pracy......................................................................................................................... 16 2.1.3. Zamożność mieszkańców ................................................................................................... 18 2.2. Kapitał społeczny ............................................................................................................. 19 3. GOSPODARKA ..................................................................................................................... 22 4. INFRASTRUKTURA ............................................................................................................... 26 4.1. Infrastruktura techniczna ................................................................................................. 26 4.2. Mieszkalnictwo ................................................................................................................ 28 4.3. Infrastruktura społeczna................................................................................................... 30 4.3.1. Edukacja .............................................................................................................................. 30 4.3.2. Sport i rekreacja.................................................................................................................. 36 4.3.3. Kultura................................................................................................................................. 38 4.3.4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna ................................................................................. 40 5. FINANSE GMINY .................................................................................................................. 41 III. RAPORT Z BADANIA ANKIETOWEGO DOTYCZĄCEGO STRATEGII ROZWOJU GMINY GARWOLIN NA LATA 2015-2025 .................................................................................................................... 46 IV. ANALIZA SWOT ................................................................................................................... 57 V. WIZJA GMINY ..................................................................................................................... 60 VI. RELACJE POMIĘDZY STRATEGIĄ GMINY GARWOLIN A STRATEGIAMI I PROGRAMAMI WYŻSZEGO RZĘDU ...................................................................................................................... 66 VII. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁAŃ................................................................ 76 VIII. SYSTEM WDRAŻANIA I MONITOROWANIA STRATEGII .......................................................... 79 2 I. WPROWADZENIE Proces przygotowania Strategii Rozwoju Gminy Garwolin rozpoczęto w czerwcu 2014 roku. Kluczową przyczyną podjęcia decyzji o przygotowaniu Strategii była zmiana podejścia do zarządzania strategicznego w sektorze publicznym na poziomie europejskim i krajowym. W ramach Unii Europejskiej przyjęto „Strategię Europa 2020” (czerwiec 2010 r.), w Polsce natomiast w ostatnich latach wdrożono nowy system zarządzania rozwojem kraju oparty na kilkunastu kluczowych dokumentach strategicznych: „Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności” (przyjęta przez radę Ministrów w lutym 2013 r.), „Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo” (przyjęta przez Radę Ministrów we wrześniu 2012 r.) oraz 9 strategii zintegrowanych („Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. Dynamiczna Polska 2020” (styczeń 2013 r.), „Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020” (czerwiec 2013 r.), „Strategia Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)” (styczeń 2013 r.), strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. Perspektywa do 2020 r.” (czerwiec 2013 r.), strategia „Sprawne Państwo 2020” (luty 2013 r.), „Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020” (marzec 2013 r.), „Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie” (lipiec 2010 r.), „Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa” na lata 2012-2020 (kwiecień 2012 r.), „Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022” (kwiecień 2013 r.). Na poziomie regionalnym również przyjęto nowe dokumenty strategiczne – w województwie mazowieckim była to „Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. Innowacyjne Mazowsze” (październik 2013 r.). Ważnym procesem, który wpływał na decyzję o aktualizacji Strategii Gminy Garwolin było również programowanie nowego budżetu Unii Europejskiej na lata 2014-2020. Strategiczne zaprogramowanie rozwoju gminy na kolejne lata stwarza możliwość racjonalnego korzystania z szans finansowania rozwoju lokalnego jakie pojawiły się w nowej unijnej polityce spójności. Proces powstawania Strategii Rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 został przygotowany w sposób ekspercki w okresie między grudniem 2014 a majem 2015 roku. W pierwszym etapie eksperci Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej opracowali raport diagnostyczny oraz wyniki z badania społecznego. Następnie przeprowadzono warsztaty dot. omówienia analizy danych zastanych ustalenia, kluczowych elementów Strategii (SWOT, misja, wizja, cele strategiczne i operacyjne). W dalszej kolejności opracowano wskaźniki pomiaru celów oraz system monitoringu strategii. 3 II. RAPORT O STANIE GMINY GARWOLIN ZAKRES CZASOWY RAPORTU W Raporcie wykorzystano dane historyczne oraz te odnoszące się do stanu obecnego. Pozwoliło to na ujęcie większości zjawisk w formie dynamicznej, w celu ich szerszej analizy. Przyjęty przedział czasowy to 5 lat. W trakcie opracowywania części diagnostycznej strategii dołożono przy tym wszelkich starań, by wykorzystywane dane statystyczne oraz inne informacje, stanowiące podstawę do wskazania istniejących uwarunkowań, szans i zagrożeń Gminy, były możliwie najbardziej aktualne. Ze względu na to, iż minął dopiero pierwszy kwartał 2015 r. , większość z nich dotyczy okresu 2009-2013. W przypadku niektórych zagadnień zakres czasowy analiz został rozszerzony do 10 lat. W Raporcie pojawiają się też dane dla 2014 r. ZAKRES PRZESTRZENNY RAPORTU W celu maksymalnie pełnego przeanalizowania możliwości rozwoju Gminy w Raporcie zawarto liczne porównania w zakresie analizowanych zagadnień ze średnimi wartościami powiatowymi i wojewódzkimi. Pozwala to na nakreślenie obiektywnego zewnętrznego tła zachodzących procesów. Wyróżnione jednostki/grupy referencyjne wraz z charakterystyką znajdują się w tabeli 1. Tab. 1 Charakterystyka jednostek referencyjnych. Grupa/jednostka Charakterystyka Województwo mazowieckie gminy wiejskie położone w granicach administracyjnych województwa mazowieckiego, z wyłączeniem podregionu m.st. Warszawy (n=229) Powiat garwoliński wszystkie gminy należące do powiatu garwolińskiego (n=14) 4 1. TEREN I KORZYŚCI MIEJSCA 1.1 . Uwarunkowania wynikające z położenia administracyjnego Gmina Garwolin to gmina wiejska położona w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie garwolińskim. Usytuowana jest po obu stronach rzeki Wilga i graniczy z powiatem otwockim oraz gminami: Pilawa, Miastków Kościelny, Górzno, Łaskarzew, Wilga i miastem Garwolin. Powierzchnia gminy wynosi 136 km². Województwo mazowieckie jest największym województwem w kraju, zarówno pod względem zajmowanego obszaru – 35,6 km² (11,4% powierzchni Polski), jak i liczby ludności – 5,3 mln osób (ponad 14% ludności Polski). Charakteryzuje się ono wysokim tempem wzrostu gospodarczego oraz największym spośród polskich regionów udziałem w wytwarzaniu PKB kraju. Szczególną rolę w generowaniu tych zjawisk pełni metropolia warszawska, będąca najważniejszym krajowym ośrodkiem nauki, kultury, biznesu i polityki. Stolica województwa silnie oddziałuje na swoje otoczenie, przy czym przestrzenny zasięg tego oddziaływania jest niewielki. Pozytywny wpływ, wyrażony wyższą niż w pozostałych częściach regionu dynamiką napływu ludności i znacznie większą niż na całym Mazowszu liczbą podmiotów gospodarczych, jest wyraźnie widoczny jedynie w najbliższym otoczeniu miasta, tj. około 30-40 km od jego granic. Istotnym uwarunkowaniem rozwoju gminy jest też sytuacja społeczno-gospodarcza oraz potencjał usługowy powiatu, w którym funkcjonuje. Wizerunek powiatu rzutuje na wizerunek gmin go tworzących - ma tu miejsce sprzężenie zwrotne, bowiem potencjał powiatu jest tworzony przez potencjały gmin, ale jednocześnie na decyzje inwestorów o lokalizacji danego przedsięwzięcia w gminie wpływa ogólny klimat i tło rozwoju, jakie powiat kształtuje. Powiat garwoliński, w którym po reformie administracyjnej z roku 1999 znalazła się Gmina Garwolin, jest jednym z 42 powiatów województwa mazowieckiego. Pod względem zajmowanej powierzchni (1285 km²) plasuje się na szóstym miejscu w województwie, a pod względem liczby ludności (108 562 os.) – na trzynastym [BDL GUS 2013]. Jego stolicą (siedzibą) jest miasto Garwolin, które liczy pond 17 tys. mieszkańców i przeżywa obecnie dynamiczny rozwój budownictwa jednorodzinnego. Na swym terenie skupia ono wiele instytucji o charakterze ponadlokalnym. Należy do nich zaliczyć: Starostwo Powiatowe, Sąd Rejonowy, Prokuraturę, ZUS, KRUS, banki, Urząd Skarbowy oraz Szpital Powiatowy. W raporcie atrakcyjności inwestycyjnej województwa mazowieckiego wraz z oceną jego potencjału inwestycyjnego opracowanym przez ekspertów Agencji Rozwoju Mazowsza, powiat garwoliński wypada przeciętnie. W ujęciu ogólnym zajął 22 miejsce i został zaliczony do przedostatniej klasy na 6-stopniowej skali. Podobnie sytuacja przedstawia się w ujęciu dziedzinowym. Za wyjątkiem oceny atrakcyjności dla nowoczesnych usług dla biznesu osiągnięty przez powiat wynik pozycjonował go w piątej klasie (tab. 2). Tab. 2 Pozycja powiatu garwolińskiego w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej powiatów województwa mazowieckiego (2009). Wskaźnik Miejsce (klasa) 5 Atrakcyjność dla gospodarki narodowej (ujęcie ogólne) 22 (klasa V) Atrakcyjność dla przemysłu przetwórczego 22 (klasa V) Atrakcyjność dla nowoczesnych usług dla biznesu 22 (klasa IV) Atrakcyjność dla turystyki i gastronomii 28 (klasa V) Atrakcyjność dla handlu i napraw 20 (klasa V) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Godlewska-Majkowska, H. i in. (2011) Raport atrakcyjności inwestycyjnej województwa mazowieckiego wraz z oceną jego potencjału inwestycyjnego, Warszawa: Agencja Rozwoju Mazowsza. Oto jak powiat garwoliński wypadał w innych dostępnych rankingach: W rankingu powiatów województwa mazowieckiego pod względem sytuacji na rynku pracy (2012), w którym analizie poddano 42 jednostki, powiat garwoliński zajął 17 miejsce (skok o 4 miejsca w stosunku do roku 2011) czym zakwalifikował się do II klasy powiatów charakteryzujących się przeciętną sytuacją na rynku pracy. W tabeli x zaprezentowano miejsce zajmowane przez powiat garwoliński w poszczególnych obszarach składających się na ogólną ocenę sytuacji na rynku pracy (tab. 3). Tab. 3 Pozycja powiatu garwolińskiego w rankingu powiatów województwa mazowieckiego pod względem sytuacji na rynku pracy (2012). POZYCJA W RANKINGU OBSZARY SKŁADAJĄCE SIĘ NA SYTUACJĘ NA (KLASA) RYNKU PRACY 2011 2012 Obszar potencjału gospodarczego 17 (II) 18 (II) Obszar bezrobocia 23 (II) 24 (II) Obszar przepływów na rynku pracy 14 (I) 14 (I) Obszar wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji 21 (I) 30 (I) zawodowej Obszar zatrudnienia 19 (III) 22 (III) Obszar efektywności działań publicznych służb 20 (II) 3 (I) zatrudnienia Źródło: opracowanie własne na podstawie „ Rankingu powiatów województwa mazowieckiego pod względem sytuacji na rynku pracy”, http://obserwatorium.mazowsze.pl/upload/user/file/Raport%20Ranking%20powiat%C3%B3 w%20Mazovia%20final.pdf Na tle pozostałych powiatów województwa, powiat garwoliński wyróżnia się pozytywnie pod względem przepływów na rynku pracy oraz efektywności działań publicznych służb zatrudnienia, w której to dziedzinie osiągnął on bardzo znaczący awans w rankingu. Jego sytuacja kształtuje się relatywnie najgorzej w obszarze zatrudnienia. W rankingu magazynu „Newsweek” z 2014 r., w którym ocenie poddano jakość życia we wszystkich 380 polskich powiatach, powiat garwoliński zajął 105 pozycję. Autorzy zestawienia w analizach uwzględnili: poziom bezrobocia, wysokość średniej płacy, procent populacji pobierającej zasiłki socjalne, powierzchnię użytkową mieszkania na osobę, przestępstwa na 1000 mieszkańców, odsetek dzieci objętych 6 edukacją przedszkolną, procent populacji legitymujący się wyższym wykształceniem oraz frekwencję wyborczą.1 W rankingu atrakcyjności turystycznej powiatów województwa mazowieckiego przygotowanym przez Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych powiat garwoliński uplasował się na 24 miejscu i został zaliczony do powiatów przeciętnie atrakcyjnych. Do oceny poziomu potencjału turystycznego wykorzystano następujące zmienne: korzystający z noclegów na 1 tys. ludności, zwiedzający muzea na 1 tys. ludności, udział turystów zagranicznych wśród ogółu turystów korzystających z noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania, udział powierzchni prawnie chronionych w powierzchni ogólnej powiatu, udział terenów komunikacyjnych w powierzchni ogółem, liczba imprez organizowanych przez domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice na 1 tys. ludności.2 1.2. Uwarunkowania wynikające z położenia komunikacyjnego Gmina Garwolin charakteryzuje się dobrą dostępnością w komunikacji drogowej. Przez jej teren wiedzie droga krajowa nr 17 sukcesywnie rozbudowywana do parametrów drogi ekspresowej, która jest elementem trasy prowadzącej ruch tranzytowy na kierunki północpołudnie (Warszawa-Lublin-Hrebenne). Krajowa „siedemnastka” należy jednak do najbardziej niebezpiecznych dróg w Polsce. Wyczerpująca się przepustowość oraz zły stan nawierzchni powodują, że często dochodzi na niej do tragicznych wypadków, a przejazd z Warszawy przez Garwolin do granicy z Ukrainą bywa utrudniony. Budowa drogi ekspresowej S17 Garwolin – Kurów, odcinek Garwolin – granica województw mazowieckiego i lubelskiego jest przewidziana na lata 2015-2017. Realizacja inwestycji ma pozwolić na całkowite wyeliminowanie bądź zminimalizowanie negatywnych skutków wzrastającego natężenia ruchu. Istniejącym elementem zmodernizowanej drogi krajowej nr 17 jest oddana do użytku w 2007 r. obwodnica Garwolina. Początek obwodnicy znajduje się przed miejscowością Miętne, a koniec – w rejonie miejscowości Sulbiny. Jej trasa przecina wiodąca przez powiat drogę krajową nr 76 (Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków). Długość obwodnicy wynosi 12,797 km. Przez teren Gminy przebiega też sieć dróg powiatowych i gminnych, w większości utwardzonych. Wszystkie miejscowości mają dogodne połączenie komunikacyjne z miastem powiatowym i stolicą kraju. Transport publiczny w Gminie Garwolin zapewnia komunikacja autobusowa i kolejowa. W komunikacji autobusowej prowadzone są relacje o znaczeniu regionalnym – w kierunku Warszawy, Lublina, Zamościa, Siedlec i Łukowa oraz międzyosiedlowym (realizujące powiązania międzygminne, a także wewnątrzgminne). Komunikacja kolejowa prowadzona jest po linii Warszawa-Otwock-Pilawa-Dęblin-Lublin-Dorohusk-granica państwa, będącej linią 1 Źródło: http://polska.newsweek.pl/gdzie-w-polsce-zyje-sie-najgorzej-a-gdzie-najlepiej-rankingpowiatow,artykuly,351712,1.html 2 Źródło: Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych (2014), Ranking atrakcyjności turystycznej powiatów województwa mazowieckiego, Urząd Statystyczny w Warszawie. 7 o charakterze pierwszorzędnym. Na terenie Gminy znajduje się stacja Garwolin i przystanek osobowy Ruda Talubska. 1.3. Walory przyrodnicze Charakterystycznym elementem krajobrazu Gminy Garwolin są lasy. Wskaźnik lesistości Gminy jest wysoki i wynosi około 33% przy średniej krajowej kształtującej się na poziomie 27%. Zbiorowiska leśne koncentrują się w jej części zachodniej, tworząc zwarte i rozległe kompleksy. Ponadto lasy występują w niewielkich kompleksach na obrzeżach Gminy w części wschodniej i północnej. Są one komponentem zapewniającym równowagę ekologiczną środowiska. Spełniają też ważne funkcje gospodarcze i w coraz większym stopniu turystyczne. Na leśnych terenach Gminy preferuje się obszary przeznaczone na rekreację, szczególnie w granicach administracyjnych wsi: Stoczek, Wilkowyja, Władysławów, Sławiny w oparciu o walory przepływającej rzeki Wilgi. Kolejnym ważnym elementem systemu przyrodniczego Gminy jest przepływająca przez jej obszar rzeka Wilga. Ma ona bardzo rozwinięty system wodny, na który składa się wiele cieków. Najważniejszy z nich to bezimienna struga spod Samorządek w gminie Żelechów. Gęstość sieci rzecznej jest wyjątkowo duża i nawet niewielkie przepływy nie osłabiają tej cechy. Nad rzeką Wilgą utrzymują się stanowiska bobrów i wydr, co dowodzi, że degradacja środowiska nie postąpiła zbyt daleko. Zagrożeniem dla stanu czystości wód są jednak niekontrolowane spływy powierzchniowe z obszarów rolnych. Pomimo, że ilość wywożonej na użytki rolne gnojowicy w ostatnich latach zmalała, to wciąż stanowi ona lokalną uciążliwość środowiska. Pod względem morfologicznym część północna Gminy Garwolin położona jest na zdenudowanej wysoczyźnie morenowej, zaś część środkowa, to płaski obszar szerokiej miejscami doliny rzeki Wilga. W krajobrazie wyróżniają się wzgórza wydmowe, głównie w zachodniej części Gminy. Ich wysokość względna sięga 12 m. Ukształtowanie powierzchni, ze względu na przewagę terenów o niewielkim nachyleniu, nie stanowi bariery w rozwoju sieci osadniczej i rolnictwa. Warunki dla posadowienia standardowych budowli są dobre. Ograniczenia wynikają głównie z niekorzystnych warunków wodnych. W Gminie Garwolin występuje duża liczba pomników przyrody, co znalazło odbicie w przyjętym w 2012 r. herbie Gminy. Na terenie parku wiejskiego w Hucie Garwolińskiej rosną: sosna wejmutka, tulipanowiec i platan klonolistny, w zabytkowym parku przy Zespole Szkół Rolniczych w Miętnem - 9 dębów szypułkowych i 4 wiązy górskie, a w miejscowości Sławiny – 5 dębów szypułkowych. Ogółem w Nadleśnictwie Garwolin znajduje się 31 pomników przyrody. Ciekawie pod względem flory przedstawiają się też parki dworskie z XVIII-XIX wiecznym drzewostanem. Występują one w miejscowościach Huta Garwolińska oraz Miętne. Bogata szata roślinna stanowi niewątpliwie dużą atrakcję zarówno dla botaników jak i dla turystów. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Siedleckiego z dnia 30 września 1993 roku na terenie powiatu garwolińskiego znajduje się Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu. Obejmuje on znaczne obszary Gminy Garwolin położone w części zachodniej – 7380 ha, co stanowi 54,3% jej powierzchni. 8 1.4. Walory kulturowe Na terenie Gminy Garwolin znajduje się niewielka liczba obiektów zabytkowych. Są one reprezentowane przede wszystkim przez zespół dworsko-parkowy z I połowy XIX wieku w Miętnem. W 1975 r. został on wpisany do rejestru zabytków jako „Zespół dworski i dwór, oficyna dworska i park w Miętnem”. Po roku 1981 dwór opustoszał. W latach 1997-2002 przeprowadzono w nim gruntowne prace remontowe. Dwór w Miętnem – jest to budynek klasycystyczny, zwrócony frontem na zachód. Od frontu ma dwa ganki o dwóch kolumnach toskańskich, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Dach jest dwuspadowy, kryty pierwotnie gontem, obecnie blachą. W dworku odbywają się różnego rodzaju imprezy, szkolenia, warsztaty. Park dworski w Miętnem – ma on charakter typowo realistyczny, oparty na rzeźbie terenu, wodzie i roślinności. Z pierwotnego układu zabytkowego zachowała się piękna aleja lipowo-dębowa z najstarszymi drzewami liczącymi ponad 300 lat. Aby pokazać jego piękno oraz bogactwo flory i fauny, utworzono ścieżkę przyrodniczo kulturową, która pozwala na przybliżenie i poznanie przyrody zarówno dzieciom, młodzieży jak i osobom dorosłym, odwiedzającym park. Ścieżka ta, biegnie alejkami zabytkowego parku okalającego zabytkowy dwór w Miętnem. W miejscowym planie zagospodarowanie przestrzennego Gminy Garwolin z 2007 r. wokół zespołu dworsko-parkowego w Miętnem (bez części folwarcznej) oraz na zachód od zespołu wyznaczono strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej – ochrony historycznej struktury przestrzennej (strefa „A”). Część folwarczna została objęta strefą pośredniej ochrony konserwatorskiej – zachowania elementów zabytkowych (strefa „B”). Cały obszar zespołu dworsko-parkowego znalazł się też w strefie ochrony krajobrazu (strefa „K”). Do strefy „B” włączono także: zespół dworsko-parkowy w Rębkowie, cmentarz parafialny w Wilkowyi, cmentarz żydowski w Sulbinach, a w strefie „K” – teren na zachód od cmentarza parafialnego w Wilkowyi. Na terenie Gminy Garwolin obiekty zabytkowe reprezentowane są też przez wiejskie budownictwo drewniane obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej, którego przykłady znajdują się w miejscowościach na obszarze całej Gminy. Wśród nich można wymienić dworek drewniany z pierwszej połowy XIX wieku zbudowany prawdopodobnie dla rodziny Kłoczowskich w Górkach oraz dwór drewniany zbudowany pod koniec XIX wieku w Rębkowie. W Gminie Garwolin zlokalizowane są też miejsca Pamięci Narodowej: „Lisie Jamy” – miejsce rozstrzelań w latach 1941-1944 (Miętne), obelisk upamiętniający bitwę zgrupowania Obwodu „Gołąb” AK z kompanią Wehrmachtu w 1944 roku (Rębków), obelisk upamiętniający działalność Batalionów Chłopskich (Rębków), tablica upamiętniająca potyczkę AK z hitlerowcami w 1944 roku (Rębków), miejsce mordu – 1945 rok (Rębków Borki), 9 Stary Puznów – kapliczka z tablicą upamiętniająca działalność oddziału dywersyjnego AK „Wilczki” i wszystkich walczących o niepodległość ojczyzny w latach 1939-1945 (Stary Puznów). Obiektem przyciągającym do Gminy Garwolin turystów z całego kraju jest Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Górkach prowadzone przez Zgromadzenie Świętego Michała Archanioła (obecnie rozbudowywane). 10 2. SPOŁECZEŃSTWO 2.1. Kapitał ludzki 2.1.1. Demografia Na koniec 2013 r. Gmina Garwolin liczyła 12 820 mieszkańców, co w stosunku do roku 2009 było wzrostem o 5,77%. Jest to najwyższa dynamika zmiany liczby ludności wśród jednostek referencyjnych. Gmina charakteryzuje się też najwyższą wartością średniej rocznej stopy wzrostu liczby mieszkańców w latach 2003-2013 – ponad dwukrotnie wyższą od średniej dla grupy gmin wiejskich i ponad czterokrotnie wyższą od średniej dla powiatu garwolińskiego. Pod względem liczby ludności, analizowanej w kategoriach bezwzględnych, Gmina Garwolin jest przy tym prawie dwukrotnie większa niż średnia gmina wiejska w województwie (tab. 4), a w rankingu 15 największych gmin wiejskich województwa mazowieckiego plasuje się na 11 pozycji (tab. 5). Tab. 4 Dynamika zmian liczby ludności w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych. Średnia roczna Dynamika liczby Jednostka Liczba ludności na stopa wzrostu liczby ludności (2009terytorialna koniec 2013 r. ludności w latach 2013) 2003-2013 2009=100 Gmina Garwolin 12820 0,90% 105,77 Powiat garwoliński 108562 0,20% 101,70 G. w. w. m. 6605 0,40% 103,06 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Tab. 5 Top 15 gmin wiejskich województwa mazowieckiego pod względem liczby ludności. Liczba ludności na koniec 2013 Nazwa gminy r. Lesznowola 22904 Raszyn 21344 Stare Babice 17593 Jabłonna 17531 Siedlce 17315 Michałowice 17169 Mińsk Mazowiecki 14628 Jedlińsk 14106 Nieporęt 13466 Ostrów Mazowiecka 12978 Garwolin 12820 Nadarzyn 12499 Zakrzew 12434 Jedlnia-Letnisko 12411 Gostynin 12232 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 11 Przyglądając się liczbie ludności w Gminie Garwolin w poszczególnych latach w okresie 20032013, można zaobserwować, że w ciągu 10 lat wartość tej cechy systematycznie rosła. Największy wzrost liczby mieszkańców miał miejsce w 2010 roku i wyniósł 377 osób. Wzrost liczby ludności przełożył się na rosnącą gęstość zaludnienia Gminy – z 86 os./km² w 2003 r. do 94 os./km² w roku 2013 (ryc. 1). Ryc. 1 Liczba ludności i gęstość zaludnienia w Gminie Garwolin w latach 2003-2013. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Największe pod względem liczby ludności są miejscowości: Miętne, Sulbiny, Wola Rębkowska oraz Rębków. Liczba mieszkańców przekracza w nich 1 000 osób. Na drugim biegunie znajdują się: Władysławów, Michałówka, Budy Uśniackie i Ewelin zamieszkiwane przez mniej niż 100 osób. W okresie 2010-2014 najwyższe przyrosty liczby mieszkańców odnotowano w miejscowościach: Michałówka (13,7%), Sławiny (11,84%) oraz Czyszkówek (11,23%). Spadek wartości tego wskaźnika na przestrzeni 4 lat dotyczył z kolei siedmiu miejscowościach : Wola Rębkowska, Górki, Stary Puznów, Parcele Rębków, Stara Huta, Zakącie, Budy Uśniackie, przy czym w żadnym przypadku nie był on większy od 5%. (tab. 6) Tab. 6 Dynamika zmian liczby ludności w poszczególnych sołectwach Gminy Garwolin (20102014). 2010 2011 2012 2013 2014 Dynamika 2010=100 MIĘTNE 1778 1821 1836 1854 1855 104,33 SULBINY 1521 1546 1565 1592 1609 105,79 WOLA RĘBKOWSKA 1501 1499 1513 1495 1489 99,20 RĘBKÓW 1050 1048 1048 1057 1079 102,76 RUDA TALUBSKA 618 640 634 642 647 104,69 KRYSTYNA 522 520 527 527 534 102,30 JAGODNE 544 546 534 522 521 95,77 GÓRKI 447 445 449 452 449 100,45 WILKOWYJA 418 420 422 427 427 102,15 UNIN KOLONIA 363 366 373 387 402 110,74 WOLA 357 359 360 363 359 100,56 WŁADYSŁAWOWSKA STARY PUZNÓW 351 340 343 345 345 98,29 NIECIEPLIN 334 337 339 341 341 102,10 12 CZYSZKÓWEK 285 292 299 306 LUCIN 269 275 275 279 NOWY PUZNÓW 241 246 246 248 STOCZEK 233 231 233 237 PARCELE RĘBKÓW 236 235 237 232 NATALIA 214 208 215 226 SŁAWINY 152 155 157 169 UŚNIAKI 161 163 163 168 TALUBA 152 149 152 152 FELIKSIN 151 149 147 149 STARA HUTA 153 153 153 148 IZDEBNIK 129 132 129 131 ZAKĄCIE 108 107 104 103 WŁADYSŁAWÓW 93 93 96 97 MICHAŁÓWKA 73 74 80 82 BUDY UŚNIACKIE 79 78 78 75 EWELIN 58 57 60 61 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin 317 284 246 242 232 230 170 170 154 151 147 132 107 98 83 78 60 111,23 105,58 102,07 103,86 98,31 107,48 111,84 105,59 101,32 100,00 96,08 102,33 99,07 105,38 113,70 98,73 103,45 Jednym z podstawowych elementów struktury demograficznej ludności, oddziałującym na przebieg procesów demograficznych, jest wiek ludności. Gmina Garwolin charakteryzuje się relatywnie korzystnym udziałem poszczególnych ekonomicznych grup wieku w ogólnej liczbie ludności – najwyższym spośród jednostek referencyjnych udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym i najniższym udziałem ludności w wieku poprodukcyjnym (ryc. 2). Ryc. 2 Ludność według ekonomicznych grup wieku w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Zmiany liczebności poszczególnych grup wiekowych stanowią niezwykle ważne uwarunkowanie rozwoju gmin, gdyż ściśle wiążą się z realizacją zadań własnych – różne ich rodzaje adresowane są do różnych grup wiekowych. Analiza zjawiska w Gminie Garwolin w ujęciu dynamicznym wskazuje na stosunkowo stabilny udział poszczególnych grup wiekowych w kolejnych latach, co jest czynnikiem korzystnym w kontekście tworzenia oraz realizacji gminnych polityk i strategii rozwojowych (ryc. 3). Ryc. 3 Ludność według ekonomicznych grup wieku w Gminie Garwolin (2009-2013). 13 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Kolejnym istotnym wskaźnikiem poddanym analizie jest współczynnik feminizacji mający największe znaczenie dla rozwoju demograficznego w grupach wiekowych od 15 do 40 roku życia, w których zawiera się najwięcej małżeństw oraz rodzi najwięcej dzieci. Pod tym względem sytuację notowaną w Gminie Garwolin można uznać za raczej korzystną. Analiza piramidy wieku wskazuje bowiem, że chociaż w tych kluczowych grupach wiekowych występuje liczebna przewaga mężczyzn nad kobietami, to wskaźnik feminizacji kształtuje się na stosunkowo dobrym poziomie, nie osiągając wartości niższej niż 90 (min 91 dla grupy wiekowej 30-34 lata, max 99 dla grupy wiekowej 20-24 lata). Na obszarach wiejskich w Polsce o tradycyjnie rolniczym charakterze notowane są najczęściej wartości niższe, często wynoszące nawet poniżej 85. Nadwyżkę liczby mężczyzn w Gminie Garwolin (za wyjątkiem najmłodszych grup wiekowych 5-9 i 10-14 lat) dostrzega się aż do 55. roku życia. Dopiero w grupie wiekowej 60-64 lata i następnych przewagę liczebną uzyskują kobiety. Oznacza to, że w populacji nie tylko w młodszych, ale i starszych rocznikach wieku produkcyjnego brakuje kobiet. Źródłem zmian proporcji płci w starszych grupach wiekowych są różnice umieralności według płci, przede wszystkim obserwowane na terenie Polski zjawisko nadumieralności mężczyzn (ryc. 4). Ryc. 4 Piramida wieku ludności Gminy Garwolin (2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Ze strukturą wieku silnie powiązany jest też wskaźnik obciążenia demograficznego, który wskazuje liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku 14 produkcyjnym. Im wyższe wartości przyjmuje on w danym roku, tym bardziej niekorzystny wpływ struktura wiekowa wywiera na kondycję lokalnej gospodarki, przede wszystkim z punktu widzenia finansów publicznych (mała liczba osób płacących podatki przy dużej liczbie osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, ochrony zdrowia itp.). Dla Gminy Garwolin w 2013 roku wskaźnik sięgał relatywnie wysokiej wartości (61,9), co jednak jest efektem omówionego wcześniej dużego odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym. W tym przypadku obecna niekorzystność parametru w przyszłości może się przekształcić w pożądaną sytuację demograficzną (ryc. 5). Ryc. 5 Wskaźnik obciążenia demograficznego w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Pozytywnym zjawiskiem w Gminie Garwolin (widocznym zwłaszcza w odniesieniu do grupy gmin wiejskich województwa) jest też dodatni i wysoki przyrost naturalny przy czym jego wartość cechuje się nieregularnym trendem. Dodatnie wartości wskaźnika przyrostu naturalnego na terenie Gminy są jedną ze składowych wzrostu liczby ludności, wykazanego w jednym z poprzednich punktów (ryc. 6). Ryc. 6 Przyrost naturalny na 1000 ludności w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Na przestrzeni dziesięciu analizowanych lat w Gminie Garwolin występowało dodatnie saldo migracji. Można zatem stwierdzić, że wzrost liczby ludności w wyniku dodatniego przyrostu naturalnego był dodatkowo wzmacniany przez zjawisko migracji (ryc. 7). Ryc. 7 Saldo migracji na 1000 ludności w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2009-2013). 15 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Wymiana ludności w Gminie Garwolin dokonuje się głównie na poziomie miast – z miast pochodzi większa część nowych mieszkańców Gminy, ośrodki miejskie są także najważniejszym kierunkiem emigracji ludności. Charakterystyczny dla Gminy jest przy marginalny ruch migracyjny jej mieszkańców za granicę (tab. 7) Tab. 7 Zameldowania, wymeldowania i ogólne saldo migracji w Gminie Garwolin (20092013). 2009 2010 2011 2012 2013 ZAMELDOWANIA 163 146 141 146 165 OGÓŁEM 91 85 86 77 103 Z miast 71 60 55 69 62 Ze wsi 1 1 0 0 0 Z zagranicy WYMELDOWANIA 109 104 93 115 103 OGÓŁEM 79 73 58 82 70 Do miast 30 31 35 32 31 Na wieś 0 0 0 1 2 Za granicę SALDO MIGRACJI 54 42 48 38 62 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 2.1.2. Rynek pracy W latach 2009-2012 Gmina Garwolin odznaczała się rosnącym poziomem aktywności ekonomicznej wyrażonej w liczbie pracujących w głównym miejscu pracy przypadających na 1000 mieszkańców. Ten pozytywny trend został jednak zahamowany w 2013 r., gdy wartość omawianego wskaźnika spadła z 162 do 152 osób (ryc. 8) Ryc. 8 Pracujący w głównym miejscu pracy na 1000 mieszkańców w Gminie Garwolin (20092013). 16 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. W Gminie zarysowuje się problem bezrobocia. Stopa bezrobocia3 (mierzona stosunkiem liczby bezrobotnych do sumy liczby bezrobotnych i pracujących) jest w niej nieznacznie wyższa niż średnia dla powiatu garwolińskiego i wyraźnie niższa od średniej dla gmin wiejskich województwa. Niepokojąca może być obserwowana od 2010 r. tendencja wzrostowa w tej dziedzinie (tab. 8). Stopniowy wzrost wartości od 2010 r. dotyczy też drugiego z analizowanych w tym miejscu wskaźników – udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (ryc. 9). Rycina 10 pokazuje z kolei, że problem bezrobocia w Gminie w większym stopniu dotyka mężczyzn niż kobiet. Tab. 8 Stopa bezrobocia w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2009-2013). Dynamika Jednostka terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 zmiany (2009=100) Gmina Garwolin 27,9 23,1 22,4 26,1 28,2 101,1 Powiat garwoliński 25,7 22,8 22,8 26,2 28,0 108,8 G.w.w.m. 36,6 36,9 37,2 39,0 38,6 105,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Ryc. 9 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Garwolin ogółem (2009-2013) (%). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 3 Powiatowe Urzędy Pracy nie mają obowiązku opracowywania danych dotyczących stopy bezrobocia na poziomie gmin. Z tego względu utrudniona jest szczegółowa analiza rynku pracy dla Gminy Garwolin. Dostępne są jedynie statystyki dotyczące samej liczby zarejestrowanych bezrobotnych na jej terenie. W związku z tym zastosowane wskaźniki należy traktować wyłącznie jako przybliżenie skali omawianego zjawiska. 17 Ryc. 10 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Garwolin według płci (2009-2013) (%). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 2.1.3. Zamożność mieszkańców Na tle powiatu garwolińskiego mieszkańcy Gminy Garwolin mogą uchodzić za osoby stosunkowo dobrze zarabiające. Znajduje to odzwierciedlenie w dochodach budżetu Gminy z tytułu udziału w podatku od osób fizycznych przypadających na 1 mieszkańca, w każdym roku wyższymi niż tymi odnotowywanymi średnio w powiecie. Kolejnym korzystnym uwarunkowaniem jest widoczna w okresie 5-letnim wyraźna tendencja wzrostowa wartości omawianego wskaźnika (ryc. 11). Ryc. 11 Dochody gminy z tytułu udziału w PIT na 1 mieszkańca w Gminie Garwolin na tle powiatu garwolińskiego (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. O względnej zamożności mieszkańców mówi też wskaźnik jakim jest kwota wypłacanych dodatków mieszkaniowych przypadająca na 1 mieszkańca. W Gminie Garwolin w całym analizowanym wykresie przyjmował on wartość oscylującą w granicach 0 zł. Marginalny udział tego rodzaju świadczeń w Gminie jest dodatkowo podkreślony przez dużo wyższy wynik osiągnięty w powiecie garwolińskim (ryc. 12). Ryc. 12 Kwota wypłacanych dodatków mieszkaniowych na 1 mieszkańca w Gminie Garwolin na tle powiatu garwolińskiego (2009-2013). 18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 2.2. Kapitał społeczny Pod pojęciem kapitału społecznego kryje się zdolność do podejmowania działań zbiorowych (skłonność do współpracy), poziom społecznego zaufania i sprawowanie władzy lokalnej. Składają się więc na niego takie cechy organizacji społeczeństwa, które mogą zwiększyć jego sprawność, ułatwiając skoordynowane działania. Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy stanowią potencjał, który w istotnym stopniu przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego, a ich liczba jest jednym z powszechnie przyjętych wskaźników aktywności społecznej. Statystyka publiczna (Główny Urząd Statystyczny) gromadzi szczegółowe dane dotyczące organizacji pozarządowych w układzie wojewódzkim (poziom NUTS 2), co jednak uniemożliwia porównywanie charakterystyk tego typu organizacji w układzie międzygminnym, pod względem np. liczby pracowników czy typu prowadzonej działalności. W ramach ww. statystyki dostępne są jedynie dane dotyczące liczby fundacji i stowarzyszeń wpisanych do rejestru REGON, jako składowych sektora prywatnego. Na ich podstawie można stwierdzić, że w Gminie Garwolin funkcjonują 23 stowarzyszenia i organizacje społeczne (brak jest zarejestrowanych fundacji). W porównaniu z 2009 rokiem na terenie Gminy przybyły 2 podmioty tego typu. Pod względem liczby podmiotów III sektora w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców, Gmina Garwolin wypada gorzej niż powiat garwoliński. Wartość tego wskaźnika w 2013 r. w Gminie wyniosła bowiem 18 przy średniej powiatowej na poziomie 22 (ryc. 13). Ryc. 13 Organizacje pozarządowe w Gminie Garwolin i powiecie garwolińskim (2009-2013). 19 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Należy w tym miejscu podkreślić, że statystyki GUS opierają się zarejestrowaniach w KRS i z tego względu, mogą być w nich uwzględnione również organizacje, które zaprzestały aktywnej działalności. Inną kategorią, w której zwykło się oceniać kapitał społeczny, jest aktywność obywatelska mierzona udziałem w wyborach. Poziom partycypacji mieszkańców Gminy Garwolin w wyborach ogólnokrajowych na tle średniej dla Polski i powiatu wypada przeciętnie. W przypadku wyborów samorządowych osiągnięta w Gminie frekwencja była każdorazowo niższa niż od tej odnotowanej na terenie powiatu garwolińskiego, a w wyborach z 1998, 2002 i 2006 r. także od frekwencji ogólnopolskiej. Dwie ostatnie elekcje to zauważalny skok frekwencji, która w 2014 r. pierwszy raz przekroczyła 50% (ryc. 14). Ryc. 14 Frekwencja w wyborach samorządowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PKW. W wyborach parlamentarnych, różnice między poziomem partycypacji wyborczej w Gminie Garwolin, a pozostałymi jednostkami odniesienia nie są już tak wyraźne. W 2007 r. frekwencja w Gminie zrównała się ze średnią frekwencją w powiecie, a w 2011 r. nieznacznie ją przekroczyła, osiągając wartość frekwencji ogólnopolskiej (ryc. 15). Ryc. 15 Frekwencja w wyborach parlamentarnych. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PKW. 20 Mieszkańcy Gminy Garwolin w podobnym stopniu (podobnie chętnie) partycypują w wyborach parlamentarnych i samorządowych. Ta sytuacja odpowiada obserwowanemu w Polsce rozkładowi zróżnicowań frekwencji w układzie małe-duże miejscowości. Generalnie, im większa miejscowość, tym wyższy poziom uczestnictwa w wyborach krajowych, z kolei w gminach wiejskich i małych miejscowościach ludzie przywiązują większą wagę do wyborów lokalnych. Punkt przecięcia tych dwóch tendencji znajduje się na ogół na poziomie 10-15 tys. mieszkańców. Czynnikiem, który potencjalnie może osłabiać poziom kapitału społecznego w gminie, jest wysoki wskaźnik migracji wahadłowych związanych z wykonywaniem pracy poza miejscem zamieszkania. Codzienne dojazdy nie sprzyjają bowiem rozwojowi patriotyzmu lokalnego i powstawaniu silnych więzi międzyludzkich, które są podstawowymi przesłankami rozwoju lokalnych organizacji społecznych. Takie zjawisko w Gminie Garwolin występuje, ale jego natężenie jest niższe niż w grupie gmin wiejskich województwa i porównywalne z tym odnotowanym w powiecie garwolińskim. Analiza dynamiczna pokazuje z kolei, że stosunek liczby zatrudnionych w gminie do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym nie zmienia się znacząco na przestrzeni lat (tab. 9). Tab. 9 Natężenie dojazdów do pracy w innych miejscowościach (pośrednio: liczba zatrudnionych w gminie/liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym) (2009-2013). 21 3. GOSPODARKA Wartość wskaźnika nasycenia przedsiębiorczością wyrażonego liczbą podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 1 000 mieszkańców w 2013 r. kształtowała się na poziomie 64 i była niższa niż średnia powiatowa wynosząca 68. Pozytywnym zjawiskiem jest stopniowy wzrost wartości analizowanego wskaźnika (ryc. 16). Ryc. 16 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w REGON na 1000 ludności w Gminie Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Do największych zakładów zlokalizowanych na terenie Gminy należą: Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Garwolin w Woli Rębkowskiej (branża mleczarska), „Lechpol” w Miętnem (branża elektroniczna), „Ekolider” w Lucinie (gospodarka komunalna), Zakład Budowy i Eksploatacji Urządzeń Wodociągowo-Kanalizacyjnych Józef Pytel w Miętnem (branża wodno-kanalizacyjna), „LECHITA Andrzej Gryżewski” w Rębkowie (tworzywa sztuczne), „PROLECH R I S LESZEK SPÓŁKA JAWNA” w Starym Puznowie (branża elektroniczna), „AMIS 2” Sp. z. o. o. w Woli Rębkowskiej (branża budowlana), „F.P.H. ZACHEM-GŁOWALA” w Rębkowie (producent globusów). W kontekście przyciągania nowych przedsiębiorców, bardzo istotna jest wielkość i uzbrojenie gminnych terenów inwestycyjnych oraz ich promocja. Zgodnie z zapisami obowiązującego na terenie Gminy Garwolin miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego znaczną ilość terenów pod przyszłe inwestycje i usługi zabezpieczono w miejscowościach: Sulbiny, Wola Rębkowska, Miętne oraz Rębków. Przy czym większość tych terenów znajduje się w rękach prywatnych. Problemem jest także wysoka III klasa bonitacyjna występujących na nich gleb oraz związana z tym opłata za wyłączenie z produkcji rolnej. Do zmiany przeznaczenia tych gruntów potrzebna jest zgoda ministra rolnictwa. Oznacza to, że w przypadku przedsięwzięć, które choćby częściowo zajmują obszar chroniony, ich lokalizacja wymagać zmiany dotychczasowego planu miejscowego. Ze względu na niedostatki statystyki GUS w zakresie liczby zatrudnionych w poszczególnych sekcjach (są one dostępne tylko na poziomie województw), pełna analiza sektorowej dywersyfikacji lokalnej gospodarki jest utrudniona. GUS (w bazie BDL), na tym poziomie organizacji terytorialnej, oferuje jedynie informacje o liczbie podmiotów gospodarki 22 narodowej wpisanych do rejestru REGON według sekcji PKD. Dla lat 1995-2009 według PKD 2004, dla lat 2009-2013 według PKD 2007. W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy dynamiczny rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw, które przynoszą gospodarce lokalnej i narodowej wymierne korzyści. Mogą być one traktowane zarówno jako jeden z czynników, jak i efekt rozwoju gospodarczego. Zgodnie z obowiązującymi definicjami do grupy małych przedsiębiorstw zalicza się jednostki o liczbie pracujących do 49 osób (z wyodrębnieniem tzw. mikro-przedsiębiorstw do 9 osób pracujących), do średnich – jednostki o liczbie pracujących 50-249 osób. Pod względem wielkości podmiotów, w Gminie Garwolin dominują mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób (778 w 2013 r.). Firmy zatrudniające powyżej 10 osób stanowią 5% (41) ogółu zarejestrowanych. Wśród nich znajduje się 36 małych przedsiębiorstw (zatrudnienie 10-49 osób), 4 średnie przedsiębiorstwa (zatrudnienie 50-249) i jedno duże przedsiębiorstwo (zatrudnienie powyżej 249 osób). Udział małych i średnich przedsiębiorstw w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie Gminy wynosi zatem prawie 100%. Porównanie do lat poprzednich pokazuje, że zmiany liczby działających podmiotów dotyczą wszystkich grup wielkości za wyjątkiem przedsiębiorstw największych. W ujęciu dynamicznym można zaobserwować wyraźny trend rosnący liczby mikroprzedsiębiorstw – przyrost o 20% między 2009, a 2013 rokiem (przybyło 128 podmiotów). Zmniejszyła się natomiast liczba przedsiębiorstw małych – o 7,7% (ubyły 3 podmioty) oraz średnich – o 50% (ubyły 4 podmioty). W pierwszym przypadku początkiem trendu spadkowego był rok 2012 (wcześniej liczba małych przedsiębiorstw z roku na rok rosła), w drugim rok 2011 (ryc. 17). Ryc. 17 Podmioty gospodarki narodowej według klas wielkości w Gminie Garwolin (20092013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Jednym z filarów lokalnego rozwoju gospodarczego jest też proces wzmacniania się sektora prywatnego. W Gminie Garwolin można zaobserwować ten pozytywny trend. Zaprezentowane na ryc. x dane wskazują bowiem na postępujący wzrost liczby podmiotów gospodarczych zaliczanych do sektora prywatnego (o 18% w okresie 5-letnim) przy prawie niezmienionej liczbie przedsiębiorstw działających w sektorze publicznym (ryc. 18). Ryc. Podmioty gospodarki narodowej według sektorów własności w Gminie Garwolin (20092013). 23 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Wśród podmiotów gospodarczych występujących na terenie Gminy produkcyjne działy gospodarki (rolnictwo, przemysł, budownictwo) reprezentuje 29% z nich. Pozostałe 71% to przede wszystkim usługi. Liczba usługodawców jest już na tyle znacząca, że można mówić o usługach jako o istotnej funkcji gospodarczej gminy (ryc. 19). Ryc. 19 Podmioty gospodarcze według grup rodzajów działalności PKD 2007 (2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Pod względem typów działalności (sekcji PKD) Gmina Garwolin wyróżnia się na tle jednostek referencyjnych. Podczas gdy w powiecie garwolińskim i grupie gmin wiejskich województwa wśród sekcji z najwyższym odsetkiem podmiotów gospodarczych znajdują się: transport i gospodarka magazynowa (sekcja H) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (sekcja M), w Gminie są to odpowiednio: handel hurtowy i detaliczny (sekcja G) oraz budownictwo (sekcja F) (ryc. 20). Procentowy udział podmiotów prowadzących działalność rolniczą (sekcja A) w Gminie Garwolin jest przy tym nieznacznie niższy niż w powiecie i minimalnie wyższy niż w grupie gmin wiejskich województwa. W stosunku do jednostek referencyjnych Gmina posiada znacząco wyższy odsetek przedsiębiorstw działających w branży budowlanej (sekcja F) oraz porównywalny z grupą gmin wiejskich i nieco niższy niż w powiecie odsetek firm związanych z przetwórstwem przemysłowym (sekcja C). Te dwa działy są efektywne dla gospodarki, można zatem stwierdzić, że struktura podmiotów według rodzajów prowadzonej działalności w Gminie jest korzystna. W porównaniu z jednostkami referencyjnymi Gmina Garwolin odznacza się jednak stosunkowo słabiej rozwiniętym sektorem instytucji otoczenia biznesu (sekcja J i K). Należy przy tym zaznaczyć, że lokalizacja tego rodzaju instytucji jest charakterystyczna dla większych ośrodków, które często świadczą usługi klientom również z okolicznych jednostek terytorialnych. Dla Gminy takim większym ośrodkiem zaspokajającym potrzeby przedsiębiorców w tym zakresie jest Miasto Garwolin oraz Warszawa. 24 Ryc. 20 Podmioty według sekcji PKD 2007 (% ogółu) w Gminie Garwolin i pozostałych jednostkach referencyjnych (2013). Oznaczenia: Sekcja A- rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, Sekcja B- górnictwo i wydobywanie, Sekcja C- przetwórstwo przemysłowe, Sekcja D- wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, Sekcja E- dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, Sekcja F- budownictwo, Sekcja G- handel hurtowy i detaliczny, Sekcja H- transport i gospodarka magazynowa, Sekcja I- zakwaterowanie i usługi gastronomiczne, Sekcja J- informacja i komunikacja, Sekcja K- działalność finansowa i ubezpieczeniowa, Sekcja L- działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, Sekcja Mdziałalność profesjonalna, naukowa i techniczna, Sekcja N- usługi administrowania i działalność wspomagająca, Sekcja O- administracja publiczna i obrona narodowa, Sekcja Pedukacja, Sekcja Q- opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Sekcja R- działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Zaangażowanie kapitału zagranicznego w Gminie Garwolin jest niewielkie, ale rosnące. W 2009 r. na jej terenie zarejestrowane były dwie spółki z udziałem kapitału zagranicznego, w roku 2013 liczba takich podmiotów zwiększyła się do czterech [BDL GUS]. 25 83 % podmiotów gospodarczych w Gminie Garwolin stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą [2013 r. BDL GUS]. Liczba tych podmiotów przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2013 r. wynosiła 8,6 i była porównywalna do tej odnotowanej w powiecie garwolińskim (8,9) oraz w grupie gmin wiejskich województwa mazowieckiego (8,2). Za wyjątkiem 2010 r., w każdym kolejnym z analizowanych lat, wartość tego wskaźnika była wyższa niż w roku poprzedzającym (ryc. 21). Ryc. 21 Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w Gminie Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 4. INFRASTRUKTURA 4.1. Infrastruktura techniczna Wyposażenie gminy w podstawową infrastrukturę techniczną decyduje w dużym stopniu o jakości życia ludności i wpływa na atrakcyjność inwestycyjną danego obszaru. Na terenie Gminy Garwolin z wodociągów korzysta 81,3% mieszkańców. Jest to wynik lepszy niż ten notowany średnio w powiecie (76,1%) oraz grupie gmin wiejskich województwa (71,2%). W przypadku kanalizacji odsetek korzystających kształtuje się na poziomie 28,1%, co wypada pozytywnie na tle grupy gmin wiejskich województwa (19,0%), ale już niekoniecznie na tle powiatu (34,3%). Tak duża dysproporcja pomiędzy poziomem skanalizowania i zwodociągowania Gminy jest niewątpliwie zjawiskiem negatywnym (ryc. 22). Dostęp do gazu sieciowego posiada 35,7% mieszkańców. Wartość tej cechy w powiecie garwolińskim jest porównywalna (35,8%), a w grupie gmin wiejskich ponad trzykrotnie niższa (9,8%). Analiza powyższych wskaźników w ujęciu dynamicznym nie wskazuje dużych wahań, co oznacza, że rozwój sieci infrastrukturalnych nadąża za przyrostem liczby mieszkańców w Gminie. Ryc. 22 Odsetek korzystających z instalacji sieciowych w Gminie Garwolin (2009-2013). 26 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. W okresie 2003-2013 najwyższa dynamika przyrostu długości sieci dotyczyła sieci kanalizacyjnej – wzrost o 535% w przeciągu 10 lat. Największe inwestycje w tym zakresie miały miejsce w roku 2006 (wzrost o 375% w porównaniu z 2005 r.) oraz w 2013 (wzrost o 165% w porównaniu z 2012 r.). W odniesieniu do sieci wodociągowej analogiczna dynamika wyniosła 5,0%, a w przypadku instalacji gazowej – 7,7% (ryc. 23). Ryc. 23 Dynamika zmian długości sieci w Gminie Garwolin (2003-2013) (km). 27 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Między 2009, a 2013 rokiem udział wydatków na drogi publiczne w wydatkach ogółem w Gminie Garwolin wzrósł o 1,3%, chociaż analiza zmian w poszczególnych latach nie wskazuje na wyraźny i utrzymujący się trend rosnący. W 2013 r. omawiany odsetek wyniósł 4,9%, a relatywnie największe inwestycje w tym zakresie miały miejsce w 2012 r. (6,3%) (ryc. 24). Ryc. 24 Udział wydatków na drogi publiczne w wydatkach ogółem w Gminie Garwolin (20092013) (%). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Możliwość korzystania z mediów cyfrowych jest nieodzownym elementem życia, edukacji i pracy. Rozwój nowych technologii jest warunkiem dostępu do informacji i wiedzy. Na terenie Gminy Garwolin istotnym problemem jest niewystarczający rozwój infrastruktury teleinformatycznej, w wielu miejscowościach występują utrudnienia w dostępie do sieci telefonicznej oraz internetowej. Aby nie dopuścić do wykluczenia cyfrowego mieszkańców należy stwarzać warunki do rozwoju tego rodzaju infrastruktury. Należy podkreślić, że wspieranie działań w tym zakresie jest konieczne, aby umożliwić szanse dalszego rozwoju gminy. W ramach największego w Europie projektu budowy regionalnej sieci szerokopasmowego Internetu – Internet dla Mazowsza na terenie powiatu garwolińskiego ma powstać dziewięć punktów dostępowych (w Jaźwinach (gm. Borowie), Domaszewie i Kobylnicy (gm. Maciejowice), Starym Miastkowie (gm. Miastków Kościelny), Życzynie (gm. Trojanów), Trzciance (gm. Wilga), Kotłówce, Łomnicy i Władysławowie (gm. Żelechów), przy czym żaden z ich nie będzie zlokalizowany na terenie Gminy Garwolin. 4.2. Mieszkalnictwo Gmina Garwolin cechuje się stosunkowo dużym ruchem budowlanym. W ciągu 6 lat (20082013) liczba mieszkań na jego terenie zwiększyła się o 11,6%. Na tle powiatu garwolińskiego (wzrost o 6,5%) jest to wynik prawie dwukrotnie wyższy, a na tle grupy gmin wiejskich województwa (wzrost o 4,0%) – prawie trzykrotnie (ryc. 25). 28 Należy także podkreślić, że natężenie ruchu budowlanego w Gminie Garwolin przebiegało w analizowany okresie z różną intensywnością. Wyraźnie wyróżnia się przy tym rok 2011, w którym to liczba budynków mieszkalnych wzrosła o 181, czyli o 5,22% w stosunku do roku 2010. W pozostałych latach analizowane przyrosty kształtowały się na poziomie 1-2%. Ryc. 25 Zmiana liczby budynków mieszkalnych w Gminie Garwolin (2008-2013). Dynamika zmiany Rok (rok poprzedni=100) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 2009 101,91 2010 101,50 2011 105,22 2012 101,23 2013 101,30 W zasobie mieszkaniowym w Gminie Garwolin przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania w 2013 r. była dość duża i wynosiła 97,3 m2 natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na jedną osobę kształtowała się na poziomie 30,3 m2. Zarówno w powiecie garwolińskim (odpowiednio 88,6 m2 i 27,6 m2), jak i w grupie gmin wiejskich województwa (odpowiednio 89,0 m2 i 28,2m2) osiągnięte wartości tych wskaźników były niższe. W okresie 2009-2013 przyrosty wartości odnotowały wszystkie wskaźniki stanu zasobów mieszkaniowych, i tak: przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania wzrosła o 5,8% (z 92 do 97,3 m2), przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę wzrosła o 9,8% (z 27,6 do 30,3 m2), a liczba mieszkań na 1 000 mieszkańców o 4% (z 300 do 312) (tab. 10). Tab. 10 Stan zasobów mieszkaniowych w Gminie Garwolin (2009-2013). Przeciętna Przeciętna Liczba mieszkań na powierzchnia powierzchnia Rok 1000 mieszkańców użytkowa 1 użytkowa mieszkania (m2) mieszkania na 1 osobę (m2) 2009 92 27,6 300 2010 95,4 29,2 306 2011 96,1 29,6 308 2012 96,7 29,9 310 2013 97,3 30,3 312 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. W 2013 r. 90,8% mieszkań w Gminie podłączonych było do wodociągu, 84,5% posiadało ustęp spłukiwany, 80,3% łazienkę, 73,8% centralne ogrzewanie, a 32,6% było wyposażone w dostęp do gazu sieciowego. Za wyjątkiem odsetka mieszkań podłączonych do gazu sieciowego wszystkie pozostałe wskaźniki osiągały wartości wyższe niż te notowane w powiecie garwolińskim. Standard mieszkań w Gminie Garwolin można zatem uznać za stosunkowo dobry (ryc. 26). 29 Ryc. 26 Standard mieszkań w Gminie Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 4.3. Infrastruktura społeczna 4.3.1. Edukacja W Gminie Garwolin funkcjonują placówki oświatowe publiczne i niepubliczne. Gmina jest organem prowadzącym dla 3 przedszkoli, 6 szkół podstawowych oraz 3 gimnazjów. W ramach szkolnictwa niepublicznego działa 1 niepubliczne przedszkole (stan na 2015 r.) do 31.03.2015 działał 1 niepubliczny punkt przedszkolny i 1 niepubliczne przedszkole od 01.04.2015 działa tylko niepubliczne przedszkole. Placówki publiczne: 1. Publiczny Żłobek w Sulbinach – PŻ w Sulbinach 2. Publiczne Przedszkole „ Leśne Skrzaty” w Michałówce – PP w Michałówce 3. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Rębkowie – SP w Rębkowie 4. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Wójcik w Wilkowyi – SP w Wilkowyi 5. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Woli Rębkowskiej – ZSP w Woli Rębkowskiej, w skład którego wchodzą: Publiczne Przedszkole „Słoneczko” w Woli Rębkowskiej Publiczna Szkoła Podstawowa w Woli Rębkowskiej – SP w Woli Rębkowskiej Szkoła Filialna w Krystynie 6. Publiczna Szkoła Podstawowa w Woli Władysławowskiej – SP w Woli Władysławowskiej 7. Zespół Szkół w Michałówce - ZS w Michałówce, w skład którego wchodzą: Szkoła Podstawowa im. Orła Białego w Michałówce – SP w Michałówce Publiczne Gimnazjum w Michałówce – PG w Michałówce 8. Zespół Szkół im. Ks. Bronisława Markiewicza w Rudzie Talubskiej - ZS w Rudzie Talubskiej, w skład którego wchodzą: Szkoła Podstawowa w Rudzie Talubskiej – SP w Rudzie Talubskiej 30 Publiczne Gimnazjum w Rudzie Talubskiej – PG w Rudzie Talubskiej 9. Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Woli Rębkowskiej – PG w Woli Rębkowskiej Placówki niepubliczne 1. Niepubliczny Przedszkole „Bajkolandia” w Sulbinach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Zmiana liczby uczniów w gminnych szkołach podstawowych i gimnazjalnych nie wykazuje wyraźnej tendencji. Generalnie między 2010, a 2013 rokiem wartość tego wskaźnika w szkołach podstawowych wzrosła o 1,6% (14 uczniów), a w szkołach gimnazjalnych spadła o 1,5% (5 uczniów). Można zatem uznać, że liczba uczniów w omawianych placówkach edukacyjnych utrzymuje się na stosunkowo stałym poziomie (ryc. 27). Wyraźny wzrost liczby objętych opieką edukacyjno-wychowawczą dotyczył przedszkoli. Liczba uczęszczających do tych placówek w Gminie w 2013 r. stanowiła 128% stanu z 2010 r. W tym przypadku tendencja wzrostowa utrzymywała się w latach 2010-2012. W 2013 r. została ona zahamowana. W tej chwili trudno powiedzieć czy mniejsza liczba dzieci w przedszkolach w 2013 r. stanowi wyjątek w kilkuletnim trendzie wzrostowym, czy jest początkiem nowego spadkowego trendu. Ryc. 27 Liczba uczniów w placówkach oświatowych4 w Gminie Garwolin (2012-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Infrastruktura szkolna w Gminie Garwolin jest dobrze dostosowana do liczby uczniów. Średnio na jeden oddział w szkole podstawowej w 2013 r. przypadało 16 uczniów, natomiast w gimnazjach – 18 uczniów. W przypadku przedszkoli, chociaż między 2010, a 2013 r. pojawiły się dwa nowe oddziały, to wartość omawianego wskaźnika wciąż utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie – 24 wychowanków (ryc. 28). Ryc. 28 Liczba oddziałów i liczba uczniów przypadających na oddział w placówkach oświatowych w Gminie Garwolin (2012-2013). 2010 2011 2012 2013 Liczba oddziałów5 Przedszkola 11 13 14 14 4 W przypadku przedszkoli liczba uczniów uwzględnia dzieci uczęszczające do przedszkoli publicznych, oddziałów przedszkolnych w szkołach i niepublicznych punktów przedszkolnych. 5 i punktów przedszkolnych (oddziały w przedszkolach publicznych, oddziałach przedszkolnych w szkołach, punkty przedszkolne) 31 Szkoły podstawowe 56 57 Gimnazja 19 19 Liczba uczniów przypadających na oddział Przedszkola 24 22 Szkoły podstawowe 15 15 Gimnazja 18 17 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. 57 20 54 19 25 15 17 24 16 18 Liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach podstawowych wyraźnie różnicuje się w poszczególnych miejscowościach Gminy. Jest ona najwyższa w Michałówce i Rudzie Talubskiej (20 uczniów), najmniejsza zaś – w Woli Władysławowskiej (zaledwie 8 uczniów). Zaobserwowane zróżnicowanie nie wykazuje jednak związku z wielkością miejscowości (mierzonego liczbą ludności). W odniesieniu do szkół gimnazjalnych liczba uczniów przypadająca na oddział jest podobna we wszystkich placówkach (tab. 11). Tab. 11 Liczba uczniów przypadających na oddział w poszczególnych szkołach w Gminie Garwolin (2012-2013). 2012 2013 Szkoły podstawowe SP w Michałówce 20 20 SP w Rudzie Talubskiej 19 20 SP w Woli Rębkowskiej 15 15 SP w Rębkowie 17 17 SP w Wilkowyi 11 12 SP w Woli Władysławowskiej 8 8 Gimnazja PG w Woli Rębkowskiej 17 18 PG w Michałówce 17 17 PG w Rudzie Talubskiej 17 18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Według zaleceń Komisji Europejskiej do 2020 roku w krajach Unii Europejskiej do przedszkoli ma pójść 95% dzieci. Wartość tego odsetka w Gminie Garwolin w 2013 r. wynosiła 65,3% i była porównywalna z tą odnotowaną w grupie gmin wiejskich województwa (62,3%), ale równocześnie wyraźnie niższa niż w powiecie (73,6%). Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w okresie 5-letnim jest niewątpliwie trend rosnący omawianego wskaźnika, przy czym jego dynamika (2009-2013) stwierdzona w Gminie Garwolin (12,8%) jest znacznie niższa niż w powiecie garwolińskim (25,2%) oraz grupie gmin wiejskich województwa (28,5%) (ryc. 29). Ryc. 29 Odsetek dzieci w wieku 3-6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2009-2013) (%). 32 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. We wrześniu 2014 r. w miejscowości Sulbiny otwarto publiczne przedszkole dla 75 dzieci i żłobek dla 20 maluchów. Z informacji pozyskanych z Urzędu Gminy wynika, że realizacja tej inwestycji doprowadziła do pełnego zaspokojenia potrzeb Gminy w zakresie dostępności do edukacji przedszkolnej w roku szkolnym 2014/2015. W roku szkolnym 2015/2016 sytuacja uległa zmianie, ponieważ z powodu braku miejsc nieprzyjętych zostało ok. 35 dzieci będących mieszkańcami gminy do Publicznego Przedszkola w Sulbinach. Poziom wyposażenia pracowni komputerowych gminnych placówek oświatowych można ocenić jako bardzo dobry. W 2013 r. średnio na 1 komputer z dostępem do Internetu przypadało zaledwie 7 uczniów. Wartości wyższe niż średnia notowane są w ZS w Michałówce (10) i ZS w Rudzie Talubskiej (11) (tab. 12). Problemem jest jednak jakość udostępnianego uczniom sprzętu. Komputery są wyeksploatowane, mocno awaryjne oraz przestarzałe i wymagają wymiany. Potrzeba dalszych inwestycji dotyczy też wyposażenia pracowni oświatowych w sprzęt i pomoce dydaktyczne (laboratoria, pracownie biologiczne, chemiczne), tak aby pozwalały one na prawidłową realizację programu nauczania. Tab. 12 Uczniowie przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów6 (2012-2013). 2012 2013 ZS w Michałówce 10 10 ZS w Rudzie Talubskiej 7 11 SP w Woli Rębkowskiej 5 6 SP w Rębkowie 5 5 SP w Wilkowyi 3 3 SP w Woli Władysławowskiej 3 3 PG w Woli Rębkowskiej 8 7 Razem 6 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Osiągnięcia edukacyjne uczniów odzwierciedlają corocznie egzaminy zewnętrzne przeprowadzane na zakończenie wszystkich etapów edukacyjnych, tj. klas szóstych w szkołach podstawowych oraz klas trzecich w gimnazjach. W roku 2014 najlepszymi wynikami ze sprawdzianu kończącego edukację na poziomie podstawowym mogli poszczycić się uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Rębkowie, którzy uzyskali średni wynik na poziomie 31,14 punktów (na 40 możliwych). Warto w tym miejscu 6 Wskaźnik nie uwzględnia komputerów w bibliotekach. 33 odnotować, że rok wcześniej uzyskany w tej szkole wynik (20,77) był najgorszym w skali całej Gminy. Poprawa wyników w porównaniu z 2013 r. dotyczyła także Szkoły Podstawowej w Woli Władysławowskiej (o 3,51 pkt), Wilkowyi (o 0,72 pkt) oraz w Rudzie Talubskiej (o 2,01 pkt). W szkołach notujących pogorszenie wyniku spadek liczby zdobytych przez uczniów punktów nie był w żadnym przypadku większy niż 1,5 pkt (tab. 13). Pod względem badanej cechy Gmina Garwolin nie wyróżnia się spośród pozostałych jednostek referencyjnych. Średni wynik osiągnięty w Gminie w 2014 r. (25,92 pkt) jest porównywalny z tym odnotowanym w powiecie garwolińskim (25,97 pkt) oraz w całej Polsce (25,82 pkt) i tylko nieznacznie niższy niż w województwie mazowieckim (26,98 pkt). Analiza danych z tabeli x wskazuje równocześnie na pozytywny trend, jakim jest polepszanie się średniego wyniku ze „sprawdzianu szóstoklasisty” w kolejnych latach. We wszystkich jednostkach odniesienia, w tym w Gminie Garwolin, dynamika zmiany wartości tego wskaźnika w latach 2012-2014 zawierała się w przedziale 13-14%. Można na tej podstawie uznać, że zjawiska notowane w tym wymiarze w Gminie są odbiciem tendencji występujących w skali całego kraju. Tab. 13 Średni wynik ze „sprawdzianu szóstoklasisty” w szkołach podstawowych w Gminie Garwolin i jednostkach referencyjnych (2012-2014). 2011/2012 2012/2013 2013/2014 SP w Rębkowie 22,31 20,77 31,14 SP w Woli Władysławowskiej 26,83 23,63 27,14 SP w Michałówce 22,40 23,36 22,24 SP w Wilkowyi 23,73 27,90 28,62 SP w Rudzie Talubskiej 21,55 22,09 24,10 SP w Woli Rębkowskiej 24,11 27,76 27,04 Gmina Garwolin 22,87 23,98 25,92 Powiat garwoliński 22,73 24,49 25,97 Województwo mazowieckie 23,87 25,22 26,98 Polska 22,75 24,03 25,82 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Kolejną składową oceny poziomu nauczania w Gminie Garwolin są wyniki egzaminu gimnazjalnego. W 2013 r. w odniesieniu do jego części humanistycznej, osiągnięte przez gimnazjalistów z terenu Gminy rezultaty były nieznacznie lepsze od średniej powiatowej i wojewódzkiej (ryc. 30). W porównaniu do wartości wskaźników dla przedmiotów humanistycznych, wyniki z części matematyczno-przyrodniczej egzaminu były generalnie gorsze. Warto w tym miejscu odnotować, iż znaczne zróżnicowanie wyników między obiema częściami egzaminu gimnazjalnego, jest zjawiskiem właściwym dla obszaru całej Polski. Średnia liczba punktów z części matematyczno-przyrodniczej zdobyta przez gimnazjalistów z Gminy Garwolin była przy tym porównywalna ze średnią wojewódzką i wyższa niż średnia powiatowa. Na tle jednostek referencyjnych (zwłaszcza województwa) Gmina wypada najgorzej pod względem wyników z części rozszerzonej egzaminu z języka angielskiego. Ryc. 30 Średnie wyniki z egzaminu na zakończenie gimnazjum w Gminie Garwolin na tle jednostek referencyjnych (2014). 34 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Średnie wyniki z egzaminu końcowego, uzyskane w ostatnich latach przez uczniów poszczególnych szkół gimnazjalnych w Gminie Garwolin, przedstawia tabela x. Zmiana formuły tego egzaminu, która miała miejsce w roku 2012, utrudnia jednak porównywanie wartości wskaźników w ujęciu dynamicznym. Na podstawie poniższych danych można zaobserwować, że najwyższy wynik (i najwyższy wzrost w porównaniu z rokiem poprzedzającym) z części humanistycznej egzaminu osiągnęli uczniowie z Publicznego Gimnazjum w Rudzie Talubskiej. Byli oni też liderami w części matematyczno-przyrodniczej, nieznacznie tylko wyprzedzając w tym względzie uczniów z Publicznego Gimnazjum w Woli Rębkowskiej (tab. 14). Tab. 14 Średni wynik z egzaminu na zakończenie gimnazjum w Gminie Garwolin (2013-2014). Część humanistyczn a Część mat-przyr Język Histori Matematy polsk a i ka i WOS Język angielski Przedmiot y Pods przyrodnic t. ze 2012/2013 PG Wola 63,3 63,0 52,8 59,7 64,6 Rębkowska PG Michałówka 67,8 61,9 52,7 62,0 64,4 PG Ruda 65,9 60,7 48,0 55,4 57,2 Talubska 2013/2014 PG Wola 69,4 58,8 48,8 51,2 64,6 Rębkowska PG Michałówka 69,6 55,9 42,1 45,2 57,0 PG Ruda 70,2 64,4 51,1 51,0 59,2 Talubska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. Język rosyjski Rozs z. Pods t. Rozsz. 44,3 66,6 50,9 30,8 88,5 56,5 70,8 24,0 43,6 55,9 29,3 33,2 89,0 - 95,0 - 35 4.3.2. Sport i rekreacja Sport, kultura fizyczna i rekreacja służą rozwojowi społeczeństwa, zachowaniu przez obywateli sprawności fizycznej (oraz intelektualnej) i zdrowia, zagospodarowaniu czasu wolnego dzieci i młodzieży oraz osób starszych i niepełnosprawnych. Stąd, tworzenie warunków organizacyjnych i ekonomicznych dla rozwoju kultury fizycznej, jest kolejnym ważnym obowiązkiem jednostek samorządu terytorialnego. Gmina Garwolin odznacza się dobrą dostępnością klubów sportowych ocenianą na podstawie liczby klubów sportowych (łącznie z wyznaniowymi i UKS) przypadającą na 10 000 mieszkańców. W 2012 r. wartość tego wskaźnika wyniosła 4,7 i była porównywalna z tą obserwowaną w powiecie garwolińskim. Należy jednak zwrócić uwagę na znaczny spadek liczby klubów na przestrzeni lat. W 2008 r. na 10 000 mieszkańców przypadało ich bowiem prawie dwukrotnie więcej (8,3) niż w 2012 r. Wraz ze spadkiem liczby klubów w Gminie nastąpił też wyraźny spadek liczby ćwiczących. Między 2008, a 2012 r. liczba osób czynnie uczestniczących w treningach bądź innych formach zajęć sportowych przypadająca na 10 000 mieszkańców zmniejszyła się o 140 osób, czyli o 36,3%. Analogiczny spadek zanotowany w powiecie wyniósł w tym czasie 22,4 % (91 osób) (ryc. 31). Ryc. 31 Liczba klubów sportowych i liczba ćwiczących na 10 000 mieszkańców w Gminie Garwolin i powiecie garwolińskim (2008,2010,2012). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. W ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi Gmina Garwolin realizuje szereg działań związanych ze wspieraniem i upowszechnianiem kultury fizycznej, wśród nich znajdują się: 1. Organizowanie zawodów, turniejów sportowych i imprez sportowo-rekreacyjnych; 2. Prowadzenie działalności sekcji sportowych dziecięcych i młodzieżowych; 3. Szkolenia sportowe dzieci i młodzieży obejmujące prowadzenie zajęć treningowych i udział w obozach szkoleniowych z zakresu wybranych dyscyplin sportowych. W ramach konkursu ofert na realizację wyżej wymienionych zadań w latach 2010-2014 dofinansowanie otrzymywały dwa działające na terenie Gminy kluby sportowe: Uczniowski Ludowy Klub Sportowy „Mazowsze” oraz Uczniowski Klub Sportowy „Delfin”. Stopniowo rosnąca kwota tego dofinansowania może przy tym świadczyć o rosnącej roli działań promujących kulturę fizyczną i zdrowy tryb życia w Gminie (tab. 15). 36 Gmina Garwolin włączyła się także w przedsięwzięcie budowy krytej pływalni typu wielozadaniowego w mieście Garwolin (2011-2013) dofinansowując tę inwestycję kwotą 200 000 zł. Całkowity koszt budowy basenu wyniósł 20 131 410 zł. Tab. 15 Wysokość dofinansowania klubów sportowych w Gminie Garwolin (2010-2014). Wysokość dofinansowania Nazwa organizacji 2010 2011 2012 2013 2014 Uczniowski Ludowy Klub Sportowy 85.500 zł 85.500 zł 95.500 zł 105.500 zł 110.000 zł „Mazowsze” Uczniowski Klub 4.500 zł 4.500 zł 4.500 zł 4.500 zł 5.000 zł Sportowy „Delfin” Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. O wysokim priorytecie jakie uzyskało na terenie Gminy wspieranie i upowszechnienie kultury fizycznej świadczą także konsekwentnie realizowane na jej terenie inwestycje służące wzbogacaniu istniejącej infrastruktury sportowej. Należy podkreślić, że nie jest to proces zakończony. Wciąż wiele do zrobienia pozostaje w kwestii boisk sportowych, sportowej infrastruktury przyszkolnej oraz placów zabaw dla dzieci. Można podejrzewać, że inwestycje w elementy zagospodarowania sportowego mogą w przyszłości przyczynić się do zahamowania negatywnych trendów wskazanych w jednym z poprzednich punktów. Analizując sferę sportu, kultury fizycznej i rekreacji w Gminie Garwolin nie sposób nie wspomnieć o zlokalizowanym na jej terenie Powiatowym Centrum Sportu i Rekreacji powstałym w 2000 r. PCiSR świadczy usługi z zakresu sportu i rekreacji, ale także hotelarstwa, gastronomii oraz organizacji konferencji. Chociaż placówka pod względem formalno-prawnym stanowi zakład budżetowy powiatu garwolińskiego, to jak w swoich badaniach z 2011 r. wykazała Angelika Cira7, wywiera ona znaczący wpływ na lokalny rozwój gospodarczy Gminy Garwolin. Do pozytywnych zjawisk autorka zaliczyła przede wszystkim: powstanie nowych miejsc pracy dla mieszkańców Gminy w PCiSR, współpracę PCSiR z lokalnymi przedsiębiorcami (w zakresie dostaw artykułów spożywczych, sprzętu sportowego oraz węgla), promocję lokalnych firm przy okazji imprez sportowych i kulturalnych organizowanych w ośrodku, rozwój bazy sportowej w gminie, co przyczynia się do większego zainteresowania sportem i kulturą fizyczną oraz przyciąga do regionu turystów (grupy sportowe, obozy wakacyjne i zimowe), ogólnopolski zasięg promocji miejscowości i całej Gminy dzięki działalności PCSiR. 7 Cira, A. P. (2011) Wpływ inwestycji sportowej na lokalny rozwój gospodarczy na przykładzie Powiatowego Centrum Sportu i Rekreacji w Miętnem w gminie Garwolin, praca licencjacka na kierunku Gospodarka Przestrzenna w zakresie Geografii Społeczno-Ekonomicznej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski. 37 4.3.3. Kultura Aktywność kulturalna mieszkańców jest uznawana za ważny czynnik rozwoju obszarów. Uważa się, iż sprzyja ona integracji gminnej społeczności oraz jest ważnym elementem tworzenia lokalnego społeczeństwa obywatelskiego. Głównym organizatorem życia kulturalnego w Gminie Garwolin jest utworzone pod koniec 2011 r. Gminne Centrum Animacji Kultury w Sulbinach. GCAK prowadzi stale lub okresowo również zajęcia w Talubie, Woli Rębkowskiej oraz Jagodnem. Z zajęć w centrum korzystają wszystkie placówki edukacyjne z gminy Garwolin. Działają w nim następujące koła i sekcje: koło muzyczne Teatr SKRZYDŁA Klub Miłośników GÓR Klub MAŁY HETMAN i MŁODY HETMAN ZUMBA i AEROBIK Liczba wydarzeń kulturalnych w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców w 2013 r. wyniosła w Gminie Garwolin 30, przy średniej powiatowej na poziomie 45. Gmina wypada też gorzej na tle powiatu pod względem wartości wskaźnika liczby uczestników imprez na 10 000 mieszkańców [BDL GUS]. W Gminie Garwolin kształtował się on na poziomie 2 254 os., w powiecie garwolińskim było to natomiast 4 707 os. Należy jednak wziąć przy tym pod uwagę stosunkowo krótki czas funkcjonowania GCAK, które wciąż znajduje się w fazie rozwijania swojej oferty oraz zakorzeniania w świadomości społeczności lokalnej. Potrzeby lokalne w zakresie czytelnictwa zaspokaja Gminna Biblioteka Publiczna w Woli Rębkowskiej oraz jej filie w Rębkowie, Rudzie Talubskiej i Jagodnem. W 2013 r. ich posiadaniu znajdował się księgozbiór w ilości 54 160 woluminów, z których korzystało 1 440 czytelników. Zasób biblioteczny jest sukcesywnie powiększany, średnio o 2 000 woluminów rocznie (ryc. 32). Analiza czytelnictwa w Gminie Garwolin w ujęciu dynamicznym wskazuje na interesujący trend. W latach 2009-2011 miał on charakter spadkowy, z wyraźnym załamaniem w 2011 r, po czym nastąpiła zmiana jego kierunku – od 2012 r. liczba czytelników w ciągu roku zaczęła znacząco rosnąć (ryc. 33). Ryc. 32 Księgozbiór bibliotek Gminy Garwolin i wypożyczenia księgozbioru (2009-2013) (wolumin). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 38 Ryc. 33 Liczba czytelników w ciągu roku w Gminie Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Na tle jednostek referencyjnych Gmina Garwolin wyróżnia się pozytywnie pod względem oferty bibliotecznej (mierzonej księgozbiorem bibliotek przypadającym na 1 000 ludności) oraz pod względem dostępności placówek bibliotecznych (mierzonej liczbą ludności przypadającą na 1 placówkę biblioteczną). Gorzej niż średnio w powiecie kształtuje się natomiast poziom czytelnictwa (nie odbiega on przy tym znacząco od średniej dla grupy gmin wiejskich województwa). Można równocześnie zauważyć, że relatywnie mniejsza liczba czytelników w Gminie wypożycza jednak więcej książek, o czym świadczy wysoka wartość ostatniego z ujętych w tabeli 16 wskaźników. Tab. 16 Biblioteki – wskaźniki (2013). Wskaźnik Gmina Garwolin Powiat garwoliński Ludność na 1 placówkę biblioteczną 3205 3290 Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności 4225 3489 Czytelnicy bibliotek publicznych na 113 138 1000 mieszkańców Wypożyczenia na 1 czytelnika w 24 18 woluminach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Gminy wiejskie woj. mazowieckiego 3622 3884 114 18 O roli omawianej kategorii usług w Gminie Garwolin świadczy wysokość wydatków z jej budżetu przeznaczonych na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego. W 2013 r. ich udział w wydatkach ogółem wyniósł 4,4%. Rekordowym pod tym względem był rok 2012, z odsetkiem na poziomie 5,2%. Przy czym w latach wcześniejszych (2009-2011) nie przekraczał on 1,5%. Znaczny wzrost wydatków w 2012 r. niewątpliwie wiąże się z utworzeniem Gminnego Centrum Animacji Kultury w Sulbinach (ryc. 34). Ryc. 34 Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w Gminie Garwolin (20092013). 39 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. 4.3.4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna Ochrona zdrowia stanowi jedną z kilku grup usług publicznych, których świadczenie na podstawowym poziomie muszą zapewniać władze jednostek samorządowych. Jej dostępność i standard jest ważnym elementem jakości życia, a tym samym charakterystyką decydującą o jakości kapitału ludzkiego. Na terenie Gminy Garwolin działalność leczniczą wykonują następujące podmioty: Przychodnia POZ w Marianowie (medycyna rodzinna i medycyna ogólna) Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej TALMED w Rudzie Talubskiej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „DENTAL CLINIC” Agnieszka Chomicz w Rudzie Talubskiej (usługi stomatologiczne) W 2013 r. w Woli Rębkowskiej otwarty został Zakład Opiekuńczo-Leczniczy (ZOL). Udziela on całodobowych świadczeń zdrowotnych obejmujących leczenie, pielęgnację i rehabilitację osób nie wymagających hospitalizacji, które ze względu na stan zdrowia i stopień niepełnosprawności oraz brak możliwości funkcjonowania w środowisku domowym wymagają stałego fachowego nadzoru lekarskiego i pielęgniarskiego. Ośrodek zapewnia wysoki standard usług. Do dyspozycji pacjentów jest powierzchnia 1240 m2 z 60 łóżkami z pełnym zapleczem sanitarnym i rehabilitacyjnym. W placówce znajdują się także pomieszczenia do kinezyterapii i fizykoterapii, sala gimnastyczna, gabinet zabiegowy oraz świetlica. Na obszarze Gminy zlokalizowana jest jedna apteka „Vita” w Rudzie Talubskiej. Zgodnie z danymi BDL GUS w 2013 r. na 10 000 mieszkańców w Gminie Garwolin przypadały 3 przychodnie. Wartość tego wskaźnika dla powiatu garwolińskiego była nieznacznie wyższa (4). Lokalne zadania z zakresu pomocy społecznej realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, będący jednostką organizacyjną Gminy Garwolin. Ośrodek pomaga potrzebującym w różny sposób, między innymi poprzez: pracę socjalną, rozwijanie nowych form pomocy społecznej i samopomocy, kierowanie osób wymagających 40 opieki do Domów Pomocy Społecznej, prowadzenie analiz i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej oraz udzielanie świadczeń finansowych i rzeczowych. W tabeli poniżej znajduje się zestawienie liczby rodzin objętych poszczególnymi rodzajami pomocy oraz kwoty wypłacanych świadczeń w latach 2011-2014 (30 IX). Tab. 17 Liczba osób objętych poszczególnymi rodzajami pomocy oraz kwoty świadczeń (2011-2013). RODZAJ POMOCY Zasiłki stałe Zasiłki okresowe Zasiłki celowe Dożywiania Liczba osób Kwota Liczba osób Kwota Liczba osób Kwota Liczba osób Kwota Rodziny Kwota 2011 2012 2013 2014 /30 IX/ 20 23 25 26 Dynamika 2011-2013 (2011=100 ) 125 58 102 45 62 186 36 92 028 25 81 585 8 158 56 32 875 181 31 194 163 20 348 170 5 312 90 62 94 122 419 286 143 335 323 115 984 362 45 574 284 95 127 90 727 649 1 968 197 41 187 480 142 94 99 121 683 147 226 172 390 Świadczenia 710 679 668 rodzinne 3 095 2 895 3 063 511 075 171 Fundusz Rodziny 35 40 38 alimentacyjny Kwota 224 163 231 811 247 280 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin. 109 110 Analiza powyższych danych wskazuje, że najwyższa kwota świadczeń wypłacana jest w ramach świadczeń rodzinnych. W latach 2011-2013 można odnotować niewielki spadek liczby rodzin objętych tego rodzaju pomocą (o 42 rodziny), przy stosunkowo stabilnej wartości całkowitej kwoty samego świadczenia. Równocześnie, w Gminie coraz więcej osób korzysta z zasiłków stałych oraz dożywiania. W odniesieniu do obu tych kategorii dynamika przyrostu liczby osób objętych pomocą była niższa niż dynamika przyrostu wypłacanej w ich ramach kwoty. 5. FINANSE GMINY Zdolność gminy do inwestowania uzależniona jest od dwóch głównych czynników: 1. Dochodów własnych gminy, świadczących o zapobiegliwości wójta, burmistrza lub prezydenta oraz aktywności gospodarczej mieszkańców i ich stanu posiadania (poziom podatków i opłat lokalnych); 41 2. Wydatków inwestycyjnych, obrazujących dążenia gminy do powiększania swego stanu posiadania, które przyczyniają się do poprawy warunków życia mieszkańców oraz do ogólnego rozwoju społeczno-gospodarczego. Gmina Garwolin należy do gmin średnio zamożnych. W rankingu najbogatszych gmin w Polsce Serwisu Samorządowego PAP (2014)8 zajmuje 1 084 pozycję na 2 479 gmin. Za wyjątkiem spadku dochodów w roku 2011 (po rekordowym w tym względzie roku 2010), w ciągu ostatnich lat można zaobserwować stały wzrost dochodów Gminy. Ich wielkość w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2013 r. wyniosła 2 537 zł i wzrosła w porównaniu z rokiem 2009 o 18% (ryc. 35). Ryc. 35 Dochody Gminy Garwolin w przeliczeniu na 1 mieszkańca (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W budżecie Gminy największy udział mają dochody własne. W 2013 r. wynosił on 45%. Wysoki udział dochodów własnych, to równocześnie niższy udział w strukturze dochodów Gminy pozostałych grup tj. subwencji i dotacji. Jest to zjawisko pozytywne i świadczy o stosunkowo dużej autonomii fiskalnej Gminy Garwolin. Dochody własne stanowią bowiem grupę dochodów, którymi władze jednostki mogą gospodarować w sposób dowolny i przeznaczać je na realizację celów rozwojowych. Wielkość dochodów własnych przypadająca na 1 mieszkańca w okresie 2009-2013 wzrosła przy tym o 17%. Otrzymywana subwencja w 2013 r. stanowiła 37% dochodów budżetowych Gminy. Na 76% kwoty otrzymanej w ramach tej kategorii dochodów składała się część oświatowa subwencji ogólnej. W ramach dochodów własnych stosunkowo najwyższe wpływy Gmina Garwolin uzyskuje z tytułu udziału w PIT. W 2013 r. stanowiły one 22,96% łącznych dochodów budżetowych. Następny w kolejności jest podatek od nieruchomości z omawianym odsetkiem na poziomie 11,41%. Przy czym pozostałe kategorie dochodów własnych mają znaczenie marginalne dla całego budżetu Gminy (tab. 17). Tab. 17 Udział poszczególnych kategorii dochodów własnych w dochodach budżetowych Gminy Garwolin (2013). 8 Źródło: http://samorzad.pap.pl/depesze/wiadomosci_centralne/135028/Ranking-najbogatszych-inajbiedniejszych-gmin 42 Kategoria dochodów podatkowych % łącznych budżetowych 22,96 11,41 1,73 1,28 0,59 0,50 0,08 osób 0,05 dochodów udziały w PIT podatek od nieruchomości podatek rolny podatek od środków transportowych podatek od czynności cywilnoprawnych podatek leśny wpływy z opłaty skarbowej podatek od działalności gospodarczej fizycznych, opłacany w formie karty podatkowej udziały w CIT 0,00 wpływy z opłaty eksploatacyjnej 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Analiza zmian dwóch najważniejszych kategorii dochodów własnych w Gminie Garwolin wskazuje na pozytywny trend jakim rosnąca z roku na rok kwota uzyskiwana przez Gminę z ich tytułu. Dochody z tytułu udziału w PIT w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 20092013 wzrosły o 26%. W odniesieniu do podatku od nieruchomości analogiczny wzrost wyniósł 27%. Na przestrzeni lat nieznacznie zwiększył się też udział omawianych kategorii w dochodach Gminy ogółem – w przypadku udziałów w PIT o 1,46%, a w przypadku podatku od nieruchomości o 0,83% (ryc. 36). Ryc. 36 Dynamika zmian najważniejszych kategorii podatkowych dochodów własnych w Gminie Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ze wszystkich kategorii podatków i opłat lokalnych w Gminie Garwolin największe znaczenie ma podatek od nieruchomości. W 2013 r. wpływy z tego podatku stanowiły 73% dochodów uzyskanych w ramach podatków i opłat lokalnych. Na drugim miejscu znajduje się podatek rolny (11%), na trzecim zaś podatek od czynności cywilno-prawnych (4%) (ryc. 37). Ryc. 37 Udział dochodów z poszczególnych podatków i opłat lokalnych w Gminie Garwolin w 2013 r. 43 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Wynik różnicy między dochodami ogółem budżetu JST a wydatkami ogółem JST stanowi odpowiednio nadwyżkę lub deficyt budżety. Gmina Garwolin w ostatniej kadencji samorządowej zamknęła budżet deficytem w latach 2011 i 2012. Natomiast nadwyżkę budżetową udało się w niej wygenerować w 2010 i 2013 r. Została ona przeznaczona na spłatę gminnego zadłużenia (tab. 18). Tab. 18 Wykonane dochody i wydatki Gminy Garwolin (2010-2013). 2010 2011 2012 2013 Dochody 33 089 613,11 zł 27 710 655,27 zł 29 246 194,76 zł 32 527 915,81 zł Wydatki 27 064 079,18 zł 30 850 200,46 zł 30 850 200,46 zł 31 685 478,57 zł Wynik finansowy + 6 025 533,93 - 1 790 377,77 - 1 604 005,07 + 842 437, 24 zł zł zł zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Garwolin Znaczenie poszczególnych sektorów w wydatkach budżetowych Gminy Garwolin przedstawia tabela 18. Jak nietrudno zauważyć, oświata (a zwłaszcza utrzymanie szkół podstawowych i gimnazjalnych) to zdecydowanie najważniejszy kierunek wydatków ogółem Gminy, co więcej – udział tych wydatków systematycznie i znacząco wzrasta. 82% wydatków przeznaczonych na ten cel pochłaniają wydatki bieżące (z których 64% to wydatki bieżące na wynagrodzenia), natomiast udział wydatków majątkowych wynosi 18% [BDL GUS 2013]. W 2009 r. drugim co do ważności sektorem była gospodarka komunalna i ochrona środowiska. W 2013 r. utraciła ona swą pozycję na rzecz pomocy społecznej. Wydaje się, że jest to odbicie znaczącej ewolucji roli samorządów w funkcjonowaniu państwa – od dominacji funkcji związanych z budową i utrzymaniem infrastruktury komunalnej do coraz większej roli zakresie realizacji szeroko pojętej polityki społecznej (tab. 19). Tab. 19 Struktura wydatków budżetowych ogółem Gminy Garwolin (2009, 2013). 2009 2013 Oświata i wychowanie 41,4% 54,1% Pomoc społeczna 13,1% 13,8% Administracja publiczna 6,9% 8,4% 44 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 26,3% 8,4% Transport i łączność 3,6% 4,9% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 0,7% 4,4% Edukacyjna opieka wychowawcza 0,9% 1,4% 0,0% 1,1% 3,9% 0,9% Kultura fizyczna 0,3% 0,6% Rolnictwo i łowiectwo 0,6% 0,6% Obsługa długu publicznego 0,4% 0,5% Gospodarka mieszkaniowa 1,1% 0,4% Ochrona zdrowia 0,3% 0,3% Różne rozliczenia 0,0% 0,1% Pozostałe zadania społecznej Bezpieczeństwo przeciwpożarowa w zakresie publiczne i polityki ochrona Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Stosunkowo niekorzystnie kształtuje się struktura wydatków w budżecie Gminy. Szacuje się, że w 2013 r. ponad 77% wydatków budżetu Gminy stanowiły wydatki bieżące (z czego ponad 46% przeznaczonych było na wynagrodzenia pracownicze, a 17% na zakup materiałów i usług). Średnioroczne wydatki inwestycyjne kształtowały się w ostatnich latach na poziomie ok. 25%. Wyjątkiem był rok 2009, gdy ich udział w wydatkach budżetowych wyniósł aż 43%. W liczbach bezwzględnych nakłady inwestycyjne wynoszą ok. 7,2 mln zł, co stanowi około 561 zł w przeliczeniu na mieszkańca [BDL GUS 2013] (ryc. 38). Ryc. 38 Udział wydatków majątkowych i bieżących w wydatkach budżetu Gminy Garwolin (2009-2013). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 45 III. RAPORT Z BADANIA ANKIETOWEGO DOTYCZĄCEGO STRATEGII ROZWOJU GMINY GARWOLIN NA LATA 20152025 W okresie luty-marzec 2015 roku na terenie gminy zostało przeprowadzone badanie ankietowe (wzór ankiety stanowi załącznik do niniejszego raportu). Ankiety zostały wyłożone dla mieszkańców w: 1) Urzędzie Gminy, 2) Gminnej Bibliotece Publicznej w Woli Rębkowskiej, 3) Gminnym Centrum Animacji Kultury w Sulbinach, 4) Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej oraz zamieszczona na stronie internetowej urzędu gminy: http://www.garwolingmina.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1203:ankieta-dot-rozwojugminy&catid=60:2015 Ankietę wypełniło łącznie 115 mieszkańców Gminy Garwolin. Wiek uczestników badania: Wykres nr 1 W badaniu ankietowym udział wzięło ponad 78% osób w wieku 25-65 lat, niespełna 15% stanowiły osoby powyżej 65 roku życia. Nieco ponad 6% stanowiły osoby do 25 roku życia. Ponad 69% badanych stanowiły kobiety. Największą grupą uczestników badania stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (blisko 30%) i średnim (ponad 22%) oraz zawodowym (ponad 17%). 46 Wykres nr 2 Ankieta została podzielona na 10 pytań: W pierwszym pytaniu, zapytano badanych o ich poziom zadowolenia związanego z zamieszkiwaniem w Gminie Garwolin. W większości odpowiedzi badani wskazywali odpowiedzi: „raczej tak” (blisko 55% osób biorących udział w badaniu) oraz „zdecydowanie tak” (niespełna 34%). Niezadowoleni badani stanowili poniżej 5% biorących udział w ankiecie. Wykres 3 47 W pytaniu nr 2 zapytano uczestników badania o ich poziom związania z Gminą Garwolin. Pozytywnej odpowiedzi: „raczej tak” oraz „zdecydowanie tak” udzieliło odpowiednio 35 i 38% badanych. Niezwiązanie z gminą wskazało zaledwie 3% badanych. Pewnym zaskoczeniem jest dość znaczna, bo blisko 25% grupa osób, która udzieliła odpowiedzi „średnio”. Wykres 4 W trzecim pytaniu badani zostali zapytani o opinię czy w ciągu ostatnich 10 lat zaszły w Gminie Garwolin zmiany? Blisko 70% badanych uznało, iż na terenie gminy "raczej" (40%) lub "zdecydowanie tak" (29%) doszło do zmian. Żadnych zmian nie zaobserwowało ok. 7% badanych a ponad 21% uznało je za „średnie”. Wykres nr 5 48 W czwartym pytaniu uczestnicy zostali zapytani o rozwój Gminy Garwolin na tle sąsiednich gmin. Ponad 35% badanych wskazało odpowiedź „średnio” a "raczej lepiej" i "zdecydowanie lepiej" odpowiednio 23 i 25%. Wskazania "raczej gorzej i "zdecydowanie gorzej" stanowiły łącznie ok. 8%, podobnie jak ilość odpowiedzi "trudno powiedzieć/nie wiem". Wykres nr 6 W piątym pytaniu badani zostali poproszeni o ocenę sytuacji na rynku pracy w Gminie Garwolin w okresie ostatnich 10 lat. Niemal 36% uczestników badania oceniła, iż sytuacja zmieniła się "raczej na gorsze" (30,4%) oraz "zdecydowanie na gorsze"(4,3%). Co czwarta osoba oceniła, że "sytuacja nie zmieniła się ani na lepsze ani na gorsze". Podobna liczba badanych oceniła, iż sytuacja na rynku pracy zmieniła się na lepsze - odpowiednio - "raczej lepiej" (21%) oraz "zdecydowanie lepiej" (2,6%). Dość znaczną liczbę stanowiły wskazania "trudno powiedzieć/nie wiem" na poziomie 15%. Wykres nr 7 49 W pytaniu nr 6 badani zostali poproszeni o wskazanie poziomu nauczania w szkołach na terenie Gminy Garwolin. Ankietowani najczęściej wskazywali odpowiedź "trudno powiedzieć/nie wiem"(28%). Pozytywnie zmiany oceniło łącznie 31% ankietowanych odpowiednio: 24,5% wskazując odpowiedź "tak, raczej na lepsze" oraz 6% "tak, zdecydowanie na lepsze". Ponad 21% uczestników badania uznała, że poziom nauczania nie zmienił się. Wykres nr 8 W pytaniu nr 7 ankietowani zostali poproszeni o ocenę czy ilość wydarzeń sportowych i kulturalnych w Gminie Garwolin jest odpowiednia. Na tak postawione pytanie badani najczęściej odpowiadali "średnio" (38,6%). Na kolejnym miejscu - "raczej tak" (28%). Co interesujące po ok. 4% otrzymały wskazania "zdecydowanie tak" oraz "zdecydowanie nie". Stosunkowo dużą liczbę stanowiły odpowiedzi "trudno powiedzieć/nie wiem". Wykres nr 9 50 W pytaniu nr 8 badani zostali poproszeni o ocenę stanu dróg w Gminie Garwolin. Podobnie jak w pyt. nr 7 ankietowani najczęściej wskazywali "średnio" (47%). Ponad 31% to oceny negatywne - "raczej źle"(23,5%) i "bardzo źle"(8,7%). Pozytywne wskazania nie przekroczyły łącznie 20%. Wykres nr 10 W przedostatnim pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wskazanie 3 kluczowych zadań, których realizacja odbyła by się ze środków publicznych. Badani najczęściej wskazywali: "infrastrukturę drogową" (ponad 16%), "ochrona i profilaktyka zdrowia" (ponad 15%), "oświata i opieka przedszkolna" oraz "bezpieczeństwo obywateli" (ok. 11%). W dalszej kolejności wskazano: "tereny zielone i rekreacyjne" i "zajęcia pozalekcyjne dla dzieci"(ponad 8%). 51 Wykres nr 11 W ostatnim pytaniu uczestnicy zostali poproszeni o odpowiedź na pytanie o główne problemy występujące na terenie Gminy Garwolin. Ponad 55% odpowiedzi stanowiło "bezrobocie" a kolejne 26% "alkoholizm" oraz 10% "bieda". 52 Wykres nr 12 Dodatkowo w sołectwach Gminy Garwolin zostały zorganizowane Zebrania wiejskie, w trakcie których mieszkańcy wnieśli własne uwagi dotyczące rozwoju poszczególnych sołectw. Poniżej zawarto kluczowe propozycje mieszkańców w podziale na dane sołectwo. Wnioski mieszkańców – Zebrania Wiejskie 2015 W okresie luty – marzec 2015 r. na terenie 27 sołectw Gminy Garwolin (Izdebnik, Krystyna, Stary Puzynów, Stoczek, Ewelin, Wola Rębkowska, Władysławów, Rębków, Nowy Puzynów, Sulbiny, Wola Władysławowska, Stara Huta, Wilkowyja, Miętne, Czyszkówek, Unin Kolonia, Parcele Rębków, Lucin-Natalia, Zakącie, Ruda Talubska, Niecieplin, Budy Uśniackie, TalubaFeliksin, Górki, Jagodne, Uśniaki, Sławiny) odbyły się zebrania wiejskie, w trakcie których mieszkańcy wskazali kluczowe obszary interwencji na terenie sołectw. Najczęstsze wskazania dotyczyły: - budowy kanalizacji, - budowy chodników, - remontów dróg i chodników, - budowy placów zabaw, - wykonania oraz uzupełnienia oświetlenia ulicznego 53 Wzór ankiety Ankieta dot. rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 1. Czy jesteście Państwo zadowoleni, że mieszkacie w Gminie Garwolin? Zdecydowanie nie Raczej nie średnio tak Raczej Zdecydowanie tak tak Raczej Zdecydowanie tak 2. Czy jesteście Państwo związani z Gminą Garwolin? Zdecydowanie nie Raczej nie średnio 3. Czy w okresie ostatnich 10 lat dostrzegają Państwo jakieś zmiany w Gminie Garwolin? - zdecydowanie nie - raczej nie - średnio - raczej tak - zdecydowanie tak - trudno powiedzieć /nie wiem 4. Jak Państwa zdaniem rozwija się Gmina Garwolin na tle sąsiednich gmin? Zdecydowanie gorzej Raczej gorzej średnio Raczej lepiej Zdecydowanie lepiej - trudn o powie dzieć / nie wiem 5. Czy w okresie ostatnich 10 lat, sytuacja na rynku pracy w Gminie Garwolin zmieniła się? Tak, zdecydowanie na lepsze Tak, lepsze raczej na Nie zmieniła się ani na lepsze ani na gorsze Tak, raczej na gorsze Tak, zdecydowanie na gorsze trud no pow iedzi eć / nie wie 54 m 6. Czy Państwa zdaniem poziom nauczania w szkołach na terenie Gminy Garwolin zmienił się? Tak, zdecydowanie na lepsze Tak, raczej na lepsze Nie zmienił się Tak, raczej na gorsze Tak, gorsze zdecydowanie na - trudno powiedzieć / nie wiem 7. Czy Państwa zdaniem ilość wydarzeń sportowych i kulturalnych w Gminie Garwolin jest odpowiednia?: - trudno Zdecydowanie nie Raczej nie średnio Raczej tak Zdecydowanie tak powiedzieć / nie wiem 8. Jak ogólnie oceniacie Państwo stan dróg w Gminie Garwolin?: Bardzo źle Raczej źle średnio Raczej dobrze Bardzo dobrze trudno powiedzieć / nie wiem 9. Gmina Garwolin realizuje znaczną liczbę zadań publicznych. Gdyby mięli Państwo możliwość wyboru tych zadań, jakie TRZY zadania uznaliby Państwo za kluczowe – do realizacji w pierwszej kolejności ze środków publicznych? - bezpieczeństwo obywateli - pomoc społeczna i mieszkania komunalne - oświata i opieka przedszkolna - sport i rekreacja - ochrona środowiska - zajęcia pozalekcyjne dla dzieci - ochrona i profilaktyka zdrowia wsparcie przedsiębiorczości - działalność instytucji kultury - tereny zielone, rekreacyjne - inna sfera (prosimy podać jaka?) - wsparcie organizacji społecznych - wodociągi i kanalizacja - infrastruktura drogowa 10. Jakie główne problemy występują na terenie Gminy Garwolin? 55 - bezrobocie - bieda - przemoc rodzinie w - przestępczość - alkoholizm inne (jakie?) Ankieta jest ANONIMOWA – podane informacje zostaną wykorzystane jedynie w zbiorczych zestawieniach a) Proszę o wskazanie Państwa wieku: do 25lat 25-65 lat pow. 65 lat b) Proszę o wskazanie - kobieta Państwa płci: - podstawowe - mężczyzna - gimnazjalne - pomaturalne / policealne - wyższe c) Proszę o wskazanie - zawodowe Państwa wykształcenia: - średnie wyższe niepełne Bardzo dziękujemy za wypełnienie ankiety! Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane do przygotowywanej przez władze miasta „Strategii Rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025” Prosimy o zwrot ankiety do skrzynki z ankietami Czy ewentualnie chcieliby Państwo zwrócić uwagę władzom gminy na jakąś sprawę, która nie pojawiła się w tej ankiecie? 56 IV. ANALIZA SWOT Analiza SWOT służy do zbadania wewnętrznych i zewnętrznych czynników mających istotny wpływ na rozwój badanej organizacji/samorządu. Wskazuje mocne i słabe strony gminy (czynniki wewnętrzne) oraz szanse i zagrożenia (czynniki występujące w otoczeniu). ANALIZA SWOT GMINY GARWOLIN MOCNE STRONY Wysoka dynamika przyrostu liczby mieszkańców i duży ruch budowlany na terenie Gminy Korzystne wskaźniki demograficzne (struktura wieku, perspektywiczny wskaźnik obciążenia demograficznego, wysoki i dodatni przyrost naturalny wzmacniany przez dodatnie saldo migracji) Dostępność znacznych ilości terenu pod przyszłe inwestycje i usługi Dobre zaopatrzenie w wodę (duże rezerwy, wysoka jakość), wysoki poziom zwodociągowania Gminy Wysoki standard mieszkań oceniany przez poziom ich wyposażenia w podstawowe instalacje Dobra dostępność bibliotek i bogata oferta biblioteczna Dobrze rozwinięta sieć szkół i przedszkoli SŁABE STRONY Niski poziom kapitału społecznego Rosnący poziom bezrobocia i liczba osób korzystających z zasiłków stałych oraz dożywiania Zły stan dróg na terenie Gminy Niski poziom skanalizowania Gminy oraz niewielka liczba mieszkańców posiadających dostęp do gazu sieciowego Słaby rozwój sieci teleinformatycznej Niewystarczające warunki lokalowe istniejących bibliotek Słabo rozwinięta baza oświatowa w zakresie wyposażenia pracowni oraz infrastruktury sportowej Wysoki wskaźnik lesistości (33%) oraz Braki w zakresie infrastruktury czasu walory rekreacyjne i turystyczne (rzeka wolnego (boiska sportowe, place zabaw, Wilga, liczne pomniki przyrody, parki ścieżki rowerowe, siłownie plenerowe itp.) dworskie) Niekorzystna struktura wydatków Gminy Dobra klasa ziemi rolniczej (ponad 77% to wydatki bieżące) Wysoki udział dochodów własnych w Niski poziom służby zdrowia budżecie Gminy (niewystarczająca ilość ośrodków zdrowia) Rosnące wpływy podatkowe Ogólnopolska promocja Gminy poprzez zlokalizowane na jej terenie przedsiębiorstwa Umiejscowienie na obszarze Gminy Powiatowego Centrum Sportu i Rekreacji w Miętnem 57 ANALIZA SWOT GMINY GARWOLIN SZANSE Bliskość Lublina ZAGROŻENIA metropolii warszawskiej oraz Lokalizacja Gminy najsilniejszego oddziaływania Warszawy poza strefą bezpośredniego Dobra dostępność w komunikacji drogowej (droga krajowa nr 17), dogodne połączenie Słaba integracja Gminy z województwem komunikacyjne z miastem powiatowym i mazowieckim i jego strukturami stolicą kraju; Możliwość wsparcia środkami zewnętrznymi realizacji przedsięwzięć gminnych – zarówno projektów tzw. inwestycyjnych, jak również projektów tzw. miękkich Wychodzenie z kryzysu w UE jako szansa na poprawę sytuacji makroekonomicznej w Polsce (wzrost PKB, zmniejszenie skali bezrobocia) Duża konkurencja o ograniczone bezzwrotne środki w nowej perspektywie budżetowej UE Niewystarczające subwencje rządowe dla samorządów na realizację zadań z zakresu oświaty Ogólne trendy dotyczące zdrowego trybu Niewystarczające środki budżetowe na życia i postaw; rozwój infrastruktury realizację zadań z zakresu: kultury, polityki rekreacyjnej społecznej oraz polityki senioralnej Pozostawanie Gminy poza obszarem realizacji Zintegrowanych Inwestycji Współpraca z gminami ościennymi w Terytorialnych metropolii warszawskiej oraz ramach LGD Forum Powiatu Garwolińskiego Radomskiego Regionalnego Instrumentu Terytorialnego Dalszy rozwój przedsiębiorstw na terenie miasta Garwolin (w obrębie Garwolińskiej Strefy Aktywności Gospodarczej) Wśród mocnych stron z punktu widzenia możliwości rozwojowych Gminy Garwolin kluczowym elementem wydają się być pozytywne trendy demograficzne sugerujące dalszy wzrost liczby jej ludności. Fakt ten stanowi równocześnie olbrzymie zobowiązanie dla władz Gminy, które muszą zapewnić zarówno obecnym, jak i nowym mieszkańcom przyjazne środowisko życia, o wysokich walorach przyrodniczych i rekreacyjnych, z dostępnymi różnorodnymi usługami i miejscami pracy. Duże możliwości w tym zakresie niosą inne istniejące atuty Gminy Garwolin, takie jak czysta i różnorodna przyroda, dobre warunki do produkcji wysokiej jakości żywności, rozwinięta sieć szkół i przedszkoli oraz znaczne zasoby zdolnych do pracy ludzi. Bardzo istotnym uwarunkowaniem rozwoju Gminy jest przy tym postępująca zmiana jej profilu gospodarczego – z rolniczego w kierunku usługowego. 58 Na obszarze Gminy należy w najbliższym czasie podjąć wiele działań umożliwiających efektywne wykorzystanie wyżej wymienionych potencjałów. Wiąże się to z przezwyciężaniem słabych stron, których istnienie uniemożliwia przyspieszenie procesów rozwojowych. Stąd zaproponowane kierunki działań winny skupiać się przede wszystkim na niwelowaniu barier hamujących wykorzystanie mocnych stron Gminy, a także wykorzystaniu tzw. „renty zapóźnienia” w niektórych sferach gospodarki (np. małe gospodarstwa rolne, będące zasadniczo słabą stroną gospodarki, mogą stać się impulsem do rozwoju dochodowego rolnictwa ekologicznego lub agroturystyki). W podejmowanych działaniach strategicznych Gmina powinna również zadbać o poprawę swojej atrakcyjności, po to aby zwiększyć szanse na przyciąganie potencjalnych inwestorów i turystów z zewnątrz. Wiąże się to przede wszystkim z inwestycjami infrastrukturalnymi (drogowymi i wodnokanalizacyjnymi), wypracowaniem nowych produktów turystycznych i rozwojem służących im elementów zagospodarowania turystycznego oraz tworzeniem i promocją terenów inwestycyjnych do rozwoju przedsiębiorczości o charakterze nieuciążliwym. Tego rodzaju działaniom powinna równocześnie towarzyszyć poprawa efektywności zarządzania Gminą, prowadząca między innymi do jak najlepszego wykorzystywania dostępnych zewnętrznych źródeł finansowania skierowanych na rozwój samorządów lokalnych w Polsce. Innym pożądanym kierunkiem rozwoju Gminy Garwolin jest poprawa jakości posiadanego przez nią kapitału społecznego i ludzkiego. Lepsza jakość kapitału ludzkiego i społecznego wpłynie korzystnie na ogólną atrakcyjność Gminy oraz wywoła dodatkowe mechanizmy rozwojowe. Środkiem do osiągnięcia tego celu powinny być nie tylko inwestycje w rozwój infrastruktury społecznej, ale również – a może przede wszystkim - działania nakierowane na podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców oraz mobilizowanie ich do większej aktywności społecznej i ekonomicznej. Potencjalnym zagrożeniem dla Gminy Garwolin jest pozostawanie poza obszarami realizowania nowych narzędzi rozwoju zaproponowanych przez Komisję Europejską jakim są Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) i Regionalne Inwestycje Terytorialne (RIT). Celem realizacji ZIT Warszawy RIT Radomia jest przede wszystkim sprzyjanie rozwojowi współpracy i integracji oraz realizacja zintegrowanych projektów odpowiadających w sposób kompleksowy na potrzeby miast i ich obszarów funkcjonalnych. Aby uniknąć scenariusza, w którym Gmina Garwolin ulega dalszej marginalizacji w ramach struktur regionalnych, działania władz gminnych powinny być skupione na intensyfikacji działań lobbingowych w sprawie polepszania zewnętrznej dostępności Gminy oraz na rozwoju działań partnerskich podejmowanych z innymi jednostkami samorządowymi. 59 V. WIZJA GMINY Wizja opisuje stan jednostki samorządowej w przyszłości. Określa ona stan docelowy, do którego dążyć będzie cała wspólnota samorządowa wykorzystując przy tym możliwości płynące z posiadanego potencjału własnego i szans pojawiających się w najbliższym otoczeniu. Wizja jest stanem gminy w perspektywie długofalowej, wynikającym z osiągnięcia zaplanowanych przez członków społeczności celów i kierunków działań. Celem nadrzędnym jest wzrost dobrobytu mieszkańców Gminy Garwolin w wyniku przyspieszonego rozwoju cywilizacyjnego, przy jednoczesnym zachowaniu walorów środowiskowych dla przyszłych pokoleń. Aby go osiągnąć należy efektywnie wykorzystywać wewnętrzne atuty Gminy i zwiększać jej atrakcyjność jako miejsca do życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Równocześnie współpraca z otoczeniem zewnętrznym powinna wzmocnić jakość świadczonych usług na rzecz mieszkańców i przedsiębiorców przy jednoczesnym zmniejszonym zużyciu wewnętrznych zasobów. Zakłada się, że w wyniku realizacji założeń Strategii Gmina Garwolin w 2025 roku będzie gminą: OTWARTĄ - dobrze powiązaną komunikacyjnie z resztą województwa, zachęcającą do przyjazdu turystów zainteresowanych różnymi formami aktywnego wypoczynki, otwartą na współpracę z innymi jednostkami PRZYJAZNĄ – dla swoich mieszkańców, zapewniając im wysoką jakość życia oraz dla przedsiębiorców, oferując im atrakcyjne warunki prowadzenia działalności EFEKTYWNIE WYKORZYSTUJĄCĄ DOSTĘPNE ŚRODKI NA ROZWÓJ I SPRAWNIE ZARZĄDZANĄ – nie tylko przez władze ale też społeczność lokalną, która chce uczestniczyć w procesie rządzenia i ma stworzone ku temu odpowiednie warunki, CZYSTĄ EKOLOGICZNIE – dbającą o atuty środowiska przyrodniczego i jakość zagospodarowania przestrzeni, stosującą nowe technologie proekologiczne Osiągnięcie nakreślonego powyżej stanu pożądanego będzie możliwe dzięki realizacji celów rozwojowych oraz wyznaczonych na ich podstawie zadań. W niniejszym dokumencie skoncentrowano się przede wszystkim na przełamywaniu barier infrastrukturalnych, społecznych i ekonomicznych, które nie pozwalają na pełne wykorzystanie istniejącego potencjału Gminy i hamują jej rozwój. Przezwyciężenie zidentyfikowanych ograniczeń wymaga przy tym koncentracji działań na kluczowych zagadnieniach. Pozwoli to efektywnie rozwiązać istniejące problemy i osiągnąć cel nadrzędny, którym w przypadku każdej jednostki samorządowej jest wysoka jakość życia społeczności lokalnej. W strategii wyróżnia się następującą hierarchię celów: cele strategiczne, wskazujące najważniejsze obszary, których wsparcie jest konieczne dla przyśpieszenia rozwoju Gminy, cele operacyjne, które uszczegółowiają cele strategiczne i są realizowane przez liczne działania i projekty. 60 Określone kierunki działań nie są jednak katalogiem zamkniętym. Należy je traktować jako pewną propozycję – otwartą listę przedsięwzięć w danym zakresie, określającą ogólne ramy koncentracji aktywności programowej, finansowej i organizacyjnej Gminy w perspektywie długofalowej. Ważne jest przy tym, aby nowe inicjatywy realizowane lub wspierane przez Urząd Gminy były w pierwszej kolejności odnoszone do wyznaczonych celów operacyjnych. Ponadto, dla zapewnienia kontroli nad stopniem realizacji poszczególnych celów niniejszej Strategii stworzono listę rekomendowanych mierników – z określeniem źródła ich uzyskania. Mierniki te są użyteczne przede wszystkim w czasie dokonywania monitoringu realizacji oraz aktualizacji dokumentu. Lista mierników stanowi bazową propozycję, która podczas prowadzenia procesów monitorowania i przeglądu strategicznego może być modyfikowana i uzupełniana – zgodnie z potrzebami jednostek wdrażających. CEL STRATEGICZNY 1. ROZWÓJ RELACJI ZEWNĘTRZNYCH (GMINA OTWARTA) CEL OPERACYJNY 1.1. Starania o modernizację i rozwój zewnętrznych sieci dojazdowych do Gminy Garwolin wszystkimi rodzajami transportu (kolej, samochód, rower) KIERUNKI DZIAŁAŃ: 1.1.1. Lobbing na rzecz dokończenia modernizacji do parametrów drogi ekspresowej całego przebiegu drogi krajowej nr 17 1.1.2. Lobbing na rzecz modernizacji linii kolejowej Warszawa-Otwock-Pilawa-DęblinLublin-Dorohusk-granica państwa 1.1.3. Lobbing na rzecz obecności Gminy Garwolin w regionalnej sieci dróg rowerowych 1.1.4. Lobbing na rzecz modernizacji dróg powiatowych i partycypacja w kosztach ponoszonych w tym zakresie przez powiat garwoliński CEL OPERACYJNY 1.2 Budowanie oferty turystycznej zróżnicowanej ze względu na potrzeby różnych grup odbiorców oraz integrującej walory Gminy i regionu KIERUNKI DZIAŁAŃ: 1.2.1. Organizacja wydarzeń o różnorodnym charakterze i regionalnym znaczeniu pomagających w nawiązywaniu relacji zewnętrznych (np. festiwale) lub przyciągających indywidualnych gości (wydarzenia kulturalne i sportowe itp.) 1.2.2. Budowa małej infrastruktury turystycznej (wiaty, ławy, stoły, miejsca do grillowania, biwakowania, tablice informacyjne) 1.2.3. Utworzenie szlaków turystyki aktywnej (pieszej, rowerowej, wodnej, jeździeckiej), wytyczenie tras narciarstwa biegowego 1.2.4. Urządzenie wypożyczalni sprzętu rowerowego, nartorolek, kijów do nordic walking 61 1.2.5. Lobbing na rzecz zagospodarowanie zbiornika Mamut na cele turystyczne 1.2.6. Rozwój edukacji w zakresie świadczenia usług turystycznych (agroturystyka, turystyka ekologiczna, pielgrzymkowa, weekendowa) 1.2.7. Prowadzenie działań promocyjnych poprzez ruch pielgrzymkowy do Gminy Garwolin – Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Górkach 1.2.8. Budowanie oferty internetowej ukazującej turystyczne walory Gminy CEL OPERACYJNY 1.3. Intensyfikacja współpracy z gminami ościennymi i powiatem KIERUNKI DZIAŁAŃ: 1.3.1. Uczestnictwo gminy we wspólnych międzygminnych infrastrukturalnych o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym inicjatywach 1.3.2. Aktywne partycypacja Gminy Garwolin w ramach LGD – Porozumienie Garwolińskie 1.3.3. Udział Gminy w ponadgminnej promocji gospodarczej CEL STRATEGICZNY 2. ROZWÓJ RELACJI WEWNĘTRZNYCH (GMINA PRZYJAZNA) CEL OPERACYJNY 2.1. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej KIERUNKI DZIAŁAŃ: 2.1.1. Kontynuacja rozwoju i modernizacji gminnej sieci drogowej oraz infrastruktury towarzyszącej (w tym oświetlenia ulicznego z zastosowaniem rozwiązań ekologicznych) 2.1.2. Rozbudowa infrastruktury rowerowej 2.1.3. Rozbudowa i modernizacja sieci wodno-kanalizacyjnej, podłączanie nowych gospodarstw domowych do sieci 2.1.4. Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Ruda Talubska 2.1.5. Rozwój sieci teleinformatycznej wykluczeniu cyfrowemu i e-administracji – przeciwdziałanie 2.1.6. Analiza zapotrzebowania i ewentualne stworzenie miejsc darmowego dostępu do Internetu CEL OPERACYJNY 2.2. Modernizacja i rozwój infrastruktury społecznej 62 KIERUNKI DZIAŁAŃ: 2.2.1. Remonty budynków szkolnych 2.2.2. Doposażenie szkół w nowoczesny sprzęt dydaktyczny 2.2.3. Rozbudowa i systematyczna modernizacja zaplecza sportowego szkół wraz z budową placów zabaw 2.2.4. Utworzenie ośrodka zdrowia w Woli Rębkowskiej wraz z punktem aptecznym 2.2.5. Budowa i remonty świetlic wiejskich 2.2.6. Budowa gminnych stref sportu i rekreacji 2.2.7. Zapewnienie Gminnej Bibliotece Publicznej nowoczesnej siedziby CEL OPERACYJNY 2.3. Wspieranie rozwoju kultury czasu wolnego KIERUNKI DZIAŁAŃ: 2.3.1. Rozwój oferty kulturalnej i sportowej oraz promowanie tych form aktywności wśród mieszkańców 2.3.2. Wsparcie istniejących na terenie gminy placówek kulturalnych (Gminne Centrum Animacji Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna i jej filie) w zakresie nowych metod zarządzania i udostępniania oferty 2.3.3. Stworzenie zintegrowanego systemu informacji o ofercie kulturalnej i sportowej dla poszczególnych grup wiekowych 2.3.4. Podejmowanie współpracy z organizacjami i instytucjami kultury w zakresie wspólnych działań na rzecz wspierania inicjatyw kulturalnych mieszkańców 2.3.5. Zakup wyposażenia do sekcji działających w Gminnym Centrum Animacji Kultury 2.3.6. Rozszerzenie oferty świetlic szkolnych (np. zakup gier, sprzętu) CEL OPERACYJNY 2.4. Wsparcie przedsiębiorców i rolników działających na terenie Gminy KIERUNKI DZIAŁAŃ: 2.4.1. Opracowanie programu rozwoju przedsiębiorczości (m.in. wypracowanie ścieżki obsługi inwestora w gminie) 2.4.2. Zorganizowanie gminnego punktu informacyjnego w zakresie działalności gospodarczej 2.4.3. Stworzenie przestrzeni przedsiębiorcami debaty między samorządem a lokalnymi 63 2.4.4. Promowanie lokalnych przedsiębiorców w regionie 2.4.5. Wspieranie i promocja postaw przedsiębiorczych wśród dorosłych i młodzieży 2.4.6. Doradztwo dla przedsiębiorców z zakresu pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych na zakładanie i rozwój działalności gospodarczej 2.4.7. Promocja podejmowania i realizacji inicjatyw gospodarczych na terenach wiejskich w sferze pozarolniczej (np. małe przetwórstwo, usługi agroturystyczne, rękodzieło artystyczne pamiątkarstwo, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, produkcja surowca energetycznego, usługi dla ludności) 2.4.8. Szkolenia dla rolników w zakresie zakładania grup producenckich 2.4.9. Wspieranie procesu modernizacji sprzętu i budynków związanych z produkcją rolną (w tym zwrócenie uwagi na kwestie ochrony środowiska) oraz powiększania gospodarstw i scalania gruntów CEL OPERACYJNY 2.5. Dbałość o wysoki poziom bezpieczeństwa w Gminie KIERUNKI DZIAŁAŃ: 2.5.1 Rozwój systemu monitoringu wizyjnego i obywatelskiego na terenie Gminy 2.5.2. Intensyfikacja współpracy z Policją i Ochotniczą Strażą Pożarna poprzez wzmocnienie sprzętowe oraz poszerzenie zakresu służb ponadnormatywnych CEL STRATEGICZNY 3. SPRAWNE (WSPÓŁ)RZĄDZENIE CEL OPERACYJNY 3.1. Wzmocnienie kapitału społecznego Gminy (aktywizacja społeczna mieszkańców) KIERUNKI DZIAŁAŃ: 3.1.1. Wypracowanie nowych form współpracy pozarządowymi działającymi na jej terenie Gminy z organizacjami 3.1.2. Doskonalenie procedur konsultacji społecznych 3.1.3. Zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym 3.1.4. Cykliczna organizacja Zebrań Wiejskich 3.1.5. Aktywne wspieranie partnerstw i inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju gminy lub wsi (formalnych i nieformalnych) CEL OPERACYJNY 3.2. Usprawnienie systemu zarządzania i administracji Gminą KIERUNKI DZIAŁAŃ: 3.2.1. Zwiększenie czytelności procedur prawnych oraz przepływu informacji 64 poprzez działalność informacyjną prowadzoną przez Urząd Gminy, w tym na portalu internetowym 3.2.2. Wdrożenie systemu monitorowania satysfakcji klientów Urzędu 3.2.3. Wzmocnienie działań kadrowo-szkoleniowych w Urzędzie 3.2.4. Promowanie zasad i procedur przejrzystości 3.2.5. Aktualizacja polityki przestrzennej Gminy 3.2.6. Aktywne pozyskiwanie środków zewnętrznych CEL STRATEGICZNY 4. CZYSTE I ZADBANE ŚRODOWISKO NATURALNE ORAZ WYSOKA JAKOŚĆ PRZESTRZENI CEL OPERACYJNY 4.1. Skuteczna ochrona i wzmacnianie systemu przyrodniczego KIERUNKI DZIAŁAŃ: 4.1.1 Rozwój systemu proekologicznej gospodarki odpadami 4.1.2 Wprowadzenie systemu dotacji na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków 4.1.3 Pielęgnacja pomników przyrody 4.1.4 Działania na rzecz zachowania zasobów przyrodniczych rzeki Wilgi i lasów 4.1.5 Inwentaryzacja przyrodnicza Gminy CEL OPERACYJNY 4.2. Budowanie wrażliwości i odpowiedzialności za jakość przestrzeni i środowiska przyrodniczego Gminy KIERUNKI DZIAŁAŃ: 4.2.1. Organizowanie imprez i kampanii tematycznych promujących postawy ekologiczne 4.2.2. Działania edukacyjne i promocyjne na rzecz wymiany pieców węglowych na gazowe oraz kampanie przeciwko spalaniu śmieci w domowych piecach 4.2.3. Stworzenie systemu małych grantów na rzecz upiększania otoczenia (w ramach partycypacji) 4.2.4. Podnoszenie estetyki obiektów publicznych oraz motywowanie mieszkańców do podnoszenia estetyki obiektów prywatnych 65 CEL OPERACYJNY 4.3. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł produkcji energii (OZE) KIERUNKI DZIAŁAŃ: 4.3.1. Przeprowadzenie analizy potencjału energetycznego Gminy w zakresie OZE 4.3.2. Promocja odnawialnych źródeł energii wśród mieszkańców 4.3.3. Dofinansowanie montażu baterii fotowoltaicznych VI. RELACJE POMIĘDZY STRATEGIĄ GMINY GARWOLIN A STRATEGIAMI I PROGRAMAMI WYŻSZEGO RZĘDU Lokalne, gminne strategie powinny uwzględniać wytyczne w zakresie prowadzenia polityki rozwoju zawarte w dokumentach o charakterze strategicznym obowiązujących w Unii Europejskiej, na poziomie krajowym i regionalnym. Warto aby brały również pod uwagę wybory strategiczne jakich dokonały inne samorządy lokalne zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie (strategie powiatowe, strategie gmin ościennych). 1. Europejskie i krajowe dokumenty strategiczne Układ powiązań oraz hierarchiczność europejskich, krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych przedstawiono poniżej. 66 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.mir.gov.pl Diagram przedstawia aktualny system realizacji polityki rozwoju. Podstawą takiego podejścia jest uporządkowany (hierarchiczny) i spójny system dokumentów - dokumenty niższego szczebla uwzględniają priorytety wynikające z programów nadrzędnych. Zawierają wytyczne płynące ze strategii Europa 2020, Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju (SRK) oraz 9 strategii zintegrowanych ( w tym Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie). W tak ujęty system wpisuje się Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze, a ta z kolei jest podstawą dla tworzenia subregionalnych i lokalnych dokumentów strategicznych. Zastosowanie takiego planowania sprzyja efektywnemu i wielopoziomowemu systemowi zarządzania polityką rozwoju. Będąca podstawą Europejskiej Polityki Spójności Strategia Europa 2020 oparta została na trzech filarach: (1) rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, (2) promocji gospodarki oszczędzającej zasoby, (3)propagowaniu gospodarki o wysokim zatrudnieniu, sprzyjającej spójności społecznej i terytorialnej. Do celów rozwojowych zaplanowanych do osiągnięcia do 2020 określonych w Strategii Europa 2020, w które wpisują się cele strategiczne określone dla Gminy Garwolin należą: 67 Cel strategii Europa 2020 Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 75% osób w wieku 20-64 powinno mieć Rozwój relacji wewnętrznych (gmina pracę przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Czyste i zadbane środowisko oraz wysoka jakość przestrzeni (cel strategiczny nr 4) Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) 20% w stosunku do poziomu z 1990 r. (cel strategiczny nr 1) Rozwój relacji wewnętrznych (gmina Zmniejszenie liczby osób zagrożonych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr najmniej 20 mln osób 3) Długookresowa strategia rozwoju kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności” wskazuje jako cel główny „Poprawę jakości życia Polaków (wzrost PKB na mieszkańca w relacji do najbogatszego państwa Unii i zwiększenie spójności społecznej) dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizację kraju”. Trzem obszarom strategicznym przypisane są cele strategiczne i kierunki interwencji: 1) Konkurencyjność i innowacyjność gospodarki 2) Równoważenie potencjału rozwojowego regionów Polski 3) Efektywność i sprawność państwa Cele strategiczne wskazane dla Gminy Garwolin w Strategii są powiązane z następującymi celami strategicznymi długookresowej strategii rozwoju kraju: Cel Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności” Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki Wzrost wydajności i konkurencyjności gospodarki Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie „workfare state” Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Czyste i zadbane środowisko oraz wysoka Zapewnienie bezpieczeństwa jakość przestrzeni (cel strategiczny nr 4) energetycznego Rozwój relacji wewnętrznych (gmina oraz ochrona i poprawa stanu środowiska przyjazna)(cel strategiczny nr 2) 68 Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego (cel strategiczny nr 1) równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr regionalnych 3) Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Wzrost społecznego kapitału rozwoju Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Kolejnym dokumentem na poziomie krajowym, który wskazuje strategiczne zadania państwa w perspektywie średniookresowej jest Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (SRK). Podstawowe priorytety SRK to: (1) sprawne i efektywne państwo (2) konkurencyjna gospodarka (3) spójność społeczna i terytorialna Cele strategiczne wskazane dla Gminy Garwolin w Strategii są powiązane z następującymi celami strategicznymi Strategii Rozwoju Kraju 2020. Cel Strategii Rozwoju Kraju 2020. Aktywne Cel Strategii zrównoważonego rozwoju społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, Gminy Garwolin na lata 2015-2025 sprawne państwo (SRK) Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Sprawne i efektywne państwo Konkurencyjna gospodarka Spójność społeczna i terytorialna Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) (cel strategiczny nr 1) Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Narzędziami realizacji priorytetów określonych w SKR jest 9 strategii zintegrowanych. Dla kształtowania lokalnej polityki rozwoju priorytetowe miejsce zajmuje dokument Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie. Cel strategiczny tego dokumentu to „Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym”. 69 Relacje między celami Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego a celami strategicznymi wskazanymi dla Gminy Garwolin w Strategii pokazuje poniższa tabela: Cel Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 cel 1 – „konkurencyjność” – wspomaganie Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) wzrostu konkurencyjności regionów (cel strategiczny nr 1) Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) (cel strategiczny nr 1) cel 2- „spójność” – budowanie spójności Rozwój relacji wewnętrznych (gmina terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji przyjazna)(cel strategiczny nr 2) obszarów problemowych Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) cel 3- „sprawność” – tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie Społeczeństwo wykształcone, zdrowe, zintegrowane, mające poczucie bezpieczeństwa i wpływu na sprawy publiczne (cel strategiczny nr 2) Bogata oferta spędzania wolnego czasu, odpowiadająca zróżnicowanym potrzebom mieszkańców (cel strategiczny nr 3) Planując rozwój lokalny warto wziąć pod uwagę również priorytety i kierunki rozwoju wskazane w pozostałych strategiach zintegrowanych. Z punktu widzenia strategicznych wyborów zawartych w Strategii Gminy Garwolin szczególnie ważne są powiązania z kilkoma z nich. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. Dynamiczna Polska 2020 Głównym celem strategii jest „Wysoce konkurencyjna gospodarka (innowacyjna i efektywna) oparta na wiedzy i współpracy”. W dokumencie zaplanowano 4 cele szczegółowe, w jeden z nich wpisują się również cele strategiczne wskazane dla Gminy Garwolin w Strategii – obrazuje to poniższa tabela: Cel Strategii Innowacyjności i Efektywności Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gospodarki Gminy Garwolin na lata 2015-2025 Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) Stymulowanie innowacyjności poprzez (cel strategiczny nr 1) wzrost efektywności wiedzy i pracy Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) 70 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 Celem głównym tej strategii jest „Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski”. Do jego osiągnięcia przyczyni się realizacja 4 celów strategicznych – powiązania z nimi celów strategicznych wskazanych dla Gminy Garwolin w Strategii obrazuje poniższa tabela: Cel Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) Kształtowanie postaw sprzyjających (cel strategiczny nr 1) kooperacji, kreatywności oraz komunikacji Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Poprawa mechanizmów partycypacji Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr społecznej i wpływu obywateli na życie 3) publiczne Usprawnienie procesów komunikacji Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr społecznej oraz wymiany wiedzy 3) Rozwój i efektywne wykorzystanie Rozwój relacji wewnętrznych potencjału kulturowego i kreatywnego przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Głównym celem tej strategii jest „Rozwijanie kapitału ludzkiego poprzez wydobywanie potencjałów osób, tak aby mogły one w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym na wszystkich etapach życia”. Wskazano 5 celów szczegółowych, poniżej prezentujemy z którymi z nich powiązane są cele strategiczne wskazane dla Gminy Garwolin w Strategii. Cel Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 71 Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Wzrost zatrudnienia Wydłużenie okresu aktywności zawodowej i Rozwój relacji wewnętrznych zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania przyjazna)(cel strategiczny nr 2) osób starszych Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Poprawa zdrowia obywateli oraz systemu opieki zdrowotnej Podniesienie poziomu kompetencji oraz kwalifikacji obywateli Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina (gmina (gmina (gmina (gmina Strategia Sprawne Państwo 2020 Głównym celem tej strategii jest „Zwiększenie skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami”. Dokument wskazuje 7 celów szczegółowych. Powiązania celów strategicznych wskazanych dla Gminy Garwolin w Strategii z wybranymi celami szczegółowymi strategii Sprawne państwo 2020 wskazano w tabeli poniżej: Cel Strategii Sprawne Państwo Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Otwarty rząd Zwiększenie państwa Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 sprawności instytucjonalnej Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Skuteczne zarządzanie i koordynacja działań Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr rozwojowych 3) Efektywne świadczenie usług publicznych Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) 72 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku Innowacyjne Mazowsze jest głównym dokumentem strategicznym określającym zasady polityki rozwoju województwa mazowieckiego na poziomie regionalnym. Poniżej prezentujemy strukturę celów tego dokumentu. Źródło: SRWM do 2030, opracowanie MBPP 73 Powiązania celów strategicznych wskazanych dla Gminy Garwolin w Strategii z celami Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. zaprezentowano w poniższej tabeli: Cele Strategii Rozwoju Mazowieckiego do 2030 r. Województwa Cel Strategii zrównoważonego rozwoju Gminy Garwolin na lata 2015-2025 Przemysł i produkcja Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Gospodarka Rozwój relacji wewnętrznych przyjazna)(cel strategiczny nr 2) (gmina Przestrzeń i transport Społeczeństwo Środowisko i energetyka Kultura i dziedzictwo Rozwój relacji zewnętrznych (gmina otwarta) (cel strategiczny nr 1) Czyste i zadbane środowisko oraz wysoka jakość przestrzeni (cel strategiczny nr 4) Sprawne współrządzenie (cel strategiczny nr 3) Czyste i zadbane środowisko oraz wysoka jakość przestrzeni (cel strategiczny nr 4) Rozwój relacji wewnętrznych (gmina przyjazna)(cel strategiczny nr 2) W dokumencie Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. wskazano obszary strategicznej interwencji (OSI), na których występują problemy będące barierą rozwoju regionu. Obszary strategicznej interwencji w województwie mazowieckim 74 Źródło: SRWM do 2030, opracowanie MBPP Jednym z OSI jest obszar ostrołęcko-siedlecki. Gmina Garwolin jest położona w granicach ostrołęcko-siedleckiego obszaru strategicznej interwencji, a w związku z tym może uczestniczyć zarówno w programowaniu interwencji na terenie w/w OSI, jak też może być uczestnikiem przedsięwzięć realizowanych na tym obszarze. Najważniejsze kierunki działań skierowanych do ostrołęcko-siedleckiego obszaru strategicznej interwencji, które mogą mieć wpływ na rozwój Garwolina wskazano poniżej: poprawę dostępności komunikacyjnej poprzez budowę autostrady A2 do wschodniej granicy województwa mazowieckiego, 75 VII. rozwój specjalizacji przemysłowych obszaru, w tym umacnianie wykształconych specjalizacji przemysłu: papierniczego, drzewnego, celulozowego, poprawę jakości i dostępności usług publicznych poprzez rozwój Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, przekształcenia w rolnictwie poprzez wsparcie potencjału naukowego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach z sektorem rolniczym subregionu w celu zwiększenia efektywności sektora rolniczego; wsparcia grup producenckich oraz klastrów, m.in. w sektorze mleczarstwa, produkcji owoców i warzyw. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁAŃ Podstawowymi źródłami finansowania i/lub współfinansowania działań rozwojowych w JST są dochody własne oraz źródła zewnętrzne (m.in. dotacje celowe, pożyczki, kredyty). Źródłem pozyskania dotacji celowych mogą być: programy rządowe wdrażane przez poszczególne ministerstwa (m.in. planowane – Program Senior WIGOR, stały mechanizm prawny i finansowy budowy i przebudowy dróg lokalnych oraz programy wieloletnie jak np. „Razem bezpieczniej”, programy Ministra Kultury itp.); regionalne i krajowe instytucje wspierające wybrane dziedziny m.in. Narodowy lub Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Wojewódzki Urząd Pracy, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej itp.; programy finansowane z budżetu Unii Europejskiej wdrażane na poziomie Komisji Europejskiej lub na poziomie krajowym (np. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Operacyjny Polska Cyfrowa, Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, Program Operacyjny Pomoc Techniczna). W najbliższych latach kluczowym dla polskich samorządów źródłem finansowania przedsięwzięć rozwojowych będą nadal środki europejskiej polityki spójności. Poniżej zaprezentowano syntetycznie informacje dotyczące nowej perspektywy budżetowej UE w tym obszarze. Polityka spójności - perspektywa budżetu UE 2014-2020 Nowy budżet UE na lata 2014-2020, a w jego ramach przede wszystkim budżet polityki spójności, to jedno z istotniejszych zewnętrznych źródeł finansowania działań rozwojowych dla polskich samorządów. W systemie zarządzania polityką spójności na poziomie Polski najważniejszym dokumentem jest Umowa Partnerstwa, która określa strategię inwestowania środków tej 76 polityki przeznaczonych dla naszego kraju. Wdrażanie tej strategii będzie się odbywało dzięki realizacji 6 programów krajowych (Program Inteligentny Rozwój 2014-2020, Program Polska Cyfrowa 2014-2020, Program Infrastruktura i Środowisko 20142020, Program Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014-2020, Program Polska Wschodnia 2014-2020, Program Pomoc techniczna 2014-2020) oraz 16 programów regionalnych. Wszystkie programy zostały zaakceptowane przez Komisją Europejską. W wąskim zakresie programy krajowe mogą być potencjalnym źródłem finansowania działań rozwojowych Gminy Garwolin, jednak przede wszystkim tych, które Gmina mogłoby realizować w większych partnerstwach. Biorąc pod uwagę projekty programów operacyjnych kluczowym z punktu widzenia potrzeb i planów rozwojowych Gminy Garwolin jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020 (RPO WM) Fundusze RPO WM stanowią około 60 % alokacji budżetu polityki spójności dla tego regionu i wynoszą 2.088 mln euro. Pozostałe około 40 % środków z puli dla Mazowsza, tj. około 1,7 mld euro dostępne będzie dla beneficjentów z tego regionu w programach krajowych. Tabela: Osie Priorytetowe oraz obszary wsparcia w ramach RPO WM 2014-2020 Osie Priorytetowe RPO WM Główne obszary wsparcia 2014-2020 -wsparcie regionalnej infrastruktury badawczo-rozwojowej Oś I – Wykorzystanie -wzrost wykorzystania innowacyjnej działalności badawczej i działalności badawczo- rozwojowej w przedsiębiorstwach -tworzenie przyjaznych warunków dla gospodarczego rozwojowej w gospodarce wykorzystania nowych pomysłów Oś II - Wzrost e-potencjału -rozwój e-technologii w przedsiębiorstwach -zwiększenie dostępności i jakości e-usług publicznych dla Mazowsza obywateli - wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, Oś III – Rozwój potencjału - internacjonalizacja działalności przedsiębiorstw, innowacyjnego i - promocja gospodarcza regionu, - zwiększenie dostępności terenów inwestycyjnych, przedsiębiorczości - dostosowanie ofert Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB) do potrzeb przedsiębiorców, -zwiększenie udziału niekonwencjonalnych, w tym Oś IV - Przejście na odnawialnych źródeł energii w ogólnej produkcji energii -poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie emisji gospodarkę niskoemisyjną CO2 - redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza oraz wspieranie zrównoważonego transportu miejskiego 77 - zapobieganie katastrofom naturalnym i minimalizowanie ich skutków Oś V - Gospodarka przyjazna - zmniejszenie ilości składowanych odpadów na Mazowszu - ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego środowisku - poprawa systemów zarządzania i monitoringu środowiska oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego - zwiększenie potencjału Ochotniczych Straży Pożarnych Oś VI – Jakość życia - inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia służące poprawie jakości, zwiększeniu dostępności i zmniejszeniu dysproporcji terytorialnych w dostępie do specjalistycznych świadczeń opieki zdrowotnej -rewitalizacja przestrzeni miejskiej i wiejskiej ukierunkowana na rozwiązywanie zdiagnozowanych problemów społecznych -poprawa spójności regionalnej sieci drogowej z siecią TEN-T Oś VII – Rozwój regionalnego oraz zwiększenie dostępności wewnętrznej i zewnętrznej systemu transportowego Oś VIII - Rozwój rynku pracy -zwiększenie aktywności zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia na mazowieckim rynku pracy - zwiększenie roli MŚP w kreowaniu nowych miejsc pracy na regionalnym rynku pracy -zapobieganie wykluczeniu społecznemu i ubóstwu oraz działania na rzecz zwiększenia szans na zatrudnienie Oś IX- Wspieranie włączenia -poprawa dostępu do usług opieki zdrowotnej i usług społecznego i walka z społecznych, tworzących szansę włączenia społecznego i/lub zatrudnienia ubóstwem -poprawa jakości i zwiększenie zakresu zadań realizowanych przez podmioty ekonomii społecznej w obszarze integracji społecznej i zawodowej Oś X - Edukacja dla rozwoju -wzrost dostępności i jakości edukacji przedszkolnej i kształcenia ogólnego regionu -wsparcie kształcenia i szkolenia osób dorosłych -wzmocnienie kształcenia zawodowego młodzieży Oś IX – Pomoc techniczna Wsparcie dla IZ Źródło: RPO WM 2014-2020 z dnia 12.02.2015 r., www.rpo.mazovia.pl RPO WM 2014-2020 został zaakceptowany przez Komisją Europejską. Nadal (maj 2015) trwają prace nad systemem wdrażania RPO WM, Uszczegółowieniem RPO WM, nie jest znany ostateczny kształt kryteriów wyboru poszczególnych typów projektów. W związku z tym po przyjęciu Programu konieczne będzie ponowne przeanalizowanie możliwości 78 finansowania przedsięwzięć wynikających ze Strategii Gminy Garwolin z RPO WM 20142020. VIII. SYSTEM WDRAŻANIA I MONITOROWANIA STRATEGII Wdrażanie Strategii Gminy Garwolin będzie polegało na realizacji sformułowanych w niej celów strategicznych, operacyjnych i działań. Aby Strategia osiągnęła zakładane efekty zarówno władze Gminy, jak i wszystkie podmioty odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych działań, powinny aktywnie uczestniczyć w realizacji poszczególnych celów. Dla skutecznej i efektywnej realizacji zapisów Strategii niezbędne jest stworzenie systemu stałego monitorowania, kontroli i oceny efektów realizacji jej ustaleń. Monitorowanie Strategii będzie polegało na okresowej ocenie stopnia realizacji celów ujętych w Planie Działań. Pozwoli to na bieżącą ocenę poziomu zaawansowania poszczególnych działań, a tym samym na weryfikowanie w jakim stopniu udało się osiągnąć poszczególne cele operacyjne i strategiczne. Procedura zarządzania dokumentem Za monitorowanie procesu wdrażania Strategii Gminy Garwolin odpowiedzialny będzie Zespół Monitorujący. Zostanie on powołany Zarządzeniem Wójta Gminy. W jego składzie znajdą się zarówno pracownicy Urzędu Gminy oraz jednostek podległych. Za koordynację prac Zespołu Monitorującego odpowiadać będzie Sekretarz Gminy Garwolin. Zespół będzie spotykał się 2 razy w roku. Pierwsze ze spotkań organizowane będzie w terminie do końca marca każdego roku, natomiast drugie do końca września. Celem spotkań będzie analiza stanu wdrażania strategii. Odpowiedzialność za zwoływanie posiedzeń Zespołu Monitorującego powierza się Koordynatorowi. Zespół będzie odpowiedzialny za następujące zadania: bieżącą ocenę stanu realizacji celów zaplanowanych na dany rok (w odniesieniu do przyjętych w Strategii wskaźników), analizę sprawozdań z przebiegu realizacji Strategii sporządzanych przez poszczególne jednostki zaangażowane, wypracowanie propozycji modyfikacji związanych np. ze zmieniającymi się warunkami wpływającymi na rozwój gminy lub niemożliwością zrealizowania zaplanowanych działań, sporządzanie rocznego strategicznego. raportu monitorującego wdrażanie dokumentu 79 Procedura sprawozdawczości z realizacji dokumentu Jednostki zaangażowane we wdrażanie strategii (interesariusze), zgodnie z określoną w Planie Działań odpowiedzialnością, będą zobowiązane do sporządzania rocznych sprawozdań dotyczących poziomu zaawansowania działań oraz do przekazania ich Zespołowi Monitorującemu do 15 lutego każdego roku. Sprawozdanie powinno być opracowane z wykorzystaniem zestanadaryzowanego formularza sprawozdawczego. W oparciu o informacje zawarte w sprawozdaniach, Zespół Monitorujący będzie przygotowywał roczne raporty monitoringowe i do 30 marca przekazywał je Radzie Gminy. Interesariuszami są wszystkie podmioty uwzględnione w tabeli Planu Działań („Odpowiedzialność za wdrożenia”). Procedura aktualizacji dokumentu Aby zapewnić wystarczające dostosowanie do zmieniającej się sytuacji społecznogospodarczej Gminy, raz na 4 lata Strategia Gminy Garwolin będzie poddawana aktualizacji wraz z wypracowaniem nowego Planu Działań. Aktualizacji będzie dokonywał powołany zespół, w skład którego wejdą przedstawiciele różnych sektorów: sektora publicznego, samorządowych, w tym sektora gospodarczego, w i organizacji gospodarczych, m.in. tym przedstawiciele m.in. edukacji przedstawiciele i instytucji przedsiębiorców sektora społecznego, w tym m.in. przedstawiciele organizacji społecznych. Prace zespołu inicjowane będą przez Wójta Gminy, który wyda w tej sprawie Zarządzenie nie później niż do końca maja. Zespół w toku przynajmniej 3 spotkań wypracuje nowy Plan Działań, poprzedzony badaniami społecznymi (ankieta). Następnie zostanie on przedstawiony do zatwierdzenia Radzie Gminy. Z końcem okresu objętego Strategią Zespół Monitorujący opracuje końcowy raport z realizacji Strategii. 80 ZAŁĄCZNIK NR 1 LISTA WSKAŹNIKÓW DO POSZCZEGÓLNYCH CELÓW OPERACYJNYCH (POMIAR RAZ NA ROK): CEL OPERACYJNY WSKAŹNIKI ŹRÓDŁA DANYCH ODPOWIEDZIALNO ŚĆ ZA WDROŻENIE 1.1. Urząd Gminy Liczba działań lobbingowych Informacje jakie podjęła Gmina Garwolin w pochodzące z Starania o zakresie modernizacji i budowy Urzędu Gminy modernizację i zewnętrznych dróg rozwój dojazdowych (uczestnictwo w zewnętrznych sieci min. 1 inicjatywie w roku) dojazdowych do Gminy Garwolin wszystkimi rodzajami transportu (kolej, samochód, rowery) 1.2. Budowanie oferty turystycznej zróżnicowanej ze względu na potrzeby różnych grup odbiorców oraz integrującej walory Gminy i regionu 1.3. Intensyfikacja współpracy gminami ościennymi powiatem Opracowana koncepcja oferty Ankieta oceny Urząd Gminy turystycznej (1 koncepcja) oferty turystycznej Gminy Garwolin Wdrożona koncepcja oferty turystycznej uwzględniająca potrzeby różnych grup odbiorców oraz integrującej walory Gminy i regionu (1 wdrożenie) Urząd Gminy Liczba wspólnych inicjatyw z Informacje pochodzące z gminami ościennymi i powiatem Urzędu Gminy z ( uczestnictwo w minimum 1 inicjatywie w roku – protokół/ i notatka służbowa) Liczba i charakterystyka działań dotyczących ponadgminnej współpracy i promocji gospodarczej; (uczestnictwo w minimum 1 inicjatywie w roku – protokół/ notatka 81 służbowa) 2.1. Modernizacja rozwój infrastruktury technicznej Urząd Gminy Liczba km zmodernizowanych Informacje dróg; (1500 m pochodzące z i Urzędu Gminy w roku) Liczba zmodernizowanych punktów oświetleniowych na terenie gminy (min. 5 punktów rocznie) Liczba wybudowanych (w km) ścieżek rowerowych i parkingów w danym roku; (1000 m ścieżek + 1 parking w roku) Liczba gospodarstw domowych podłączonych do sieci wodnokanalizacyjnej w roku;(min. 3 % z ogółu do podłączenia w roku – szt.) Liczba powstałych oczyszczalni ścieków (1 budowa) Liczba uruchomionych punktów gminnego systemu internetowego hot-spot (średniorocznie 2 nowe punkty hot-spot – szt.) 2.2. Modernizacja rozwój infrastruktury społecznej Urząd Gminy Liczba zmodernizowanych Sprawozdanie budynków szkolnych (min. 1 z Realizacji i modernizacja w ciągu 5 lat) Wieloletniej Prognozy Liczba zakupionych Finansowej nowoczesnych pomocy Gminy Garwolin dydaktycznych; (3 komplety/ do 2018 roku zestawy w roku) - Komplety/ zestawy Informacje np. wyposażenie pracowni pochodzące z komputerowej, pełen zestaw Urzędu multimedialny, itp.) Gminy/szkół gminnych Liczba rozbudowanych/zmodernizowa Sprawozdanie realizacji nych zapleczy sportowych szkół z Budżetu Gminy i nowych placów zabaw (min. 1 Garwolin 82 rocznie) Liczba utworzonych ośrodków zdrowia wraz z punktem aptecznym (min. 1 ośrodek) Liczba wybudowanych/ wyremontowanych świetlic szkolnych (min. 1 w roku) Liczba zbudowanych osiedlowych stref sportu i rekreacji; (średniorocznie 3szt - nowe urządzenia ) Wybudowanie/pozyskanie nowej siedziby Gminnej Biblioteki Publicznej (1 prawomocne pozwolenie na budowę) 2.3. Liczba imprez wspierających Informacje Urząd Gminy/ czytelnictwo (średniorocznie 2 Urzędu Gminy/ Gminna Biblioteka Wspieranie Publiczna imprezy) Gminnej rozwoju kultury Biblioteki czasu wolnego Liczba zakupionych i/lub Publicznej pozyskanych pozycji/woluminów; (średniorocznie 200 szt. nowych pozycji/ woluminów) Liczba wdrożeń systemu informacji o ofercie kulturalnorekreacyjnej dla poszczególnych grup wiekowych (1 wdrożenie) Liczba podjętych inicjatyw współpracy z organizacjami i instytucjami kultury w zakresie wspólnych działań na rzecz wspierania inicjatyw kulturalnych mieszkańców (min. 2 inicjatywy rocznie) Liczba zakupionego sprzętu do sekcji działających w Gminnym Centrum Animacji Kultury 83 (średniorocznie 2 urządzenia/elementy wyposażenia) 2.4. Wsparcie przedsiębiorców i rolników działających na terenie Gminy nowe Opracowany program rozwoju Informacje przedsiębiorczości w gminie (1 Urzędu Gminy opracowany dokument) Urząd Gminy Utworzony gminny punkt informacyjny w zakresie działalności gospodarczej (1 raport) Utworzone forum debaty między samorządem a lokalnymi przedsiębiorcami (1 opracowany dokument założycielski) Liczba działań promujących lokalnych przedsiębiorców w regionie (minimum 1 akcja/ wydarzenie w roku) Liczba kampanii i wydarzeń promujących postawy kreatywne i przedsiębiorcze wśród młodzieży szkolnej (minimum 1 kampania/ wydarzenie w roku szkolnym – program) Liczba godzin doradztwa dla przedsiębiorców z zakresu pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych na zakładanie i rozwój działalności gospodarczej (min. 120h rocznie) Liczba godzin szkoleń dla rolników w zakresie zakładania grup producenckich (min. 24h rocznie) 2.5. Liczba zainstalowanych kamer Informacje gminnych (średniorocznie 5 Urząd Gminy 84 Dbałość o wysoki nowych kamer – szt.) poziom podjętych inicjatyw bezpieczeństwa w Liczba obywatelskich w zakresie Gminie bezpieczeństwa publicznego (min. 1 inicjatywa rocznie) Urzędu Gminy 3.1. Informacje Urzędu Gminy Informacje Komisariatu Policji Sprawozdania Liczba zakupionego sprzętu dla OSP OSP (minimum po 1 szt. sprzętu raz na 4 lata – szt.) Wzmocnienie kapitału społecznego Gminy (aktywizacja społeczna mieszkańców) Liczba wypracowanych nowych form współpracy Gminy z organizacjami pozarządowymi działającymi na jej terenie (min. 1 nowa forma) Urząd Gminy Sprawozdanie z realizacji Programu służąca Współpracy udziału z NGO Liczba wydarzeń upowszechnianiu mieszkańców w kształtowaniu polityk publicznych (średniorocznie 1 wydarzenie) Liczba wspieranych zadań publicznych realizowanych przez organizacje pozarządowe (nie mniej niż 3 rocznie) Liczba zorganizowanych Spotkań Wiejskich (nie mniej niż 1 spotkanie w roku/sołectwo) Liczba kampanii informacyjnych w zakresie upowszechniania oddolnych inicjatyw lokalnych (w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) (minimum 1 kampania informacyjna w roku – kampania) 3.2. Usprawnienie systemu zarządzania administracji Liczba działań wspierających Informacje działalność informacyjną urzędu Urzędu Gminy (cykliczne min. 1/mc aktualizacja zawartości strony i WWW urzędu; dostosowanie zawartości strony do Urząd Gminy 85 Gminą wytycznych Krajowych Interoperacyjności) Ram Coroczne badanie satysfakcji klientów Urzędu (minimum 1 badanie ankietowe w roku) Liczba opracowanych planów szkoleniowo rozwojowych w urzędzie (cyklicznie 1 w roku) Utworzona procedura przeglądu i monitoringu kodeksu etycznego urzędnika (1 opracowany dokument) Zaktualizowany Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy (1 opracowany dokument) Opracowanie listy kluczowych projektów przyczyniających się do realizacji Strategii Rozwoju (1 opracowany dokument) 4.1. Liczba przeprowadzonych Skuteczna ochrona działań monitoringowych i wzmacnianie zakładów związanych z zagospodarowaniem odpadów systemu przyrodniczego w granicach gminy; (minimum 1 w roku) Wdrożony internetowy system informowania o dzikich wysypiskach (1 wdrożony system – szt.) Liczba udzielonych dotacji na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków (min. 5 dotacji rocznie) Opracowany plan opieki nad pomnikami przyrody (1 86 opracowany dokument) Raport z inwentaryzacji cennych obiektów przyrodniczych i potencjalnych pomników przyrody (1 raport) 4.2. Liczba zorganizowanych imprez i Informacje kampanii promujących postawy Urzędu Gminy Budowanie wrażliwości i ekologiczne (minimum 1 w odpowiedzialności roku) za jakość przestrzeni i Liczba kampanii promocyjnych rocznie skierowana do ogółu środowiska przyrodniczego mieszkańców zmierzających do Gminy lepszej segregacji odpadów oraz ograniczenia spalania śmieci w domowych piecach (minimum 1 w roku) Urząd Gminy Liczba obiektów publicznych objętych wsparciem w postaci małych grantów w zakresie upiększania otoczenia (1 obiekt/ rocznie ) 4.3. Opracowana analiza potencjału Informacje energetycznego gminy w Urzędu Gminy zakresie OZE (1 opracowany dokument) Urząd Gminy Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł produkcji Liczba zorganizowanych imprez i energii (OZE) kampanii promujących wykorzystywanie Odnawialnych Źródeł Energii (1 kampania rocznie) 87
