Document

3. WARTOŚCI EDUKACYJNE NADLEŚNICTWA SIENIAWA.
3.1. Charakterystyka ogólna Nadleśnictwa Sieniawa.
3.1.1. Położenie administracyjne i fizjograficzne.
Nadleśnictwo Sieniawa leży w północno-wschodniej części województwa
podkarpackiego. Zarządza lasami położonymi na terenie 7 gmin: Wiązownica, Kuryłówka,
Leżajsk, Stary Dzików, Adamówka, Sieniawa, Tryńcza, w granicach 4 powiatów:
Przeworskiego, Jarosławskiego, Leżajskiego i Lubaczowskiego. Powierzchnia ogólna
Nadleśnictwa wynosi 14 266.51 ha. Teren Nadleśnictwa podzielony jest na dwa obręby:
I Rudka składa się z 5 leśnictw: Kot, Majdan, Pawłowa, Szegdy, Nasienno-Szkółkarskie
i zajmuje 5 953.82 ha powierzchni, obręb II Sieniawa o powierzchni 8 312.69 ha w skład,
którego wchodzi 6 leśnictw: Białobrzeżki, Chrapy, Czerwona Wola, Przyjemek,
Witoldówka, Czerce.
Według podziału Polski na jednostki fizyczno-geograficzne teren Nadleśnictwa
Sieniawa leży w Obszarze Europy Zachodniej, Podobszarze Krajów Alpejsko-Karpackich,
Strefie Lasów Mieszanych, Prowincji Zachodniego i Północnego Podkarpacia,
Podprowincji Północnego Podkarpacia, Makroregionie Kotliny Sandomierskiej. Większość
obszaru Nadleśnictwa, położona w prawobrzeżnej zlewni Sanu należy do Mezoregionu
Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Pozostała niewielka część leżąca na zachód od Sanu
(Leśnictwo Białobrzeżki) należy do Mezoregionu Płaskowyżu Kolbuszowskiego.
Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną cały obszar Nadleśnictwa położony jest
w Krainie Małopolskiej (VI), Dzielnicy Wysoczyzn Sandomierskich (VI.11), Mezoregionie
Płaskowyżu Kolbuszowskiego (VI 11.b) i Mezoregionie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego
(VI.11.c).
Pod względem geomorfologicznym teren Nadleśnictwa leży w Strefie Alpejskiej,
Prowincji Kotlin Podkarpackich, Podprownicji Kotlin Podkarpackich Zachodnich,
Makroregionie Kotliny Sandomierskiej, Mezoregionie Wysoczyzn Centralnych
z Regionami Wysoczyzny Tarnogrodzkiej oraz Doliny Sanu. Deniwelacje względne na
terenach leśnych Nadleśnictwa wynoszą maksymalnie 76 m, przy czym na obszarze
Wysoczyzny Tarnogrodzkiej - 72 m, zaś Doliny Sanu - 7 m. Najniższy punkt znajduje się
w Leśnictwie Białobrzeżki (178,2 m n.p.m.), pomiędzy oddz. 297 i 298, najwyższy
natomiast w północno-wschodniej części obrębu Rudka, (254,2 m n.p.m.), na pagórze
morenowym w oddz. 28 Leśnictwa Pawłowa.
Klimat obszaru Nadleśnictwa należy do typu klimatu pochodzenia atlantyckiego,
rejonu klimatycznego podgórskich nizin i kotlin. Klimat ten jest stosunkowo łagodny,
o najkrótszej zimie i najdłuższym lecie w kraju. Charakteryzuje się on wysoką amplitudą
średnich temperatur miesięcznych wynoszących ok. 21 oC, oraz wysoką średnią temperaturą
roczną wynoszącą 8 oC. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 18 oC,
najzimniejszym - styczeń ze średnią temperaturą - 4 oC. Pokrywa śnieżna utrzymuje się tu
przez ok. 70 dni. Okres wegetacyjny trwa 220 dni. Średnia roczna ilość opadów
atmosferycznych wynosi 667 mm, a ich największa ilość przypada na miesiąc lipiec. Suma
promieniowania słonecznego wynosi tutaj 63 kcal/cm, co jest najwyższą bezpośredniego
promieniowania w Polsce. Panujące wiatry na tym terenie to głównie wiatry południowozachodnie i zachodnie. Średnia prędkość wiatru wynosi ok. 2,3-3,5 m/sek. Zarówno średnie
temperatury, opady atmosferyczne jak i panujące wiatry stwarzają na ogół korzystne
warunki wzrostu i rozwoju tutejszych drzewostanów.
Hydrograficznie Nadleśnictwo znajduje się w dorzeczu I rzędu rzeki Wisły, II rzędu
rzeki San, której zlewnię III i IV rzędu stanowią rzeki: Tanew, Lubaczówka, Wisłok,
Lubienia, Złota, Radawka, Ruczałka, Przykopa i inne oraz liczne potoki bez nazwy.
Ważnym elementem hydrologicznym terenu nadleśnictwa z uwagi na właściwości
retencyjne, są zespoły stawów rybnych oraz zbiorniki wodne. Stawy rybne usytuowane są
w podmokłych dolinach cieków Lubieni (oddz. 185, 186, 193, 194, 195, 202, 215 obrębu
Rudka) i Przykopy (oddz. 96, 110, 111, 120, 121 obrębu Rudka) oraz źródliskach
bezimiennych dopływów Lubaczówki (oddz. 82, 279 obrębu Sieniawa).
Istotne znaczenie dla warunków przyrodniczych Nadleśnictwa mają małe,
nieregularnie rozmieszczone na jego obszarze, bezodpływowe zagłębienia terenu, często
zabagnione i wypełnione torfami oraz murszami, pełniące funkcje swoistych nisz
ekologicznych.
3.1.2. Rys historyczny.
Puszcza Sandomierska w skład, której wchodziły obecne tereny leśne Nadleśnictwa
położona była w Kotlinie Sandomierskiej - tektonicznym Zapadlisku Przedkarpackim.
Prastara Puszcza sięgała w średniowieczu na południu po pas lessów podkarpackich.
Centralna część Puszczy ze względu na przewagę ubogich gleb piaszczystych porastał bór
sosnowy. teren ten był, więc mało atrakcyjny dla osadnictwa, stąd do dziś zachował swój
naturalny charakter. Dodatkowym czynnikiem ograniczającym zasiedlenie tego obszaru były
istniejące wówczas bagna, torfowiska i mokradła. Południową cześć Puszczy Sandomierskiej
o glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych porastały dębiny, lite drzewostany bukowe
i jodłowe, a na glebach podmokłych olszyny. Ta część Puszczy zróżnicowana pod względem
glebowym i siedliskowym była bardziej przydatna pod względem rolniczym, dlatego często ją
karczowano i przeznaczano pod uprawę roli.
Osadnictwo, początkowo rozproszone, wykazywało tendencje do koncentracji już
w X - XI/XII wieku. W XII - XIII od wschodu pojawia się na terenach nadwiślańskich
osadnictwo ruskie, zaś od połowy XIV wieku, po przyłączeniu przez Kazimierza Wielkiego
do Polski Rusi Czerwonej, rozpoczyna się energiczna kolonizacja tego terenu.
Począwszy od XVI wieku na terenie Puszczy Sandomierskiej pracowało wiele rudni,
węglarek, dymarek, maziarni, powielarni a także hut szkła, które powstawały w związku
z eksploatacją rudy darniowej i wypalaniem węgla. Wyrąb drzewostanów, spowodowany
zapotrzebowaniem na surowiec drzewny oraz karczowanie lasów pod grunty orne przyczyniły
się do zmniejszenia powierzchni Puszczy. Wraz z rozwojem przemysłu w XIX wieku, a co za
tym idzie rozbudową miast doszło do dalszego ubytku powierzchni leśnej i niszczenia
drzewostanów.
W dwudziestoleciu międzywojennym na leśnych obszarach Puszczy zbudowana
miasto Stalowa Wolę, zaś po II wojnie światowej w Tarnobrzegu powstało zagłębie siarkowe.
Przyspieszyło to urbanizację osiedli, wywarło wpływ na stan sanitarny i zdrowotny lasów
i spowodowało dalsze uszczuplenie puszczy.
Obok osadnictwa i intensyfikacji użytkowania lasów przeprowadzone na początku XX
wieku melioracje wodne spowodowały obniżenie poziomu wód gruntowych, co przyczyniło
się do zaniku na tych obszarach jodły i poszerzenia się powierzchni pokrytych sosną.
Lasy obecnego Nadleśnictwa Sieniawa należały do majątku XX Czartoryskich
Ordynacji Sieniawskiej i Pełkińskiej. Plan Gospodarstwa Lasowego na okres 1932/3 do
1941/2 dla Rewiru Łapajówka stwierdza, że gospodarka na tym terenie do roku 1900 była
poprawna. Zmiany na gorsze nastąpiły w okresie przed i po I wojnie światowej. Wówczas
duże połacie wyciętych drzewostanów nie zostały odnowione, a stosowane wtedy zręby
zupełne faworyzowały gatunki światłolubne (sosnę) i spowodowały zmianę składów
większości zespołów leśnych.
W czasie I wojny światowej lasy Nadleśnictwa Sieniawa narażone były na silną
penetrację przez miejscową ludność pozyskującą drewno. Tereny te uległy również silnemu
zubożeniu i zniekształceniu na skutek wypasu setek sztuk bydła.
Warto wspomnieć, że przed II wojną światową i w czasie jej trwania na terenie
obecnego Nadleśnictwa jeździła kolejka wąskotorowa, którą przewożono drewno do tartaku
w Czercach i Surochowie. Historia tej kolejki sięga prawdopodobnie roku 1914, kiedy to
została ufundowana przez ówczesnych właścicieli Lasów Sieniawskich - rodzinę
Czartoryskich. Trasa kolejki przebiegała przez lasy położone na terenie obecnych leśnictw:
Przyjemek, Witoldówka, Chrapy, Czerce, Czerwona Wola. Biegła w postaci trzech
odgałęzień (do tartaku w Czercach, do Leśnictwa Witoldówka, do Przyjemka i Chrap), które
po połączeniu przechodziły przez most na Lubaczówce w rejonie Radawy, dalej przez Piwodę
do stacji kolejowej i tartaku w Surochowie koło Jarosławia. Kolejkę rozebrano w roku 1948.
W skład utworzonego w 1945 roku Nadleśnictwa Sieniawa weszły lasy prywatne
majątku XX Czartoryskich upaństwowione na podstawie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia
1944 roku, oraz lasy i przeznaczone do zalesienia grunty porolne mniejszych własności
ziemskich przejętych na rzecz Skarbu Państwa. Wówczas zajmowało ono powierzchnię około
10 000 ha i składało się z 2 obrębów i 8 leśnictw. Stan taki przetrwał do dnia 1 stycznia 1973
roku, kiedy lasy te zostały podzielone na 3 mniejsze Nadleśnictwa: Sieniawę, Rudkę
i Wiązownicę. W wyniku wprowadzonego nowego podziału administracyjnego kraju w 1975
roku uległy zmianie granice tych nadleśnictw, część terenu przejęło Nadleśnictwo Leżajsk.
Najnowsza historia Nadleśnictwa Sieniawa rozpoczyna się 16 grudnia 1978 roku, gdy
kolejny raz podzielono jego teren. Na podstawie zarządzenia Dyrektora OZLP w Krośnie
z istniejących Nadleśnictw: Rudka, Sieniawa, Wiązownica utworzono obręby.
W Nadleśnictwie Sieniawa pozostawiono obręb Rudka i Sieniawa, natomiast obręb
Wiązownica przejęło Nadleśnictwo Radymno.
W roku 1995 w obecnych granicach Nadleśnictwa wprowadzono nowy podział na 19
leśnictw, które z dniem 1 lipca 2003 roku zostały połączone: do Leśnictwa Szegdy Leśnictwo Adamówka, do Leśnictwa Pawłowa - Leśnictwo Cewków, do Leśnictwa
Przyjemek – Leśnictwo Zaradawa, do Leśnictwa Witoldówka – Leśnictwo Lechmany,
do leśnictwa Czerce – Leśnictwo Głażyna. Zmniejszyła się tym samym ich liczba do 11.
Aktualnie całość terenu Nadleśnictwa Sieniawa podzielona jest na 568 oddziałów
leśnych o przeciętnej powierzchni około 25 ha, które dzielą się na 3 458 szt. pododdziałów
o średniej wielkości około 4 ha. Podział powierzchniowy Nadleśnictwa jest podziałem
równinnym wprowadzonym sztucznie. Jego linie gospodarcze przebiegają w kierunku
wschód - zachód, natomiast linie oddziałowe w kierunku północ - południe.
Od chwili powstania Nadleśnictwo Sieniawa gospodarowało na podstawie
sporządzanych 10-letnich planów gospodarczych, prowizorycznego planu urządzenia
gospodarstwa leśnego oraz definitywnego planu urządzenia I,II,III rewizji.
Obecnie obowiązujący IV plan urządzania lasu sporządzony dla Nadleśnictwa na lata
2001 - 2010 roku określa zadania gospodarki leśnej, której głównym celem jest:
- ochrona lasu a szczególnie zachowanie leśnych zasobów genetycznych, walorów
krajobrazowych, cennych fragmentów przyrody;
- ochrona przed uszkodzeniami abiotycznymi i biotycznymi, które mają duży wpływ na stan
sanitarny i zdrowotny drzewostanów;
- utrzymanie trwałości lasów i ciągłości użytkowania.
3.1.3. Skład gatunkowy i struktura drzewostanów.
W lasach Nadleśnictwa Sieniawa występuje łącznie 16 gatunków drzewiastych.
Dominującym gatunkiem jest sosna, której udział powierzchniowy wynosi 64,0 %. Udziały
powierzchniowe innych gatunków panujących w drzewostanach są już znacznie mniejsze
i wynoszą odpowiednio dla: dębu 12.1 %, olszy czarnej 9,0 %, brzozy 5,1 %, buka 3,6 %,
świerka 3,3 %, modrzewia 1,3 %, grabu 1,0 %. Pozostałe gatunki: osika, jodła, jesion, lipa,
topola i wierzba stanowią po mniej niż 1 % powierzchni drzewostanów. Wymienione gatunki
występują z reguły jako domieszki, pełniąc ważną rolę biocenotyczną wzbogacając
bioróżnorodność ekosystemu leśnego i tylko sporadycznie panują w niektórych wyłączeniach.
Klon i wiąz występują jedynie jako domieszki.
Struktura gatunkowa lasów jest zróżnicowana, gdyż największy udział
powierzchniowy - 29,32 % zajmują drzewostany cztero i więcej gatunkowe. Dwugatunkowe
stanowią 28,29 %, a trzygatunkowe 24,33 %. Najmniej zróżnicowane, tj. jednogatunkowe
zajmują 18,06 %.
Najbardziej zróżnicowane gatunkowo (cztery i więcej gatunków) w Nadleśnictwie są
drzewostany w wieku do 40 lat. Najwięcej drzewostanów jednogatunkowych grupuje się
w przedziale wiekowym 41-80 lat, co wynika ze znacznego udziału jednogatunkowych
zalesień na gruntach porolnych w okresie powstawania tych drzewostanów.
Drzewostany w Nadleśnictwie Sieniawa rosną na siedliskach żyznych i bardzo
żyznych (lasów i lasów mieszanych), które zajmują 83,34 % powierzchni. Siedliska borów
i borów mieszanych występują na powierzchni 16,66 %.
Podstawowym typem siedliskowym lasu jest tu LMśw. Zajmuje on 38,31 %
powierzchni. W następnej kolejności to LMw - 22,84 %, BMśw - 10,23 %, Lw - 8,98 %, Lśw
- 7,35 %, BMw - 5,50 %, Lł - 4,12 %, Ol - 1,08 %, Bśw - 0,86 %, OlJ - 0,55 %, Bb - 0,05 %
i BMb - 0,02 %, co świadczy o bardzo dobrych warunkach siedliskowych
i wilgotnościowych.
Głównym gatunkiem pod względem masy jest w Nadleśnictwie sosna, zajmująca
61,2 % masy tutejszych drzewostanów. W dalszej kolejności znaczący udział w masie mają:
dąb - 13,0 %, olcha - 7.7 %, buk - 7,6 %, brzoza - 5,8 %. Pozostałe gatunki: Md, Św, Jd, Kl,
Wz, Tp, Oś, Wb, Lp zajmują łącznie 4,7 % masy drzewostanów Nadleśnictwa.
Jak wynika z układu klas wieku w Nadleśnictwie Sieniawa najliczniej reprezentowana
jest IV klasa wieku, zajmująca 23,9 % powierzchni i 32,4 % masy. Następnie III klasa wieku
20,8 % powierzchni i 21,6 % masy. Układ ten wskazuje na starzenie się drzewostanów
Nadleśnictwa Sieniawa. Przeciętny wiek drzew wynosi 61 lat.
3.2. Charakterystyka przyrodnicza Nadleśnictwa Sieniawa.
3.2.1. Flora.
Grunty pozostające w zarządzie Nadleśnictwa Sieniawa cechuje duże zróżnicowanie
szaty roślinnej, wynikające ze zmiennych warunków siedliskowych i związanych z nimi
zbiorowisk leśnych.
Główny element flory Nadleśnictwa tworzą rośliny lasów liściastych i mieszanych
oraz rośliny związane z siedliskami borowymi. Ponadto liczbę roślin naczyniowych
wzbogacają pospolite rośliny łąkowe, pastwiskowe i ruderalne, rozpowszechnione na
gruntach nieleśnych. Obok nich spotkać tu można szereg roślin rzadkich, często objętych
ochroną gatunkową.
W obrębie flory wyróżnić można szereg elementów geograficznych. Spośród nich
najwyraźniej zaznacza się element środkowoeuropejski, skupiający głównie taksowy leśne.
Należą tu głównie pospolite gatunki drzewiaste, pełniące często dominującą bądź
domieszkową rolę w drzewostanach Nadleśnictwa. Są to m.in.: jesion wyniosły,
dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, grab pospolity, lipa drobnolistna. Spośród roślin runa
do pospolitszych przedstawicieli tego elementu należą: kopytnik pospolity, przylaszczka
pospolita, zawilec gajowy, ziarnopłon wiosenny i gajowiec żółty.
Obok roślin środkowoeuropejskich poważny składnik flory stanowią rośliny borealne.
Są one jednocześnie najstarszą grupą roślin, która w plejstocenie i wczesnym holocenie
wkraczała z południa, południowego wschodu i południowego zachodu w ślad za
ustępującym lodowcem. Grupę tę reprezentują zarówno pospolite rośliny, np.: borówka
czarna, wietlica samicza, świerk pospolity, jak też rzadkie, często objęte ochroną gatunkową
jak: widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna czy porzeczka czarna. Pozostałe elementy tj.:
atlantycki, śródziemnomorski, południowosyberyjski oraz pontyjski pełnią tu niewielką rolę.
Bliskość Karpat we florze zaznacza się poprzez obecność roślin górskich. Grupują się
one w rejonach najwyżej wzniesionych i związane są głównie z lasami dębowo-bukowymi,
choć część z nich rośnie również na zbiorowiskach łąkowych. Florę górską na terenie
Nadleśnictwa reprezentują głównie gatunki reglowe jak np.: śnieżyca wiosenna, czosnek
niedźwiedzi, żywiec gruczołowaty, szałwia lepka oraz gatunki ogólnogórskie jak: trybula
lśniąca, świerząbek orzęsiony, narecznica szerokolistna i inne.
Wśród gatunków górskich swój udział zaznacza również element wschodnio
i zachodniokarpacki. Gatunki o wschodnim typie zasięgu reprezentuje sałatnica leśna,
natomiast zachodni - ciemiężyca zielona, reprezentująca jednocześnie florę subalpejską,
niezwykle rzadką poza obszarem górskim naszego kraju.
3.2.2. Fauna.
Z uwagi na położenie Nadleśnictwa w Kotlinie Sandomierskiej tutejsza fauna jest
typowa dla terenów nizinnych. Większość to gatunki pospolicie występujące w całej Polsce,
jednak nie brakuje tu także i takich, których obecność z uwagi na rzadkość ich występowania
zasługuje na podkreślenie.
Wśród bezkręgowców na szczególną uwagę zasługują owady. Występują tu gatunki
objęte ochroną gatunkową jak: jelonek rogacz, tęcznik liszkarz, koziróg dobosz, modliszka
zwyczajna.
Przepływające przez teren Nadleśnictwa rzeki i potoki obfitują w liczne gatunki ryb:
sum, szczupak, dziki karp, piskorz, wzdręga, leszcz i ciernik.
Usytuowane tu zbiorniki wodne i tereny podmokłe stwarzają dogodne warunki
siedliskowe płazom i gadom. Wśród płazów żyją tam m.in.: traszka zwyczajna, rzekotka
drzewna, ropucha paskówka, a z gadów żmija zygzakowata oraz jaszczurka zwinka.
Bardzo licznie reprezentowana jest tu grupa ptaków. Liczy ona 134 gatunki, z czego
125 gatunków podlega ochronie gatunkowej. Rozległe Lasy Sieniawskie stanowią doskonałe
siedlisko bytu dla wielu gatunków ptaków. Wśród najcenniejszych gatunków występują tu
ptaki drapieżne jak: orzeł bielik, orlik krzykliwy, trzmielojad i błotniak łąkowy widywane
sporadycznie na terenie Leśnictwa Szegdy i na stawach Leśnictwa Kot. Pospolicie występują
tu myszołów i jastrząb gołębiarz (Pawłowa, Kot, Szegdy, Czerwona Wola). Natomiast
rzadziej spotkać można: kobuza, krogulca, puszczyka, sowę uszatą (Kot, Szegdy).
Z uwagi na występujące śródleśne kompleksy stawów gnieździ się tu liczne ptactwo
wodno - błotne. Z rzadziej występujących gniazdują tu: bąk i bączek, łabędź niemy oraz
perkozy. Obserwowany był również na terenie Leśnictwa Czerce - żuraw popielaty.
Dogodne warunki bytu na terenie ostępów leśnych znalazł tu bocian czarny w Leśnictwach:
Kot, Majdan i Czerwona Wola.
Licznie reprezentowany jest tu rząd dzięciołów, wśród których obok pospolitszych
gatunków spotkać można dzięcioła syryjskiego.
Gromada ssaków zawiera w swym składzie gatunki wysoko wyspecjalizowane,
wymagające rozległych rewirów życiowych (wilk, jeleń, łoś) jak i te o szerokich
przystosowaniach siedliskowych (sarna, zając, kuna). Liczebność wilka w Sieniawskich
Lasach utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie i wynosi ok. 10 osobników.
Gatunkami pospolicie spotykanymi na terenie Nadleśnictwa Sieniawa są zając szarak, lis,
borsuk, kuna, jenot, piżmak. Jednak ich liczebność w ostatnich latach znacznie spadła.
Tendencję wzrostową wykazuje natomiast populacja bobra europejskiego.
Reintrodukcja bobra w tutejszych lasach miała miejsce na początku lat 90-tych. Na rzece
Radawce osiedlono wówczas 4 rodziny bobrów. Zwierzęta te szybko się tu zaaklimatyzowały
i rozmnożyły. Obecnie zinwentaryzowano tu ok. 25 sztuk. Bobry zasiedlają praktycznie całą
dolinę Rudawki, na której wybudowały ponad 20 tam. Ponadto ślady ich bytowania w postaci
żeremi znajdują się w oddziałach graniczących z rzeką Lubaczówką..
Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku wydry, której populacja w ostatnich
latach wzrosła tak znacząco, iż spotykana jest we wszystkich kompleksach stawów na terenie
Nadleśnictwa, wyrządzając tym samym duże szkody u hodowców ryb.
3.2.3. Formy ochrony przyrody.
Bogaty świat roślinny i zwierzęcy Nadleśnictwa, cenne siedliska i skład gatunkowy
drzewostanów, tereny o wysokich walorach krajobrazowych i estetycznych zadecydowały
o objęciu unikalnych obszarów i obiektów przyrodniczych ochroną prawną.
Najpiękniejsze pod względem krajobrazowym fragmenty Nadleśnictwa chronione są
w formie obszarów chronionego krajobrazu, dzięki czemu włączone zostały w skład
wielkoobszarowego systemu ochrony przyrody. Ponadto szereg najbardziej interesujących
obiektów objęto ochroną indywidualną w postaci rezerwatu, pomników przyrody oraz
użytków ekologicznych. Obecnie projektuje się powiększenie istniejącego rezerwatu i objęcie
różnorodnymi formami ochrony indywidualnej innych cennych elementów środowiska
przyrodniczego.
Grunty Nadleśnictwa Sieniawa wchodzą w skład dwóch obszarów chronionego
krajobrazu: Sieniawskiego OChK, obejmującego przeważającą większość powierzchni
Nadleśnictwa i Kuryłowskiego OChK w obręb, którego wchodzi niewielki północnozachodni kraniec.
Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu powołany został uchwałą WRN
w Przemyślu Nr XX/148/87 z dnia 25 czerwca 1987 r. utrzymaną w mocy Obwieszczeniem
Wojewody Przemyskiego z dnia 11 grudnia 1990 roku. Obszar ten obejmuje przeważającą
część kompleksu leśnego Lasów Sieniawskich. Na terenie Nadleśnictwa w skład Obszaru
wchodzą odziały 1-218 obrębu Rudka (5523,82 ha) i 1-289, 297-304 obrębu Sieniawa
(7425,18 ha) łącznie zajmując 12949,00 ha pow. leśnej. Duże zróżnicowanie siedlisk,
bogactwo flory i fauny a także krajobraz łąk i pól uprawnych wraz z mniej lub bardziej zwartą
zabudową miast i wsi stanowią wyjątkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe
tego terenu.
W obrębie zbiorowisk leśnych przeważają na terenie Sieniawskiego OChK lasy i lasy
mieszane z charakterystyczną florą obfitującą w rośliny podlegające ochronie gatunkowej.
Interesujące gatunki roślin chronionych występują również na łąkach m.in.: kosaciec
syberyjski, goździk pyszny, goryczka wąskolistna i pełnik europejski. Spośród rzadszych
gatunków ssaków spotkać tu można łosia, jelenia, bobra, borsuka, kunę leśną i orzesznicę.
Spośród ptaków występują tu pszczołojad, kobuz, muchołówka żałobna, cietrzew, jarząbek,
bocian czarny i remiz. Wśród owadów występują tu: modliszka, mrówkolew, koziróg dębosz
i jelonek rogacz.
Obszar posiada również cenne walory kulturowe związane głównie z historią rodziny
chorążego koronnego Mikołaja Sieniawskiego, który w 1672 r. założył Sieniawę na gruntach
wsi Dybków. Obecnie podkreślają je: Zespół Pałacowo-Parkowy w Sieniawie,
była rezydencja magnacka, park podworski w Tryńczy z XIX wieku i dworek klasyczny
z XVIII wieku w Cieplicach. Do interesujących zabytków należy również ratusz w Sieniawie,
z II połowy XIX w. obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy. Obszar ten obfituje również
w zabytki budownictwa sakralnego: cerkwie w Dobrej i Rudce, kościół parafialny
w Sieniawie.
Kuryłowski Obszar Chronionego Krajobrazu powołany został na mocy
Rozporządzenia Wojewody Rzeszowskiego Nr 35 z dnia 14 lipca 1992 r. Na terenie
Nadleśnictwa w jego granicach znajdują się oddz. 219-228 obrębu Rudka o powierzchni
leśnej 257,47 ha. Obszar ten obejmuje jeden z bardziej wartościowych pod względem
przyrodniczym i krajobrazowym terenów województwa podkarpackiego. Na swoisty
krajobraz tego równinnego terenu składa się mozaika łąk i pól uprawnych, zadrzewień
i zwartych kompleksów leśnych o dużym zróżnicowaniu siedlisk i wynikającą z tego
różnorodnością szaty roślinnej. W obrębie zbiorowisk leśnych przeważają bory i bory
mieszane oraz grądy, zaś otwartym przestrzeniom towarzyszą łąki wilgotne oraz zbiorowiska
segetalne pól uprawnych. Do najciekawszych gatunków roślin należą: storczyk cuchnący,
listera jajowata, oraz kruszczyk błotny, z ssaków: wilk, cietrzew, z ptaków: zimorodek,
jarząbek, pustułka, krogulec, sowa uszata, bocian czarny, jaskółka brzegówka.
Kuryłowski OChK obfituje również w zabytki kultury materialnej - kościoły, cerkwie,
kaplice, młyny, dwory i parki podworskie. Do atrakcji turystycznych należy zabytkowa
kapliczka w Brzyskiej Woli, oraz cerkwie w Dąbrowicy Dużej i Kulnie.
Na terenie Nadleśnictwa Sieniawa istnieje tylko jeden rezerwat przyrody „Lupa”.
Jest to rezerwat częściowy o powierzchni 4,23 ha. W najbliższym czasie projektuje się
powiększenie rezerwatu, dzięki czemu będzie on zajmował powierzchnię 20,46 ha.
Utworzony on został zarządzeniem Ministra Leśnictwa z dnia 19.03.1953 r.
(Monitor Polski z 1953 r. nr 30, poz. 387), w celu zachowania ze względów naukowych
i dydaktycznych fragmentu kompleksu leśnego z charakterystycznym dla tego regionu
drzewostanem.
Rezerwat „Lupa” położony jest administracyjnie na terenie wsi Dobra gminy
Sieniawa. Obejmuje oddział 45 c, obrębu Sieniawa, Leśnictwa Witoldówka. Rezerwat ten
stanowi dobrze zachowany fragment kompleksu leśnego, charakterystyczny dla dawnej
Puszczy Sandomierskiej. Wiek drzewostanu liczy 100-170 lat .
Duża zmienność występujących tu siedlisk powoduje, niezwykle duże, jak na tak
mały teren, zróżnicowanie szaty roślinnej. Na terenie rezerwatu występuje również wiele
gatunków zwierząt zarówno pospolitych jak i rzadkich. Wśród roślin runa do najcenniejszych
należą kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny i bluszcz pospolity. Do najpospolitszych
gatunków zwierząt należą: jeleń europejski i sarna. Spotkać tu można również chronione
gatunki ptaków: orlik krzykliwy, dzięcioł czarny, bocian czarny, krogulec, z gadów - żmiję
zygzakowatą, zaś z płazów traszkę zwyczajną. Dla rezerwatu opracowany jest plan ochrony
rezerwatu na lata 1991-2010.
Z uwagi na niewielką powierzchnię obiektu, utrudniającą zachowanie głównego
przedmiotu ochrony, naturalny charakter drzewostanów sąsiadujących oraz obecność
gatunków chronionych zaprojektowane jest powiększenie rezerwatu o liczący 16,23 ha
oddział 69 a.
W celu właściwej ochrony środowiska przyrodniczego zaprojektowano otulinę
o powierzchni 77,18 ha. W jej skład wchodzą następujące oddziały: 44 d, 45 a, b, d, f, g, h,
54 f, g, 68 b,c, 69 b, c, 70 a, b, c, 71 a.
W granicach Nadleśnictwa Sieniawa znajduje się tu 5 użytków ekologicznych,
o łącznej powierzchni 32.48 ha utworzonych na podstawie Rozporządzenia Wojewody
Przemyskiego z dnia 21 marca 1996 r.
Obejmują one głównie zbiorowiska wodne, bagienne i torfowiskowe o dużym znaczeniu
biocenotycznym. Największym z nich jest starorzecze potoku Radawka zlokalizowane
w miejscowości Mołodycz.
Projektowane jest również utworzenie trzech innych użytków ekologicznych łącznie
zajmujących powierzchnię 3,66 ha. Są to bagna i zabagnione łąki porośnięte głównie
roślinnością bagienną i torfowiskową.
Na terenie Nadleśnictwa Sieniawa istnieje obecnie 37 pomników przyrody, wszystkie
są pomnikami przyrody żywej. Większość z nich 31 szt., utworzono Rozporządzeniem
Wojewody Przemyskiego z dnia 5 czerwca 1998 r., 5 powstało na mocy rozporządzenia
z dnia 27 czerwca 1997 r., a 1 Decyzją Wojewody Przemyskiego z dnia 27 listopada 1978 r.
Wśród nich wszystkie funkcjonują jako pojedyncze drzewa. Większość 19 szt. zlokalizowana
jest w obrębie Sieniawa, pozostałe 18 szt. w obrębie Rudka. W strukturze gatunkowej
przeważają dęby szypułkowe – 21 szt. następnie jesiony – 5 szt., jodła i lipa - po 4 szt.,
sosna – 2 szt. i wiąz – 1 szt.
Do ochrony w formie pomników przyrody ożywionej zaproponowano kolejne 22
drzewa. Są to wyłącznie pojedyncze drzewa. Większość zlokalizowana jest w obrębie
Sieniawa 17 szt., pozostałe 5 szt. w obrębie Rudka. W strukturze gatunkowej dominują dęby
–16 szt., pozostałe to grab – 2 szt., po jednym egzemplarzu liczą: kasztanowiec, orzech
czarny, topola czarna, i lipa drobnolistna.
3.2.4. Chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt.
Ogółem w zasięgu działania Nadleśnictwa opisano 38 roślin chronionych,
w tym 30 objętych ochroną ścisłą, 8 ochroną częściową. Spośród gatunków podlegających
ochronie ścisłej, na terenie Nadleśnictwa udało się potwierdzić 12. Wśród nich, liczną grupę
stanowią gatunki łąkowe. Do częściej spotykanych należą: zimowit jesienny, storczyk
szerokolistny, goździk pyszny, do rzadkich: goryczka wąskolistna, oraz występujące na
torfowiskach gniadosz rozesłany i kruszczyk błotny. Na gruntach Nadleśnictwa ich
siedliskiem są bezleśne enklawy i przyjęte w ostatnim czasie grunty nieleśne.
Z typowych roślin torfowiskowych spotkać tu można rosiczkę okrągłolistną, której
areał wraz z innymi elementami flory, związanymi z tego typu siedliskami, sukcesywnie
ulega zmniejszeniu. Występują tu również rośliny łąkowo-leśne, rosnące zarówno na łąkach
jak i w różnego rodzaju zbiorowiskach leśnych, są to: storczyk plamisty, kruszczyk
szerokolistny oraz bardzo rzadka ciemiężyca zielona.
Liczną grupę stanowią gatunki typowo leśne związane głównie z żyznymi, cienistymi
lasami, nierzadko reprezentujące górski element florystyczny. Do rzadszych spośród nich
należą: gnieźnik leśny, śnieżyczka przebiśnieg, lilia złotogłów, listera jajowata.
Nieco pospolitsze to wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, widłak jałowcowaty i widłak
goździsty.
Kilka gatunków podlegających ochronie częściowej występuje pospolicie na terenie
Nadleśnictwa, grupując się przede wszystkim w obrębie zbiorowisk grądowych. Są to
kruszyna pospolita i marzanka wonna. Stanowiska większości gatunków zostały
potwierdzone i zlokalizowane. Występowanie pozostałych jest prawdopodobne, jednakże
wymagają szczegółowej inwentaryzacji.
W myśl rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie gatunkowej
ochrony zwierząt, na terenie Nadleśnictwa stwierdzono występowanie chronionych i rzadkich
gatunków zwierząt. W grupie bezkręgowców znalazł się przedstawiciel mięczaków - ślimak
winniczek. Z pozostałych bezkręgowców najliczniejszą grupę stanowią owady.
Rzeki, potoki i stawy oraz inne zbiorniki wodne na terenie Nadleśnictwa zasiedla kilka
rzadkich gatunków ryb ujętych w „Czerwonej liście słodkowodnej ichtiofauny Polski”.
Jeden z nich (piskorz) objęty jest ochroną gatunkową.
Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono 9 gatunków płazów i 4 gatunki gadów.
Wszystkie podlegają ochronie gatunkowej, przy czym dwa gatunki żab: wodna i śmieszka
tylko w okresie od 1 marca do 31 maja.
Awifauna Nadleśnictwa liczy 134 gatunki, z czego odnotowano tu 125 gatunków
ptaków podlegających ochronie gatunkowej. Niektóre z nich zostały ujęte w „Polskiej
Czerwonej Księdze”: w tym 2 gatunki narażone na wyginięcie i 2 gatunki rzadkie.
Aktualnie nie ma na terenie Nadleśnictwa wyznaczonych stref ochronnych wokół
miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków objętych rozporządzeniem o ochronie
strefowej.
W zasięgu Lasów Sieniawskich stwierdzono obecność 13 gatunków ssaków prawnie
chronionych, spośród których 4 gatunki znajduje się w „Polskiej Czerwonej Księdze
Zwierząt” są to: popielica, wilk, wydra – uznane jako rzadkie oraz bóbr – uznany jako
uchroniony od zagrożenia.
3.2.5. Inne powierzchnie cenne przyrodniczo.
Proponowane do objęcia ochroną prawną jest 25 powierzchni zajmujących łącznie
38,08 ha, zlokalizowanych na gruntach leśnych reprezentujących zarówno fitocenozy leśne
jak i zbiorowiska o charakterze nieleśnym. Część z nich obejmuje niewielkie płaty
roślinności, okresowo bądź stale podtapiane wskutek działalności introdukowanych na te
tereny bobrów.
Pozostałe to w większości śródleśne mokradła, oczka wodne, bagna i torfowiska
stanowiące ostoje różnych gatunków zwierząt. Są one ponadto cennym elementem
biocenotycznym kompleksów leśnych oraz pełnią ważną rolę w procesie retencji.
Ponadto na terenie Nadleśnictwa wyznaczono drzewostany cenne przyrodniczo.
Są to drzewostany wyłączone z użytkowania rębnego, wykonuje się w nich tylko cięcia
pielęgnacyjno - hodowlane. Zajmują one następujące powierzchnie:
- oddz. 19 f, o powierzchni 10,73 ha (drzewostan zachowawczy),
- oddz. 28 b, o powierzchni 8,61 ha (projektowany drzewostan zachowawczy),
- oddz. 280 d - 16,79 ha, 281 b - 20,09 ha, 283 a - 20,25 ha, (proj. d-stan zachowawczy),
- oddz. 69 a - 16, 23 ha (projektowane powiększenie rezerwatu „Lupa”),
- oddz. 276 a, 278 a, 280 a, o łącznej powierzchni 18,75 (drzewostan na powierzchniach
badawczych).
3.3. Charakterystyka kulturowa Nadleśnictwa Sieniawa.
Na gruntach zarządzanych przez Nadleśnictwo zinwentaryzowano liczne obiekty
kultury materialnej, których nie objęto ochroną prawną, a które z pewnością zasługują na
ochronę i szczególne postępowanie. Obiektami takimi są z pewnością śródleśne cmentarze:
- Leśnictwo Białobrzeżki oddz. 291 c - cmentarz z II wojny światowej;
- Leśnictwo Białobrzeżki oddz. 296 f - cmentarz z I wojny światowej;
- Leśnictwo Pawłowa oddz. 26 b - samotny grób.
Zarówno wśród drzewostanów jak i przy śródleśnych drogach często napotkać można
kapliczki np.: pamiątkowa kapliczka św. Huberta (Białobrzeżki w oddz. 305 d), kapliczka św.
Jana (Chrapy - 260 a), kapliczki w leśnictwach: Czerce (146 a, 92 n) i Pawłowa
(121 f, 91 g).
Liczne są tu także pamiątkowe krzyże np.: w leśnictwie Szegdy (301 a) znajduje się
krzyż upamiętniający próbę odbicia więźniów AK w dniu 22.03.1945 roku. Kolejne znajdują
się w leśnictwach: Czerce (77 a), Pawłowa (91 g), Chrapy (155 a), Witoldówka ( 143 c).
Na terenie leśnictw: Przyjemek (162 c, 163 d, 164 a, 165 c, 189 d, 212 b) oraz Kot znajdują
się miejsca związane z zawieruchą wojenną. Są to odpowiednio okopy i dobrze zachowany
bunkier.
Bogata przeszłość historyczna wiąże się z leśnictwem Czerwona Wola. W oddz. 224 c
rośnie pamiątkowy dąb „Szubienica”, na którym UPA wykonywała wyroki śmierci przez
powieszenie. Na terenie oddz. 225 h w XIX w. wybudowano kościół, który obecnie znajduje
się w Mołodyczu. Zachowały się tu także resztki magazynów na ryby (w przeszłości były tu
stawy rybne) oraz zapadłe resztki umocnień obronnych.
Do zabytków zaliczyć też można wybudowaną w 1914 roku kolejkę do wywozu
drewna. Jej ślady widoczne są m.in. w leśnictwach: Czerwona Wola (242,225, 226, 204-209)
oraz Czerce (144-154).
Wspomnieć należy także o miejscu, w którym niegdyś znajdowała się siedziba
Dyrekcji Lasów XX Czartoryskich - dziś należy do wsi Czerce. W okresie, kiedy
administrował Sieniawskimi Lasami, zamieszkiwał tu wybitny leśnik, prof. Kazimierz
Suchecki.
Pamiątkowym miejscem o interesującej historii jest także budynek z 1907 roku,
w którym zlokalizowana jest siedziba Nadleśnictwa Sieniawa. Parter tego budynku
zamieszkiwał dyrektor lasów XX Czartoryskich, na piętrze natomiast znajdowały się
pomieszczenia biurowe. W czasie II wojny światowej w budynku tym urzędowało gestapo,
a w piwnicach znajdował się areszt.
Zarówno zabytki ujęte w rejestrze jak i pozostałe obiekty zabytkowe prezentują
niezaprzeczalne wartości historyczne, estetyczne i kulturotwórcze.
3.4. Charakterystyka walorów edukacyjnych Nadleśnictwa Sieniawa.
Nadleśnictwo Sieniawa położone jest w regionie o niezaprzeczalnych
i niewykorzystanych jak dotąd walorach turystyczno – krajoznawczych, szczególnie
o charakterze poznawczym. Decydują o tym bogate walory przyrodnicze, kulturowe jak
również łatwa dostępność kompleksów leśnych praktycznie w okresie całego roku.
Walory te niewątpliwie mogą służyć szerzeniu edukacji leśnej zarówno wśród miejscowej
społeczności jak i turystów.
Teren nadleśnictwa jest atrakcyjny do prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa
z następujących względów:
- wysokiej lesistości wynoszącej ok. 90 %,
- niewielkiego rozczłonowania kompleksów leśnych,
- różnorodności istniejących tu ekosystemów,
- wystarczającej sieci dróg leśnych, udostępnionych dla ruchu pieszego, rowerowego
i konnego,
- lokalizacji 21 szkół podstawowych, 5 gimnazjów i 1 liceum, będących głównym odbiorcą
oferty edukacyjnej nadleśnictwa.
Większość z ww. względów była już w dotychczasowej działalności edukacyjnej
nadleśnictwa brana pod uwagę. Sama lokalizacja leśnej ścieżki edukacyjnej „RADAWA”
w pobliżu ośrodka wypoczynkowego i wytyczenie jej trasy nieopodal zalewu wodnego są
tego dowodem.
Na terenie lasów nadleśnictwa funkcjonuje 5 śródleśnych parkingów.
Ich zagospodarowanie techniczne stanowi znaczny potencjał w działaniach edukacyjnych
nadleśnictwa. Umożliwiają one zmotoryzowanym turystom bezpieczne pozostawienie
samochodu na dłuższy czas lub chwilowe zatrzymanie się w celu odwiedzenia atrakcyjnych
miejsc w lesie.
Dopełnieniem wymienionych odbiorców są turyści odwiedzający Zespół Pałacowo Parkowy w Sieniawie. W związku z tym istnieje możliwość skierowania oferty w zakresie
edukacji leśnej również do osób dorosłych korzystających z tego pięknego hotelu.