Zboża rzekome Gryka

Zboża rzekome
Grupę roślin rolniczych określanych jako zboża rzekome tworzą gatunki uprawne, które
botanicznie nie są spokrewnione ze zbożami. Są to gatunki należące do klasy roślin
dwuliściennych, jednak ze względu na podobny sposób uprawy i użytkowania plonu
zaliczane są do zbóż.
Zboża rzekome to:
 gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Mnch.)
 szarłat uprawny (Amaranthus hypochondriacus L.).
Gryka
Znaczenie gospodarcze i charakterystyka biologiczna
Plonem gryki są orzeszki wykorzystywane do produkcji kaszy gryczanej. Łupiny
orzeszków, tzw. łuski, znajdują zastosowanie jako wypełnienie ortopedycznych poduszek i
materaców. Gryka należy do klasy roślin dwuliściennych, rodziny rdestowatych.
Charakteryzuje się znacznie większą zawodnością plonowania niż zboża właściwe. Jest
rośliną jednoroczną, o krótkim, 60-80-dniowym okresie wegetacji. Po około 60 dniach jej
korzenie zaczynają zamierać. Gryka wytwarza rozgałęziające się podzielone węzłami
łodygi. Dorasta do wysokości 30-90 cm. Liście mają kształt blaszki sercowatostrzałkowaty, dolne są ogonkowe, a górne - siedzące. Kwiaty zebrane są w luźne grona na
końcach rozgałęzień. Zależnie od warunków pogodowych, jedna roślina może wytworzyć
od 500 do ponad 2000 kwiatów.
Najczęściej jednak nasiona wykształcają w mniej niż 10% kwiatów. Owocem i
jednocześnie plonem rolniczym są orzeszki.
Gryka jest gatunkiem obco-, owadopylnym. Nie jest to cecha korzystna, gdyż uzależnia
wielkość plonu od intensywności oblotu owadów zapylających, ponadto przedłuża okres
kwitnienia, co w konsekwencji prowadzi do nierównomiernego dojrzewania i osypywania
się dojrzałych orzeszków.
Wymagania klimatyczno-glebowe
Gryka, chociaż jest gatunkiem dnia długiego, to jednak może tworzyć nasiona również przy
krótkim dniu. Umożliwia to uprawę tego gatunku, np. w plonach wtórych i międzyplonach.
Ma dość duże wymagania cieplne i wodne. Najlepiej rozwija się w temperaturze około
20°C. Jest wrażliwa na przymrozki. Dobrze rośnie na glebach lekkich, ale tylko pod
warunkiem dostatecznej ilości wody i składników pokarmowych.
Agrotechnika
■
Stanowisko w zmianowaniu
Przedplonem dla gryki są najczęściej rośliny zbożowe. Może być jednak uprawiana po
międzyplonach ozimych zbieranych do połowy maja.
■
Uprawa roli
Uprawa roli pod grykę sianą w plonie głównym jest taka sama jak pod inne zboża jare.
Po międzyplonach ozimych zbieranych do końca pierwszej połowy maja zabiegi uprawowe
upraszcza się, stosując podorywkę lub kultywator i bronowanie przedsiewne. Zabiegi te
powinno się wykonać najlepiej w dniu zbioru międzyplonu.
■
Nawożenie
W przeciętnych warunkach zaleca się stosowanie nawozów mineralnych przedsiewnie, w
dawkach 20-40 kg/ha każdego ze składników: azotu (N/ ha), fosforu (P205/ha) i potasu
(K20/ha)
■
Siew
Ze względu na wrażliwość gryki na przymrozki, powinno się ją wysiewać nie wcześniej niż
po 10 maja. Grykę lepiej wysiewać w szerszej rozstawie rzędów (40 cm), na głębokość 2-3
cm i w obsadzie ok. 3 mln roślin na 1 ha. Zalecana ilość wysiewu wynosi od 60 do 125 kg
orzeszków na 1 ha, zależnie od ich wielkości (masy 1000 nasion).
■
Zabiegi pielęgnacyjne
Chwasty w uprawie gryki najlepiej zwalczać mechanicznie, stosując pielęgnację
mechaniczną w międzyrzędziach. Chemiczne zwalczanie chwastów jest trudne, gdyż gryka
jest wrażliwa na herbicydy i łatwo może ulec uszkodzeniom.
Zbiór
Najmniejsze straty uzyskuje się, stosując zbiór kombajnem. Ze względu na nierównomierne
dojrzewanie i łatwe osypywanie, zbiór należy rozpocząć, gdy 60-70% orzeszków
zbrunatnieje.
Szarłat
Znaczenie gospodarcze i charakterystyka biologiczna
Szarłat należy do klasy roślin dwuliściennych rodziny szarłatowatych. Jest gatunkiem
jednorocznym, jarym. Uprawa szarłatu była już znana ponad 4000 lat p.n.e. Jednak
zainteresowanie uprawą tego gatunku na szersza skalę wzrosło dopiero w latach 70. XX w.
Wtedy to stwierdzono, że jego nasiona zawierają dużo białka o szerokim składzie
aminokwasowym oraz tłuszczu. Szczególnie cennym składnikiem frakcji lipidów jest
skwalen. Jest to węglowodór wielonienasycony o właściwościach antybakteryjnych i
przeciwgrzybicznych.
Ponadto nasiona szarłatu zawierają inne substancje biologicznie czynne przydatne w
medycynie i dietetyce.
Szarłat wytwarza palowy system korzeniowy, wysoką, najczęściej ponad 100 cm,
rozgałęziona łodygę zakończoną zbitym kłosokształtnym kwiatostanem. Nasiona są bardzo
drobne, o masie 1000 nasion 0,7-1,1 g. Zabarwienie liści i łodyg może być ciemnozielone,
czerwone lub purpurowe. Kwiatostany zaś mogą być złociste, czerwone, purpurowe albo
brązowe, wyprostowane lub zwisające.
Szarłat ma stosunkowo długi okres wegetacji. Zbiór nasion przypada w okresie od końca
września do końca października.
Wymagania klimatyczno-glebowe
Szarłat uprawny jest gatunkiem ciepłolubnym. Dobrze rośnie i rozwija się w temperaturze
16-35°C. Uszkodzenia roślin występują wtedy, gdy temperatura obniży się do 4°C.
Jednocześnie jest to roślina bardzo oszczędnie gospodarująca wodą, dlatego może być
uprawiany w stanowiskach suchych, na różnych glebach zarówno piaszczystych, jak i
gliniastych.
Agrotechnika
■
Stanowisko w zmianowaniu
Szarłat może być uprawiany praktycznie po każdym przedplonie pozostawiającym
stanowisko wolne od chwastów.
■
Uprawa roli
Uprawa roli pod szarłat zależy od przedplonu. Jesienią należy wykonać głęboką orkę
przedzimową. Wiosenna uprawa ma na celu zarówno mechaniczne zwalczanie
wschodzących chwastów, jak i staranne przygotowanie roli pod wysiew małych nasion,
które powinny być umieszczone płytko, na jednakowej głębokości, co zapewnia
równomierne wschody.
■
Nawożenie
Zalecane dawki nawozów mineralnych wynoszą odpowiednio: 80 kg N/ha, i po 50-70 kg/ha
P205 i K20.
■
Siew
Szarłat najlepiej wysiewać w drugiej połowie maja, w ilości 0,6-1,2 kg/ ha, w szerokiej
rozstawie rzędów (40-60 cm).
■
Zabiegi pielęgnacyjne
Szarłat jest gatunkiem o dużej wrażliwości na herbicydy, dlatego zwalczanie chwastów
trzeba ograniczyć do uprawek międzyrzędowych.
Zbiór
Szarłat zbierany jest pod koniec września lub w październiku. W warunkach dobrej pogody
najlepiej przeprowadzić zbiór kombajnem zbożowym.