program ochrony środowiska - e

Miasto i Gmina Działoszyn
(powiat pajęczański, województwo łódzkie)
PROGRAM
OCHRONY ŚRODOWISKA
MIASTA I GMINY DZIAŁOSZYN
Zatwierdzono uchwałą Nr XXVI/173/05
Rady Miejskiej Gminy Działoszyn
z dnia 31 maja 2005 r.
Łódź, listopad 2004 r.
Spis treści
1. WSTĘP ............................................................................................................................... 5
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
Podstawa prawna ........................................................................................................ 5
Podstawowe akty prawne ........................................................................................... 5
Materiały wyjściowe ................................................................................................... 7
Struktura dokumentu .................................................................................................. 7
Zestawienie wytycznych dla gminnych programów ochrony środowiska
zawartych w Programie ochrony środowiska dla gminy Działoszyn ......................... 7
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY DZIAŁOSZYN ...................... 9
2.1. Położenie i jego konsekwencje ................................................................................... 9
2.2. Uwarunkowania przyrodnicze .................................................................................... 9
2.2.1. Położenie fizyczno-geograficzne (przyrodnicze) ........................................... 9
2.2.2. Budowa geologiczna ..................................................................................... 12
2.2.3. Warunki wodne............................................................................................. 15
2.2.3.1. Wody powierzchniowe ................................................................... 15
2.2.3.2. Wody podziemne ............................................................................ 18
2.2.4. Warunki klimatyczne .................................................................................... 19
2.2.5. Szata roślinna ................................................................................................ 21
2.2.6. Surowce naturalne ........................................................................................ 24
2.2.7. Rolnictwo. Gospodarka ................................................................................ 25
2.2.8. Środowisko kulturowe .................................................................................. 27
2.2.9. Środowisko przyrodnicze i jego ochrona ..................................................... 35
2.2.10. Obszary chronione ........................................................................................ 38
2.3. Infrastruktura techniczna miasta i gminy Działoszyn .............................................. 40
2.4. Ochrona powietrza atmosferycznego ....................................................................... 45
2.5. Klimat akustyczny gminy Działoszyn ...................................................................... 57
2.6. Gospodarka wodno-ściekowa ................................................................................... 61
3. INTEGRACJA OCHRONY ŚRODOWISKA Z PLANOWANIEM
PRZESTRZENNYM ........................................................................................................ 69
4. PRZEDSIĘWZIĘCIA PRIORYTETOWE DLA RACJONALNEGO
UŻYTKOWANIA ZASOBÓW NATURALNYCH ORAZ POPRAWY JAKOŚCI
ŚRODOWISKA (UWARUNKOWANIA PRAWNE, EKONOMICZNE,
TECHNICZNE I ORGANIZACYJNE) WYNIKAJĄCE Z CELÓW KRÓTKOI ŚREDNIOTERMINOWYCH ........................................................................................ 70
5. OSZACOWANIE MOŻLIWOŚCI I ZAGROŻEŃ FINANSOWANIA
PROGRAMU .................................................................................................................... 77
6. MONITORING REALIZACJI CELÓW ŚRODOWISKOWYCH POWIATU
I GMINY — KRYTERIA, ZASADY ORGANIZACYJNE,
LIMITY I WSKAŹNIKI .................................................................................................. 95
7. ZADANIA STRATEGICZNE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ................. 97
8. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ......................................... 98
1. WSTĘP
1.1. Podstawa prawna
Podstawą wykonania niniejszego opracowania jest Umowa nr 8/2004 zawarta pomiędzy
Urzędem Miasta i Gminy Działoszyn a firmą „Ekoton” Usługi w zakresie ochrony środowiska z siedzibą w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 183 m. 25.
Przedmiotem zamówienia jest wykonanie Programu ochrony środowiska dla gminy
Działoszyn zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
i Programem ochrony środowiska dla powiatu pajęczańskiego.
W niniejszym opracowaniu nie zajmowano się gospodarką odpadami, która została przedstawiona w Planie gospodarki odpadami dla miasta i gminy Działoszyn.
1.2. Podstawowe akty prawne
Program ochrony środowiska dla miasta Działoszyn opracowany został na podstawie
następujących aktów prawnych:
USTAWY

Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627),
która określa zakres merytoryczny niniejszego opracowania,

Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628),

Ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustaw — Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085),

Ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz.U. Nr 80, poz. 717),

Ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880,

Ustawę z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16,
poz. 78, z późniejszymi zmianami,

Ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. Nr 111, poz. 724 z późniejszymi zmianami),

Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. nr 90, poz. 446
z późniejszymi zmianami),

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. u. nr 101, poz. 444 z późniejszymi
zmianami),

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi
zmianami),

Ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz. 747 późniejszymi zmianami),

Ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
(Dz.U. Nr 132, poz. 622 z późniejszymi zmianami),

Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity — Dz.U. Nr 106 z 2000 r.
z późniejszymi zmianami,

Ustawę z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. Nr 9, poz. 43 z 1997 r.,
z późniejszymi zmianami,

Ustawę z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U.
Nr 63, poz. 638).
Cele i priorytety Programu Ochrony Środowiska są zgodne z celami i priorytetami zawartymi w następujących dokumentach:

„Strategia rozwoju województwa Łódzkiego”, Sejmik Województwa Łódzkiego, wrzesień, 2000

„Polityka ekologiczna województwa łódzkiego” — założenia do wojewódzkiego programu ochrony środowiska, Łódź Zarząd Wojewódzki, maj, 2001

„Polityka Ekologiczna państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektyw na
2007–2010” Rada Ministrów, Warszawa, grudzień, 2002

„Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002–2010” Rada
Ministrów Warszawa, listopad, 2002

Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000–2006; Ministerstwo Środowiska,
Warszawa, 2000

Strategia rozwoju energetyki odnawialnej; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2000

Polityka leśna państwa (wraz z dokumentami uzupełniającymi, takimi jak Krajowy program zwiększenia lesistości, Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej i in.);
Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 1999

Narodowa strategia edukacji ekologicznej; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 1998

Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju — Polska 2025; rządowe
Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, 2000

Narodowa strategia rozwoju regionalnego; Ministerstwo Gospodarki, Warszawa,2000

Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku; Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa, 2000

Polityka transportowa państwa na lata 2001–2015 dla zrównoważonego rozwoju kraju;
Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, 2001

Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, 1999

Strategia rozwoju turystyki w latach 2001–2006; Ministerstwo Gospodarki, Warszawa,
2001

Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej; Komitet Integracji Europejskiej, Warszawa, 1998 (ze zmianami).
1.3. Materiały wyjściowe
1. Programy ochrony środowiska dla województwa łódzkiego i powiatu pajęczańskiego.
2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla miasta
i gminy Działoszyn.
3. Opracowanie Ekofizjograficzne dla gminy Działoszyn.
4. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Miasta Działoszyn i Gminy
Działoszyn.
5. Prognoza skutków wpływu zmian ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko przyrodnicze dla Miasta i Gminy Działoszyn.
1.4. Struktura dokumentu
Naczelną zasadą przyjętą w programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca
harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego miasta i gminy Działoszyn z ochroną jej
walorów środowiskowych.
Opracowany w gminie program ochrony środowiska powinien odzwierciedlać pewne zasady
ogólne, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej, a także
polityką ekologiczną naszego państwa.
W niniejszym programie przedstawiono aktualny stan środowiska naturalnego, zagrożenie
środowiska wynikające z rozwoju gospodarczego, długoterminowa i krótkoterminowa
polityka ochrony środowiska dla poszczególnych elementów środowiska oraz szacunkowe
koszty wdrożenia działań na rzecz ochrony środowiska.
1.5. Zestawienie wytycznych dla gminnego programu ochrony
środowiska dla gminy Działoszyn
Wytyczne ogólne
Gminne programy ochrony środowiska powinny zostać sporządzone na podstawie gruntownej znajomości aktualnego stanu środowiska w gminie. Podobnie jak polityka ekologiczna
państwa muszą one określać przede wszystkim:

cele polityki ekologicznej na terenie gminy,

wybrane priorytety ekologiczne wraz z uzasadnieniem ich wyboru,

rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się dana gmina,

środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.
Zaplanowane cele, priorytety, działania (zadania) i środki muszą zostać zdefiniowane dla
każdego z obszarów ochrony środowiska, którymi zajmuje się dana gmina, a więc:



gospodarowania odpadami,
stosunków wodnych i jakości wód,
jakości powietrza,


ochrony gleb,
ochrony przyrody, w tym różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
Należy wykonać również plan gospodarki odpadami, który będzie stanowił część niniejszego programu.
Wytyczne dla gminnego programu ochrony środowiska miasta
i gminy Działoszyn
Szczegółowe wytyczne w zakresie ochrony środowiska dla gmin zostały pogrupowane
według przyjętych celów:
1. Zachowanie i wzbogacenie walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy
2. Przywrócenie równowagi przyrodniczej na obszarach rolniczych
3. Ochrona powierzchni ziemi i rekultywacja terenów zdegradowanych
4. Poprawa bilansu hydrologicznego gminy
5. Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz zachowanie zasobów wód podziemnych
6. Poprawa jakości powietrza
7. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu i promocja walorów
przyrodniczych
8. Poprawa klimatu akustycznego gminy
9. Minimalizacja zagrożeń ze strony promieniowania elektromagnetycznego
10. Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego powiatu
11. Zmniejszenie obciążenia środowiska odpadami (patrz Plan Gospodarki Odpadami)
W planie potrzeb inwestycyjnych dla gospodarki wodno-ściekowej Programu Regionalnego
Warta z terenu powiatu pajęczańskiego wpisane zostały następujące inwestycje dla gminy
Działoszyn:

modernizacja techniczna i obiektowa oczyszczalni ścieków w Trębaczewie o przepustowości 350 m3/d

budowa kanalizacji: sieci — 85,0 km, przyłącza 147/4,4 szt./km.
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY
DZIAŁOSZYN
2.1. Położenie i jego konsekwencje
Miasto i gmina Działoszyn, leży w południowej części województwa łódzkiego, na północnej krawędzi Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Miasto i gmina Działoszyn położona w południowej części powiatu pajęczańskiego graniczy
od północy z gminą Siemkowice, od wschodu z gminą Pajęczno, od południa z gminą Lipie
i Popów (woj. śląskie), od zachodu z gminami Pątnów i Wierzchlas (powiat wieluński
i województwo łódzkie).
Powierzchnia miasta wynosi 5 km2, gminy 116 km2. Powierzchnia miasta i gminy stanowi
łącznie 0,7% powierzchni województwa łódzkiego w tym miasto 0,03%, a gmina 0,6%.
Miasto pod względem powierzchni należy do najmniejszych w województwie.
W skład gminy wchodzi 14 sołectw i 28 miejscowości.
Ludność i struktury osadnicze
Miasto i gmina liczy w 2004 r. 13.399 mieszkańców w tym w mieście zamieszkiwało 6.894
osoby, w gminie 6.505 osób. Gmina pod względem gęstości zaludnienia na 1 km2 (52 osoby)
plasuje się poniżej średniej dla woj. łódzkiego, która w 1998 r. wynosiła 147 osób/km2.
Miasto natomiast jest gęsto zaludnione, gdyż zamieszkuje je 1.412 osób/km2. Liczba
mieszkańców Działoszyna będzie systematycznie rosła osiągając 7.175 osób, w 2010 r. —
7.309 osób tj. 4,4% więcej niż w 1998 r.
Zupełnie inaczej rozwijała się ludność miasta i wsi. Liczba ludności miasta wzrosła (0,7%
w okresie 4 lat), zaś liczba ludności wsi malała (o 1,7% w całym okresie).
2.2. Uwarunkowania przyrodnicze
2.2.1. Położenie fizyczno-geograficzne (przyrodnicze)
Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizyczno-geograficzne J. Kondrackiego gmina
Działoszyn leży: w Prowincji Wyżyny Polskie, Podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska
(Zachodniomałopolska), Makroregionie: Wyżyna Woźnicko-Wieluńska (341.2) i Mezoregionie: Wyżyna Wieluńska (341.26).
Wyżyna Wieluńska stanowi część wapiennej płyty, ciągnącej się od Wielunia po Kraków
zwanej Wyżyną Krakowsko-Wieluńską lub Jurą Polską.
Rzeźba terenu
Współczesna rzeźba terenu jest rezultatem wpływów podłoża przedczwartorzędowego
i poczwartorzędowego na przebieg procesów akumulacji lodowcowej oraz późniejszych
procesów degradacyjnych.
Główne zarysy obecnego ukształtowania zostały uformowane przez lądolód warciański.
Prawdopodobnie rzeźba, którą pozostawił lodowiec niewiele różniła się od powierzchni
współczesnej. Istotne przekształcenia nastąpiły w ciągu ostatnich 150 tys. lat w dolinach pod
wpływem zmiennej dynamiki rzek oraz na wysoczyznach pod wpływem działalności
czynników atmosferycznych.
Dominującym elementem w rzeźbie gminy Działoszyn jest rozległa, głęboko wcięta dolina
Warty. Współczesna dolina znajduje się ok. 20 m niżej w stosunku do den pradolinnych,
rozciętych erozyjnie i pozostających w pozycji zawieszonej. Prawdopodobnie rozcięcie
sięgało ok. 10 m głębiej czyli do 30 m, a zostało wytworzone na przełomie zlodowacenia
środkowopolskiego i okresu międzyglacjalnego. Proces erozji i akumulacji rzecznej działający z różnym natężeniem w zmiennych warunkach klimatycznych doprowadził do współczesnych kształtów dolin i pobocznych dolin suchych. Współczesne dno doliny leży na poziomie 180 m npm. przy wschodniej granicy gminy i 170 m npm. przy granicy zachodniej.
Szerokość doliny jest zmienna i waha się od ok. 300 m w rejonie Lisowic do ok. 2000 m
między Działoszynem a Raciszynem. W dolinie rzeki nad terasą zalewową pociętą
starorzeczami wyraźnie widoczne są terasy nadzalewowe. Są one włożone w starszy zarys
doliny. Jest to przełomowy odcinek Warty, dlatego boczne doliny są bardzo wyraźne.
W dolinie Warty poza rozległą terasą denną (zalewową) najwyraźniej ukształtowany jest
poziom terasy wysokiej. Jej powierzchnia znajduje się 12–18 m nad teraźniejszym korytem
rzeki. Erozyjne rozcięcie terasy wysokiej nastąpiło u schyłku ostatniego okresu zimnego.
Zbocze doliny przybiera miejscami postać krawędzi o wysokości przekraczającej 20 m i bardzo dużych spadkach. Taki charakter ma znacznie częściej prawobrzeżne niż lewobrzeżne
zbocze doliny. Zbocza porozcinane są licznymi wąwozami i parowami o zróżnicowanej długości. Rozcięta doliną Warty wysoczyzna ma również powierzchnię urozmaiconą. Urozmaicenie wprowadzają liczne niewielkie pagórki oraz głęboko wcięte doliny rozcinające
powierzchnię wysoczyznową. Pagórki osiągają wysokość od 220 do 250 m npm. Największym urozmaiceniem charakteryzuje się obszar leżący pomiędzy doliną Warty, zachodnią
granicą gminy oraz drogą z Parzymiechów do Raciszyna. Urozmaicenie wprowadzają tu
liczne pagórki o znacznych wysokościach względnych i stromych stokach oraz niewielki
ciek o nazwie Sucha Struga o wąskiej głęboko wciętej dolinie.
Reasumując, na terenie gminy Działoszyn można wyróżnić trzy obszary o innym typie
rzeźby:

obszary o typie rzeźby peryglacjalnej (przedplejstoceńskiej) reprezentowane przez
izolowane, kopulaste, wysokie do ok. 30 m, wapienne pagóry okresu górnojurajskiego
przemodelowane w okresie trzecio- i czwartorzędowym. Występują one na południe od
doliny Warty — w rejonie wsi: Szczepany, Młynki, Lisowice, Raciszyn i Zalesiaki.
Największa z tych form znajduje się na wschód od Działoszyna w rejonie cementowni
i wsi Trębaczew,

obszary o typie rzeźby glacjalnej (plejstoceńskiej), na których w zależności od odporności powstały dwa typy rzeźby:
– lekko pofalowana, wyniesiona do wysokości 190–220 m npm wysoczyzna polodowcowa, o stokach łagodnie opadających,
– wzgórza i pagórki morenowe występujące w rejonie miejscowości Szczepany
i Lisowice oraz w okolicach wsi Szczyty, Sadowiec i Trębaczew,

obszary o rzeźbie późnoplejstoceńskiej i holoceńskiej charakteryzujące się występowaniem wielu form denudacyjnych, erozyjnych i krasowych oraz form akumulacji
aluwialnej, deluwialnej i eolicznej. Formą dominująca jest dolina rzeki Warty, która na
tym odcinku tworzy głęboki policykliczny, malowniczy przełom.
Ponadto jako elementy rzeźby terenu na szczególną uwagę zasługują:

formy naturalne takie jak: wąwozy, parowy, jaskinie,

formy antropogeniczne do których należą pozostałości pokopalniane takie jak: wyrobiska, kamieniołomy, zwałowiska itp.
Warunki glebowe
Gmina Działoszyn charakteryzuje się ogólnie słabymi warunkami glebowymi. Dominującym materiałem glebotwórczym są piaski oraz w niewielkim stopniu gliny i pyły. Przeważającym typem gleb są gleby brunatne wyługowane, nieznaczne powierzchnie pokryte są
glebami należącymi do typu gleb bielicowych, czarnych ziem i piasków murszastych.
Największą wartość rolniczą przedstawiają gleby brunatne wyługowane wytworzone z gliny
zwałowej oraz gleby wytworzone z pyłów i piasków gliniastych mocnych, występujących na
zwięzłym podłożu. Mają one zwykle dobre warunki wodne i nadają się pod uprawę większości roślin. Gleby te należą do kompleksu 4 żytniego bardzo dobrego (pszenno-żytniego).
Gleby te występują głównie w rejonie wsi Trębaczew i Sadowiec, W sumie zajmują one
niewielką powierzchnię. Niewielka enklawa gleb pseudo bielicowych kompleksu 4 znajduje
się również na północ od wsi Załęcze Małe.
Znacznie większą powierzchnię zajmują gleby piaskowe różnych typów oraz brunatne
wyługowane przynależące do kompleksu 5 żytniego dobrego. Ciągną się one równoleżnikowo pasem o zmiennej szerokości, przez teren wysoczyzny, od kompleksu leśnego na zachodzie po granicę gminy na wschodzie, otaczając gleby kompleksu 4. Niewielkie enklawy
gleb kompleksu żytniego dobrego występują również na południe od doliny rzeki Warty.
Znacznie gorszą jakościowo grupę gleb stanowią płytkie piaski gliniaste zalegające na
piaskach luźnych i słabo gliniastych oraz średnio głębokie piaski słabo gliniaste na luźnych
podłożach. W skład tych gleb wchodzą również gleby brunatne wyługowane oraz niewielkie
enklawy czarnych ziem. Gleby te są zbyt przepuszczalne i z tego powodu za suche. Z reguły
są zaliczane do kompleksów 6 żytniego słabego i 7 żytniego bardzo słabego (żytniołubinowego). Gleby te zajmują prawie cały pozostały teren gminy.
W grupie czarnych ziem spotyka się także gleby okresowo podmokłe. Nadają się one
głównie pod uprawę roślin pastewnych. Gleby te zostały zaliczone do kompleksu 2z
zbożowo-pastewnego słabego i 3z zbożowo pastewnego bardzo słabego. Kompleksy te
występują głownie w dolinie Warty w rejonie miejscowości: Bobrowniki i Raciszyn.
W dolinie Warty występują również mady zaliczane do kompleksów 2z i 3z oraz gleby
mułowo-torfowe.
W rejonie wsi Raciszyn, Lisowice, Kolonia Lisowice i Zalesiaki występują niewielkie
obszary żyznych, ale bardzo wrażliwych na suszę rędzin jurajskich.
Ogólnie kompleksy żytni słaby i bardzo słaby zajmują ok. 2900 ha, zaś żytni dobry i bardzo
dobry ok. 2500 ha, podczas gdy powierzchnia całkowita użytków rolnych wynosi 7123 ha.
Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi tylko 45,9 podczas gdy dla
powiatu pajęczańskiego kształtuje się on na wysokości 54, zaś dla kraju 66. Wskaźnik
bonitacji gleb naliczany dla celów podatkowych, średnio dla gminy wynosi 0,69 i był najniższy ze wszystkich gmin w b. woj. sieradzkim.
Na terenie gminy zdecydowanie przeważają gleby niskich klas bonitacyjnych. Gleby klas V,
VI i Vlz zajmują 82,0% użytków rolnych, podczas gdy te same dane dla powiatu kształtują
się na wysokości 62, 7%, zaś dla kraju na wysokości 33%.
Udział gleb poszczególnych klas bonitacyjnych przedstawia poniżej zamieszczona tabela:
Tabela 1
Udział gleb poszczególnych klas bonitacyjnych
Klasy gleb
Powierzchnia gleb w poszczególnych
klasach w %
Gmina
Polska
I i II
–
3,7
IIIa
–
10,1
IIIb
0,7
13,9
IVa
3,1
22,6
IVb
14,2
16,7
V
36,6
20,7
VI
41,7
11,4
VIz
3,7
0,9
Gleby o najwyższej przydatności rolniczej znajdują się głównie w rejonie miejscowości
Szczyty, Niżankowice i Trębaczew, zaś najsłabsze w rejonie miejscowości Szczepany,
Kiedosy, Draby, Lisowice, Kolonia Lisowice, Bobrowniki, Działoszyn, Sęsów i Zalesiaki.
2.2.2. Budowa geologiczna
Wyżyna Wieluńska, na terenie której leży gmina Działoszyn znajduje się w granicach
jednostki strukturalno-tektonicznej zwanej monokliną przedsudecką, która ku południowi
przechodzi w monoklinę Śląsko-Krakowską (monoklina Krakowsko-Częstochowska).
Najstarsze zalegające tu utwory to utwory górnojurajskie, które dopiero znacznie dalej na
zachód zapadają pod utwory środkowojurajskie. Znajdujące się tu górnojurajskie utwory
występują w postaci skał wapienno-marglistych znanych z okolic Bobrownik, Wężów,
Działoszyna, Raciszyna, Lisowic i Niwisk. Przeważają tu wapienie płytowe z bogatą fauną
amonitową, dużą ilością gąbek i buł krzemiennych. W przewarstwieniach występują zróżnicowane regionalnie wapienie skaliste i wapienie zbite jamiste zwane trawertynem. Utwory
jury górnej — malmu należą do piętra oksword i kimeryd i reprezentowane są przez dolne
wapienie płytowe i kredowate oraz dolny zespół marglisty, którego najwyższe partie są już
wieku dolnokimerydzkiego. Przewiercona miąższość utworów górnej jury wynosi ok. 227 m.
Utwory jurajskie wykazują ogólny kierunek rozciągłości NW–SE oraz upad 1–2° ku północnemu wschodowi. Utwory węglanowe są silnie skrasowiałe. Zasięg procesów krasowych
obejmuje całą miąższość skał węglanowych górnej jury. Wśród form krasowych można
spotkać leje krasowe sięgające 100 m głębokości.
Wapienie górnojurajskie Wyżyny Wieluńskiej były eksploatowane od dawna. Z tego surowca korzysta kombinat cementowo-wapienny „Warta” w Działoszynie. Wapienie z okolic
Raciszyna, Bobrownik, Lisowic i Trębaczewa wykorzystywane są na potrzeby budownictwa
i drogownictwa. Wyjątkowe znaczenie ma trawertyn występujący w rejonie Zalesiaków
k/Działoszyna ponieważ jest to jedyne w Polsce stanowisko tego kamienia o barwie żółtobrązowej stosowanego w okładzinie budowlanej.
W schyłkowym okresie górnej jury następuje wynoszenie monokliny śląsko-krakowskiej.
Po zakończeniu sedymentacji mezozoicznej nagromadzone w górnej jurze utwory podlegają
deformacjom tektonicznym zaś ich powierzchnia ulega niszczeniu przez wietrzenie, erozję
rzeczną i procesy krasowe. Deformacje przyjmują charakter tektoniki nieciągłej, wyrażonej
uskokami i rowami. Tektonika ta ma charakter potomny i stanowi zapewne odzwierciedlenie
procesów zachodzących głęboko w podłożu podczas fałdowań obszaru alpejsko-karpackiego
od kredy do trzeciorzędu włącznie. Przykładem takiej deformacji jest uskok DziałoszynPraszka o zrzucie 30–70 m. Układ linii tektonicznych jest zbliżony do kierunku z południowego-zachodu na północny-wschód.
Pod koniec trzeciorzędu Wyżyna Wieluńska była nadal obszarem lądowym, na którym
rozwijała się rzeźba krasowa w wapieniach górnojurajskich do głębokości ok. 40 m.
Na powierzchni panował wówczas krajobraz stepu parkowego. Jaskinie krasowe i podziemne korytarze zachowały się m.in. na Wzgórzu Zelce w Wężach. Są one częściowo wypełnione czerwonymi glinami stanowiącymi punkt wietrzenia wapieni. Kominy i leje krasowe
wypełnione glinami i rumoszem skalnym występują w kamieniołomach k/ Działoszyna.
W czwartorzędzie obszar Wyżyny Wieluńskiej podlegał kilkakrotnemu zlodowaceniu. Lądolód wkraczał na jej obszar w czasie zlodowacenia południowo-polskiego (Odry), które
dotarło aż po Pogórze Karpackie, zlodowacenia środkowopolskiego, które dotarło do skraju
Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz w czasie stadium Warty w którym lądolód dotarł
do skraju Wyżyny Wieluńskiej.
Elewacje skał Wyżyny 200–300 m npm. stanowiły zaporę dla strefy brzeżnej chociaż wtedy
lądolód jęzorem dotarł do okolic Działoszyna. W skałach polodowcowych związanych z tym
jęzorem widać materiał lokalny. W strefie brzeżnej osadziły się piaski i żwiry. Tak więc na
wapieniach górnojurajskich powstały formy wypukłe o wysokości względnej 10–30 m.
Górna powierzchnia tych pagórków sięga 234,5 m npm w Sadowcu, 246,4 m npm
w Wężach oraz 238,3 m npm w Niżankowicach.
Pod wpływem ocieplenia klimatycznego strefa brzeżna lądolodu uległa kurczeniu a wody
wyzwolone z topniejącego lodowca usypały żwirowo-piaszczyste równiny sandrowe
w okolicy Szczytów i Dzietrznik. Wody odpływały wówczas ku Prośnie zostawiając ślad
w postaci pradoliny. Dawna dolina o szerokości 1,5 km o równinnym dnie położonym na
wysokości 200 m npm zachowała swój pierwotny kształt, a osią podłużną naśladuje linię
uskoku tektonicznego Działoszyn-Praszka. Zmieniające się warunki klimatyczne w późniejszym okresie zostały utrwalone w postaci trzech teras włożonych w starszy zarys dolin.
Pozostałością po zlodowaceniu są utwory polodowcowe piaski, żwiry, gliny. Czwartorzęd
reprezentują osady zlodowaceń: południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopolskiego, interglacjału mazowieckiego oraz holocenu. Na powierzchni występują głównie
utwory lodowcowe i wodnolodowcowe. Są to wzniesienia morem czołowych zbudowane
z piasków, żwirów i głazów, którym towarzyszą rozległe pokrywy glin lodowcowych oraz
pagóry i terasy kemowe. Pomiędzy wzniesieniami rozciągają się płaskie równiny sandrowe,
zbudowane z piasków i żwirów rzecznolodowcowych. Na południe od Warty występują
głównie gliny lodowcowe oraz piaski i żwiry sandrowe zlodowacenia Odry. Na linii doliny
i na północ od niej występują osady i formy morfologiczne związane ze zlodowaceniem
Warty. Przełomowy odcinek Warty wyznacza maksymalny zasięg tego zlodowacenia.
Rozległe terasy nadzalewowe zbudowane z piasków i żwirów rzecznych są związane ze
zlodowaceniem Warty.
Dna dolin rzecznych wypełniają piaski i żwiry terasy zalewowej położonej 1–3 m nad
poziomem rzeki oraz namuły, utwory torfiaste i torfy wieku holoceńskiego. Miąższość
utworów wynosi najczęściej kilkanaście metrów.
Reasumując — na utwory powierzchniowe składają się:

utwory wapienne górnej jury wychodzące na powierzchnie na południe od doliny Warty

plioceńskie facje kalcytowo-kostne, nagromadzone w formach krasowych. Tymi utworami wypełnione są m.in. zagłębienia krasowe góry Zelce w Wężach,

utwory czwartorzędowe
(ok. 60 m):
o zmiennej — nawet kilkudziesięciometrowej
miąższości
a) akumulacji lodowcowej zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Radomki i Warty
reprezentowane przez zagęszczone piaski różnych frakcji, piaski gliniaste z domieszką żwirów i pyłów oraz gliny zwałowe,
b) akumulacji aluwialnej zlodowacenia bałtyckiego, budujące terasy nadzalewowe rzeki
Warty reprezentowane przez średniozagęszczone piaski i drobnoziarniste, lokalne
żwiry z przewarstwieniami pyłów,
c) utwory deluwialne budujące dna suchych dolinek erozyjno-denudacyjnych reprezentowane przez piaski pylaste, pyły, pyły piaszczyste i piaski gliniaste,
d) utwory organiczne i mineralne, nawodnione występujące głownie na terasie
zalewowej rzeki Warty reprezentowane przez muły, piaski pylaste, piaski drobne
humusowe,
e) utwory eoliczne występujące w południowej części gminy reprezentowane przez
piaski pylaste i drobnoziarniste.
Wynikiem zachodzących na tym terenie procesów geologicznych jest urozmaicona rzeźba
terenu rzutująca na całokształt procesów gospodarczych zachodzących na terenie gminy oraz
znaczne zasoby surowców naturalnych stanowiące potencjał gospodarczy gminy.
Warunki podłoża budowlanego
Warunki podłoża budowlanego dla posadowienia obiektów kubaturowych związane są ściśle
z budową geologiczną. Można je podzielić na dwie kategorie:


obszary o podłożu korzystnym dla budownictwa,
obszary o podłożu niekorzystnym dla budownictwa.
Za obszary korzystne dla budownictwa można uznać tereny zbudowane z gruntów spoistych,
zwartych, półzwartych, twardoplastycznych oraz sypkich lub średniozagęszczonych, na
których nie występują zjawiska geodynamiczne. Grunty te są zaliczane do gruntów nośnych.
Wśród gruntów nośnych wyróżnia się:

piaski, piaski mułkowate, mułki, żwiry stanowiące starsze osady rzeczne. Są to grunty
sypkie, średniozagęszczone, różnoziarniste o miąższościach przekraczających 4,5 m.
Występują one wzdłuż doliny Warty po obu jej stronach,

piaski, piaski mułkowate i piaski gliniaste stanowiące osady akumulacji wodnolodowcowej. Są to grunty głównie sypkie, miejscami małospoiste o zróżnicowanych
miąższościach. Utwory takie występują na większości terenu gminy,

piaski, żwiry lokalnie gliny stanowiące osady akumulacji czołowo-morenowej. Są to
grunty sypkie, średniozagęszczone o różnej granulacji z udziałem żwirów o miąższości
powyżej 2,0 m. Utwory takie występują w pasie najwyższych wzniesień na terenie
gminy ciągnących się pasem równoległym do drogi Parzymiechy-Raciszyn oraz w niewielkich enklawach na północ od Działoszyna.
Jak z tego wynika korzystne warunki budowlane występują na zdecydowanej większości
terenu, która poza obszarami objętymi ochroną może podlegać urbanizacji.
Za obszary niekorzystne dla budownictwa należy uznać tereny o gruntach słabonośnych lub
nienośnych. Do takich gruntów należą utwory aluwialne: mułki i namuły organiczne
o zmiennej miąższości, piaski humusowe, piaski ze żwirem i żwiry. Są to grunty nieskonsolidowane, o zróżnicowanych własnościach geotechnicznych, częściowo o dużej ściśliwości.
Grunty takie występują w dolinie Warty oraz w mniejszych dolinach występujących na
terenie gminy. Tereny te powinny zostać wyłączone z zainwestowania kubaturowego.
Poza nośnością podłoża wpływ na warunki zainwestowania mają również inne czynniki
takie jak:



poziom wody gruntowej płytszy niż 2 m,
zalewy powodziowe,
spadki terenu powyżej 12%.
2.2.3. Warunki wodne
2.2.3.1. Wody powierzchniowe
Wody płynące
Charakterystyka sieci rzecznej
Obszar gminy Działoszyn leży w całości w zlewni Warty, w dorzeczu Odry. Warta, trzecia,
co do wielkości rzeka Polski biorąca początek w Kromołowie k/Zawiercia, przepływa przez
środek gminy ze wschodu na zachód dzieląc gminę na dwie prawie równe części. Dolina
Warty o naturalnym charakterze i zmiennej szerokości od ok. 300 m w okolicach Lisowic do
ok. 2000 m w rejonie Działoszyna, wcina się głęboko w silnie skrasowiałe wapienne podłoże, tworząc bramki przełomowe zwane Przełomem Działoszyńskim. Głębokość wcięcia
sięga 60 m. Rzeka płynie naturalnym korytem silnie meandrując i dzieląc się na dwa lub
więcej nurtów. Od Działoszyna Warta zalicza się do rzek spławnych.
Na odcinku gminy Działoszyn Warta nie przyjmuje żadnych dopływów. Największy ciek
Sucha Struga płynący przez Kiedosy i Kolonię Lisowice zanika w strefie krasowej pomiędzy
Raciszynem a Lisowicami nie doprowadzając wody do Warty. Jednak na całej długości
doliny, po obu jej stronach występują bardzo licznie niewielkie dolinki erozyjnodenudacyjne
prowadzące niewielkie ilości wód wysiękowych bądź okresowo wody opadowe. Obszary
otaczające dolinki są terenami o dużych predyspozycjach do silnych spływów powierzchniowych oraz wysięków.
Poza Wartą i doliną Suchej Wody na terenie gminy występuje jeszcze jeden niewielki ciek.
Tereny źródliskowe cieku znajdują się niedaleko poza granicą gminy. Przez teren gminy
płynie on głęboko wciętą doliną na północ od miejscowości Sadowiec i Szczyty i zanika na
północny-zachód od Błaszkowizny.
Reżim wodny Warty
Rzeka Warta została zaliczona do rzek typu pluwialno-nawalnego (Dynowska 1971) czyli
typu umiarkowanego z wezbraniem wiosennym i letnim oraz gruntowo-deszczowośnieżnym zasilaniem. Najwyższe stany wody notuje się w okresie wiosennym (II, III), niskie
stany wody w początku lata i na jesieni (IX). Ten charakterystyczny rytm zmian stanów
wody związany jest przede wszystkim z roztopami wiosennymi i niemal wyłącznie gruntowym zasilaniem rzek jesienią. Wysokie wezbrania wiosenne związane z roztopami oraz
letnie występujące głównie w lipcu związane z intensywnymi opadami zagrażają wylewami.
Wezbrania o charakterze powodzi o małym natężeniu, notowane są prawie każdego roku,
powodzie typu katastrofalnego, co 3–4 lata. Powodzie katastrofalne są w dolinie Warty
szczególnie groźne.
Charakterystyczne stany wody Warty w Działoszynie w cm przedstawiają się następująco:
Tabela 2
Stany wody Warty w Działoszynie w cm
(według danych za lata 1951–65)
stan
zima (XI–IV)
lato (V–X)
rok (XI–X
WWW
604
548
604
SSW
450
436
443
NNW
410
406
406
Stan wody katastrofalnej znacznie przekracza stan najwyższej wody.
Stan czystości wód
Wody Warty należą do wód znacznie zanieczyszczonych. Czystość wód rzeki Warty nie
odpowiada obecnie przyjętym normom. O pozaklasowej jakości decyduje zanieczyszczenie
bakteriami coli typu fekalnego oraz zawartość ołowiu i miedzi. Warta na teren gminy
wpływa już silnie zanieczyszczona. Do głównych źródeł zanieczyszczenia jej wód na terenie
gminy Działoszyn należą:

ścieki z KCW „Warta” — zakład posiada zamknięty obieg wody (w tym również ścieków), zrzut ścieków następuje tylko w czasie czyszczenia zbiornika retencyjnego przez
7 dni w roku, ogółem ok. 6000 m3;

oczyszczalnie ścieków w Działoszynie i Trębaczewie, z których ścieki po oczyszczeniu
odprowadzane są do rzeki Warty, a które obecnie będą rozbudowywane i modernizowane,

wody z kanalizacji deszczowej w Działoszynie,

ścieki z miejscowości leżących w pobliżu rzeki odprowadzane bezpośrednio do jej wód,

spływy powierzchniowe z pól.
Klasa czystości w odniesieniu do poszczególnych substancji w Działoszynie przedstawia się
następująco:
substancje
organiczne
substancje
mineralne
substancje
biogenne
substancje
specyficzne
zawiesiny
miano
Coli
substancje
biologiczne
klasyfikacja
ogólna
II
l
II
III
II
non
II
non
Zgodnie z przyjętymi założeniami zawartymi m.in. w planie województwa wody Warty
powinny spełniać wymogi l klasy czystości. Zgodnie z nowymi zasadami powinny spełniać
wymogi zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku
w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem
życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176, poz. 1455).
Dla podniesienia jakości wód rzeki Warty Gmina podjęła działania związane z:

modernizacją i rozbudową istniejących oczyszczalni ścieków w Działoszynie i Trębaczewie,

budową kanalizacji sanitarnej do tych czyszczalni ścieków, które obejmowały będą coraz
większą ilość jednostek osadniczych.
Należy również:

wyeliminować wszystkie miejsca bezpośredniego zrzutu nieoczyszczonych ścieków do
wód Warty,

utworzyć bariery biologiczne w miejscach spływu wód z otaczających pól.
Tereny źródlisk i wysięków
Dolina Warty obfituje w liczne niewielkie źródła i wysięki. Na największą uwagę zasługuje
źródło (wywietrzysko) znajdujące się na skraju koryta Warty na wschód od Lisowiec oraz
zespoły źródeł przykorytowych w rejonie Bobrownik i Lisowic.
Wody stojące
Gmina Działoszyn jest bardzo uboga w wody stojące. Na terenie gminy nie występuje żaden
większy zbiornik wodny. Znajdują się tu jedynie niewielkie oczka wodne oraz starorzecza,
wyjątek stanowi Żabi Staw, który jest jednocześnie pomnikiem przyrody.
2.2.3.2. Wody podziemne
Pod względem hydrogeologicznym gmina Działoszyn znajduje się w regionie wieluńskokrakowskim, podregionie krakowsko-częstochowskim, w którym główny poziom użytkowy
występuje w utworach górnej jury.
Cała gmina znajduje się na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Częstochowa”
(GZWP 325). Jest to zbiornik jurajski J2 szczelinowo-porowy reprezentowany przez skały
górnej jury. Zbiornik posiada klasę jakości wody Id. Zachodnia część gminy leży na terenie
objętym wysoką ochroną (OWO), wschodni skrawek gminy na obszarze objętym najwyższą
ochroną wód podziemnych (ONO). Obliguje to do zastosowania wysokiego reżimu sanitarnego dla użytkowników tych terenów. Obowiązuje zakaz odprowadzania nieoczyszczonych
ścieków poprodukcyjnych i bytowych do gruntu, zakaz wylewania na pola i nieużytki
gnojowicy, promowanie rolników ograniczających zużycie nawozów azotowych. Konieczny
jest stały monitorng wód.
Na obszarze gminy występują następujące poziomy wód podziemnych:

wody szczelinowe górnej jury, występujące w skałach wapiennych (wypełniające szczeliny i kawerny utworów węglanowych) na głębokościach ponad 10,0 m ppt. o napiętym
zwierciadle jedynie na terenach przykrytych półprzepuszczalną zwietrzeliną oraz
o zwierciadle swobodnym w utworach górnojurajskich, stanowiących jeden poziom
wodonośny,

wody porowe, występujące w czwartorzędowych utworach piaszczysto-żwirowych
w ciągłych poziomach:
– plejstoceńskim — głębszym, występującym w wyższych poziomach
– terasowych Warty (na głębokości 2,0 do ponad 4,5 m ppt) oraz na obszarach wysoczyzn (na głębokościach nawet 20,0–25,0 m); lokalnie nad w/w poziomem, na głębokości 2,0–5,0 m ppt w trudno przepuszczalnych osadach utrzymują się soczewki „wód
zawieszonych”, nie tworzące ciągłego poziomu, nie posiadające znaczenia
użytkowego,
– holoceńskim — najpłytszym — od 0 do ponad 2,0 m ppt. związanym z dolinkami
pobocznymi i terasą zalewową rzeki Warty.
Reasumując tereny z poziomem wody 0–1 m i 1–2 m występują na terenie dna dolinnego
rzeki Warty, w dolinie Suchej Strugi oraz w dolinkach pobocznych Warty a także w dolince
leżącej na północ od miejscowości Szczyty i Sadowiec, na pozostałym terenie poziom wody
kształtuje się na głębokości poniżej 2,0 m od powierzchni terenu. Znaczy to, że na zdecydowanej większości terenu występują korzystne warunki dla lokalizacji zainwestowania
kubaturowego.
Zaopatrzenie ludności w wodę opiera się głównie na górnojurajskim piętrze wodonośnym,
uzupełniany w pewnym stopniu wodami porowymi poziomu czwartorzędowego.
Wydajności pojedynczych studni poziomu jurajskiego zawierają się w przedziale 40–80
m3/h. Poziom ten eksploatują największe ujęcia o wydajności powyżej 100 m 3/h,
a mianowicie:

ujęcie komunalne dla miasta Działoszyna złożone z dwóch studni o zasobach eksploatacyjnych Q = 136 m3/h przy depresji s = 1,4 m,

ujęcie dla Kombinatu Cementowo-Wapienniczego „Warta” złożone z trzech studni
o zasobach eksploatacyjnych Q = 270 m3/h przy depresji s = 5–8 m. Wydajność pojedynczych studni wchodzących w skład w/w ujęć jest rzędu 80–120 m3/h.
Na obszarze gminy znajdują się dwa punkty podstawowej sieci monitoringu ogólnopolskiego: w Działoszynie I i w Raciszynie. Pobór prób oraz ich analizę prowadził w latach
1991–1996 Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. W obu punktach badane były
wody poziomu jurajskiego. W punkcie Działoszyn wody sklasyfikowano w II klasie jakości
(tj. jako przydatne do picia po uzdatnieniu) zaś w punkcie w Raciszynie (badanym w latach
1991–1993) — w I klasie (tj. jako wody wysokiej jakości).
Poza podstawową siecią krajowego monitoringu na obszarze gminy znajduje się kilka
punktów badawczych, wchodzących w skład sieci monitoringu regionalnego. Dzięki prowadzonym tu badaniom stwierdzono, że nastąpił niepokojący wzrost zawartości związków
azotu, we wszystkich wodociągach sieciowych na terenie gminy.
Do najbardziej zagrożonych należą ujęcia:

w Lisowicach (stwierdzona zawartość azotu azotanowego — 11 mg/l przy dopuszczalnej
10 mg/l,

w Trębaczewie (stwierdzona zawartość ok. 8,5 mg/l,

w Działoszynie (stwierdzona zawartość ok. 7,0 mg/l.
Obecność związków azotowych w wodzie pochodzącej z ujęć głębinowych może być pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego. Źródłem zanieczyszczenia mogą to być m.in.
ścieki bytowe i przemysłowe oraz spływy zanieczyszczonych wód z pól (nawozy azotowe,
gnojowica).
Znacznie gorzej wygląda sytuacja w studniach kopanych korzystających z płytkiego poziomu. Woda jest tu w znacznym stopniu zanieczyszczona.
Dla poprawy stanu czystości wód podziemnych należy:


zlikwidować przecieki wszelkich nieoczyszczonych ścieków do wód gruntowych,
dostosować gospodarkę nawozami do uwarunkowań środowiska.
Szczególne rygory powinny zostać zastosowane przy istniejącym i projektowanym zainwestowaniu na terenach o najwyższej (ONO) i wysokiej (OWO) ochronie wód podziemnych.
2.2.4. Warunki klimatyczne
Obszar gminy Działoszyn usytuowany jest na pograniczu dwóch regionów klimatycznych:
środkowopolskiego i śląskomałopolskiego zgodnie z regionalizacją W. Okołowicza.
Główne dane klimatyczne cechujące ten obszar to:

przewaga wiatrów zachodnich (21%) i południowo-zachodnich (19%). Największe
wartości występują zimą oraz wiosną. W tych porach roku duże prędkości osiąga
również wiatr przemieszczający się z północnego sektora. Cisze występują rzadziej niż
w 1,3% roku,

zachmurzenie osiąga średnio w roku od 6,2 do 6,6 stopni, kształtuje się, zatem w zakresie średniej wartości dla obszaru Polski. Największe średnie miesięczne zachmurzenie
przypada na listopad i grudzień (7,9 i 7,6). Dni pogodnych (z zachmurzeniem < 2 stopni)
jest średnio w roku ok. 40 a dni pochmurnych (z zachmurzeniem > 8 stopni) — ok. 140.
Liczba dni pogodnych wzrasta z końcem okresu zimowego do osiągnięcia maksimum
w sierpniu,

średnia temperatura w roku wynosi 7,7°C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń
o średnich temperaturach –3,5°C, najcieplejszym lipiec 17,7°C,

opady atmosferyczne występują przeciętnie w ciągu 160 dni w roku. Średnia wieloletnia
suma opadów wynosi 607 mm,

wilgotność powietrza jest w ciągu roku wyrównana i waha się od 87% do ok. 72%.
Największa ilość mgieł występuje w listopadzie a najmniejsza w okresie wiosennoletnim.
Warunki topoklimatyczne
Warunki klimatyczne występujące na terenie gminy w efekcie nie odbiegają od warunków
terenów sąsiadujących, dlatego dla gospodarki gminy znacznie ważniejsze niż warunki
klimatyczne mają warunki bioklimatu i mikroklimatu, ponieważ one w znaczący sposób
wpływają na warunki życia człowieka.
W 1987 roku „Geoprojekt” w Warszawie wykonał opracowanie fizjograficzne na potrzeby
planu zagospodarowania przestrzennego. W opracowaniu tym zostało wytypowanych
7 typów topoklimatu charakteryzujących się odmiennymi warunkami klimatycznymi.
Wyróżniono zatem:

Topoklimat zboczy o ekspozycjach SE, S i SW i nachyleniu powyżej 5% — są to tereny
o bardzo dobrych i dobrych warunkach klimatycznych. Charakteryzują się one dobrym
nasłonecznieniem, dobrymi warunkami termicznymi, solarnymi, wilgotnościowymi
i wentylacyjnymi. Są to tereny korzystne dla wszystkich form zainwestowania oraz dla
upraw roślin cechujących się zwiększonymi wymaganiami klimatycznymi,

Topoklimat obszarów płaskich oraz zboczy o niewielkich nachyleniach — są to tereny
o przeciętnych warunkach klimatycznych. Występują tu dobre warunki solarne, wietrzne
oraz wilgotnościowe, ale nieco gorsze warunki termiczne z uwagi na okresowe
występowanie podwyższonych dobowych amplitud temperatury. Tereny te nadają się dla
wszystkich form zainwestowania oraz dla upraw polowych za wyjątkiem roślin niskopiennych, charakteryzujących się małą odpornością na wahania temperatury w przygruntowej warstwie powietrza,

Topoklimat terasy nadzalewowej rzeki Warty oraz topoklimat terenów płaskich o okresowo wysokim poziomie wód gruntowych — są to tereny o okresowo gorszych warunkach klimatycznych. Warunki solarne są tu właściwe terenom płaskim, okresowo gorsze
są warunki wilgotnościowe i większe prawdopodobieństwo występowania lokalnych
mgieł. Są to tereny mniej korzystne dla zabudowy mieszkaniowej, bez przeciwwskazań
dla obiektów o charakterze usługowym czy składowym, wskazane dla upraw wymagających większych ilości wilgoci i odpornych na wahania temperatury,

Topoklimat zboczy o ekspozycjach N, NE i NW i znacznym nachyleniu zboczy (ponad
10%). Są to tereny o mniej korzystnych warunkach klimatycznych, termicznych,
wilgotnościowych i solarnych. Są to obszary niewskazane dla zabudowy mieszkaniowej
i usługowej o długim przebywaniu ludzi, oraz upraw wrażliwych na okresowo niskie
temperatury,

Topoklimat doliny rzeki Warty i pozostałych dolin — są to tereny o niekorzystnych
warunkach klimatycznych. Występują tu szczególnie niekorzystne warunki termiczne
i wilgotnościowe, z uwagi na bardzo płytkie zaleganie wód gruntowych; występuje duże
prawdopodobieństwo powstawania przygruntowych przymrozków oraz inwersji temperatury w obniżeniach, jak również częste zjawisko stagnacji chłodnego i wilgotnego
powietrza; w miejscach o słabym przewietrzaniu występują tendencje do częstego zalegania mgieł, tworzenia się zastoisk i mrozowisk. Są to tereny niewskazane dla zabudowy
mieszkaniowej oraz dla upraw mało odpornych na przymrozki,

Topoklimat obszarów leśnych. Kompleksy leśne charakteryzują się swoistymi warunkami klimatycznymi takimi jak niewielkie wahania temperatury, znaczną zacisznością,
podwyższoną wilgotnością. Wpływają one korzystnie na klimat terenów przyległych
i podnoszą walory zdrowotne. Topoklimat kompleksów leśnych jest bardzo zróżnicowany, jest bowiem uzależniony od rodzaju siedliska.
2.2.5. Szata roślinna
Gmina Działoszyn wraz z Wyżyną Wieluńską, według podziału geobotanicznego Szafera,
leży w Krainie Krakowsko-Częstochowskiej, w Okręgu Północno-Częstochowskim. Bogata
rzeźba Wyżyny sprawia, że występuje tu niezwykła różnorodność siedlisk roślinnych, mimo
że działalność człowieka w znacznym stopniu te siedliska przekształciła. Dlatego szata
roślinna występująca na terenie gminy ma ścisły związek z użytkowaniem terenu. Użytkowanie terenu na obszarze gminy przedstawia się następująco:
Użytki rolne
Lasy
Powierzchnia
ogólna w ha
sady
w ha
użytki
zielone
w ha
w ha
w%
766
3
57
204
18,3
57,1
5 963
5
330
882
11,8
58,7
6 689
8
387
1 502
12,4
w ha
w%
w ha
w%
grunty
orne
w ha
1 112
82
7,4
826
74,3
Wieś
10 027
3 432
31,1
6 297
Razem
12 139
3 514
28,9
7 123
Nazwa
Miasto
Pozostałe tereny
w tym
Jak wynika z tabeli użytki rolne zajmują na terenie gminy największą powierzchnię chociaż
jest to nie całe 57%. Największą powierzchnię wśród użytków rolnych zajmują grunty orne.
Powierzchnia ich stanowi 55,4% powierzchni gminy. Jednak powierzchnia, zakwalifikowana do gruntów ornych nie w całości była zagospodarowana rolniczo. Wg spisu rolnego
z 1996 roku zasiewy zajmowały tylko ok. 84% gruntów ornych. Reszta terenów została
zakwalifikowana do grupy odłogów i ugorów. Z uwagi na słabe gleby tendencja ta może się
pogłębiać z roku na rok. Docelowo są to tereny preferowane do zalesień lub pod inne
zagospodarowanie.
Użytki zielone zajmują ok. 3,3%. Zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe występują głównie
w dolinie Warty, rzadziej w dolinach mniejszych dolin i śródpolnych obniżeniach. Część
z nich zachowała półnaturalny charakter. Zbiorowiska łąkowe są zróżnicowane w zależności
od stopnia uwilgocenia gleby oraz od jej żyzności. Siedliska łąk świeżych nie nawożone
i nie pielęgnowane podlegają procesowi degradacji i dość szybko zmieniają się pod względem składu florystycznego na ubogie gatunkowo i małowartościowe zbiorowiska łąk i siedlisk ubogich, dlatego też wymagają racjonalnej gospodarki.
Znikomą powierzchnię zajmują sady.
Pośród zieleni wysokiej dominującą rolę pełnią lasy. Zajmują one 28,9 % powierzchni
gminy, mają więc powierzchnię zbliżoną do średniej krajowej. Rozkład lasów jest nierównomierny. Duże i zwarte kompleksy występują w zachodniej części gminy na wysoczyznie.
Pas lasów ciągnie się również wzdłuż doliny Warty, po jej północnej stronie, od Działoszyna po zachodnią granicę gminy, oraz na wschód od miasta aż do granicy gminy. Znaczne
kompleksy leśne występują również w południowej części gminy.
W strukturze własnościowej przeważają lasy niepaństwowe, będące w posiadaniu gminy
bądź prywatnym. Są to różnej wielkości kompleksy leśne, leżące w sąsiedztwie lasów
państwowych oraz tworzących szachownicę z polami uprawnymi.
Dominującym drzewostanem jest sosna z domieszką brzozy, zaś w dolinach olcha czarna
i topola.
Zdecydowanie dominującym siedliskiem jest siedlisko boru świeżego, którego drzewostan
buduje sosna z domieszką brzozy i osiki. W znacznie mniejszym stopniu występuje siedlisko
boru mieszanego świeżego, którego drzewostan tworzy sosna, dąb rzadziej jodła i buk.
Większe kompleksy boru mieszanego świeżego występują w północno-zachodniej i południowej części gminy. Na północ od Lisowic na wysoczyznie znajduje się niewielki fragment
boru suchego. Drzewostan stanowi tu sosna. W rejonie rezerwatu Niżankowice pojawia się
siedlisko lasu mieszanego świeżego. Drzewostan stanowi tu sosna, dąb, buk i jodła.
W dolinie Warty występują niewielkie fragmenty olsów. Drzewostan złożony jest głównie
z olszy czarnej z domieszką brzozy omszonej.
Lasy zajmowały niegdyś znacznie większą powierzchnię. Zostały wycięte a ich miejsce
zajęły pola uprawne. Zmienił się również skład gatunkowy drzewostanów. Na miejsce
zróżnicowanych gatunków wprowadzono monokultury głównie sosnowe.
Istniejące lasy stanowią typowy przykład zalesienia najsłabszych gruntów rolnych. Wiek
drzewostanu jest z reguły młody. Drzewostan starszy jest związany głównie z urozmaiconą
rzeźba terenu jak jary, parowy, wąwozy, strome zbocza.
Dotychczas gospodarka leśna, przez całe wieki ukierunkowana była głównie na produkcję
i pozyskiwanie surowca drzewnego. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych sytuacja uległa
pewnej poprawie. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 roku podjęła problemy ochrony
i zwiększenia lesistości.
Poza funkcjami gospodarczymi, najważniejszą funkcją lasu jest funkcja ekologiczna. Lasy
regulują gospodarkę wodną, zapobiegają nadmiernemu odpływowi wody, wpływają na
zmniejszenie fali powodziowej, chronią gleby przed erozją, wpływają na klimat lokalny,
zmniejszają zanieczyszczenie powietrza, stwarzają warunki siedliskowe dla bytowania
zwierząt.
Lasy spełniają również funkcję ochronną:

wodochronną — lasy wodochronne mają za zadanie chronić zasoby wodne oraz brzegi
rzeki przed rozmywaniem,

glebochronną — zadaniem lasu glebochronnego jest ochrona gleb przed erozją
zwłaszcza na zboczach doliny Warty.
Do lasów o funkcji ochronnej należą również lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej
przyrody, oraz lasy uszkodzone przez przemysł.
Do zieleni wysokiej należy zaliczyć również: kępy drzew, zadrzewienia, śródpolne,
przydrożne, przy ciekach wodnych, na miedzach i przy zabudowie oraz zieleń parków
i cmentarzy.
Poza wymienionymi rodzajami zagospodarowania pozostały teren można podzielić na:


tereny zainwestowane
tereny pozostałe określone mianem nieużytków.
Wśród nieużytków można wyróżnić tereny pochodzenia antropogenicznego takie jak
wyrobiska, kamieniołomy, nasypy, zwałowiska oraz naturalnego, do których można zaliczyć
tereny porośnięte różnego rodzaju zbiorowiskami roślinnymi. Zbiorowiska te posiadają
bardzo dużą wartość przyrodniczą. Na uwagę zasługują tereny porośnięte roślinnością
murawową, bagienno-torfowiskową i synantropijną.
Zbiorowiska murawowe zasługują na specjalną uwagę, są bowiem szczególnie cenne
z przyrodniczego punku widzenia. Są to zbiorowiska muraw napiaskowych oraz muraw
kserotermicznych. Murawy napiaskowe tworzą głównie wąskolistne kseromorficzne trawy,
czasem z udziałem kwitnących bylin i porostów. Zbiorowisko wykształca się na zboczach
pagórów ostańcowych, porzuconych kamieniołomach oraz w dolinie Warty na aluwiach
a także na nieużytkach porolnych i poleśnych, skrajach dróg itp.
Do szczególnie cennych zbiorowisk należą ciepłolubne murawy kserotermiczne wykształcone na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Reprezentowane są przez zespół — kwietny step
łąkowy. Murawę tę budują wąskolistne trawy, obficie przetykane licznymi gatunkami
pięknie kwitnących roślin dwuliściennych. Najładniejsze płaty tego zbiorowiska występują
w rezerwacie Węże.
Zbiorowiska bagienno-torfowiskowe zajmują na obszarze gminy stosunkowo niewielki
teren. Na uwagę zasługują dwa tereny: torfowiska wysokiego z interesującymi gatunkami
roślin znajdującego się na północ od Bobrownik i torfowiska przejściowego z cenną florą
znajdującego się na stoku doliny Warty na zachód od zabudowań Bobrownik.
Zbiorowiska synantropijne to zgrupowania roślin występujące na terenach zagospodarowanych, w otoczeniu zabudowy, dróg oraz pól uprawnych. Można tu wyróżnić roślinność
segetalną — towarzyszącą uprawom polowym i ogrodniczym oraz ruderalną — towarzyszącą terenom zabudowanym. Mimo dużej wartości przyrodniczej roślinność ta jest celowo
niszczona, co przynosi straty środowisku przyrodniczemu.
Ogólnie rzecz biorąc podstawowe zadania w zakresie ochrony przyrody to:

ochrona istniejących kompleksów leśnych, oraz zwiększenie powierzchni leśnej

przebudowa przekształconych
siedliskowych,

zachowanie różnorodności biologicznej zbiorowisk leśnych,

zapewnienie korzystnych warunków bytowania roślinom i zwierzętom,

ochrona zbiorowisk bagienno-torfowiskowowych,

ochrona zbiorowisk murawowych

ochrona wszelkiego rodzaju zadrzewień i zakrzaczeń.
drzewostanów
z
dostosowaniem
do
warunków
2.2.6. Surowce naturalne
Gmina Działoszyn jest dość zasobna w surowce naturalne. Na jej terenie zostało udokumentowanych 14 złóż surowców naturalnych
Surowce węglanowe
Mają one szczególne znaczenie. Wychodnie gómojurajskich wapieni ciągną się szerokim
równoleżnikowym pasem przez cała południową część gminy i stanowią zasobną bazę
surowcową dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Na potrzeby przemysłu cementowego w chwili obecnej eksploatowane są dwa złoża. Są to
złoża wapieni i margli Działoszyn-Trębaczew oraz Niwiska Górne – Grądy. Na złożu tym
bazuje cementownia „Warta”. W profilu złoża występują wapienie kredowe niwiskie,
wapienie pylaste i dolne wapienie płytowe. Wapienie są silnie skrasowiałe. W cementowni
„Warta” stosowane są jako surowce do produkcji klinkieru, cementu portlandzkiego oraz do
produkcji kredy technicznej i nawozów węglanowych.
Złoże występuje na pograniczu gmin Działoszyn i Pajęczno i nie jest eksploatowane.
Na teren gminy niewielkim skrawkiem wchodzi złoże wapienia i margla dla przemysłu
cementowego i wapienniczego rozpoznane wstępnie. Złoże to może być w przyszłości
eksploatowane na potrzeby cementowni „Warta” jednak dla samej gminy nie ma znaczenia.
Pozostałe 3 złoża wapieni są udokumentowane dla przemysłu wapienniczego. Są to złoża:
Bobrowniki, Wapiennik-Lisowice.
Złoże Bobrowniki jest udokumentowane w kat. C2. Budują go głównie wapienie kredowe
miedźnowskie. Są to wapienie o bardzo korzystnych parametrach jakościowych. Złoże
przewidziane jest głównie do produkcji kredy technicznej ale spełnia wymogi dla przemysłu
wapienniczego dla produkcji wapna niegaszonego, jako topik wielkopiecowy w przemyśle
hutniczym oraz do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Miąższość złoża wynosi średnio
24,4 m. Z uwagi na położenie złoża w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego
złoże Bobrowniki zostało zaliczone do złóż bardzo konfliktowych i nie jest eksploatowane.
Złoże Wapiennik-Lisowice było przez długi czas eksploatowane. Kopalinę wykorzystywano
do produkcji kamienia wapiennego, wapna niegaszonego i produkcji kredy. Aktualnie
eksploatacja została zaniechana. Jest to korzystne posunięcie ponieważ złoże znajdowało się
w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i było zaliczane do złóż bardzo
konfliktowych.
Złożem pozabilansowym margli i wapieni jest złoże Działoszyn IV przewidziane do
eksploatacji.
Kamienie drogowe i budowlane
Drugim rodzajem kopaliny są kamienie drogowe i budowlane. Udokumentowane złoża
kamieni drogowych i budowlanych występujących na terenie gminy to: Lisowice Las,
Raciszyn, Raciszyn II i Zalesiaki. Przemysł kamienia budowlanego i kruszyw łamanych
bazuje na wychodniach wapieni przekrystalizowanych. Złoża udokumentowane są w warstwach wapieni skalistych — zalesickich i wapieni kredowych. W obrębie wapieni skalistych
występuje facja wapieni z kawernami tzw. polski trawertyn. Są to wapienie drobnokrystaliczne barwy od kremowej do żółtej z plamami żelazistymi. Charakterystycznym elementem
dekoracyjnym są drobne kawerny i szczeliny wypełnione krystalicznym kalcytem występujące w masie skalnej o nieregularnych skupieniach.
Złoże Zalesiaki było eksploatowane. Eksploatacja w jego rejonie trwała od początku lat
czterdziestych Wapienie zostały udokumentowane pod kątem wykorzystania w budownictwie i drogownictwie do produkcji bloków, płyt, kształtek budowlanych, kamienia
łamanego i kruszywa budowlanego oraz do produkcji mączki do mas bitumicznych i wapna
rolniczego. Obecnie eksploatacja została zaniechana.
Z pozostałych złóż:

złoże „Raciszyn” — złoże podstawowe — wyznaczone do eksploatacji w granicach
terenu górniczego dla potrzeb PPH „Trawertyn” – J&J (po wykonaniu planu
funkcjonalnego),

złoże „Raciszyn II” wyznaczone do eksploatacji w granicach terenu górniczego dla
potrzeb PPH „Trawertyn” – J&J metodą strzałową i przejścia na tradycyjny urobek ze
względu na konieczność ochrony bloczności sąsiadującego złoża Raciszyn, złoże
Lisowice Las jest rozpoznane szczegółowo. Złoże to było okresowo eksploatowane przez
prywatnego użytkownika, który dysponował zatwierdzonym planem gospodarki złożem
wraz z programem rekultywacji i planem zagospodarowania otoczenia kamieniołomu
(wraz z muzeum mineralogicznym); obecnie eksploatacja jest zaniechana.
Złożami pozabilansowymi są złoża kamienia drogowego Zalesiaki I i Zalesiaki II.
2.2.7. Rolnictwo. Gospodarka
Gmina Działoszyn ma charakter przemysłowo-rolniczy, należy do terenów bardzo ubogich
w gleby przydatne do intensywnej produkcji rolnej. Jednak wiele gospodarstw prowadzi
relatywnie wysoko produktywne rolnictwo, specjalizując się zwłaszcza w produkcji trzody
chlewnej oraz warzyw.
Średnie roczne temperatury powietrza wahają się w granicach 7–8 stopni Celsjusza,
wielkość ta znajduje się w poziomie zaliczanym do rzędu wysokich i powoduje zwłaszcza na
glebach najlżejszych wzmożone parowanie wody. Średnie roczne opady oscylują w granicach 600 mm, co jest poziomem zaliczanym w warunkach Polski do średnich. Ze zjawisk
klimatycznych najbardziej niekorzystny wpływ na produkcję roślinną, ma zwłaszcza duża
zmienność w okresie wegetacji zarówno opadów jak i temperatury, co powoduje częste
występowanie okresów niedoboru wilgoci dla roślin.
Położenie gminy Działoszyn w obszarze korzystnych bioklimatycznych, oraz znajdujące się
tu walory przyrodnicze sprawiają, że gmina może być atrakcyjna dla turystyki i wycieczek.
Szczególnie ważna w tym względzie jest zachodnia i środkowa cześć gminy gdzie został
utworzony Załęczański Park Krajobrazowy z otuliną (zajmuje około 5,2 tys. ha tj. 43% pow.
gminy). Sąsiedztwo rzeki Warty, bogata fauna (owady, ryby, 100 gatunków ptaków) oraz
wysoka lesistość stwarzają korzystne warunki dla rekreacji. (Raciszyn — zagospodarowanie
terenu nad rzeką, Zalesiaki — zagospodarowanie turystyczne tj. pole namiotowe, domki
letniskowe, Bobrowniki, Węże, Draby). Na czystość środowiska wpływa cementownia
w Działoszynie w funkcji emitowanych zanieczyszczeń.
Tabela 3
Udział gleb w poszczególnych klasach bonitacyjnych
(grunty orne wraz z sadami)
Wyszczególnienie
Klasy bonitacyjne gleb
IVa
IVb
I i II
IIIa
IIIb
Udział (%)
–
–
0,7
3,1
Polska (%)
3,7
10,1
13,9
22,6
V
VI
VIz
14,2
36,6
41,7
3,7
16,7
20,7
11,4
0,8
Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej według gmin IUNG Puławy
Jakość i przydatność gleb odzwierciedlają wyniki analizowanej bonitacji gleb i agroekologicznej waloryzacji uwarunkowań produkcji.
Nie występują tu gleby bardzo dobre tj. klasy I i II, zaś udział gleb dobrych (klasa III) jest
minimalny. Gleby o niskiej przydatności do produkcji rolnej tj. kl. V i VI nazywane również
„marginalnymi” zajmują aż 82,0% gruntów ornych (powiat pajęczański 62,7, Polska 33,0).
Ważniejsze podmioty gospodarcze miasta i gminy Działoszyn:

Kombinat Cementowo Wapienniczy „Warta” S.A. w Działoszynie — produkcja materiałów budowlanych,

Wytwórnia Konstrukcji Stalowych w Trębaczewie — wykonywanie i montaż
konstrukcji stalowych,

Przedsiębiorstwo Produkcji Chłodniczej i Przetwórstwa Rolno-Spożywczego „Anita”
Grzegorz Mordaski w Działoszynie, ul. Wojska Polskiego 13 — przetwórstwo
spożywcze,

Przetwórstwo Owoców i Warzyw PPH „Fructos” K&K sp.j. w Działoszynie, ul. Wojska
Polskiego 9/11 — przetwórstwo spożywcze,

Zakład Przetwórni Owoców i Warzyw „Waldi–Ben” — Bęben Józef w Zalesiakach 50
— przetwórstwo spożywcze,

Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw, produkcja majonezu „ALMAR” — Bęben
Marian, Zalesiaki 57,

VICTUS Mielczarek i Kowalska sp.j., Działoszyn, ul. Wojska Polskiego 15,

Zakład Produkcyjno-Handlowy „EDMAL” Malatyński Edward, Działoszyn, ul. Żurawia
16.
2.2.8. Środowisko kulturowe
Ochrona dóbr kultury i krajobrazu kulturowego
Ustalono następujące warunki w zakresie ochrony dóbr kultury i krajobrazu kulturowego
w mieście i gminie Działoszyn. W celu ochrony dóbr kultury i walorów krajobrazu kulturowego wyznaczono:
1.
2.
3.
4.
5.
ścisłą strefę ochrony konserwatorskiej „A”;
konserwatorską strefę ochrony układu przestrzennego „B” ;
konserwatorską strefę ochrony ekspozycji zespołów i obiektów „E”,
konserwatorską strefę obserwacji archeologicznej „OW”,
konserwatorską strefę ochrony archeologicznej „W”.
Strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” objęto:

teren kościoła parafialnego p.w. Marii Magdaleny i dzwonnicy przykościelnej w mieście
Działoszyn,

teren pałacu Męcińskich wraz z założeniem parkowym w mieście Działoszyn.
Strefą konserwatorskiej ochrony układu przestrzennego „B” objęto:

miejski układ przestrzenny miasta Działoszyn, którego granice określono na rysunku
planu, będącym załącznikami graficznymi oznaczonym symbolem MDz do niniejszej
uchwały planu,

istniejące układy rozplanowania wsi Bobrowniki i Kiedosy.
Strefami konserwatorskiej ochrony ekspozycji zespołów i obiektów „E” objęto:

teren umożliwiający ekspozycję przestrzenną wokół dawnego założenia pałacowoparkowego Męcińskich z początku XVII w.,

teren umożliwiający ekspozycję elektrowni wodnej od strony terenów zainwestowanych
kubaturowo.
Strefami konserwatorskiej ochrony „W” i obserwacji archeologicznej „OW” objęto tereny,
wymagające nadzoru archeologicznego przy pracach ziemnych. Dokładne granice stref
ochrony archeologicznej z określeniem numeru strefy ochrony i lokalizacją w danym
obrębie AZP, oraz granice stref obserwacji archeologicznej, określono na rysunkach
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przedstawiających poszczególne
jednostki strukturalne i planistyczne.
W granicach strefy „A” ustalono:

adaptację istniejącego zainwestowania na terenie zespołu kościelnego i pałacowodworskiego;

dopuszczalne przeznaczenie na terenach ww. zespołów pod lokalizację obiektów
o funkcji małej architektury, dojazdów wewnętrznych i dojść pieszych, w zakresie
i w formie podlegającym uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków;

możliwość działań realizacyjnych w zakresie urządzenia parku przy dawnym pałacu
Męcińskich, wyłącznie w oparciu o projekt zagospodarowania, określający zasady
rewaloryzacji całego założenia w strefie ochrony konserwatorskiej;

przed podjęciem działań realizacyjnych, obowiązek uzgodnienia projektów rewaloryzacji
parku, z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, zwanym dalej „WKZ”;

zakres i stopień wszelkich prac, polegających na modernizacji, przebudowie i rozbudowie obiektów zlokalizowanych na terenach objętych strefą ochrony „A”, wymagają
każdorazowo uzgodnienia z WKZ, na etapie wydawania decyzji administracyjnej;

ochronę istniejącego drzewostanu i grup krzewów, z obowiązkiem uzgadniania z WKZ
planowanych wycinek drzew i komponowanych grup krzewów,

w przypadku realizacji nowych obiektów kubaturowych, przebudowy lub rozbudowy
budynków istniejących, obowiązek dostosowania architektury budynków, w tym detalu
architektonicznego i tradycyjnych materiałów wykończeniowych do istniejącej zabudowy o wartościach historycznych;

zakaz zmiany zasadniczych proporcji wysokościowych kształtujących sylwetę przestrzenną zespołów podworskich;

zakaz lokalizacji masztów telefonii komórkowej i reklam wielkoformatowych;

zakaz budowy ogrodzeń z prefabrykatów betonowych.
W granicach strefy „B”, ustalono:

adaptację założeń przestrzennych z obowiązkiem uzgadniania wszystkich działań projektowo-realizacyjnych, na etapie decyzji administracyjnych, z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków właściwym dla miasta i gminy Działoszyn.

utrzymanie rozplanowania przestrzennego centrum miasta Działoszyn;

zachowanie ulic w ich dotychczasowym przebiegu oraz liniach rozgraniczających;

zachowanie istniejącej parcelacji (podziału na działki budowlane);

utrzymanie pierzejowej zabudowy rynku i ulic;

utrzymanie mieszkalno-usługowego charakteru centrum miasta;

ochrona przed lokalizowaniem obiektów typowych i tymczasowych;

wznoszenie jednorodnych ogrodzeń działek wzdłuż każdej z ulic (jednakowa w zakresie
wysokości, materiału wykończeniowego i detalu architektonicznego).
W granicach strefy „B”, dodatkowo, ustalono:

zakaz zmiany zasadniczych proporcji wysokościowych kształtujących sylwety poszczególnych układów wiejskich;

ochronę i ekspozycję istniejących wewnętrznych i zewnętrznych dla układu wsi,
pozytywnych dominant wysokościowych w poszczególnych układach wiejskich,

obowiązek realizacji nowych inwestycji kubaturowych z uwzględnieniem regionalnych
wzorców architektury min. przez stosowanie dachów spadzistych o kątach nachylenia
połaci stosowanych w tradycyjnej architekturze danej wsi oraz przez zastosowanie
tradycyjnych, lokalnych materiałów wykończeniowych;

zakaz lokalizacji masztów telefonii komórkowej i reklam wielkoformatowych;

zakaz budowy ogrodzeń z prefabrykatów betonowych;

adaptację założeń przestrzennych z obowiązkiem uzgadniania wszystkich działań projektowo-realizacyjnych, na etapie decyzji administracyjnych, z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
W granicach stref „E” ustalono:

zakaz realizacji nowej zabudowy kubaturowej,

zakaz realizacji liniowych, napowietrznych sieci infrastruktury technicznej, masztów
przesyłowych telekomunikacyjnych, reklam i drogowskazów wielkoformatowych,

zakaz nowych nasadzeń wysoką roślinnością,

możliwość adaptacji istniejącej zabudowy, zlokalizowanej w zasięgu strefy ochrony
ekspozycji, z zakazem jej rozbudowy wysokościowej,

zakaz budowy ogrodzeń pełnych oraz wszelkich z prefabrykatów betonowych.
W granicach strefy ochrony archeologicznej „W” ustalono:

obowiązek uzgadniania, na etapie wydawania decyzji administracyjnych z WKZ, wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem
terenu, eksploatacją kruszywa i innych) związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi strukturę gruntu poniżej warstwy ornej,

zmiana w użytkowaniu terenu i planowane inwestycje, na terenach ochrony archeologicznej, mogą być dopuszczone wyłącznie do realizacji po zobowiązaniu się właściciela
lub użytkownika gruntu do:
a) przeprowadzenia ratowniczych badań archeologicznych o charakterze wykopaliskowym (sondażowych lub szerokopowierzchniowych),
b) zapewnienia nadzoru archeologa na koszt inwestora przy wszelkich robotach ziemnych, związanych z wymienionymi działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu, z rygorem zmiany wymienionych powyżej prac archeologicznych na ratownicze badania wykopaliskowe w przypadku ujawnienia, w wykopach
budowlanych, zabytkowych obiektów,
c) do czasu przeprowadzenia prac archeologicznych, obowiązuje, na terenach ochrony
archeologicznej, zakaz zmiany użytkowania terenu, tj. realizacji inwestycji kubaturowych związanych z uzbrojeniem terenu, komunikacją oraz robotami ziemnymi,
d) szczegółowy zakres prac archeologicznych każdorazowo określi WKZ — dla każdej
inwestycji, przed wydaniem decyzji administracyjnej przez właściwy Urząd,
e) w uzgodnieniach z WKZ należy powołać się na numer ewidencyjny strefy ochrony
archeologicznej i jego lokalizację w określonym obrębie AZP.
W granicach strefy obserwacji archeologicznej „OW” ustalono:

obowiązek uzgadniania, na etapie wydawania decyzji administracyjnych z WKZ, wszelkich planowanych inwestycji (kubaturowych, drogowych, związanych z uzbrojeniem
terenu, eksploatacją kruszywa i innych związanych z robotami ziemnymi, naruszającymi
strukturę gruntu poniżej warstwy ornej),

po uzyskaniu wymogu zapewnienia nadzoru archeologa nadzór ten prowadzony jest na
koszt inwestora przy wszelkich robotach ziemnych, związanych z wymienionymi
działaniami inwestycyjnymi i trwałym zagospodarowaniem terenu, z rygorem zmiany
wymienionych powyżej prac archeologicznych na ratownicze badania wykopaliskowe
w przypadku ujawnienia, w wykopach budowlanych, zabytkowych obiektów.
W celu ochrony kubaturowych dóbr kultury plan wyznaczył ochronę:

obiektów architektonicznych wpisanych do rejestru WKZ (objętych prawną ochroną
konserwatorską);

obiektów architektonicznych o udokumentowanych wartościach kulturowych;

przestrzennych założeń cmentarnych.
Plan objął pełną prawną ochroną konserwatorską następujące obiekty architektoniczne,
w tym zabytki techniki (wpisane do rejestru WKZ):

kościół rzymsko-katolicki z pocz. XIX w. w mieście Działoszyn;

dzwonnica kościoła rzymsko-katolicki z pocz. XIX w. w mieście Działoszyn;

pałac Męcińskich z pocz. XVII w. w mieście Działoszyn;

elektrownia wodna z 1945 r. w mieście Działoszyn.
Wszelkie prace w budynkach wymienionych w planie podlegają uzgodnieniu WKZ, na
etapie wydawania decyzji administracyjnych (decyzje pozwolenia na budowę) w zakresie:

rozbudowy i przebudowy z zakazem przekształceń zdecydowanie zmieniających formę
kubaturową i gabaryty budynku;

remontu i modernizacji, z obowiązkiem uzgodnienia ze służbami konserwatorskimi,
wszelkich zmian w zewnętrznej i wewnętrznej strukturze budynków (remonty wymagające zgłoszenia w Urzędzie Gminy tj. wymiana okien, prace remontowe przy elewacjach
i dachu, kolorystyka wykończenia elewacji, itp.);

wszelkich zmian funkcji użytkowania.
Wszelkie działania realizacyjne mogą być prowadzone dopiero po uzyskaniu pozytywnej
decyzji WKZ.
Objęto ochroną konserwatorską następujące obiekty architektoniczne oraz zespoły przestrzenne o wartościach kulturowych (wpisane do ewidencji WKZ):













































stodoła z 1928 r. we wsi Bobrowniki 15;
dom z 1938 r. we wsi Bobrowniki 16;
dom z 1928 r. we wsi Bobrowniki 39;
dwa domy w zespole PKP z 1927 r. w mieście Działoszyn;
szalet w zespole PKP z 1927 r. w mieście Działoszyn;
dom z 1937 r. w mieście Działoszyn przy ul. Bankowej 4;
budynek z 1917 r. w mieście Działoszyn przy ul. Bankowej 19;
dom z lat dwudziestych XX w. w mieście Działoszyn przy ul. Parkowej 1;
dom z początku XX w. w mieście Działoszyn przy ul. Parkowej 5;
dom z 1910 r. w mieście Działoszyn przy ul. Plac Wolności 37;
dom z lat dwudziestych XX w. w mieście Działoszyn przy ul. Targowej 1,
budynek gospodarczy z początku XX w. w zagrodzie nr 17 we wsi Kapituła;
piwnica w budynku mieszkalnym z pocz. XX w. w zagrodzie nr 17 we wsi Kapituła;
dom z 1939 r. we wsi Lisowice 4;
zagroda z lat 1920–1937 we wsi Lisowice 10;
dom z 1920 r. w zagrodzie nr 10 we wsi Lisowice;
obora z 1937 r. w zagrodzie nr 10 we wsi Lisowice;
dom z 1937 r. we wsi Lisowice 25;
kaplica rzymsko-katolicka p.w. N. Serca Jezusa z końca XIX w. we wsi Raciszyn;
dom z 1939 we wsi Raciszyn przy ul. Częstochowskiej 2;
dom z lat trzydziestych, we wsi Raciszyn przy ul. Działoszyńskiej 24;
dom z 1935 r. we wsi Raciszyn przy ul. Działoszyńskiej 26;
dom z 1936 r. we wsi Raciszyn przy ul. Działoszyńskiej 39;
dom z 1939 r. we wsi Raciszyn przy ul. Działoszyńskiej 51;
dom z 1934 r. we wsi Raciszyn przy ul. Działoszyńskiej 53;
dom z 1933 r. we wsi Raciszyn przy ul. Szkolnej 3;
dom z 1934 r. we wsi Raciszyn przy ul. Śródmiejskiej 1;
dom z 1928 r. we wsi Sadowiec 10;
dom z ok. 1920 r. we wsi Szczyty, ul. Niżankowska 3;
dom z ok. 1929 r. we wsi Szczyty, ul. Szkolna 3;
dom z końca XIX w., we wsi Szczyty, ul. Wieluńska 34;
dom z lat trzydziestych XX w., we wsi Szczyty, ul. Wieluńska 44;
dom z lat trzydziestych XX w., we wsi Szczyty, ul. Wieluńska 84;
dom z lat trzydziestych XX w. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 44;
dom z 1939 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 58;
dom z ok. 1930 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 59;
dom z 1934 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 74;
dom z ok. 1915 r. we wsi Trębaczew, ul. Wyzwolenia 108;
piwnica lat trzydziestych XX w., we wsi Trębaczew, ul. Wyzwolenia 114;
zagroda z lat 1912–1940 we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 114;
dom z 1912 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 114;
dom z 1937 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 169;
dom z 1935r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 171;
dom z lat dwudziestych XX w. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 173;
dom z 1937 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 212;


dom z 1932 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 225;
dom z 1937 r. we wsi Trebaczew, ul. Wyzwolenia 230.
Objęto ochroną konserwatorską następujące przestrzenne zbytki techniki o wartościach
kulturowych:







dróżniczówka PKP z 1927 r. w mieście Działoszyn;
dworzec z 1927 r.; w mieście Działoszyn;
tartak na rzece Warcie z ok. 1922 r. w Działoszynie, ul. Przemysłowa 13;
młyn wodny na rzece Warcie z lat 1905–1940 w Działoszynie, ul. Przemysłowa 13;
wapiennik dwukomorowy, murowany z ok. 1956 r., we wsi Lisowice;
wapiennik murowany z ok. 1955 r., we wsi Lisowice;
wapiennik murowany z 1958 r. we wsi Raciszyn, ul. Częstochowska 3.
Prace zewnętrzne w budynkach, wymienionych w planie, podlegają uzgodnieniu WKZ, na
etapie wydawania decyzji administracyjnych w zakresie:

rozbiórki, z zakazem ich wyburzenia w określonych przez WKZ przypadkach,

rozbudowy, przebudowy i modernizacji bryły i modernizacji elewacji z obowiązkiem
uzgodnienia wszelkich zmian w zewnętrznej strukturze budynków.
Plan wprowadził, w budynkach wymienionych w planie obowiązek stosowania tradycyjnych, lokalnych materiałów wykończeniowych stosowanych w istniejącej, architekturze
o wartościach kulturowych.
Przed dokonaniem ewentualnych wyburzeń obiektów o wartościach kulturowych, wymienionych w planie obowiązuje, w określonych przez WKZ przypadkach, wykonanie dokumentacji inwentaryzacyjnej.
Objęto ochroną
kulturowych:
konserwatorską
następujące
założenia
przestrzenne
o wartościach

teren parku przypałacowego z XVIII/XIXw. w mieście Działoszyn, ul. Zamkowa 22;

teren cmentarza rzymsko-katolickiego z 1850 r. przy ulicy Cmentarnej w mieście
Działoszyn,

teren dawnego cmentarza żydowskiego przy ulicy Niecałej – Prostej w mieście
Działoszyn,

teren cmentarza rzymsko-katolickiego z 1460 r. przy ulicy Szewskiej w mieście
Działoszyn,

teren cmentarza rzymsko-katolickiego we wsi Sadowiec w gminie Działoszyn,

teren cmentarza rzymsko-katolickiego z 1960 r. we wsi Trębaczew w gminie Działoszyn.
Ustalono dla terenów cmentarzy:

adaptację istniejącego założenia,

obowiązek zachowania walorów środowiska przyrodniczego, a przede wszystkim
ochrony i uzupełniania nowymi nasadzeniami istniejącej zieleni wysokiej,

obowiązek zachowania i konserwowania historycznych ogrodzeń, obiektów architektonicznych, historycznych nagrobków i pomników oraz elementów wyposażenia
cmentarzy,

obowiązek utrzymania formy rozplanowania cmentarzy w kompozycyjnej i przestrzennej spójności z historycznym założeniem,

wszelkie rozbudowy cmentarza w oparciu o koncepcję zagospodarowania przestrzennego założenia, podlegającą akceptacji WKZ,

zakaz budowy ogrodzeń z prefabrykatów betonowych.
Ustalenia dotyczące sposobów zagospodarowania przestrzennego terenów podlegających ochronie na podstawie przepisów odrębnych
Dla obiektów i terenów podlegających ochronie na podstawie przepisów odrębnych o ochronie przyrody, ustalono:

bezwzględną ochronę i zachowanie istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu Działoszyńskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego obejmującego
dolinę rzeki Warty od granic otuliny Załęczańskiego Parku Krajobrazowego do wschodniej granicy gminy powołanego Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia
31 lipca 1998 r. w sprawie wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu oraz uznania
za zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (Dz. Urz. W.S. Nr 20, poz. 115 z 1998 r.):

Wszelkie prace na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego muszą być uzgadniane
z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

bezwzględną ochronę i zachowanie istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu pomników przyrody powołanych Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego
z dnia 3 lutego 1998 r. (Dz. Urz. W.S. Nr 3, poz. 9 z 1998 r.):
a)
b)
c)
d)
„Żabi Staw” w Bobrownikach — stanowisko kolonii żab,
źródło krasowe w Lisowicach,
„Jaskinia Ewy” w miejscowości Draby
formy kopalne w kamieniołomie przy „Jaskini Ewy” w miejscowości Draby
Wszelkie prace w otoczeniu pomników, w tym konserwacyjno-pielęgnacyjne muszą być
uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

bezwzględną ochronę i zachowanie istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu rezerwatów przyrody:
a) „Dąbrowa w Niżankowicach” — utworzony w celu zachowania rzadkiego w Polsce
zbiorowiska — acydofilnej dąbrowy trzcinkowej i dąbrowy świetlistej — utworzony
Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 39 z dnia 24.11.1983 r.
(MP nr 33 poz. 230 z 1983 r.),
b) „Węże” — utworzony w celu zachowania wapiennego wzgórza Zelce —ostańca
jurajskiego — z systemem jaskiń zawierających formy naciekowe oraz z lejami krasowymi a także w celu zachowania muraw na-skalnych, wapieniolubnych paproci,
muraw kserotermicznych, zarośli dzikich róż i jałowców — utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 5 z dnia 10.12.1971 r.,
Wszelkie prace w otoczeniu i na terenie rezerwatów muszą być uzgadniane
z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

zasady i warunki zagospodarowania terenów zachodniej części gminy Działoszyn w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny zgodnie z Rozporządzeniem
Wojewody Sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r. roku w sprawie określenia obszaru Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (Dz.Urz.W.S. Nr 20, poz. 114 z dnia 09.09.1998 r.)
uznane Rozporządzeniem Nr 9/99 Wojewody Łódzkiego z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego wydanych przez dotychczasowych wojewodów
i nadal obowiązujących na obszarze województwa łódzkiego i jego części (Dz. Urz. Woj.
Łódzkiego Nr 28 poz. 137) i obowiązującymi w tym zakresie przepisami odrębnymi.
Dla terenów położonych w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (ZPK) wprowadzono następujące ustalenia ogólne:

W granicach ZPK i otulin parku wprowadzono zakaz:
a) budowy obiektów agresywnych krajobrazowo
b) zalesiania wapiennych wzgórz
c) zmiany sposobu użytkowania terenu i pogarszania stosunków wodnych poprzez
nadmierne odwodnienie w kompleksach gleb pochodzenia organicznego używanych
jako trwałe użytki zielone
d) dokonywania zmian stosunków wodnych, osuszania starorzeczy, bagien, likwidacji
oczek wodnych,
e) eksploatacji złóż surowców mineralnych na obszarze parku,
f) lokalizacji nowej zabudowy w odległości mniejszej niż 50 m od ścian lasów,
g) lokalizacji nowych obiektów budowlanych w odległości 100 m od brzegów rzeki
Warty i 10 m od brzegu innych rzek i cieków (za wyjątkiem terenów przeznaczonych
pod zabudowę w poprzednim planie miejscowym),
h) zmiany sposobu użytkowania terenów i obiektów proponowanych do objęcia ochroną prawną:
– na terenie parku: „Mokry Ług”, „Suchy Ług”, fragment doliny Suchej Strugi,
zespół źródeł przykorytowych w Bobrownikach, krasowa szczelna (ponor)
w Koloni. Lisowice, kamieniołom wapienia, wapienna skarpa i przykorytowe
źródła w Lisowicach,
– na terenie otuliny parku: grupa 6 dębów szypułkowych i 2 dęby szypułkowe przy
trakcie Kamion-Działoszyn
i) zmiany sposobu użytkowania rejonów koncentracji chronionych gatunków fauny
i flory: w dolinie rzeki Warty, wapiennych wzgórz — Góra Wapno, Góra Buki, Góra
Krzemiony, Krzemionki, Krzemionczki, lasy wokół rezerwatu „Dąbrowa w Niżankowicach”, las koło Tronin

W granicach ZPK i otulin parku wprowadzono obowiązek:
a) zadrzewień i zakrzewień śródpolnych w rejonie Niżankowic, Lisowic, rezerwatu
„Węże”, Bobrowniki oraz na wschód od rezerwatu „Dąbrowa w Niżankowicach”
b) zadrzewień przydrożnych
c) ograniczenia możliwość scalania nieruchomości rolnych na terenach bezpośredniego
krajobrazie kulturowym harmonijnym, bezpośredniego znacznych walorach naturalnych w rejonie: Bobrownik, Lisowic, Koloni Lisowice i Niżankowic
Cała gmina położona jest w terenach zasobowych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych
„Częstochowa” (GZWP nr 326). Zachodnia część gminy leży na obszarze objętym wysoką
ochroną wód podziemnych (OWO) a wschodni skrawek gminy na terenie objętym najwyższą ochroną wód podziemnych (ONO). Plan ustala na tym obszarze wysoki reżim sanitarny:

obowiązuje dostosowanie lokalizacji nowych obiektów gospodarczych do warunków
i struktur hydrogeologicznych,

w terenach przeznaczonych pod zabudowę — dla wszystkich inwestorów polegający na
obowiązku budowy i eksploatacji urządzeń do gromadzenia i unieszkodliwiania ścieków
bytowych i przemysłowych wykluczających ich przenikanie do gruntu,

w terenach rolnych oznaczonych symbolem R zakazuje się wylewania gnojowicy na pola
oraz obowiązku ograniczenia stosowania nawozów azotowych.
2.2.9. Środowisko przyrodnicze i jego ochrona
1. Ocena odporności środowiska na degradację oraz zdolność do regeneracji
Ocenę odporności środowiska na degradację w przypadku gminy Działoszyn należy
odnieść do szaty roślinnej, ponieważ ona jest najmniej na wpływy antropogeniczne odporna.
Najmniejszą odpornością na zanieczyszczenie powietrza wykazały się monokultury
sosnowe porastające prawie cały obszar gminy, które na skutek emisji zanieczyszczeń
z cementowni „Warta” ucierpiały w latach poprzednich. Znacznie mniejsze zmiany
wykazały drzewostany liściaste one też mają większą zdolność do regeneracji. Dążą
wrażliwość na działania czynników zewnętrznych wykazują drzewostany dąbrowy
świetlistej w rejonie Niżankowic. Jednym z czynników występującej tu degradacji jest
nadmierna penetracja.
2. Ocena stanu ochrony i użytkowania zasobów
Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe występujące na Wyżynie Wieluńskiej,
między innymi na terenie gminy Działoszyn zostały dość wcześnie docenione. Już
w 1971 roku został objęty ochroną teren w rejonie Węzy w postaci utworzonego
rezerwatu Węże. W 1978 roku został utworzony Załęczański Park Krajobrazowy wraz
z otuliną obejmujący najwartościowsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym
tereny. W 1998 roku powstały 4 pomniki przyrody. Objęły one najwartościowsze,
narażone zniszczenie elementy środowiska.
Tereny znajdujące się w granicach Parku są dość dobrze chronione przed urbanizacją.
Tym niemniej na terenie Parku znajdują się jeszcze obszary i obiekty wskazane do
ściślejszej ochrony Są to: torfowisko wysokie „Mokry Ług” z interesującymi gatunkami
roślin znajdujące się na północ od Bobrownik, torfowisko przejściowe „Suchy Ług”
z cenną florą położone na stoku doliny Warty na zachód od Bobrownik, dolina Suchej
Strugi między Lisowicami i Raciszynem, grupa 6 dębów szypułkowych o obw. 280–323
cm, oraz 2 pojedyncze dęby jeden o obw. 286 a drugi o obw. 290 znajdujące się przy
trakcie Kamion-Działoszyn, zespoły źródeł przykorytowych na zachód od Bobrownik
oraz w Lisowicach, kamieniołom oraz stroma wapienna ściana z licznymi cennymi
skamieniałościami w Lisowicach a także krasowa szczelina (ponor) przy drodze
z Lisowic do Kol. Lisowice.
Załęczański Park Krajobrazowy otacza otulina, utworzona wraz z Parkiem. Celem jej
jest zabezpieczenie Parku przed oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Obejmuje
ona również tereny o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Dla skuteczniejszej ochrony Parku proponuje się, zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, przekształcenie otuliny w Załęczański Obszar Chronionego Krajobrazu. Główną funkcją na terenie Parku i otuliny jest gospodarka rolno-leśna.
Jest to teren wskazany do rozwoju turystyki.
Dolina Warty pomiędzy zachodnią granicą gminy a Raciszynem wchodzi w granice
Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny i wraz z nimi podlega ochronie.
Wschodnia część doliny od Raciszyna do wschodniej granicy jest również objęta ochroną. Dla jej ochrony został utworzony Działoszyński Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy.
Jak więc widać najwartościowsze pod względem przyrodniczym i krajobrazowym tereny
zostały objęte ochroną prawną, która pozwala na ich skuteczniejszą ochronę przed
degradacją.
Dla lepszej ochrony zasobów przyrodniczych gminy oraz włączenia najcenniejszych
obszarów gminy w system obszarów chronionych, proponuje się, zgodnie z planem
zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, objęcie ochroną prawną w
postaci Pajęczańsko-Gidelskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu terenów leżących na
południe od doliny Warty. Są to tereny wykorzystywane rolniczo o bardzo słabej
urbanizacji.
Część północno środkowa gminy znajdująca się pomiędzy otuliną Parku, doliną Warty
a linią kolejową to tereny o funkcji rolniczej. Występują tu gleby o najwyższych
bonitacjach. Teren ten stanowi zaplecze dla występującego na terenie gminy przemysłu
przetwórstwa owocowo-warzywnego.
Część wschodnia gminy to teren o funkcji przemysłowej. Występują tu największe na
terenie gminy złoża wapieni i margli. Na bazie tych surowców został wybudowany
Kombinat Cementowo-Wapienniczy. Eksploatacja surowców naturalnych poczyniła
znaczne zmiany w krajobrazie i spowodowała zmiany wszystkich elementów środowiska. Z uwagi na występowanie znacznych zasobów surowca wykorzystywanego na
potrzeby Cementowni los tego terenu został już faktycznie przesądzony, ponieważ dalsza
eksploatacja będzie powodować kolejne zmiany. Teren ten znajduje się ponadto w strefie
bezpośredniego oddziaływania cementowni. Oddziaływanie to sięga jednak znacznie
dalej. Dlatego, wskazane byłoby, dla ochrony terenów rolniczych, oddzielenie części
gminy leżącej na wschód od linii kolejowej szerokim pasem zieleni izolacyjnej od
pozostałej części gminy.
3. Ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych i możliwość ich kształtowania
Ustanowiona na terenie gminy ochrona prawna w postaci Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, rezerwatów, przyrody Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego i pomników
przyrody w dostateczny sposób chroni walory krajobrazowe gminy. Dość wczesne,
sięgające lat 70-tych wprowadzenie pierwszych form ochrony uchroniło najcenniejsze
tereny przed degradacją tak, że zachowały swoje walory.
Jednak poza ochroną prawną potrzebna jest faktyczna ochrona. Dotyczy to terenów
Parku, na obszarze, którego nadmierna niezorganizowana penetracja turystyczna może
wyrządzić duże szkody, a także doliny Warty, którą należy zabezpieczyć przed wkraczaniem zainwestowania szczególnie w postaci zabudowy letniskowej
4. Ocena zgodności dotychczasowego użytkowania z uwarunkowaniami środowiska
Zagospodarowanie terenu gminy wyraża znaczną zgodność z uwarunkowaniami środowiska przyrodniczego. Część zachodnia gminy o największej lesistości, dużych walorach
przyrodniczo-krajobrazowych, silnym urzeźbieniu i słabych glebach jest obszarem
charakteryzującym się słabym zainwestowaniem oraz gospodarką rolno-leśną.
Część środkowa gminy to tereny, za wyjątkiem doliny Warty, charakteryzujące się mniej
urozmaiconą rzeźbą, małym zalesieniem, stosunkowo dobrymi glebami i znacznym
zainwestowaniem terenu zwłaszcza w części północnej. Jest to teren zgodnie z uwarunkowaniami wskazany do zagospodarowania rolniczego.
Część wschodnia gminy za wyjątkiem jej północnej części to teren intensywnie zagospodarowany. Składa się na to: duży obiekt przemysłowy, znaczne tereny eksploatacji,
miejscowość Trębaczew, oraz GPZ z licznymi liniami energetycznymi. Podstawą rozwoju zainwestowania w tym rejonie były bogate złoża surowców naturalnych stanowiące
zaplecze surowcowe dla Kombinatu cementowo-wapienniczego i to one przesądziły
o intensywnym zagospodarowaniu.
5. Ocena charakteru i intensywności zmian
Zmiany zachodzące obecnie na terenie gminy nie należą do zbyt intensywnych, są to
raczej długotrwałe procesy. Zachodzą one szczególnie w rolnictwie i w osadnictwie.
Zmiany zachodzące w rolnictwie polegają głównie na sukcesywnym zmniejszaniu się
powierzchni upraw i zwiększaniu powierzchni gruntów odłogowanych i ugorów. Daje to
perspektywy dla zwiększenia powierzchni leśnej jak również umożliwia rozwój innych
funkcji. Kosztem terenów rolnych powiększają się tereny osadnicze. W szczególności
rozwija się pasmo między Działoszynem a Trębaczewem. Szybkim przemianom ulega
teren w rejonie złoża Działoszyn-Trebaczew. W związku z eksploatacją oraz procesami
produkcyjnymi zachodzącymi w cementowni w rejonie tym zachodzą i będą nadal
zachodziły ciągłe zmiany.
2.2.10. Obszary chronione
Bezwzględną ochronę terenów na podstawie przepisów odrębnych objęto:

ochroną i zachowaniem istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu
Działoszyńskiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego obejmującego dolinę rzeki
Warty od granic otuliny Załęczańskiego Parku Krajobrazowego do wschodniej granicy
gminy powołanego Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r.
w sprawie wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu oraz uznania za zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe (Dz. Urz. W.S. Nr 20, poz. 115 z 1998 r.):
Wszelkie prace na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego muszą być uzgadniane
z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

bezwzględną ochronę i zachowanie istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu pomników przyrody powołanych Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 3 lutego 1998 r. (Dz. Urz. W.S. Nr 3, poz. 9 z 1998 r.):
a)
b)
c)
d)
„Żabi Staw” w Bobrownikach — stanowisko kolonii żab,
źródło krasowe w Lisowicach,
„Jaskinia Ewy” w miejscowości Draby
formy kopalne w kamieniołomie przy „Jaskini Ewy” w miejscowości Draby
Wszelkie prace w otoczeniu pomników, w tym konserwacyjno-pielęgnacyjne muszą być
uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

bezwzględną ochronę i zachowanie istniejącego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu rezerwatów przyrody:
a) „Dąbrowa w Niżankowicach” — utworzony w celu zachowania rzadkiego w Polsce
zbiorowiska — acydofilnej dąbrowy trzcinkowej i dąbrowy świetlistej — utworzony
Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 39 z dnia 24.11.1983 r.
(MP nr 33 poz. 230 z 1983 r.),
b) „Węże” — utworzony w celu zachowania wapiennego wzgórza Zelce — ostańca
jurajskiego — z systemem jaskiń zawierających formy naciekowe oraz z lejami
krasowymi a także w celu zachowania muraw naskalnych, wapieniolubnych paproci,
muraw kserotermicznych, zarośli dzikich róż i jałowców — utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego nr 5 z dnia 10.12.1971 r.,
Wszelkie prace w otoczeniu i na terenie rezerwatów muszą być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

zasady i warunki zagospodarowania terenów zachodniej części gminy Działoszyn
w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny zgodnie z Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 31 lipca 1998 r roku w sprawie określenia
obszaru Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz.W.S. Nr 20, poz. 114 z dnia
09.09.1998 r.) uznane Rozporządzeniem Nr 9/99 Wojewody Łódzkiego z dnia 29 marca
1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego wydanych przez dotychczasowych
wojewodów i nadal obowiązujących na obszarze województwa łódzkiego i jego części
(Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 28 poz. 137) i obowiązującymi w tym zakresie przepisami
odrębnymi.
Cała gmina znajduje się na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Częstochowa”
(GZWP 325). Jest to zbiornik jurajski Iż szczelinowo-porowy reprezentowany przez skały
górnej jury. Zbiornik posiada klasę wód Id.
Zachodnia część gminy leży na terenie objętym wysoką ochroną (OWO), wschodni skrawek
gminy na obszarze objętym najwyższą ochroną wód podziemnych (ONO). Obliguje to do
zastosowania wysokiego reżimu sanitarnego dla użytkowania tych terenów. W szczególności
dotyczy to odprowadzania ścieków na tym terenie, magazynowania odpadów płynnych,
ochrona wierzchniej warstwy gleby przed zanieczyszczeniami szkodliwymi z ciągów
komunikacyjnych.
Nie należy również wylewać gnojowicy na pola oraz stosowania w dużej ilości nawozów
sztucznych.
W zakresie kanalizacji sanitarnej należy kontynuować rozbudowę istniejących sieci kanalizacyjnych celem objęcia coraz większego obszaru i eliminowania istniejących „szamb” oraz
podłączanie nowych obiektów.
Obecnie gmina zasilana jest w energię cieplną do celów grzewczych z lokalnych kotłowni
indywidualnych. Są to przeważnie instalacje starego typu oparte na paliwie stałym (węgiel)
z niskimi emitorami zanieczyszczeń, które powodują duże poziomy zanieczyszczeń i wartości
odniesienia substancji.
Tego typu rozwiązania powodują zdecydowanie zwiększone poziomy stężeń zanieczyszczeń
panujące w powietrzu atmosferycznym. Przewidywana gazyfikacja, rozbudowa i przejście na
paliwo bardziej ekologiczne jakim jest gaz poprawiłoby zdecydowanie standard czystości
powietrza atmosferycznego. Wymaga to jednak zdecydowanych nakładów finansowych.
Proponuje się podjęcie działania w tym zakresie.
Istniejące doliny rzek tworzące system przyrodniczy w przestrzennej strukturze gminy
należy chronić przed degradacją oraz dbać o zachowanie ciągłości przyrodniczych.
W obszarach tworzących istniejący system przyrodniczy należy wykluczać zainwestowanie
kubaturowe utrudniające swobodne spływy i przewietrzanie dolin. Należy chronić zadrzewienia nadwodne przed zmianą użytkowania, degradacją roślinności wraz zachowaniem
ciągłości krajobrazowej.
Zadrzewienie śródpolne wśród dróg i cieków wspomagające podstawowy układ przyrodniczy należy chronić przed degradacją i uzupełniać nasadzeniami kompensacyjnymi dostosowując do warunków siedliska.
Należy dbać o istniejący układ dolin rzek z opracowaniem hydrologii wyznaczającej
maksymalne potencjalne wylewy „wielkiej wody” i wynikającymi z tego rozwiązaniami je (te
wylewy) ograniczającymi poprzez poprawę i rozbudowę układu małej retencji.
Nadrzędnym zadaniem gminy Działoszyn powinna być budowa pełnej infrastruktury
technicznej, o której pisano powyżej tj. obejmującej sieć wodociągową, kanalizację sanitarną i deszczową, warunkująca możliwość rozpoczęcia nowej zabudowy i zagospodarowania terenów, rozwoju miasta oraz realizowania funkcji zrównoważonego rozwoju.
2.3. Infrastruktura techniczna miasta i gminy Działoszyn
Infrastruktura techniczna wywiera znaczący wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy i przestrzenny gminy.
Spełnia ona następujące funkcje:



lokalizacyjną: wpływa na rozmieszczenie obiektów produkcyjnych, steruje osadnictwem,
integracyjną: aktywizuje działania społeczno-gospodarcze
zaopatrzeniową: dostarcza wodę, energię.
Poziom infrastrukturalny wskazuje pośrednio na warunki życia mieszkańców wsi i kulturę
rolną.
Zaopatrzenie obszaru miasta i gminy w wodę
Miasto i Gmina Działoszyn są zwodociągowane w 99,5% przy czym miasto Działoszyn
w 100%. Do sieci wodociągowej w gminie podłączonych jest większość gospodarstw.
Długość sieci wodociągowej w gminie wynosi około 56 km, w Działoszynie 23,1 km.
Na terenie Działoszyna funkcjonują przy ul. Ogrodowej 2 ujęcia wody o wydajności
Q = 126,0 m3/h i 136,0 m3h.
Na terenie gminy funkcjonują ujęcia wody w następujących miejscowościach: Niżankowice,
Szczyty, Kapituła, Raciszyn, Zalesiaki, Trębaczew (2 ujęcia) o łącznej wydajności
Q = 434,3 m3/h.
KCW „Warta” posiada własne ujęcie o Q = 270 m3/h. Na terenie gminy brak stacji uzdatniania wody, ale jej stan określa się jako dobry.
Gospodarka ściekowa
Miasto Działoszyn skanalizowane jest w 90%. Średni wskaźnik korzystania z sieci kanalizacyjnej w gminie około 16%. Na terenach wiejskich kanalizacja nie jest realizowana równolegle z budową wodociągów. Na terenie gminy działają 3 oczyszczalnie ścieków:

w Działoszynie — mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowości
Q = 1300 m3/d, którą przewiduje się rozbudować do Qz = 3000 m3/d, oczyszczająca
ścieki z Działoszyna skanalizowanego w 90% oraz ścieki dowożone taborem asenizacyjnym z innych miejscowości,

w Trębaczewie — mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu „EKOBLOK” o zakładanej przepustowości Q = 360 m3/d obsługująca Trębaczew skanalizowany w 80% oraz
ścieki dowożone z terenów nieskanalizowanych, którą również przewiduje się
rozbudować do 1100 m3/d,

oczyszczalnia ścieków KCW „Warta” — mechaniczno-biologiczna o przepustowości
Q = 300 m3/d obsługująca Kombinat Cementowo-Wapienniczy, pracująca w układzie
zamkniętym z wykorzystaniem oczyszczonych ścieków do celów technologicznych do
stopnia nie przekraczającego warunków z posiadanego pozwolenia wodnoprawnego
(ksero pozwolenia w Zał. 5).
Miejscowości nieskanalizowane odprowadzają ścieki do zbiorników bezodpływowych typu
„szamba” nie zawsze szczelnych, z których ścieki dowożone są do istniejących oczyszczalni
ścieków, 26% gospodarstw nie posiada żadnej kanalizacji.
Zaopatrzenie w gaz
Dotychczas gmina korzystała przede wszystkim z gazu bezprzewodowego. Sieć dystrybucyjna jest na poziomie zapewniającym dostęp do gazu każdemu zainteresowanemu. W roku
1995 podjęto ustalenia dotyczące budowy gazociągu na trasie Gorów Śląski-WieluńDziałoszyn, w efekcie którego powinny być stworzone warunki rozbudowy sieci w kierunku
powiatu pajęczańskiego.
Czyniono również starania w roku 1997 o budowę gazociągu na trasie Bąków-WieluńDziałoszyn-Pajęczno ze stacją w gminie Siemkowice oraz we wsi Dylów Rządowy znajdującej się w gminie Pajęczno jak również z rejonu Częstochowy poprzez Kłobuck, Miedźno,
Władysławów do Nowej Brzeźnicy. Zakłada się wykorzystanie gazu do celów przemysłowych i grzewczych. Brak jednak do tej pory żadnych zobowiązujących umów i koncepcji
gazyfikacji powiatu i gmin.
Ciepłownictwo
Na obszarze gminy w budynkach użyteczności publicznej funkcjonują kotłownie opalane
paliwem stałym (węgiel, koks).
Uzupełnieniem energetyki grzewczej są rozwiązania indywidualne na propan-butan. Gmina
sukcesywnie realizuje redukcję przestarzałych kotłowni zastępując je nowymi na paliwo
proekologiczne olejem opałowym (ok. 10% — osoby fizyczne), kotłownie na „ekogroszek”
(ok. 5% — osoby fizyczne). Również niektóre obiekty użyteczności publicznej jak np.
szkoła i przedszkole w Trębaczewie posiadają kotłownie olejowe. Budynki Spółdzielni
Mieszkaniowej „Nad Wartą” również posiadają kotłownię olejowa o mocy 5,8 MW.
W planie powiatowym przewidziano modernizację kotłowni na paliwo stałe.
Gospodarka odpadami
Na terenie miasta i gminy Działoszyn powstają następujące odpady:





komunalne,
przemysłowe,
poprodukcyjne,
niebezpieczne,
obojętne.
Odpady komunalne nieselekcjonowane składowane są na składowisku w Działoszynie, które
będzie eksploatowane do roku 2050. Pojemność składowiska wynosi 427600 m3 odpadów
zagęszczonych.
Na terenie gminy zlokalizowany jest Kombinat Cementowo-Wapienniczy „WARTA” S.A.,
który wytwarza odpady poprodukcyjne i niebezpieczne.
Odpady poprodukcyjne to między innymi:




odpady z przygotowania mas osadowych do obróbki termicznej, Kod 10 13 01,
odpady z produkcji cementu, Kod 10 13 80,
inne nie wymienione odpady, Kod 10 13 99,
odpady stałe z czyszczenia gazów odlotowych, Kod 10 13 13.
Odpady te są wykorzystywane przede wszystkim do rekultywacji wyrobisk.
Odpady niebezpieczne to, między innymi:

filtry olejowe, Kod 16 01 17,



akumulatory ołowiowe, Kod 16 06 01,
odpady materiałów budowlanych zawierających azbest, Kod 17 01 16,
lampy fluorescencyjne, Kod 16 02 18.
Odpady niebezpieczne przekazywane są do utylizacji uprawnionym firmom.
W ramach wdrażania Systemu Zarządzania Środowiskiem ISO 14001 przeprowadzono
szereg działań organizacyjnych porządkujących gospodarkę odpadami. Dla wszystkich kategorii odpadów określani są ich dysponenci — wiodące komórki organizacyjne oraz określone scenariusze postępowania zawierające zasady postępowania z danym odpadem, rejestrowanie ilości i miejsce magazynowania. Odpady gromadzone są selektywnie w specjalnie do
tego celu przystosowanych miejscach i pomieszczeniach. Prowadzona jest ewidencja
jakościowa i ilościowa wszystkich znajdujących się na terenie zakładu odpadów zgodnie
z przyjętą klasyfikacją.
Kombinat KCW „WARTA” w Działoszynie posiada następujące podstawowe akty prawne
dotyczące gospodarki odpadami:

Decyzja Nr SR.IV 6622-z,o/0/29/2003 z dnia 21.03.2003 r. w sprawie udzielenia zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i odzysku odpadów;

Decyzja Nr SR.IV 6622-p/3/2004 z dnia 19.01.2004 r. w sprawie udzielenia pozwolenia
na wytwarzanie odpadów;

Decyzja Nr SR.IV 6622-z,o/7/2004 z dnia 24.02.2004 r. w sprawie udzielenia zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i termicznego przekształcania
odpadów (pismo Nr SR.VI 6625-o/180/2004 potwierdzające wykonalność w/w decyzji).
Z terenu miasta i gminy odpady wywożone są przez Komunalny Zakład Budżetowy z siedzibą w Działoszynie.
Elektroenergetyka
Na terenie gminy istnieje stacja transformatorowo-rozdzielcza zlokalizowana na terenie
gminy tj. GZP-Działoszyn 110/15 kV oraz RPZ-y 110/6 kV Warta1 i Warta2.
Projektuje się budowę trzech linii elektroenergetycznych 110 kV Trębaczew-Chabielnica
oraz przebudowa linii 110 kV Trębaczew-Wiska zgodnie z koncepcją rozwoju sieci 110 kV
oraz budowę linii 400 kV relacji Elektrownia Bełchatów – stacja 400 kV Trębaczew.
Telekomunikacja
W ostatnim czasie nastąpił w gminie istotny postęp w rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej. Na terenie gminy działa dwóch operatorów telekomunikacyjnych. Nastąpił również szybki rozwój sieci telefonii komórkowej: Era, Plus GSM, Idea. Na tysiąc mieszkańców
przypada 161 telefonów.
Układ komunikacyjny
Miasto i gmina Działoszyn posiada dobrze rozwinięty układ komunikacyjny. Przez teren
gminy przebiegają następujące drogi krajowe i wojewódzkie:
Tabela nr 4
Dokładne określenie odcinka drogi
Nr i nazwa drogi
początek
koniec
Długość odcinka
drogi (w km)
Działoszyn-Nowa
Brzeźnica-Radomsko –
droga krajowa nr 42
Rynek-Plac Wolności –
droga krajowa nr 42
gr. gminy
29,426
Działoszyn-RaciszynParzymiechy – droga
krajowa nr 42
Rynek-Plac Wolności –
droga krajowa nr 42
gr. gminy
9,640
Wieluń-Szczyty – droga
wojewódzka 486
gr. pow. wieluńskiego
i pow. pajęczańskiego
m. Działoszyn
7,665
Działoszyn-Częstochowa
– droga wojewódzka 491
Raciszyn – droga
wojewódzka 490
gr. gminy
4,712
Zagrożenia powodziowe
Występowanie powodzi jest uwarunkowane okresowym, ale bardzo silnym zwiększeniem
zasilania rzek opadami atmosferycznymi lub wodą roztopową. Zagrożenie powodzią zależy
także od hipsometrii zlewni i stopnia jej zalesienia oraz od możliwości retencjonowania
wody w dużych i małych zbiornikach wodnych, polderach i rowach.
Stałymi obszarami występowania zagrożeń powodziowych jest dolina rzeki Warty.
Na obszarze gminy Działoszyn na większości dolin rzecznych występuje problem okresowych podtopień. Charakterystyczną cechą dolin w powiecie pajęczańskim i gminie
Działoszyn jest bardzo mała ilość wałów przeciwpowodziowych.
Na terenie gminy Działoszyn występują generalnie dwa rodzaje wezbrań powodziowych:


powodzie roztopowe,
powodzie opadowo-rozlewowe.
Powodzie roztopowe, mające miejsce głównie w marcu i kwietniu, spowodowane są tajaniem pokrywy śnieżnej i powstawaniem zatorów (stany wysokie rzek).
Powodzie typu opadowo-rozlewowego, występujące głównie w lipcu i w sierpniu, związane
są z deszczami o dużej intensywności lub o charakterze nawalnym.
Na zagrożenie wodami powodziowymi narażone są tereny położone w szerokiej dolinie
rzeki Warty i dolinach poprzecznych we wsiach: Trębaczew, Grądy, Zalesiaki, Raciszyn,
Lisowice, Kapituła-Sąsów, Bobrowniki i w mieście Działoszyn. Szczególnie niebezpieczne
i kolizyjne jest zagrożenie wodami powodziowymi terenów istniejącej zabudowy głównie
w mieście Działoszyn oraz we wsiach Lisowie i Bobrowniki-Kapituła. W obszarze zagrożenia znajdują się:

we wsi Lisowice 6 gospodarstw rolnych (budynki mieszkalne jednorodzinne i gospodarcze związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego),

we wsi Bobrowniki kilkanaście gospodarstw rolnych, w tym ok. 10 budynków
mieszkalnych,

we wsi Sęsów-Kapituła 3 budynki mieszkalne,

na terenie miasta Działoszyna:
– budynek szkoły z boiskiem,
– dwie przetwórnie owoców,
– niezabudowane ogrody i zaplecza działek przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i usługową,
– zabudowane budynkami mieszkalnymi, usługowymi i gospodarczymi działki,
– istniejące budynki w dobrym stanie technicznym (obecnie nieużytkowane) przeznaczone do adaptacji,
– hurtownie, zakłady rzemieślnicze, piekarnia, serwis samochodowy, stacja auto-gaz,
przeznaczone do adaptacji o funkcji usługowej, na terenie tym zlokalizowana jest
elektrownia wodna — zabytek wpisany do rejestru,
– oczyszczalnia ścieków komunalnych.
Na obszarach bezpośredniego zagrożenia wodami powodziowymi zabrania się:

wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia
budowlanych,

sadzenia drzew lub krzewów, za wyjątkiem roślinności służącej regulacji wód oraz
umacniania brzegów,

zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót
i czynności, które mogłyby utrudniać ochronę przed powodzią,

lokalizowania inwestycji zaliczanych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych
a także innych materiałów, które mogą zanieczyszczać wodę, prowadzenia odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów, w tym szczególności ich składowania.
innych nowych obiektów
Promieniowanie elektromagnetyczne
Głównym źródłem emisji promieniowania elektroenergetycznego niejonizującego są linie
elektroenergetyczne oraz obiekty radiokomunikacyjne czyli linie i stacja bazowa telefonii
komórkowej.
Dla linii elektroenergetycznych napowietrznych maksymalna szerokość strefy bezpieczeństwa wynosi:



dla linii 110 kV
dla linii 15 kV
dla linii 2 × 400 kV
36 m
15 m
80 m
Bezpieczeństwo chemiczne, poważne awarie
Zdarzenia posiadające cechy nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska i ludzi mogą powstać
na terenie gminy Działoszyn:

podczas transportu substancji niebezpiecznych,

jako efekt celowej lub nieświadomej działalności człowieka związanej z niezgodnym
z przepisami pozbywaniem się substancji (materiałów niebezpiecznych).
Transport substancji niebezpiecznych odbywać się może w cysternach kolejowych lub autocysternach oraz mniejszych opakowaniach takich jak balony, beczki przewożone
samochodami.
Pozbywanie się substancji niebezpiecznych w sposób niezgodny z przepisami stanowi specyficzną grupę zagrożeń wymagającej w pierwszym rzędzie identyfikacji składu porzuconego odpadu, a dopiero potem podjęcie stosowanych działań unieszkodliwiających czy
ratowniczych.
Wiodącą rolę w sprawowaniu funkcji zapobiegawczo-ochronnych i ratowniczych pełni
Państwowa Straż Pożarna, którą należy bezzwłocznie powiadomić w razie awarii.
Na terenie gminy Działoszyn, a konkretnie w Działoszynie działa OSP w Krajowym
Systemie Ratowniczo-Gaśniczym.
KCW „Warta” S.A. nie zalicza się do zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia
poważnych awarii przemysłowych (Protokół kontroli WIOŚ z 17.12.2002 r. i 14.01.2003 r.)
Na terenie kombinatu zlokalizowane są natomiast zbiorniki z mazutem, które niewłaściwie
eksploatowane mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla środowiska.
2.4. Ochrona powietrza atmosferycznego
Na terenie gminy Działoszyn na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wpływają
obiekty zakładów przemysłowych, podmiotów gospodarczych, szeroko rozumianych usług,
budownictwo mieszkaniowe oraz transport (komunikacja).
Zanieczyszczenia mają charakter technologiczny oraz pochodzą z energetycznego spalania
paliw do celów ogrzewczo-wentylacyjnych i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Na
terenie gminy występują duże zakłady przemysłowe, z których największy to kombinat
cementowo-wapienny „Warta” S.A. w Działoszynie zajmujący się produkcją materiałów
budowlanych.
Z większych zakładów należy wymienić:

Przedsiębiorstwo Produkcji Chłodniczej i Przetwórstwa Rolno-Spożywczego „Anita”
w Działoszynie;

Przetwórstwo Owoców i Warzyw PPH „Fructos” K&K sp.j. w Działoszynie;

Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw „Waldi–Ben” w Zalesiakach;

Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Działoszynie;

Przetwórnia Owoców i Warzyw Zakład Produkcyjny „Victus” s.c. w Działoszynie;

„Almar” Zakład Przetwórstwa i Warzyw oraz Produkcja Majonezu w Zalesiakach;

Zakład Produkcyjno-Handlowy „EDMAL” — Malatyński Edward, Działoszyn,
ul. Żurawia 16.*
Wartości kryterialne obowiązujące w rocznej ocenie jakości powietrza zawarte są w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych
substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr 87 z 2002 r. z 27.06.2002 r.)
* Pełen wykaz podmiotów gospodarczych załączono na końcu opracowania.
Tabela poprzeczna nr 5 (2 strony)
Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu ustanowione w celu ochrony roślin (tabela
poniżej) odnoszą się do stężeń długookresowych (SO2 i NOx) oraz do parametru AOT 40,
obliczonego na podstawie stężeń 1-godz. dla okresu maj – lipiec. Nie mają tu więc zastosowania dozwolone częstości przekroczeń. Dla podanych wartości nie zostały określone
marginesy tolerancji.
Tabela nr 6
Obecnie obowiązujące wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju
dla ochrony roślin
Substancja
Okres uśrednienia wyników
pomiarów
Dopuszczalny poziom substancji
w powietrzu
Tlenki azotu*
Rok kalendarzowy
30 g/m3
Dwutlenek siarki
Rok kalendarzowy
20 g/m3
Ozon (AOT40)
Okres wegetacyjny
1.V.–31.VII
24000 g/m3/h
do 31.12.2009
18000g/m3/h
0d 1.01.2010
* suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu
Najistotniejsze znaczenie dla jakości powietrza na terenach zurbanizowanych ma tzw. emisja
niska, co prawda o niewielkim zasięgu powierzchniowo-przestrzennym wokół punktów
emisji ale w znacznym stopniu wpływające na wielkość stężeń zanieczyszczeń w ich najbliższym otoczeniu. Emisja „niska” szacowana jest w funkcji gęstości zaludnienia oraz średnich
kubatur lokali mieszkalnych przy złożonych stałych wskaźnikach emisji dla niektórych
paliw. W związku z tym największe stężenia zanieczyszczeń występują na terenach zwartych zabudów miejskich i większych skupisk wiejskich w związku z ogrzewaniem domów.
Jest to tzw. uciążliwość lokalna wynikająca ze spalania paliwa do celów energetycznych,
głównie paliw stałych często o niskich wartościach opałowych, które są źródłem emisji
zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego dwutlenku siarki (SO2), tlenków azotu
w przeliczeniu na NO2, tlenku węgla (CO) i pyłów w tym pyłu drobnego monodyspersyjnego (PM10). Emisja tych zanieczyszczeń odbywająca się niskimi emitorami powoduje złe
rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w atmosferze, któremu towarzyszą większe stężenia
zanieczyszczeń wyrażone w mg substancji zanieczyszczającej na m3 powietrza.
Głównym źródłem zanieczyszczeń są kotłownie lokalne i indywidualne. Większość zanieczyszczeń pochodzi z kotłowni węglowych z tytułu braku gazyfikacji gminy. Na terenie
gminy jest natomiast sieć dystrybucyjna gazu bezprzewodowego. W 1995 r. podjęto ustalenia dotyczące budowy gazociągu na trasie Gorzów Śląski – Wieluń – Działoszyn mającego
stwarzać warunki rozbudowy sieci w kierunku powiatu pajęczańskiego, do którego należy
gmina Działoszyn.
W 1997 r. czyniono starania o budowę gazociągu na trasie Bąków–Wieluń–Działoszyn–
Pajęczno.
Występujące podmioty gospodarcze oraz usługi nie stanowią zagrożenia dla powietrza atmosferycznego dla gminy jako całości. Podobnie zresztą jak i skupiska ludzkie w miastach,
osadach i wsiach. Potwierdza to ocena bieżąca stanu zanieczyszczenia powietrza w strefach
(powiatach) województwa łódzkiego wykonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Łodzi w marcu 2003 r.
Tabela nr 7
Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia
dla przypadków gdy jest określony margines tolerancji
Poziom stężeń
Klasa
strefy
Nie przekraczający wartości dopuszczalnej*
A
Brak
Powyżej wartości dopuszczalnej* lecz nie
przekraczający wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji*
B
– określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych
Powyżej wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji*
C
– określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji
Wymagane działania
– opracowanie programu ochrony powietrza
(POP)
Możliwość przekroczenia wartości
dopuszczalnej powiększonej o margines
tolerancji* na niektórych obszarach; ocena
dla tych obszarów oparta na podstawach
uznanych za niewystarczające do zaliczenia
strefy klasy C (do opracowania POP)
B/C
– określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych
powiększonych o margines tolerancji
(uzyskanych w oparciu o dostępne
„niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie
zaakceptowane dane i metody
– przeprowadzenie dodatkowych badań
w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku
potrzeby) działań na rzecz poprawy
jakości powietrza (opracowania POP)
* z uwzględnieniem dozwolonych części przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych
poziomów
Tabela nr 8
Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia
dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony
Poziom stężeń
Klasa
strefy
Nie przekraczający wartości dopuszczalnej*
A
Brak
Powyżej wartości dopuszczalnej*
C
– określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych
Wymagane działania
– działania na rzecz poprawy jakości
powietrza opracowanie programu ochrony
powietrza (POP)
Możliwość przekroczenia wartości
dopuszczalnej* na niektórych obszarach;
ocena dla tych obszarów oparta na
podstawach uznanych za niewystarczające
do zaliczenia strefy klasy C (do opracowania
POP)
A/C
– określenie obszarów przekroczeń wartości
dopuszczalnych oraz uzyskanych
w oparciu o dostępne „niewystarczająco
pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane
dane i metody
– przeprowadzenie dodatkowych badań
w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku
potrzeby) działań na rzecz poprawy
jakości powietrza (opracowania POP)
* z uwzględnieniem dozwolonych części przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych
poziomów
Zgodnie z opracowaniem „Oceny bieżącej stanu zanieczyszczenia powietrza w strefach
(powiatach) województwa łódzkiego w 2002 roku opracowanym w marcu 2003 r. przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi w zakresie dopuszczalnych poziomów dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza w celu ochrony zdrowia, określonych
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji
w powietrzu oraz poziomów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji
(Dz.U. Nr 87, poz. 796), obejmujących benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki
SO2, ołów Pb, tlenek węgla CO, ozon O3 i pył PM10, powiat pajęczański, do którego należy
gmina i miasto Działoszyn został zakwalifikowany do następującej strefy sklasyfikowanej
w zależności od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze, co wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza, w przypadku gdy
nie są spełnione określone kryteria lub na rzecz utrzymania tej jakości jeżeli spełnia ona
przyjęte standardy.
Ze względu na SO2
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
(liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego  3)
Ze względu na NO2
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
Sa  40 g/m3
Ze względu na pył PM10
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
Sa  40 g/m3
Ze względu na ołów Pb
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
Sa  0,5 g/m3
Ze względu na benzen C6H6
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
Sa  5 NO2
Ze względu na tlenek węgla CO klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
S8  10000 g/m3
Ze względu na ozon O3
klasa A (wynikowa dla substancji w strefie)
(liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego  60 dni).
Ogólna klasa strefy przypisana została ze względu na klasyfikowane zanieczyszczenia na
poziomie „A”.
Klasa jakości powietrza „A” oznaczona jest jako najłagodniejsza klasa, co oznacza, że
poziom stężenia zanieczyszczenia jest  D (wartości dopuszczalnej). Działania wynikające
z powyższej klasyfikacji przewidują przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy oraz wzmocnienia systemu oceny ze wskazaniem
zanieczyszczeń (NO2, C6H6 ).
Ze względu na ochronę roślin cały powiat pajęczański, a więc i gmina Działoszyn uzyskały
dla:

SO2

NOx
klasa „A”,
Sa  40 g/m3
(NOx – suma NO2 i NO w przeliczeniu na NO2)

ozon
klasa „A”,
klasa „A”
Sa  40 g/m3
(AOT  24000 g/m3h).
Ogólna klasa strefy dla OR określona została jako „A”.
Ze względu na kryteria ochrony roślin przeprowadzona ocena nie wykazała potrzeby wykonania ochrony powietrza w żadnej strefie woj. łódzkiego, a więc i powiatu pajęczańskiego,
w tym gminy Działoszyn.
Wskazane wzmocnienie systemu oceny wg kryterium dla ochrony zdrowia występuje
wyłącznie dla tras komunikacyjnych w Działoszynie ze względu na NO2, C6H6 (benzen) dla
czasu uśredniania – roku.
Pozostały obszar zakwalifikowano jako Oz (obszar zwykły), nie wymagający takich działań.
Ze względu dla ochrony roślin brak potrzeby wzmacniania systemu oceny dla gminy
Działoszyn.
Na terenie gminy prowadzony jest monitoring lokalny przez Kombinat CementowoWapienny „Warta” S.A. w Działoszynie. Zakład prowadzi badania opadu pyłu w jedenastu
punktach na terenie wokół zakładu. Również Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
w Pajęcznie prowadzi pomiary opadu pyłu w tym na terenie gminy Działoszyn
w miejscowościach:




Działoszyn (Szkoła nr 2)
Działoszyn Osiedle
Trębaczew PKS
Trębaczew (początek wioski)

Zalesiaki.
Nie zanotowano przekroczeń dopuszczalnych norm badanych zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego. Największym zakładem na terenie gminy jest jak już wspomniano Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Warta” S.A., który emituje największe ilości zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, dlatego też często jest kontrolowany przez jednostki
ochrony środowiska do tego uprawnione.
Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Warta” Spółka Akcyjna w Działoszynie kontrolowany
jest w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska przez Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Delegaturę w Sieradzu. KCW „Warta” zajmuje się
produkcją różnych marek cementu w ilości około 1 mln Mg/rok.
W związku z prowadzoną działalnością produkcyjną zakład oddziałuje na ogół elementów
przyrodniczych, a w szczególności na powietrze, wodę, powierzchnię ziemi, zwierzęta
i rośliny.
Podczas prowadzonych kontroli WIOŚ stwierdził co następuje:
W zakresie ochrony powietrza
Cementownie „WARTA I i II” funkcjonujące w ramach Kombinatu, produkowały klinkier
metodą mokrą w piecach obrotowych opalanych węglem w Cementowni „Warta I”
i mazutem w Cementowni „Warta II”. W latach osiemdziesiątych zrezygnowano, ze
względów energetycznych, z eksploatacji zakładu „WARTA II”. Jeden z pieców (nr 6)
przebudowano na metodę półsuchą, drugi z pieców (nr 5) na metodę suchą, w obu przypadkach zamieniając paliwo płynne na pył węgla kamiennego. Po uruchomieniu pieca nr 5
zaprzestano eksploatacji pieca nr 6 (nie pracował w 2002 i 2003 r).
W wyniku realizowanych w zakładzie procesów technologicznych do powietrza wprowadzane są następujące substancje zanieczyszczające: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu,
tlenek węgla, dwutlenek węgla, pył.
Zakład posiada aktualną decyzję-pozwolenie na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza
wydane przez Wojewodę Łódzkiego ustalającą dopuszczalne do wprowadzania do powietrza
rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzania do powietrza. Decyzja wydana została na czas określony, do dnia 31 grudnia 2004 r.
Wydana przez Wojewodę Łódzkiego decyzja o dopuszczalnej emisji jest jednocześnie zgodą
na wprowadzanie do powietrza substancji zanieczyszczających w ilościach nie przekraczających ustalonych w decyzji.
Wydanie decyzji zostało poprzedzone wykonaniem stosownego opracowania, które wykazało, że przy zastosowanych środkach technicznych do ochrony powietrza i ustalonych
wielkościach emisji, wprowadzane przez KCW „Warta” ilości i rodzaje substancji zanieczyszczających nie powodują przekraczania dopuszczalnych norm czystości powietrza.
W powyższej decyzji ustalono rodzaje substancji oraz dopuszczalne wielkości emisji dla
źródeł technologicznych i energetycznych odpowiednio w kg/h, mg/m 3 oraz Mg/rok.
Spośród w/w substancji w decyzji Wojewoda ustalił dopuszczalne wielkości dla wszystkich
ujętych w pozwoleniu.
Roczne emisje poszczególnych substancji zanieczyszczających ustalone przez Wojewodę
jako dopuszczalne do wprowadzenia do powietrza atmosferycznego wynoszą: dwutlenek
siarki — 5.346,57 Mg, dwutlenek azotu — 7.416,82 Mg, tlenek węgla — 8.397,65 Mg, pył
ogółem — 2.601,60 Mg. Jednak podane przez zakład jako wprowadzane do powietrza
w 2003 r. są zdecydowanie mniejsze i wynoszą: SO2 — 68,17 Mg/rok, NO2 —
1.121,7 Mg/rok, CO — 1.441,5 Mg/rok, pył ogółem — 103,0 Mg/rok (Zał. 12).
Na poszczególnych etapach procesu technologicznego w KCW „Warta” eksploatowane są
urządzenia do ochrony powietrza takie jak: cyklony, multicyklony, cyklony przeciwbieżne
(9 szt.), filtry tkaninowe, tkaninowe pulsacyjne (69 szt.), odpylacze elektrostatyczne (6 szt.)
Skuteczność działania w/w urządzeń odpylających waha się w granicach od 60 do 95%
w przypadku urządzeń cyklonowych oraz od 98,0 do 99,9 % dla pozostałych odpylaczy.
Dotychczas obowiązki wynikające z przepisów prawa, decyzji administracyjnych oraz
zarządzeń pokontrolnych WIOŚ zakład realizuje w następujący sposób:

posiada wymagane prawem pozwolenia dot. emisji do powietrza,

ponosi opłaty za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza,

zakład wykonuje pomiary emisji w zakresie określonym w pozwoleniu na wprowadzanie
pyłów i gazów do powietrza,

stosuje do opalania węgiel i olej o parametrach spełniających wymagania określone
w decyzji.
Od 01.01.2002 r. WIOŚ Delegatura w Sieradzu przeprowadziła w KCW „Warta” 15 kontroli
przestrzegania przepisów w zakresie ochrony powietrza, wykonano 14 pomiarów kontrolnych emisji z urządzeń energetycznych i technologicznych. Nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnych wielkości emisji ustalonych przez Wojewodę. W 2003 r. zrealizowano
inwestycję, dzięki której obniżono emisję z suszarni węgla do wartości nie powodującej
przekroczeń.
Zarządzenia pokontrolne WIOŚ (wydano 4 zarządzenia) realizowane były w całości
i terminowo.
KCW „Warta” planuje dodawanie do paliwa wyselekcjonowanych odpadów, zakład podjął
kroki w celu załatwienia stosownych pozwoleń i decyzji.
Nadmienić należy, że KCW „Warta” zrealizował w ostatnich latach:

modernizację układu odpylania młyna łupka polegającą na zwiększeniu powierzchni
filtracyjnej filtra z 270 do 623 m2;

zainstalował filtr walcowy pulsacyjny w układzie odpylania paletyzarki;

modernizację filtra workowego na filtr workowy pulsacyjny silosów cementu —
Pakownia Warta I;

instalację filtra workowego pulsacyjnego pakowaczki cementu nr 4 — Pakownia Warta I

instalację czterech filtrów workowych pulsacyjnych młynów cementu nr 1,2,3,4 —
Przemiał cementu Warta I;

modernizację filtra workowego na filtr workowy pulsacyjny młyna cementu nr l —
Przemiał cementu Warta II;

modernizację filtra workowego pulsacyjnego młyna łupku — Wypał klinkieru Warta II;

instalację filtra workowego pulsacyjnego w układzie odpylania paletyzarki — Pakownia
Warta I;

instalację filtra workowego pulsacyjnego młyna węgla — Wypał klinkieru Warta II;

instalację filtra workowego pulsacyjnego suszarni węgla — Wypał klinkieru Warta II z
wykorzystaniem ciepła nadmiarowego z chłodnika pieca nr 5 (zmniejszono emisję
zanieczyszczeń pyłowych oraz wyeliminowano palenisko na suszarni węgla, a tym
samym emisję SO2 NOx CO i CO2 z tego emitora);

wymianę urządzenia odpylającego na suszarni żużla nr 2 i 3 — Przemiał cementu —
Warta I — zastąpiono baterie cyklonów przeciwbieżnych filtrem workowym pulsacyjnym;

uruchomienie metody suchej produkcji klinkieru — Cementownia Warta II.
Należy zaznaczyć, że KCW „Warta” chociaż posiada decyzję o dopuszczalnej emisji na
wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza i według posiadanych dokumentów kontrolnych
wypełnia ją, to jednak nie zmienia faktu wprowadzania dużych ilości tych zanieczyszczeń do
powietrza w ogóle, co powoduje permanentne ich oddziaływanie na przyrodę, ludzi i otoczenie, z możliwością ich kumulacji w środowisku.
Jest to ciągłe poddawanie środowiska stężeniom większym niż przeciętne.
Kombinat stanowi również źródło zanieczyszczeń „napływowych” dla innych gmin. Dla
KCW „Warta” powinien dążyć do stałego obniżania emisji zanieczyszczeń do powietrza
w ogóle, co czyni w zakresie 4 podstawowych zanieczyszczeń (SO2, CO, NO2, pył) jak
stwierdza to pismem z ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza w 2003 roku.
Według posiadanych informacji zakład dąży natomiast do uruchomienia współspalania
odpadów w procesie ich termicznego przekształcania co będzie powodem wprowadzania do
powietrza znacznie szerszego katalogu zanieczyszczeń i zwiększenia ilości wprowadzanych
sumarycznie odpadów do powietrza w ogóle (Zał. 2, 3, 4).
24 lutego 2004 r. Wojewoda Łódzki Decyzją Nr 7 udzielił kombinatowi pozwolenia
w zakresie zbierania i termicznego przekształcania odpadów. Wydana decyzja nakłada, co
prawda, na wnioskodawcę tj. KCW „Warta” S.A. szereg obowiązków i warunków, które on
powinien spełnić, aby mógł taki proces prowadzić, niemniej nie zmienia to faktu, że zakład
wprowadzać będzie więcej zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego i do tego nie do
końca wiadomo, jakiego rodzaju, gdyż przedstawione w liście przewidzianej do współspalania rodzaje odpadów nie mają bezpośredniego odpowiednika co do rodzaju powstających zanieczyszczeń. Przedstawione dane w literaturze i rozporządzeniu podają tylko rodzaje „oczekiwane”. Na dzień opracowywania niniejszego programu brak było postanowienia
na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza z tytułu współspalania odpadów.
W związku z tym powinien być przez KCW „Warta” prowadzony pełny monitoring, co do
prowadzenia procesu spalania tych odpadów.
Należy prowadzić identyfikację odpadów przed ich spaleniem, ale również kontrolę identyfikacyjną odpadów dostarczanych przez ich dostawcę, czy naprawdę dostarcza takie odpady,
jakie ma w deklaracji.
KCW „Warta” powinien uzyskać jako zakład pozwolenie zintegrowane oraz stosować rozwiązania z zakresu BAT — tj. Najlepszej Dostępnej Techniki.
Niezależnie od tego Gmina z uwagi na specyfikę zakładu powinna mieć wgląd i możliwość
współuczestniczenia w przeprowadzanych kontrolach, co do wypełniania przez zakład
przepisów założonych przez prawo w zakresie ochrony środowiska. Powinno to być
egzekwowane tym bardziej, że sprawy ekologii stały się sprawami ogólnospołecznymi,
a spalanie odpadów jest tematem w Polsce szczególnie drażliwym i powinno być właśnie
traktowane szczególnie w tym „jawnie”, aby społeczeństwo żyjące na tym terenie czuło się
bezpiecznie, niezagrożone, bez świadomości negatywnego przekazywania obciążeń genetycznych z tytułu oddziaływania na organizm człowieka.
Kolejnym źródłem zanieczyszczenia jest komunikacja, której oddziaływanie skupia się
głównie przy trasach komunikacyjnych oraz w rejonie miast. Do podstawowych zanieczyszczeń emitowanych przez środki transportu zarówno benzynowe jak i diesle zaliczyć należy:







tlenki azotu NOx w przeliczeniu na normowany NO2
tlenek węgla (CO)
dwutlenek siarki (SO2)
węglowodory aromatyczne
węglowodory alifatyczne
ołów
węgiel elementarny (sadza).
Główne drogi komunikacyjne w gminie to:



droga nr 42
droga nr 486
droga nr 491
których charakterystykę podano przy opisie układu komunikacyjnego.
Ograniczenie tego typu uciążliwości jest trudne ze względu na zwiększającą się ilość źródeł
spowodowane zwiększającym się z roku na rok natężeniem ruchu wynikającym ze wzrostu
cywilizacyjnego społeczeństwa oraz ze złych układów komunikacyjnych. Polepszenie w tej
dziedzinie można osiągnąć jedynie poprzez lepszy stan techniczny samochodów, wyposażenie ich w katalizatory spalin oraz udrożnienie – upłynnienie ruchu komunikacyjnego
poprzez budowę bezkolizyjnych skrzyżowań (w tym wjazdów i wyjazdów) i poszerzenie
ciągów komunikacyjnych.
Program oceny stanu bieżącego województwa łódzkiego opracowany przez WIOŚ w 2003 r.
zakłada dla gminy Działoszyn wzmocnienia systemu oceny w zakresie tras komunikacyjnych. Wzmocnienie także przewidziane jest dla tras komunikacyjnych w Pajęcznie
i Działoszynie.
Reasumując stwierdza się, że większość zanieczyszczeń wpływających na stan powietrza
atmosferycznego w gminie pochodzi z dużych zakładów przemysłowych, w tym szczególnie
KCW „Warta” S.A. w Działoszynie oraz z energetycznego spalania paliwa w źródłach
niskoemisyjnych na terenie skupisk ludności.
Polepszenie stanu powietrza atmosferycznego w Działoszynie i gminie można osiągnąć
poprzez:

zmniejszenie emisji zanieczyszczeń z KZW „Warta”

gazyfikację gminy

zastępowanie istniejących źródeł opalanych paliwem stałym, paliwami ekologicznymi
w tym gazem

wyposażanie kotłowni i innych źródeł emisji w emitory o odpowiednich parametrach
wysokości i średnich (przekrojów) wylotu zwiększających tzw. wyniesienie termodynamiczne z emitorów, co spowoduje lepsze rozprzestrzenienie się zanieczyszczeń w atmosferze, a więc i zmniejszenie ich stężeń w powietrzu atmosferycznym

nie zadaszanie emitorów — stosowanie wolnego wpływu z emitorów

udrażnianie układów komunikacyjnych poprzez modernizację, w tym rozbudowę i przebudowę ciągów komunikacyjnych w celu upłynnienia ruchu

prowadzenie monitoringu wychwytującego nieprawidłowości (przekroczenia).
Działania te pozwolą na zdecydowane poprawienie czystości powietrza atmosferycznego
i zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń.
Zaznaczyć tu należy, że Gmina podejmuje te działania zastępując kotłownie tradycyjne na
paliwo stałe, paliwem ekologicznym typu olej opałowy w obiektach użyteczności publicznej,
o których pisano wcześniej. Również obywatele tj. osoby fizyczne zaczynają stosować
kotłownie ekologiczne.
Należy zaznaczyć, że w powiatowym programie ochrony środowiska przewidziano działania
zmierzające do ograniczenia energochłonności, materiałochłonności a także rozszerzenia
zakresu użytkowania odnawialnych źródeł energii poprzez:

ograniczenie niskiej emisji,

pomoc gminom w pozyskiwaniu środków na budowanie lokalnych, nowoczesnych
kotłowni,

wprowadzanie jako nośnika energii paliw odnawialnych — głównie biomasy,

wdrażanie upraw energetycznych,

termorenowacja obiektów zarządzanych przez powiat.
Proponuje się również pracę nad:

wykorzystaniem energii słonecznej,

badaniem zasobów energii wiatru i wody oraz wyznaczanie dogodnych lokalizacji dla
siłowni wiatrowych i elektrowni wodnych.
Podjęcie zaproponowanych działań w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego będzie
wymagało zgromadzenia środków finansowych na te cele. Gmina powinna znaleźć źródło
finansowania tych zamierzeń z:

środków własnych;

dotacji zewnętrznych w tym:
– funduszy z WFOŚiGW
– środków z UE.
Przy odpowiednich staraniach i podjętych działaniach przez władze gminy nie powinno to
być przeszkodą nie do pokonania.
2.5. Klimat akustyczny gminy Działoszyn
Na terenie gminy Działoszyn istnieją dwa podstawowe typy źródeł hałasu:

hałas typu stacjonarnego jakim są zakłady przemysłowe np. Cementownia „WARTA”
wraz z kopalnią lub inne zlokalizowane na terenie gminy np. zakłady przetwórstwa
owoców,

hałasy komunikacyjne związane z siecią dróg na terenie gminy oraz linią kolejową Śląsk
– Porty.
Hałasy typu stacjonarnego
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 lipca 2004 r. ustala następujące dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku dla terenów występujących na terenie gminy Działoszyn.
Tabela 9
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy
źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne
oraz starty i przeloty statków powietrznych
Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony
równoważnym poziomem dźwięku A w dB
drogi lub linie kolejowe
pozostałe obiekty
i grupy źródeł hałasu
Lp.
Przeznaczenie terenu
pora dnia —
przedział czasu
odniesienia
równy 16
godzinom
pora nocy —
przedział czasu
odniesienia
równy 8
godzinom
pora dnia —
przedział czasu
odniesienia
równy
8 najmniej
korzystnym
godzinom dnia
pora nocy —
przedział czasu
odniesienia
równy
1 najmniej
korzystnej
godzinie nocy
1
2
3
4
5
6
55
50
50
40
60
50
55
45
1. a) tereny zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej
b) tereny zabudowy związanej ze stałym
lub wielogodzinnym pobytem dzieci
i młodzieży
c) tereny domów opieki
d) tereny szpitali w miastach
2. a) tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego
b) tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
c) tereny wypoczynkowo rekreacyjne poza
miastem
d) tereny zabudowy zagrodowej
Najbardziej uciążliwym zakładem przemysłowym jest cementownia „WARTA” wraz
z kopalnią wapienia Trębaczew pracujące w cyklu ciągłym całodobowym.
W ramach realizacji programu zmniejszenia oddziaływania akustycznego zakładu, Kombinat
Cementowo-Wapienniczy „Warta” S.A. zlecił Instytutowi Techniki Cieplnej w Łodzi w roku
2000, wykonanie pełnych (widmowych) pomiarów akustycznych poszczególnych pracujących urządzeń technologicznych Warty I i Warty II. Pomiary uwzględniały również zmodernizowaną linię piecową nr 5. Osobno, dla każdego obiektu określono zasięg propagacji
hałasu oraz wytypowano potencjalne źródła przekroczenia. Realizację programu zmniejszenia akustycznego oddziaływania zakładu podzielono na kilka etapów. W roku 2002 ograniczono emisję hałasu z następujących obiektów: młynowni łupka (tłumik wylotu emitora
młyna łupka), pakowni Warty I (tłumiki wylotów emitorów 6-ściu odpylaczy tkaninowych),
sprężarkowni (tłumik wylotu powietrza nadmiarowego). Prace prowadzone były wspólnie
z w/w Instytutem Techniki Cieplnej w Łodzi. Efektem zamontowania tłumików na w/w obiektach było obniżenie poziomu hałasu emitowanego przez zakład w porze nocnej z 49,2 dB
do 43,5 dB (pomiary wykonane w miejscowości Grądy– Łazy). Ograniczono również pracę,
a tym samym uciążliwość Zakładu Górniczego. Od marca 2004 roku KCW „Warta” S.A. nie
prowadzi prac wydobywczych w porze nocnej.
Według uzyskanych informacji, dla zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego zakres
emisji hałasu nie przekracza dopuszczalnych norm.
Hałas komunikacyjny
Hałas komunikacyjny drogowy i kolejowy
Przez Działoszyn przebiegają następujące drogi kategorii krajowej i wojewódzkiej:

Działoszyn – Pajęczno – Radomsko (droga krajowa Nr 42) o przewidywanym natężeniu
ruchu w roku 2005 — 4038 poj./dobę, w roku 2010 — 4862 poj./dobę, udział pojazdów
ciężkich ok. 25%;

Działoszyn – Częstochowa (droga wojewódzka Nr 491) o przewidywanym natężeniu
ruchu w roku 2005 — 1309 poj./dobę, w roku 2010 — 1339 poj./dobę, udział pojazdów
ciężkich 36%;

Działoszyn – Wieluń (droga wojewódzka Nr 486) — brak danych.
Nie planuje się przebiegu przez teren gminy autostrad i dróg szybkiego ruchu. Według
Wytycznych projektowania dróg III, IV i V klasy technicznej WPD-2 (Wydawnictwo
Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych, Warszawa 1995).
Położenie linii uciążliwości drogi wyraża się po określeniu zasięgu negatywnego działania
na środowisko. Celem określenia tego zasięgu zwykle wystarczy zbadać oddziaływanie
hałasu drogowego, spali, dla których reprezentatywnym składnikiem jest tlenek węgla (CO).
Orientacyjna odległość granicy strefy uciążliwości drogi od krawędzi jezdni zależy od dobowego natężenia ruchu w roku.
Tabela 10
Orientacyjna odległość granicy strefy uciążliwości drogi od krawędzi jezdni,
gdy nie są stosowane środki ochrony czynnej według wytycznych
Średni dobowy ruch w roku [P/d]
1000
2000
5000
10000
i więcej
Odległość granicy strefy uciążliwości od krawędzi jezdni [m]
50
80
160
200
Przy ustalaniu szerokości stref uciążliwości drogi należy uwzględniać sposób użytkowania
gruntu (zagospodarowania terenu) wewnątrz jej potencjalnego obszaru, możliwość narażenia
na uciążliwość stałych użytkowników tego obszaru, zagrożenia dla upraw, budowli oraz
narażanie na degradację stałych komponentów środowiska naturalnego. Szerokość stref przy
samych źródłach uciążliwości mogą być bowiem różne dla różnych odbiorców i mieć różne
znaczenie dla poszczególnych komponentów środowiska.
Dla dróg o średnim dobowym ruchu poniżej 500 P/d można nie przeprowadzać obliczeń
szerokości stref uciążliwości, gdyż negatywne oddziaływania związane z ruchem drogowym
zamykają się w granicach pasa drogowego.
W 1994 r. wykonano pomiary hałasu i wielkości natężenia ruchu w wybranych punktach
pomiarowych Działoszyna. Wyniki zamieszczono w „Raporcie o stanie środowiska w województwie sieradzkim w 1994 roku”, wydanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Sieradzu.
Przeprowadzone pomiary wykazały, że największy hałas występuje na drodze krajowej
nr 486 Wieluń-Radomsko przebiegającej przez miasto ulicami Wieluńską i Piłsudskiego
oraz na drodze krajowej nr 491 Działoszyn-Częstochowa przebiegającej ulicami
Częstochowską i Przemysłową. W większości zlokalizowanych tam punktów pomiarowych
równoważny poziom dźwięku A przekraczał 70 dB. Średnie natężenie ruchu zawierało się
między 111 poj./h, a 328 poj./h. Najwyższe natężenie poziomu dźwięku zarejestrowano przy
ulicy Częstochowskiej — 72,9 dB, związane jest to z największym 36% udziałem w ruchu
pojazdów ciężkich (samochody ciężarowe, ciągniki, autobusy) oraz ciasną, zwartą i zlokalizowaną blisko jezdni zabudową mieszkalną. Obie drogi krajowe przebiegają przez centrum
miasta. Są to jednak wyniki mocno zdezaktualizowane.
Powszechnie stosowanym rozwiązaniem w UE jest stosowanie ekranów dźwiękoizolacyjnych, jednak jest to rozwiązanie drogie. W związku z powyższym proponuje się stosować
w chwili obecnej następujące środki zapobiegawcze:

utrzymaniu ulic w należytym stanie,

eliminowaniu z ruchu będących w złym stanie technicznym i nieodpowiadających
normom pojazdów mechanicznych,

ograniczenie prędkości pojazdów poruszających się w mieście,

kontrolowanie przestrzegania ograniczenia prędkości oraz dopuszczalnej ładowności
pojazdów,

stosować okna o podwójnej izolacyjności akustycznej,

od strony pasa ruchu lokalizować pomieszczenia o funkcji innej niż mieszkalna,

nowa zabudowa winna być lokalizowana w bezpiecznej odległości od drogi.
Docelowo należy dążyć do wyeliminowania ruchu samochodów ciężarowych na ciasno,
zwarto i blisko jezdni zabudowanych ulicach centrum Działoszyna.
W 1997r. wykonano także pomiary hałasu na drogach przechodzących przez Załęczański
Park Krajobrazowy. Na większości dróg przechodzących przez teren Parku występuje ruch
lokalny. Związany z nim hałas nie przekracza 65 dB. Wyjątek stanowi biegnąca przez Park
droga Wieluń – Działoszyn, gdzie hałas przekracza 71 dB. Znaczny wpływ na tak wysokie
natężenie hałasu ma ciężki transport samochodowy z Kombinatu Cementowo-Wapienniczego „WARTA” S.A. w Działoszynie.
Hałas od linii kolejowej
Przez teren gminy Działoszyn przebiega linia kolejowa Śląsk – Porty, której znaczenie
obecnie maleje. Według otrzymanych informacji ruch kolejowy na w/w linii kształtuje się
następująco:

43 pociągi towarowe w ciągu 1 tygodnia w godzinach dziennych od 600 do 2200
(16 h), w ciągu 1 dnia przyjęto 6 pociągów,

50 pociągów towarowych w ciągu 1 tygodnia w godzinach nocnych od 2200 do 600
(8 h), w ciągu 1 nocy przyjęto 7 pociągów,
Budynki mieszkalne oraz użyteczności publicznej powinny znajdować się w zależności od
ich przeznaczenia w takiej odległości od linii kolejowej, by poziom hałasu i wibracji nie
przekraczał dopuszczalnych norm.
Pozostałe budynki i budowle wolno sytuować minimum 10 m od granicy obszaru kolejowego, lecz nie bliżej niż 20 m od skrajnego toru.
Obliczenia zasięgu emisji hałasu od ruchu kolejowego na linii Śląsk – Porty wykonano
przykładowo dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Dla w/w zabudowy dopuszczalny poziom hałasu od linii kolejowej wynosi dla pory dziennej 55 dB(A), dla pory nocnej
45 dB(A).
Do obliczeń przyjęto następujące wartości:

czas przejazdu pociągu: 3 minuty,

ilość przejeżdżających pociągów: w ciągu pory dziennej (16 h) — 6 szt., w ciągu pory
nocnej — 7 szt.,

średni max poziom hałasu w odległości od skrajnego toru: 92 dB(A),

współczynnik q przyjęto = 3,

założono przejazd pociągu po terenie płaskim.
Obliczenie orientacyjne zasięgu emisji hałasu od hałasu kolejowego dla okresów normatywnych wykonano posługując się wzorem na poziom równoważny (ekwiwalentny)
i otrzymano następujące wyniki: dla pory dziennej 84 m, a dla pory nocnej 335 m
w odległości od skrajnego toru.
Obliczenia te nie uwzględniają jednak wielu czynników jak np. warunki atmosferyczne,
kierunek i szybkość wiatru, szata roślinna wokół linii kolejowej i można je jedynie traktować
jako orientacyjne.
W konkretnym przypadku należałoby przeprowadzić pomiary emisji hałasu w danym
terenie, które uwzględniają również współrzędne wysokościowe punktu pomiaru do linii
kolejowej.
2.6. Gospodarka wodno-ściekowa
Miasto i Gmina Działoszyn są zwodociągowane w 100%. Do sieci wodociągowej w gminie
podłączonych jest większość gospodarstw. Długość sieci wodociągowej wynosi w gminie
około 56 km, a w Działoszynie 23,1 km.
W gminie funkcjonują następujące wodociągi:







w Działoszynie
w Niżankowicach
w Szczytach
w Kapitule
w Raciszynie
w Zalesiakach
w Trębaczewie
– 2 ujęcia o wydajności
126,0 m3/h i 136,0 m3/h
– ujęcie o wydajności
44,0 m3/h
– ujęcie o wydajności
70,0 m3/h
– ujęcie o wydajności
47,8 m3/h
– ujęcie o wydajności
86,5 m3/h
– ujęcie o wydajności
66,0 m3/h
– 2 ujęcia o wydajności
80,0 m3/h
Łącznie Q =
696,3 m3/h
oraz wodociąg KCW „WARTA” — ujęcie własne 270 m3/h.
Miejska sieć wodociągowa zasilana jest z ujęcia wody zlokalizowanego przy ul. Ogrodowej.
Na terenie gminy brak jest stacji uzdatniania wody, ale jej stan określa się jako dobry.
O klasyfikacji wód decydują wskaźniki nietoksyczne: odczyn, barwa, zapach, przewodność
elektryczna, sucha pozostałość, twardość ogólna, chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód,
potas, cynk, żelazo, mangan, azot amonowy, fosforany, kwasowość, zasadowość, utlenialność (ChZT-Mn).
Wody dzielimy:
klasa Ia
wody najwyższej jakości bez przekroczeń dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń, nadające się. do celów pitnych bez uzdatnienia;
klasa Ib
wody wysokiej jakości, zawierające nieznaczne zanieczyszczenia o naturalnym
chemiźmie, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych wymagających prostego uzdatnienia;
klasa II
wody o średniej jakości o naturalnym chemiźmie, jak i zmienione antropologicznie, wymagające złożonego uzdatniania;
klasa III
wody niskiej jakości, których cechy fizyczne i zawartość głównych wskaźników
zanieczyszczeń znacznie przekraczają normy obowiązujące dla wód pitnych;
non
wody nie odpowiadające normom.
Celem określenia jakości i klasy wody prowadzi się badania monitoringowe. Wyniki monitoringu regionalnego gromadzi się w programie komputerowym Monitoring wód podziemnych „GreenSoft” Toruń w Delegaturze WIOŚ w Sieradzu. Program ten dokonuje oceny
i klasyfikacji wód zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, stosując zasadę niedopuszczalności przekroczenia wartości granicznych wskaźników o charak-
terze toksycznym: azotanów, azotynów, fenoli, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci,
arsenu, pestycydów. Wskaźnikami toksycznymi są również: antymon, cyjanki, fluor, glin,
siarkowodór, srebro (nie badane w toku analizy).
W 2002 roku badano wodę z 4 ujęć górnokredowych na terenie miasta i gminy Działoszyn:




Działoszyn — ujęcie miejskie;
Działoszyn KCW „WARTA” studnia nr 3;
Zalesiaki — wodociąg wiejski;
Niżankowice — wodociąg wiejski;
Obie studnie w Działoszynie i studnia w Zalesiakach posiadały w 2002 roku wodę wysokiej
jakości, nie odnotowano żadnych zmian w porównaniu z wcześniejszymi badaniami.
Klasyfikacja wód podziemnych badanych w ramach monitoringu regionalnego na terenie
miasta i gminy Działoszyn w latach 2000–2002 przedstawia się następująco:
Lp.
Lokalizacja obszaru badawczego
Straty
grafia
Klasyfikacja wód w latach
2000
2001
2002
1. Działoszyn — wodociąg miejski
J3
Ib
Ib
Ib
2. Działoszyn — KCW „WARTA — studnia nr 3
J3
nie badano
Ib
Ib
3. Niżankowice — wodociąg miejski
J3
Ib
Ib
III
4. Zalesiaki — wodociąg wiejski
J3
Ib
Ib
Ib
W zakresie monitoringu powierzchniowych wód płynących objęta jest rzeka Warta w ppk
w Działoszynie (620 km). Warta jest prawobrzeżnym dopływem Odry, rzeką II rzędu.
Całkowita długość 808,2 km a powierzchnia zlewni 54.310,2 km2. Najbardziej niekorzystnym wskaźnikiem dla wody pobranej w Działoszynie było miano coli, a następnie chlorofil
„a”.
W porównaniu do 2001 r. znacząco zwiększyła się zawartość chlorofilu. W ciągu 5 letniego
okresu badań widoczna jest poprawa jakości fizyczno-chemicznej, jednak w całym 5-leciu
zanieczyszczenie mikrobiologiczne dyskwalifikowało wodę do jakichkolwiek zastosowań
gospodarczych. Ten zły stan sanitarny wpływa na gospodarkę wodno-ściekową i w związku
z tym nie tylko w gminie ale w całym powiecie pajęczańskim stan czystości powierzchniowych wód płynących jest znacznie gorszy od planowanego.
Rzeka Warta według perspektywicznego planu wykorzystania wód powinna spełniać
następujące wymogi jakościowe:





od źródeł do ujścia Radomki — II klasa czystości
od ujścia Radomki do ujścia Neru — I klasa czystości
od ujścia Neru do ujścia Prosny — II klasa czystości
od ujścia Prosny do Poznania — I klasa czystości
od Poznania do ujścia Odry — II klasa czystości.
Klasyfikacja Warty w kontrolowanym profilu pomiarowym w latach 1999–2002 przedstawia
się następująco:
Rzeka
Lokalizacja
Km
brzegu
rzeki
Klasa
planowana
Rok
badania
Klasa
stwierdzona
1. Warta
Działoszyn
620
I
1999
non
miano coli
2000
non
miano coli
2001
non
miano coli
2002
non
chlorofil „a”
miano coli
Lp.
Wskaźniki
decydujące
o klasie czystości
Podstawowym sposobem użytkowania zasobów wodnych jest pobór wody na cele
komunalne i przemysłowe oraz wykorzystanie wód powierzchniowych jako odbiorników
ścieków. Oprócz przywołanych wcześniej ujęć gminnych znaczne ilości wody pobierają
zakłady z własnych wód podziemnych. Są to:




wspomniany KCW „Warta” w Działoszynie
„Victus” w Działoszynie — 31,2 m3/dobę
„Fructos-Kijanka” w Działoszynie — 28,9 m3/dobę poza sezonem, w sezonie: 1.07–
30.09. — 66 m3/d
PPChi PR-S „Anita” w Działoszynie — 18 m3/h; 180 m3/d; 65700 m3/rok

ZPOW „Waldi-ben”, Zalesiaki 5b — 2 ujęcia: „1” ujęcie: 3,0 m3/h; 25,9 m3/d 5800
m3/rok, „2” ujęcie: 8,73 m3/h, 15,9 m3/d, 3600 m3/rok

„Almar” ZPiW oraz Produkcja majonezu, Zalesiaki 57: 3 m3/h, 15,06 m3/d.
Obserwuje się zróżnicowane tendencje w poborze wody. Na terenie miasta Działoszyn pobór
wody utrzymywał się na tym samym poziomie, gdy np. w gminie Działoszyn pobór wody
zwiększył się prawie dwukrotnie w stosunku do 2002 roku.
Pobór wody w m3 / dobę z wodociągów
miasto
wieś
na cele socjalne
miasto
Miasto
Działoszyn
Gmina
Działoszyn
1168
wieś
830
1463
na cele
produkcyjne
miasto
wieś
47
860
67
Inne
Sieć
Sieć
wodociągowa kanalizacyjna
w km
w km
291
23,1
20,2
536
56
13,5
KCW „WARTA” w Działoszynie korzysta dodatkowo z ujęcia wody powierzchniowej. Jest
ono zlokalizowane na prawym brzegu rzeki Warty, w odległości 0,5 km od zakładu. Woda
z rzeki pobierana jest trzema pompami zdalnie sterowanymi i tłoczona magistralą do pompowni wody obiegowej. Wykorzystywana jest do celów chłodniczych i technologicznych.
Zużycie wody powierzchniowej za 9 miesięcy 2002 r. wyniosło 84.700 m3.
Zakład pobiera wodę do celów socjalno-bytowych i częściowo do chłodzenia urządzeń
z trzech studni głębinowych nr 2, 3 i 4 zlokalizowanych na terenie zakładu na podstawie
aktualnego pozwolenia wodno-prawnego — decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Sieradzu
z dn. 28.07.1994 r., znak: OS. VII-6210/1/16/94, ważna do 31.12.2004 r. Natomiast woda
na cele chłodnicze i technologiczne jak wspomniano powyżej pobierana jest z ujęcia
powierzchniowego — rzeka Warta. Pobór wody odbywa się na podstawie pozwolenia na
pobór wód powierzchniowych z rzeki Warty — decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi
z dn. 12.12.2000 r., znak: OS.IV.A-6811-1/W-1/64/2000, ważna do 12.12.2010 r.
Zakład przestrzega dopuszczalnych warunków ilości poboru wody określonych w w/w
decyzjach, jak również pozostałych warunków zawartych w pozwoleniach.
Ścieki z zakładu o charakterze socjalno-bytowym odprowadzane są na oczyszczalnię mechaniczno-biologiczną, po oczyszczeniu grawitacyjnie spływają do osadnika wód pochłodniczych i deszczowych, skąd wspólnie z wodami pochłodniczymi i ściekami deszczowymi są
przepompowywane do celów technologicznych, tj. produkcji cementu i chłodzenia urządzeń
(ścieki znajdują się w obiegu zamkniętym). Przeważnie raz w roku czyszczony jest zbiornik
retencyjny i wtedy ścieki odprowadzane są do rzeki Warty.
Zakład systematycznie powiadamia WIOŚ, Delegatura w Sieradzu o zamiarze czyszczenia
zbiornika retencyjnego i planowanym zrzucie ścieków do Warty. I tak np. w piśmie z dn.
24.09.2003 r. zakład powiadomił, iż w dniach 29.09.03 r. – 5.10.03 r. planuje czyszczenie
w/w zbiornika oraz, że w tych dniach nastąpi zrzut ścieków i wód pochłodniczych do rzeki
Warty oraz, że badanie jakości zrzucanych ścieków będzie prowadzone przez zakładowe
Laboratorium Ochrony Środowiska. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne na eksploatację
oczyszczalni ścieków i odprowadzanie do rzeki Warty oczyszczonych ścieków sanitarnych
i wód pochłodniczych podczas opróżniania i czyszczenia zbiornika retencyjnego — decyzja
Wojewody Łódzkiego z dn. 15.11.2000 r., znak; OS.Ivc-6811-2/W-1/5258/52/00 — ważna
do dnia 15.11.2010 r. Zakład we własnym zakresie wykonuje analizy ścieków socjalnobytowych — surowych i oczyszczonych, jak również wód pochłodniczych.
Gmina przewiduje w kolejnych latach przedsięwzięcia związane z gospodarką wodną w celu
bezawaryjnego jej działania polegające na:

budowie studni awaryjnej (drugi odwiert) i modernizacji istniejącego odwiertu
w Zalesiakach (koszt 320.000 zł),

budowie studni awaryjnej (drugi odwiert) w Bobrownikach (koszt 160.000 zł),

wykonanie nowej przepompowni wody pitnej w Trębaczewie dla miejscowości
Wydrzynów i Sadowce (koszt 200.000 zł),

rozwiązaniu problemu dostawy wody w mieście Działoszyn poprzez budowę hydroforni
(koszt 380.000 zł),

wykonanie nowej przepompowni wody pitnej na ujęciu w Raciszynie dla wsi Draby,
Szczepany i Szczepany, Młynki (koszt 50.000 zł).
Łączny koszt tych inwestycji przewidziano na kwotę 1.110.000 zł i do realizacji sukcesyjnej
do 2011 r.
W zależności od pochodzenia rozróżniamy następujące rodzaje ścieków:




bytowo-gospodarcze,
przemysłowe
deszczowe (powstające z wód opadowych oraz topnienia lodu i śniegu)
z rolnictwa.
Wszystkie wymienione rodzaje ścieków, spływając do miejskiej sieci kanalizacyjnej oraz
wody infiltrujące tworzą ścieki miejskie (komunalne).
Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych są więc ścieki komunalne
i przemysłowe oraz środki pochodzące z chemizacji rolnictwa. Największy udział w zanieczyszczeniu wód mają ścieki komunalne i przemysłowe odprowadzane z miasta Działoszyna.
Cała gmina znajduje się na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych „Częstochowa”
(GZWP325). Zachodnia część gminy leży na terenie objętym wysoką ochroną OWO,
wschodni skrawek gminy na obszarze objętym najwyższą ochroną wód podziemnych ONO.
Obliguje to do stosowania wysokiego reżimu sanitarnego dla użytkowników tych terenów,
a przede wszystkim do właściwie prowadzonej gospodarki ściekowej. Można przyjąć, że
zadania gminy w zakresie gospodarki wodociągowej były prowadzone prawidłowo. Należy
przyjąć, że powinna być realizowana w gminie zasada „100 na 100” czyli 100% zwodociągowaniu powinno towarzyszyć 100% skanalizowanie.
Tak rozwiniętej sieci wodociągowej powinna towarzyszyć sieć kanalizacji sanitarnej łącznie
z oczyszczalniami ścieków, gdyż z uwagi na odprowadzanie ścieków do zbiorników bezodpływowych, które z reguły są nieszczelne zwiększa się możliwość skażenia wód gruntowych, podziemnych i powierzchniowych pogarszając jakość wody pitnej, zgromadzonej
w zasobach wodnych.
Obecnie ścieki sanitarne odprowadzane są w większości do szamb, które nie wiadomo czy są
szczelne, skąd okresowo są wywożone taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków.
Konieczne jest więc docelowe uporządkowanie gospodarki ściekowej w całej gminie,
a szczególnie w większych miejscowościach i skupiskach ludności celem ochrony środowiska naturalnego, a szczególnie wód podziemnych, stanowiących zasoby wody pitnej dla
ludności, wód powierzchniowych oraz gleby.
W zakresie ścieków gmina nie posiada rozbudowanego systemu odprowadzania i neutralizacji ścieków.
Na terenie gminy znajduje się dużo nieskanalizowanych miejscowości, do których należą:





















Niżankowice
Szczyty
Bugaj
Błaszkowizna
Szczyty
Wójtostwo
Sadowiec Pieńki
Sadowiec Niwy
Sadowiec (wieś)
Sęsów
Barak Mieszkalny
Osiedle Awaryjne
Grądy Łazy
Zalesiaki
Raciszyn
Zalesiak Pieńki
Patoki Małe
Lisowice Kolonia
Lisowice
Węże
Szczepany
Qd = 33 m3/d
Qd = 3,1 m3/d
Qd = 2,2 m3/d
Qd = 1 m3/d
Qd = 103 m3/d
Qd = 0,3 m3/d
Qd = 3,5 m3/d
Qd = 4,8 m3/d
Qd = 8,3 m3/d
Qd = 5,5 m3/d
Qd = 7 m3/d
Qd = 33,7 m3/d
Qd = 10,5 m3/d
Qd = 59 m3/d
Qd = 148 m3/d
Qd = 7 m3/d
Qd = 0,6 m3/d
Qd = 90 m3/d
Qd = 15,5 m3/d
Qd = 9,0 m3/d
Qd = 12,0 m3/d
DsK (docelowo skanalizowane)
DsK
DsK
DsK
DsK
DsK
DsK
DsK





Draby
Młynki
Kiedosy
Kapituła
Bobrownik
Qd = 21,0 m3/d
Qd = 4,5 m3/d
Qd = 9,7 m3/d
Qd = 11,0 m3/d
Qd = 29 m3/d
DsK
DsK
DsK
DsK
Na terenie gminy działają 3 oczyszczalnie ścieków:

w Działoszynie — mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowości obecnie
Q = 1300 m3/d oczyszczająca ścieki z Działoszyna skanalizowanego w 95% oraz ścieki
dowożone taborem asenizacyjnym z innych miejscowości;

w Trębaczewie — mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu „EKOBLOK” o zakładanej przepustowości Q = 360 m3/d obsługująca Trębaczew skanalizowany w 95% oraz
ścieki dowożone z terenów nieskanalizowanych;

oczyszczalnia ścieków KCW „Warta” — mechaniczno-biologiczna o przepustowości
Q = 300 m3/d obsługująca Kombinat Cementowo-Wapienniczy, pracująca w układzie
zamkniętym z wykorzystaniem podczyszczonych ścieków do celów technologicznych.
Zrzut ścieków do rzeki Warty następuje przez 7 dni w roku w ilości ok. 6000 m 3, w czasie
czyszczenia zbiornika retencyjnego. Kombinat informuje o tym organa kontrolne ochrony
środowiska (WIOŚ w Sieradzu) Zał. 6–11.
Miejscowości nieskanalizowane odprowadzają ścieki do zbiorników bezodpływowych typu
„szamba”, z których ścieki dowożone są do istniejących oczyszczalni ścieków, 26%
gospodarstw rolnych nie posiada kanalizacji.
Główne zrzuty ścieków do odbiornika stanowią właśnie w/w oczyszczalnie. Głównym
odbiornikiem oczyszczonych ścieków z oczyszczalni jest rzeka Warta, jako główny ciek
wodny. Poza rzeką Wartą na terenie gminy występuje bardzo niewielka ilość strumieni czy
rowów otwartych. Rzeka Warta stanowi więc jedyny odbiornik ścieków.
Większość odprowadzanych ścieków to ścieki bytowo-gospodarcze pochodzące od ludzi.
W miejscowościach, gdzie znajdują się zakłady przemysłowe produkcyjne i przetwórcze
takie jak np. Kombinat Cementowo-Wapienniczy „WARTA” S.A., Gminna Spółdzielnia
„Samopomoc Chłopska”, „RUBOR” oraz Zakłady Przetwórstwa Rolno-Spożywczego,
mamy do czynienia z odprowadzaniem ścieków przemysłowo-produkcyjnych.
Odprowadzane ścieki z Zakładów Przetwórstwa Rolno-Spożywczego swoim ładunkiem
zanieczyszczeń mogą nie mieścić się w obowiązujących wskaźnikach i mogą stanowić
pewien balast i utrudnienie ze spełnieniem obowiązujących przepisów oraz obciążenie dla
oczyszczalni i odbiornika ścieków.
Gmina podjęła wysiłek w zakresie gospodarki ściekowej i celem polepszenia sytuacji
przewiduje w Koncepcji Programowo-przestrzennej gospodarki ściekowej dla miasta
i gminy Działoszyn opracowanej w 1999 r. przez Dolnośląską Fundację Ekorozwoju
EKORAJ we Wrocławiu, ul. J.E. Purkyniego 1, zdecydowaną rozbudowę kanalizacji oraz
rozbudowę bądź modernizację oczyszczalni ścieków.
Przewiduje się skanalizowanie wielu miejscowości. Po przeanalizowaniu Gmina podjęła
rozstrzygnięcie co do rozbudowy oczyszczalni ścieków w Działoszynie do przepustowości
3000 m3/d. Przewiduje się wybudowanie nowych urządzeń technologicznych w istniejących
obiektach oraz zainstalowanie nowych urządzeń takich jak saturator wielofunkcyjny, reaktor
osadu czynnego, komora tlenowej stabilizacji nadmiernego osadu, zbiornik retencyjny
osadów, stacja dmuchaw i inne.
Łączny koszt to 6.700 tys. złotych.
Gmina przewiduje również wykończenie sieci kanalizacyjno-sanitarnej wraz z przyłączami
do miejscowości Szczyty, Raciszyn i Zalesiaki o łącznej długości 20 km i koszcie 19.800
tys. złotych.
Przewiduje się również rozbudowę oczyszczalni ścieków w Trębaczewie do przepustowości
1100 m3/d i wybudowanie około 1 km sieci. Koszt rozbudowy oczyszczalni to 7000 tys.
złotych, a sieci to około 2000 tys. złotych.
Łączny koszt na gospodarkę związaną z oczyszczaniem ścieków wyniesie 35.500 tys.
złotych.
Przewiduje się budowę nowej oczyszczalni w Bobrownikach (Qd = 60 m3/d), która przejmie
ścieki z Bobrowni i Kapituły.
Działania te powinny w zdecydowany sposób poprawić istniejącą sytuację i są ze wszech
miar zalecane.
Z uwagi na urozmaicony wysokościowo teren gminy, przewiduje się sieć grawitacyjną
z przepompowniami i rurociągami tłocznymi.
W przypadku braku możliwości doprowadzenia kanalizacji gminnej do jakiejś miejscowości
ze względów kosztowo-czasowo-terytorialnych (technicznych) należy rozwijać jeśli to możliwe budowę małych przydomowych oczyszczalni ścieków sprawdzając najpierw odpowiedniość warunków gruntowo-wodnych (poziom wód gruntowych oraz przepuszczalność gleby)
poza obszarem OWO i ONO.
W dalszej kolejności należy w przypadku braku możliwości zastosowania wskazanych
powyżej dwóch rozwiązań priorytetowych stosować szczelne zbiorniki bezodpływowe
z okresowym wywozem nieczystości taborem asenizacyjnym do najbliższych oczyszczalni.
Należy zobligować użytkowników tych zbiorników do przechowywania kwitów wywozowych tego dotyczących przez okres co najmniej 2 lat w celach kontrolnych.
Docelowo można więc przewidywać następujące punkty zrzutu ścieków do rzeki Warty,
jako odbiornika ścieków:

oczyszczalnia „Działoszyn”

oczyszczalnia „Trębaczew”

oczyszczalnia „Bobrowniki” obecnie działająca jako kontenerowa może podlegać dalszej
rozbudowie.
Wody opadowe z terenu miasta oraz gminy zasadniczo odprowadzane są powierzchniowo,
co ułatwia ukształtowanie terenu (miasta) tzn. duże spadki w kierunku rzeki.
Wody powierzchniowe należałoby retencjonować dla zachowania warunków do utrzymania
dużej ilości zieleni, dla zabezpieczenia czystości wód otwartych, wody opadowe z terenów
utwardzonych potencjalnie zanieczyszczone, powinno się przed wprowadzeniem do odbiorników podczyszczać w urządzeniach typu separatory, osadniki. W nielicznych zurbanizowanych częściach miasta kanalizacja deszczowa powinna być zrealizowana dla umożliwienia
podczyszczania ścieków z tych terenów.
Doliny rzeczne należy chronić przed ich zabudową, a istniejące rowy melioracyjne i sieci
drenażowe utrzymywać w dobrym stanie technicznym.
Nie podjęcie przez gminę działań rozbudowy systemu kanalizacyjnego oraz oczyszczalni
ścieków powodowałoby systematyczne pogarszanie stanu jakości wód podziemnych
i gruntowych.
Dlatego gmina Działoszyn przewiduje:

budowę sieci kanalizacyjnej o długości ok. 21 km łącznie z przyłączami
oraz

rozbudowę i modernizację techniczną i obiektową oczyszczalni ścieków w Działoszynie
do 3000 m3/d i w Trębaczewie o przepustowości do 1100 m3/d
Przewidywane na ten cel środki w latach 2004–2010 wynoszą 35.500 tys. złotych, a łącznie
z częścią wodociągową tj. zł (35.500 tys. zł + 1.110 tys. zł = 36.610 tys. zł.
Biorąc pod uwagę informacje o stanie wód podziemnych i powierzchniowych w gminie
należy oczekiwać, że podjęte działania w zakresie gospodarki ściekowej są warunkiem sine
qua non dla niepogarszania ich stanu. Podjęte działania pozwolą na zrealizowanie zasady
zrównoważonego rozwoju gminy, a w czasie również do zdecydowanego polepszenia stanu
czystości tych wód i gleby. Uczynienie zadań gminy w zakresie budowy sieci kanalizacji
sanitarnej i oczyszczania ścieków należy postrzegać jako priorytetowe i niezbędne w zakresie planu ochrony środowiska gminy.
Jest to zadanie wieloletnie, ale przy prawidłowo skonstruowanej chronologii możliwe do
wykonania.
Kontynuowanie podjętych działań gminy w dziedzinie kanalizacyjno-oczyszczalniowym
powinno stać się zadaniem priorytetowym dla gminy.
Celem określenia i zbilansowania rzeczywistych ilości odprowadzanych do kanalizacji
sanitarnej ścieków, należałoby na wlotach do gestora sieci montować układy pomiarowe
ilości odprowadzanych ścieków, a przed wprowadzeniem ścieków do gminnej KS instalować studzienki do możliwości wykonania pomiarów kontrolnych jakości odprowadzanych
ścieków (próbki pobierane przez organy kontrolne) i stosować systemy ich podczyszczania
w miejscu powstawania tych ścieków (technologicznych).
3. INTEGRACJA OCHRONY ŚRODOWISKA Z PLANOWANIEM
PRZESTRZENNYM*
Istotę problemu wyrażają definicje zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego zawarte
w dwóch aktach prawnych, zasadniczych dla problemu integracji problematyki gospodarki
przestrzennej i ochrony środowiska:

w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.
(Dz.U. Nr 80, poz. 717);

oraz w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62 poz.
627 z późn. zmianami).
Zgodnie z art. 3 pkt 50 ustawy Prawo ochrony środowiska, „zrównoważonym rozwojem”
jest „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
* Na podstawie artykułu „Koncepcje integracji ochrony środowiska z planowaniem przestrzennym”
opublikowanym w periodyku Środowisko i Rozwój Nr 1/2003, Biuletyn Ministerstwa Środowiska.
Z kolei art. 2 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym stanowi iż „ład
przestrzenny” to „takie kształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz
uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne”.
Należy zauważyć jednak, że przepisy obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, podobnie zresztą jak przepisy poprzednio obowiązującej ustawy z 7 lipca
1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, mimo deklaracji zawartych we wstępnych artykułach, nie stwarzają warunków, aby gospodarka przestrzenna stanowiła skuteczne narzędzie zrównoważonego rozwoju.
Dotychczasowe podejście do tej problematyki zaowocowało jedynie sformalizowaniem
procedury planistycznej, kosztem merytorycznej wartości ustaleń planistycznych W takim
stanie rzeczy, realizacja wielu zadań i wielu aspektów II Polityki Ekologicznej Państwa,
Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007–2010 oraz Programu wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata
2002–2010 jest nierealna. Ponadto efektywność polityki ekologicznej i przyszłych programów ochrony środowiska na poziomie województw, powiatów i gmin poważnie ogranicza
formuła procesu planistycznego oraz określony przepisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zakres ustaleń planu.
Co prawda w większości dokumentów planistycznych przygotowanych i zatwierdzonych
w ostatnich latach istnieją zapisy dotyczące zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego,
ale są one formułowane zbyt ogólnie, a ich zakres jest niewystarczający. Nie są one również
przełożone na konkretne działania i zadania programowe.
W rzeczywistości uwzględnienie zasad zrównoważonego rozwoju i uwarunkowań ekologicznych w planach przestrzennych jest niedostateczne, a aspekty przyrodnicze są często
traktowane bardzo pobieżnie. Poza tym dość powszechne jest sporządzanie miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego dla drobnych działek lub ich zespołów co sprowadza system planowania przestrzennego do pozycji narzędzia mającego zaspokoić indywidualne potrzeby inwestorów a nie kształtować harmonijne zagospodarowanie przestrzeni.
Również mnogość nieskoordynowanych dokumentów programowo-przestrzenych, opracowanych na poziomach: krajowym, wojewódzkim. powiatowym i gminnym powoduje postępującą dezintegrację oraz nieefektywność funkcjonowania podstawowych instrumentów
zarządzania ochroną środowiska i gospodarowania przestrzenią. Tymczasem plany zagospodarowania przestrzennego powinny być podstawowym instrumentem zrównoważonego
rozwoju ładu przestrzennego.
4. PRZEDSIĘWZIĘCIA PRIORYTETOWE DLA RACJONALNEGO
UŻYTKOWANIA ZASOBÓW NATURALNYCH ORAZ POPRAWY
JAKOŚCI ŚRODOWISKA (UWARUNKOWANIA PRAWNE,
EKONOMICZNE, TECHNICZNE I ORGANIZACYJNE) WYNIKAJĄCE Z CELÓW KRÓTKO- I ŚREDNIOTERMINOWYCH
W myśl sformułowanych przez Ministerstwo Środowiska „Wytycznych sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (2002 r.) przyjęte zadania
podzielono na:

zadania własne gminy (W) (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy

zadania koordynowane (K) (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów
naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale odległych
bezpośrednio organom powiatu, województwa, bądź centralnym).

zadania wspierane (Ws) (pod zadaniem wspieranym należy rozumieć takie zadanie,
którego realizacja leży poza obowiązkami gminy. Władze gminy przewidują wsparcie
podmiotu realizującego zadanie, przy czym forma wsparcia może być organizacyjna
i/lub finansowa). Zadania wspierane mieszczą się w kategorii zadań koordynowanych
wyróżnionych w wytycznych rządowych.
Zadania ponadto zostały pogrupowane według przyjętych celów:
1. Zachowanie i wzbogacenie walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy
2. Przywrócenie równowagi przyrodniczej na obszarach rolniczych
3. Ochrona powierzchni ziemi i rekultywacja terenów zdegradowanych
4. Poprawa bilansu hydrologicznego gminy
5. Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz zachowanie zasobów wód podziemnych
6. Poprawa jakości powietrza
7. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy i promocja walorów
przyrodniczych
8. Poprawa klimatu akustycznego gminy
9. Minimalizacja zagrożeń ze strony promieniowania elektromagnetycznego
10. Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego gminy
11. Zmniejszenie obciążenia środowiska odpadami
teraz tabelki poprzeczne 1
5. OSZACOWANIE MOŻLIWOŚCI I ZAGROŻEŃ
FINANSOWANIA PROGRAMU
Możliwości finansowania zadań ujętych w planie*
Źródła finansowania inwestycji ekologicznych związanych z gospodarką odpadami można
podzielić na trzy grupy:

publiczne — np. pochodzące z budżetu państwa, miasta lub gminy lub pozabudżetowych
instytucji publicznych,

prywatne — np. z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw
leasingowych,

prywatno-publiczne — np. ze spółek prawa handlowego z udziałem gminy.
Dominującymi formami finansowania inwestycji ekologicznych są:



zobowiązania kapitałowe — kredyty, pożyczki, obligacje, leasing,
udziały kapitałowe — akcje i udziały w spółkach,
dotacje.
Wszystkie wyżej wymienione źródła finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami, przewidziane w Planie Gospodarki odpadami mogą występować zarówno pojedynczo
jak i łącznie.
Kredyty bankowe można podzielić na:

kredyty udzielane ze środków własnych — kredyt komercyjny,

kredyty ze środków powierzonych — otrzymanych z innych źródeł na uzgodnionych
warunkach,

kredyty udzielane ze środków własnych z dopłatą do oprocentowania przez instytucje
zewnętrzne.
W Polsce występują najczęściej następujące formy finansowania inwestycji w zakresie
gospodarki odpadami:

fundusze własne inwestorów,

pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów,

udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej,

kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A.)
z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty
konsorcjalne,

zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe
(np. z ekokonwersji poprzez EKOFUNDUSZ, konwersji długu wobec Finlandii),

kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju — EBOiR, Bank Światowy),

kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne,
* Wykorzystano w całości rozdział zawarty w Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kutnowskiego
autorstwa Głównego Instytutu Górnictwa — Zakład Ochrony Wód

leasing.
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy
ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa ustawa — Prawo Ochrony Środowiska.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej działa od 1989 r., a w 1993 r.
nadano osobowość prawną wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki
wodnej oraz powołano gminne fundusze. W 1999 r., w związku z reformą ustrojową państwa,
powstały fundusze powiatowe.
Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalności
określa II Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe — dokumenty wewnętrzne Narodowego Funduszu, w tym zwłaszcza zasady udzielania
pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony środowiska przed odpadami, zakłada się dofinansowanie zadań
inwestycyjnych zgodnych z niżej wymienionymi programami priorytetowymi:

Unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym
(autozłom, płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne) oraz
zbiórka i poddanie odzyskowi olejów przepracowanych.

Likwidacja uciążliwości starych składowisk odpadów niebezpiecznych.

Przeciwdziałanie powstawaniu i unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i odpadów
niebezpiecznych.

Realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów
komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie
systemów zagospodarowywania osadów ściekowych).
Rolą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych
o zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu opłat
za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. W każdym województwie WFOŚiGW przygotowują na wzór NFOŚiGW listy zadań priorytetowych, które
mogą być dofinansowywane z ich środków oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać
przy wyborze zadań do realizacji.
Warunki udzielenia dofinansowania:

udokumentowane pełne pokrycie planowanych kosztów przedsięwzięcia, wywiązanie się
przez Wnioskodawcę z obowiązku uiszczania opłat i kar stanowiących przychody
Narodowego Funduszu oraz wywiązywania się z innych zobowiązań w stosunku do
Funduszu,

przedsięwzięcie nie może być zakończone,

udzielone dofinansowanie nie może przekroczyć kosztów przedsięwzięcia.
Fundusze, oprócz udzielania pożyczek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1
ustawy Prawo ochrony środowiska także mogą:

udzielać dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek,

wnosić udziały do spółek działających w kraju,

nabywać obligacje, akcje i udziały spółek działających w kraju.
W kryteriach oceny Wniosku o dofinansowanie punktowana jest także pozycja przedsięwzięcia na liście przedsięwzięć priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska określa przeznaczenie środków finansowych funduszy gminnych, powiatowych i wojewódzkich. I tak środki gminnych
funduszy zgodnie z art. 406 w/w ustawy przeznaczone są na:

edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju,

wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska,

wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła,

realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska
i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej
i obiektów małej retencji wodnej,

urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków, realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami,

wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom,

profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska,

wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii,

wspieranie ekologicznych form transportu,

działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby,
powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących
metodami ekologicznymi położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody,

inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce
wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony
środowiska.
Środki powiatowych funduszy przeznacza się na wspomaganie działalności wymienionej
powyżej a ponadto na:

realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi,

inne zadania ustalone przez radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce
wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony
środowiska.
Fundacje i programy pomocowe
Fundacja EKOFUNDUSZ
EKOFUNDUSZ jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego
zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na
wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas
decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria,
Italia, Szwecja i Norwegia. Tak więc EKOFUNDUSZ zarządza środkami finansowymi
pochodzącymi z ekokonwersji łącznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach
1992–2010. EKOFUNDUSZ jest niezależną fundacją działającą według prawa polskiego,
a w szczególności ustawy o fundacjach oraz Statutu. Obecnie Fundatorem jest Minister
Skarbu Państwa. W Statucie EKOFUNDUSZU pięć sektorów ochrony środowiska uznanych
zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi:

ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza),

ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej
(ochrona wód),

ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu),

ochrona różnorodności biologicznej,

gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.
W zakresie gospodarki odpadami priorytetami EKOFUNDUSZU są:

tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych i niebezpiecznych,

przedsięwzięcia związane z eliminacją powstawania odpadów niebezpiecznych w procesach przemysłowych (promocja „czystszych technologii”) i likwidacją składowisk
odpadów tego rodzaju,

rekultywacja gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi stanowiącymi zagrożenie dla zdrowia ludzi lub świata przyrody.
We wszystkich pięciu sektorach pomoc finansową EKOFUNDUSZU uzyskać mogą tylko te
projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów
ekologicznych do kosztów. Poza tym zalecane jest, aby projekty spełniały przynajmniej
jeden z następujących warunków:



wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów — donatorów,
uruchomienie krajowej produkcji urządzeń dla ochrony środowiska,
szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia.
EKOFUNDUSZ udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji a także
preferencyjnych pożyczek. Dotacje uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji
związanych bezpośrednio z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie przyrody również projekty nieinwestycyjne. EKOFUNDUSZ nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych, a także studiów i opracowań oraz tworzenia wszelkiego
rodzaju dokumentacji projektowej.
Z reguły wysokość dotacji dla przedsięwzięć inwestycyjnych obliczana jest ze wskaźników
NPV oraz IRR. Jeżeli wniosek o dofinansowanie składa jednostka gospodarcza, dotacja
EKOFUNDUSZU z reguły nie przekracza 20% kosztów projektu, a jedynie w szczególnie
uzasadnionych przypadkach może dochodzić do 30%.
Gdy inwestorem są władze samorządowe, dotacja może pokryć do 30% kosztów (w przypadkach szczególnych do 50%), a dla jednostek budżetowych, podejmujących inwestycje
proekologiczne wykraczające poza ich zadania statutowe, dofinansowanie EKOFUNDUSZU
może pokryć do 50% kosztów.
W odniesieniu do projektów, prowadzonych przez pozarządowe organizacje społeczne
(przyrodnicze, charytatywne) nie nastawione na generowanie zysków, dotacja EKOFUNDUSZU może pokryć do 80% kosztów w projekcie z dziedziny ochrony przyrody i do 50%
w inwestycjach związanych z ochroną środowiska.
EKOFUNDUSZ może wspierać zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i będące
w fazie realizacji, jeżeli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%. Racjonalna
gospodarka odpadami została włączona do sektorów priorytetowych EKOFUNDUSZU
dopiero w 1998 r.
Inne fundacje

Agencja Rozwoju Komunalnego w Warszawie,

Environmental Know- How Fund w Warszawie,

Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Counterpart Fund w Warszawie,

Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej,

Polska Agencja Rozwoju Regionalnego,

Program Małych Dotacji GEF,

Projekt Umbrella.
Banki
Najbardziej aktywnie wspierają inwestycje proekologiczne następujące banki:

Bank Ochrony Środowiska S.A. — statutowo nałożony obowiązek kredytowania inwestycji służących ochronie środowiska,

Bank Gdański S.A.,

Bank Rozwoju Eksportu S.A.,

Polski Bank Rozwoju S.A.,

Bank Światowy,

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Instytucje leasingowe
Instytucje leasingowe finansujące gospodarkę odpadami:

Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEASING S.A., BEL Leasing Sp. z o.o.,

BISE Leasing S.A.,

Centralne Towarzystwo Leasingowe S.A.,

Europejski Fundusz Leasingowy Sp. z o.o.
Fundusze Strukturalne, Fundusz Spójności oraz Programy operacyjne
Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaistnieje możliwość finansowania inwestycji
w ochronie środowiska z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Ramy przedsięwzięć inwestycyjnych finansowanych w przyszłości ze wspomnianych funduszy określa
Narodowy Plan Rozwoju (2004–2006).
Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami będą mogły otrzymać wsparcie głównie
z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF). Priorytetowe zadania z dziedziny ochrony środowiska, a wśród nich te związane z gospodarką odpadami będą realizowane
w ramach dwóch programów operacyjnych, przygotowanych przez Rząd Polski na podstawie Narodowego Planu Rozwoju 2004–2006. Są to:


Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Gospodarki”.
Ochrona środowiska otrzyma także wsparcie z Funduszu Spójności (Cohesion Fund).
Jednym z kierunków interwencji Funduszu Spójności, umożliwiającym Polsce stopniowe
wypełnianie zobowiązań podjętych w trakcie negocjacji akcesyjnych jest racjonalizacja
gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest skierowany
przede wszystkim do samorządów Celem generalnym Programu jest zapewnienie wszystkim
regionom naszego kraju udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych gospodarki
poprzez tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności oraz przeciwdziałanie marginalizacji. Na realizację tego Programu przeznaczonych będzie 4385,2 mln euro, w tym z funduszy strukturalnych 2869,5 euro. Na inwestycje pro-środowiskowe przeznaczona została
kwota 545,2 mln euro. Beneficjentami końcowymi pomocy mogą być:

samorządy województw, powiatów i gmin

spółki komunalne oraz agencje rozwoju regionalnego

instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa,
głównie małe i średnie
Priorytety środowiskowe znalazły się w trzech działaniach programu. Są to:

Infrastruktura Ochrony Środowiska

Infrastruktura Lokalna

Rewitalizacja Obszarów Zdegradowanych
W ramach działania — Infrastruktura Ochrony Środowiska, w zakresie gospodarki
odpadami realizowane będą następujące projekty:

Organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu

Wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, m.in. Budowa sortowni,
kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i mechanicznej utylizacji
odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów, likwidacja „dzikich” składowisk.
W ramach działania — Infrastruktura Lokalna mogą być realizowane mała inwestycje
o oddziaływaniu lokalnym, na terenach wiejskich i w małych miastach (do 15 tys.
mieszkańców). Rodzaje projektów z dziedziny gospodarki odpadami, możliwe do wsparcia:

Budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych

Budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieużytych środków ochrony
roślin

Likwidacja dzikich składowisk

Kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące
m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, pozyskiwanie surowców
wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych, itp.
W ramach działania — Rewitalizacja obszarów Zdegradowanych pomoc finansową mogą
otrzymać projekty inwestycyjne dotyczące rewitalizacji obszarów miejskich
i poprzemysłowych.
Maksymalny udział środków ERDF w realizacji projektów w ramach ZPORR — 75%,
a w przypadku inwestycji infrastrukturalnych generujących znaczący zysk netto — 50%.
Sektorowy Program Operacyjny — Wzrost Konkurencyjności Gospodarki
Sektorowy Program Operacyjny — Wzrost Konkurencyjności Gospodarki skierowany jest
do dużych, średnich i małych przedsiębiorstw, z wyłączeniem spółek komunalnych (dla nich
przeznaczone są fundusze w ramach ZPORR).
Celem programu jest wzmocnienie pozycji konkurencyjności przedsiębiorstw działających
na rynku europejskim. W ramach tego Programu przewiduje się wspierania przedsiębiorstw
w zakresie dostosowywania do wymagań Wspólnoty Europejskiej w zakresie ochrony
środowiska. Obecnie (tj. w czerwcu 2003) w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej trwają prace nad kolejnym uzupełnieniem do SPO WKG. Uzupełnienie ma
zawierać zasady wdrażania SPO, rodzaje projektów jakie mogą uzyskać wsparcie, informacje o tym kto może być beneficjentem Programu oraz określenie maksymalnego poziomu
wsparcia.
Fundusz Spójności (Cohesion Fund)
Wsparcie z Funduszu Spójności mogą otrzymać następujące przedsięwzięcia:

Budowa, rozbudowa lub modernizacja składowisk odpadów komunalnych oraz
tworzenie systemu recyklingu i unieszkodliwianiu odpadów komunalnych (sortownie,
kompostownie itp.);

Tworzenie systemu zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych (w tym
spalarnie);

Tworzenie systemów zagospodarowania osadów ściekowych (w tym spalarnie);

Rekultywacja obszarów zdegradowanych przez przemysł i inne szkodliwe oddziaływania.
W ramach Funduszu Spójności będą mogły uzyskać wsparcie przedsięwzięcia spełniające
następujące kryteria:
Zgodność z celami polityki ekologicznej UE, którymi są: ochrona, zachowanie i poprawa
jakości środowiska, ochrona zdrowia ludzkiego, oszczędne i racjonalne wykorzystywanie
zasobów naturalnych

Zgodność z zasadami polityki ekologicznej UE, a w szczególności z: zasadą przezorności, zasadą prewencji, zasadą likwidowania zanieczyszczeń u źródła, zasadą zanieczyszczający płaci.

Umożliwienie wywiązania się ze zobowiązań akcesyjnych

Przedsięwzięcia będące kontynuacją programu ISPA

Wspieranie w pierwszej kolejności przedsięwzięć, w których odbiorcą będzie samorząd
terytorialny, związek gmin, przedsiębiorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny

Przedsięwzięcia (grupy przedsięwzięć) o wartości progowej 10 mln euro

Zmniejszenie zanieczyszczeń oddziałujących na znaczną liczbę ludzi, przy najniższych
kosztach tej redukcji (efektywność ekologiczna i ekonomiczna przedsięwzięć

Przyczyniania się w największym stopniu do osiągnięcia gospodarczej i społecznej
spójności Polski z UE (projekty o potencjalnie najwyższych korzyściach ekonomicznych
i społecznych)
W zakresie gospodarki odpadami wsparcie z Funduszu Spójności będą mogły otrzymać
projekty umożliwiające osiąganie standardów UE, w tym głównie przeznaczone na:

Realizację inwestycji w największych aglomeracjach, zgodnie z opracowanymi planami
gospodarki odpadami;

Realizację inwestycji na terenach, gdzie składowiska odpadów stwarzają zagrożenie dla
wód podziemnych;

Realizację inwestycji na obszarach, gdzie wyczerpuje się pojemność składowiska
W procesie kwalifikacji inwestycji do współfinansowania brana będzie pod uwagę odległość
projektowanego lub modernizowanego składowiska od miasta, zgodnie z zasadą ograniczenia transportu odpadów
Ranking przedsięwzięć będzie następujący:

I priorytet — systemy gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200000 mieszkańców, lub służące grupie odbiorców powyżej 200000

II priorytet — systemy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 150000 do 200000
mieszkańców, lub służące grupie odbiorców liczącej od 150000 do 200000

systemy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 100000 do 150000 mieszkańców, lub
służące grupie odbiorców liczącej od 100000 do 150000
Stan przygotowania przedsięwzięcia powinien obejmować decyzje o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu i uregulowane prawo do terenu.
Rodzaje działań do realizacji w ramach Funduszu Spójności w zakresie gospodarki
odpadami:

komunalne systemy zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów;

budowa instalacji do biologicznego i termicznego przekształcania odpadów;

budowa instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych; wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów, w tym niebezpiecznych;

budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych (niebezpiecznych) oraz rekultywacja składowisk wyłączonych z eksploatacji.
Narodowy Plan Rozwoju będzie służył jako podstawa negocjowania przez Polskę Podstaw
Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework), dokumentu określającego kierunki
i wysokość wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych oraz jako podstawa interwencji z Funduszu Spójności.
W ramach jednego z priorytetów Narodowego Planu Rozwoju: Ochrona środowiska i zagospodarowanie przestrzenne podstawowe znaczenie będzie miało wsparcie inwestycyjne
ukierunkowane między innymi na racjonalną gospodarkę odpadami. W zakresie gospodarki
odpadami i ochrony powierzchni ziemi wsparcie inwestycyjne w okresie realizacji Narodowego Planu Rozwoju przeznaczone będzie przede wszystkim na budowę, rozbudowę lub
modernizację składowisk odpadów komunalnych, systemy selektywnej zbiórki, recyklingu
i odzysku odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie), systemy zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.
Dwa pierwsze kierunki realizowane będą głównie w ramach Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), natomiast trzeci pozostanie domeną działań o charakterze krajowym, wspieranych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodna. Środki finansowe, przeznaczone na rekultywację
uciążliwych dla środowiska składowisk, w tym składowisk odpadów przemysłowych
dostępne są w ramach środowiskowych funduszy celowych oraz z uwagi na koncentrację
przestrzenną i duże koszty takich działań, w ograniczonym zakresie także w ramach
ZPORR.
Sektorowy program operacyjny — Ochrona środowiska i gospodarka wodna wspiera
działania na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska, w szczególności z uwzględnieniem
zasady przezorności.
Program będzie finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
(ERDF) oraz ze środków krajowych. Ogółem na program operacyjny w latach 2004–2006
przeznaczone będzie 6645 mln Euro, a wkład krajowy ze środków publicznych wyniesie 129
mln Euro, co stanowi 29,7% wszystkich środków przeznaczonych na program. Na realizację
priorytetu — ochrona środowiska na obszarach zanieczyszczonych — przeznaczono 23%
środków. Realizacja tego priorytetu umożliwi między innymi stworzenie kompleksowego
systemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi.
Równolegle z realizacją sektorowych programów operacyjnych i programu regionalnego
realizowane będą duże projekty współfinansowane z Funduszu Spójności. Z funduszu tego
wsparcie uzyska między innymi sektor środowisko. W ramach tego sektora nastąpi wsparcie
gospodarki odpadami komunalnymi, mające na celu stworzenie systemów zbiorki, transportu, odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych. W ramach tego priorytetu będą
realizowane działania, służące stworzeniu zintegrowanego systemu gospodarki odpadami
oraz działania związane z eliminacją zanieczyszczeń azbestem.
Łącznie suma środków publicznych (Fundusze Strukturalne, Fundusz Spójności, środki krajowe) w realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004–2006 wyniesie ponad 20092 mln Euro,
z czego 13862 mln Euro tj. 69% całości sumy pochodzić będzie ze środków wspólnotowych.
Obok środków publicznych w realizacji Narodowego Planu Rozwoju będą uczestniczyły
także środki prywatne — pomoc kierowana do przedsiębiorstw będzie podlegała zasadom
konkurencji. Łączna wartość niezbędnego wkładu ze strony podmiotów prywatnych szacowana jest na około 3 165 mln Euro, co podwyższa łączną sumę środków zaangażowanych
w realizację NPR do ponad 23 mld Euro, z czego na Sektorowy Program Operacyjny:
Ochrona środowiska i gospodarka wodna — 5,5% całości środków (516,0 mln Euro) oraz na
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego — 30,3% całości środków
(2805,8 mm Euro).
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004–2006, będący strategicznym średniookresowym
dokumentem planistycznym, wskazującym kierunki interwencji publicznej o charakterze
strukturalnym, przewiduje koncentrację działań na wybranych priorytetach rozwoju. Jest
wśród nich priorytet: Ochrona środowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska.
Priorytet ten w ramach Narodowego Planu Rozwoju będzie realizowany poprzez:

Część środowiskową Funduszu Spójności — 2,6–3,1 mld Euro (2 mld Euro wkład UE),

Sektorowy Program Operacyjny: Ochrona środowiska i gospodarka wodna — 643 mm
Euro (516 mln Euro środki ERDF).
Podział zadań pomiędzy Fundusz Spójności a Program operacyjny ochrony środowiska
i gospodarki wodnej, opierać się powinien na zasadzie rozdzielności działań. W ramach
Programu Operacyjnego realizowane będą między innymi działania, gdzie przewiduje się
udział podmiotów niepublicznych (np. odpady niebezpieczne). Program Operacyjny opierał
się będzie o środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF). Przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska realizowane będą w ramach Sektorowego Programu
Operacyjnego (SPO) — Wzrost konkurencyjności gospodarki oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR)
Przedsięwzięcia możliwe do wsparcia z Funduszy Strukturalnych w ramach Narodowego
Planu Rozwoju w zakresie gospodarki odpadami obejmują:
1. Budowę nowych, modernizację istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk oraz
likwidacja dzikich składowisk (SPO — Wzrost konkurencyjności gospodarki);
2. Wprowadzenie na szeroką skalę recyklingu oraz budowa zakładów unieszkodliwiania
odpadów (ZPORR);
Realizację inwestycji przyczyniających się do rozwiązywania problemów odpadów przemysłowych i niebezpiecznych (SPO — Wzrost konkurencyjności gospodarki).
Teraz tabelki poprzeczne 2
6. MONITORING REALIZACJI CELÓW ŚRODOWISKOWYCH
POWIATU I GMINY — KRYTERIA, ZASADY ORGANIZACYJNE,
LIMITY I WSKAŹNIKI*
Proces zarządzania środowiskiem spoczywa na władzach lokalnych. Mając na uwadze
spójność koordynacji działań pomiędzy poszczególnymi szczeblami władz samorządowych
i rządowych a także współpracę z pozostałymi partnerami, zarządzanie środowiskiem gminy
Działoszyn przy pomocy Programu Ochrony Środowiska wymagać będzie ustalenia roli
i zakresu działania poszczególnych podmiotów zaangażowanych w jego realizację, struktury
organizacji Programu oraz systemu monitoringu.
Partnerzy — podmioty realizujące Program nie stanowią grupy jednorodnej. Należą do nich
m.in. struktury administracyjne władz samorządowych obszaru. Do nich należy bezpośrednie zarządzanie Programem. Władze powiatu pełnią w odniesieniu do Programu kilka
funkcji. Jedną z ważniejszych jest funkcja regulacyjna, na którą składają się akty prawa
lokalnego uchwały oraz decyzje administracyjne związane odpowiednio z określonymi
obszarami zagadnień środowiskowych. Władze pełnią również funkcje wykonawcze (zadania wynikające z ustaw) i kontrolne. Pożądane jest, aby władze powiatu i gminy pełniły
również funkcje wspierające dla podmiotów zaangażowanych w rozwój gminy oraz funkcje
kreującą działania ukierunkowane na poprawę środowiska.
Inną grupą są partnerzy wykonujący zadania Programu, a jeszcze inną społeczność lokalna
będąca zarazem beneficjentem jego rezultatów.
Struktura organizacyjna zarządzania Programem Ochrony Środowiska
Nadzór nad realizacją programu w praktyce oznacza określenie zasad zarządzania nim wraz
z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program Ochrony Środowiska jest
dla gminy dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument realizacji prawa
miejscowego (gminy) pozostając w ścisłym związku z planami zagospodarowania przestrzennego powiatu i województwa, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania
oraz decyzjami związanymi z realizacją przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodnościekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych.
Samorząd gminy posiada kompetencje pozwalające mu realizować zawarte w programie cele
i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityką regionalną konieczna jest
ścisła współpraca z organami dysponującymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikającymi z ich kompetencji na szczeblu powiatu i województwa.
Nie mniej ważnym jest wewnętrzny system usprawnień związanych z przepływem informacji i kompletnością decyzji administracyjnych wydawanych na szczeblu gminy.
Jednym z niezbędnych elementów umożliwiających efektywne zarządzanie Programem jest
system monitorowania Programu.
* Zgodnie z Programem ochrony środowiska dla powiatu radomszczańskiego.
Monitoring
Program Ochrony Środowiska jest narzędziem wdrażania polityki ochrony środowiska
w gminie. Oznacza to konieczność monitorowania zmian zachodzących w gminie poprzez
regularne ocenianie stopnia jego realizacji w odniesieniu do stopnia realizacji założonych
działań, przyjętych celów, a także ustalania rozbieżności pomiędzy założonymi celami
i działaniami, a ich wykonaniem.
Ostatnim elementem tej analizy jest ustalenie przyczyn ujawnionych rozbieżności. Cykliczność oceny zakłada okres dwóch lat. Niezależnie od tego, monitorowanie Programu odbywać się będzie poprzez roczną ocenę wykonania założonego na wskazane działania budżetu.
Należy przyjąć, że aktualizacja polityki długookresowej odbywać się będzie co cztery lata.
Dla prawidłowej oceny realizacji Programu należy przyjąć uporządkowany system mierników jego efektywności.
Mierniki te dzielą się na trzy zasadnicze grupy:



mierniki ekonomiczne,
ekologiczne,
społeczne (świadomości społecznej).
Mierniki ekonomiczne związane są z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska
przy założeniu, że punktem odniesienia są określone efekty ekologiczne. Należą do nich
łączny i jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu
w okresie eksploatacji, a także trwałość efektu w określonym czasie.
W grupie mierników ekologicznych znajdą się mierniki określające stan środowiska, stopień
zmian w nim zachodzących oraz mierniki określające skutki zdrowotne dla populacji.
Miernikami będą:









jakość wód powierzchniowych i podziemnych,
długość sieci kanalizacyjnej,
ilość odpadów komunalnych na 1 mieszkańca na rok,
wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych,
wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych,
wielkość lesistości powierzchni lasów na 1 mieszkańca,
powierzchnia terenów objętych ochroną prawną,
powierzchnia terenów zdegradowanych,
nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Mierniki społeczne to:

udział społeczeństwa w działaniach związanych z ochroną środowiska,

stopień uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilość i rodzaje interwencji społecznej),

ilość i zróżnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie,
udział mediów lokalnych, zaangażowanie różnych grup/społeczności),

ilość działań prawnych (procesów) odszkodowawczych związanych ze zniszczeniami
środowiska.
Decyzja o przyjęciu liczby i rodzajach wskaźników jest decyzją ustalającą określony system
oceny przyjętej polityki ochrony środowiska w gminie. Oprócz ich doboru konieczne jest
ustalenie sposobu ich agregacji, a następnie interpretacji.
Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań Programu
Ochrony Środowiska gminy Działoszyn niezbędna jest okresowa wymiana informacji
pomiędzy starostwem i gminą, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia
zaawansowania realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań gminy).
Przewiduje się wymianę w/w informacji w sposób zorganizowany w ustalonej formie
pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczość okresowa).
7. ZADANIA STRATEGICZNE PROGRAMU OCHRONY
ŚRODOWISKA
W celu realizacji przyjętej w niniejszym opracowaniu strategii ochrony środowiska gminy
Działoszyn niezbędne jest w realizacji do 2011 roku następujących przedsięwzięć:
Lp.
Zadania
Termin realizacji do
1. Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Działoszynie
do 3000 m3/d
2011
2. Rozbudowa i modernizacja techniczna i obiektowa oczyszczalni
ścieków w Trębaczewie do 1100 m3/d
2011
3. Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gm. Działoszyn
o długości łącznej 20 km podłączonej do oczyszczalni
w Działoszynie i ok. 1 km pod łączonej do oczyszczalni ścieków
w Trębaczewie
2011
4. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i indywidualnych systemów
grzewczych i lokalnych kotłowni (poprzez termorenowacje
budynków i zmianę nośników energii na bardziej ekologiczne)
2011
5. Otrzymanie przez jednostki gospodarcze „pozwoleń
zintegrowanych”, których to dotyczy
2007
8. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
Gmina Działoszyn jest gminą rolniczo-leśną o powierzchni 121 km2 co stanowi 7,55%
powierzchni powiatu pajęczańskiego. Lasy zajmują 5,5 tys. ha powierzchni gminy, co
stanowi 40%.
Ludność gminy Działoszyn to 6505 osób, a miasto Działoszyn to 6894 osoby.
Infrastruktura gm. Działoszyn:

zaopatrzenie w energię elektryczną 100%

sieci kanalizacyjnej 20,2 km w Działoszynie i 13,5 km w gminie. Projektuje się wybudowanie 20 km sieci kanalizacyjnej sanitarnej podłączonej do oczyszczalni
w Działoszynie, którą przewiduje się rozbudować i zmodernizować do przepustowości
3000 m3/d oraz 1 km kanalizacji sanitarnej podłączonej do oczyszczalni ścieków
w Trębaczewie, dla której przewiduje się modernizację techniczną i obiektową do przepustowości 1100 m3/d

z sieci gazowej przewodowej gmina nie korzysta, natomiast wykorzystywany jest gaz
propan-butan

zaopatrzenie w energię cieplną przez indywidualne kotłownie węglowe, olejowe i na
„ekogroszek” oraz kotłownie osiedlowe np. Spółdzielni Mieszkaniowej „Nad Wartą”
zasilane z kotłowni olejowej.
Program zawiera diagnozę stanu środowiska i tendencje jego przekształceń w gminie
Działoszyn, cele ekologiczne do osiągnięcia w perspektywie 8-letniej, priorytetowe kierunki
działań dla okresu 8- i 4-letniego, a także szczegółowe zestawienia zadań do realizacji
w perspektywie 4-letniej.
W programie uwzględniono wszystkie aspekty ochrony środowiska i zrównoważonego użytkowania jego zasobów — od edukacji ekologicznej, poprzez ochronę gleb aż po problematykę bezpieczeństwa ekologicznego. Jednakże uwarunkowania regionalne i lokalne powodują, że najistotniejsze zadania do rozwiązania w najbliższych latach koncentrują się głównie
wokół:



rozwiązania problemów gospodarki ściekowej,
poprawy bilansu hydrologicznego,
ochrony gleb i przestrzeni przyrodniczej w warunkach gospodarki rolnej.
Zadaniami, których rozwiązaniem w najbliższych latach winno stać się troską mieszkańców
i władz gminy to:

budowa studni awaryjnych w Zalesiakach, Bobrownikach, nowej przepompowni
w Trębaczewie oraz rozwiązanie problemów z dostawą wody w Działoszynie
(modernizacja hydroforni) i ujęcia wody pitnej w Raciszynie (dla wsi Draby, Młynki i
Szczepany,

rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Działoszynie do przepustowości
3000 m3/d,

rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Trębaczewie do przepustowości
1100 m3/d,

budowa 21 km kanalizacji sanitarnej łącznie z przyłączami (20 km podłączonych do
oczyszczalni w Działoszynie i 1 km podłączonych do oczyszczalni w Trębaczewie)
według opracowanej dokumentacji oczyszczalni ścieków,

zaopatrzenie w energię cieplną ze źródeł ekologicznych (gaz, oleje o niskiej zawartości
siarki, energia elektryczna),

podniesienie poziomu świadomości ekologicznej lokalnego społeczeństwa,

realizacja zadrzewień dolinnych i śródpolnych,

prowadzenie monitoringu środowiskowego.
Uwzględniono także programy ogólnokrajowe realizowane na terenie powiatu pajęczańskiego (np. program zwiększania lesistości kraju oraz program rolno-środowiskowy).
Zasadniczym zadaniem programu jest określenie zakresu zadań przewidzianych do realizacji
na terenie gminy, nadających się do finansowania ze środków zewnętrznych.