CZAS PRACY Jerzy Zygadło

CZAS PRACY
Jerzy Zygadło
Gotowość do pracy
Gotowość do pracy nie jest tożsama z
przebywaniem w wyznaczonym do niej
miejscu. Niezbędny jest przy tym taki
stan psychofizyczny pracownika, który
umożliwia mu rzeczywiste
wykonywanie pracy – czyli
wskazujący na chęć i możliwość
wykonywania powierzonych czynności.
W konsekwencji do prawnej kategorii czasu pracy nie
zalicza się okresów w których pracownik nie pozostaje
w „dyspozycji” pracodawcy (np.w czasie strajku), albo
przybywa w wyznaczonym miejscu, ale w stanie
uniemożwiającym wykonywanie poleceń pracodawcy
(np. w stanie nietrzeźwości).
Oprócz efektywnego wykonywania pracy do prawnej
kategorii czasu pracy wlicza się również okresy, w
których pracownik był gotów do wykonywania pracy a
doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy
(np. czas oczekiwania na przydział pracy) lub z powodu
przestoju (np. spowodowanego nagłą przerwą w
dostawie energii). Ponadto na mocy przepisów
szczególnych, do czasu pracy wlicza się niektóre
przerwy w pracy, podczas których pracownik nie
wykonuje pracy, a nawet nie pozostaje w dyspozycji
pracodawcy ( w rozumieniu art. 128 K.p.)
Przerwy wliczane do czasu pracy
15-minutowa na posiłek (art. 134 K.p.);
 przerwa ustanowiona dla regeneracji sił
pracowników, zatrudnionych w warunkach
szczególnie uciążliwych lub szczególnie
szkodliwych dla zdrowia (art. 145 K.p.);
 dwie przerwy po 30 min. Przysługujące
pracownicy na karmienie dziecka piersią, a
gdy karmi ona więcej niż jedno dziecko-dwie
przerwy po 45 min. (art. 187 K.p.);
Przerwy wliczane do czasu pracy
 czas przeznaczony na przeprowadzenie w godzinach
pracy badań lekarskich w związku z ciążą (art. 185 §
2 K.p.);
 czas nauki pracownika młodocianego w wymiarze
wynikającym z obowiązkowego programu zajęć
szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w
godzinach pracy (art. 202 § 3 K.p.);
 30 min. przerwa w pracy pracownika młodocianego,
którego dobowy wymiar czasu pracy przekracza 4,5
godziny (art. 202 § 31 K.p.);
Przerwy wliczane do czasu pracy
 czas niewykonywania pracy, w związku z
przeprowadzanymi w godzinach okresowymi i
kontrolnymi badaniami lekarskimi (art. 2373 § 3 K.p.);
 czas szkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy (art. 2373 § 2 i 3 K.p.).
Ewidencjonowanie czasu pracy
 Pracodawca prowadzi odrębną ewidencję czasu
pracy każdego pracownika (art. 149 KP), która
przede wszystkim obejmuje godziny faktycznie przez
pracownika przepracowane, a ponadto pracę w
niedziele i święta, w porze nocnej, pracę w godzinach
nadliczbowych, w dni wolne od pracy wynikające z
rozkładu czasu pracy w 5-dniowym tygodniu pracy
oraz dyżury, urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne
usprawiedliwione i nie usprawiedliwione
nieobecności w pracy (zob. § 8 pkt 1 rozp. MPiPS z
28.05.1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez
pracodawców dokumentacji(…), Dz. U. Nr 62, poz. 286).
Systemy czasu pracy:
 - podstawowy
 - równoważny czas pracy
 - w ruchu ciągłym
 - przerywany czas pracy
 - zadaniowy
 - skrócony tydzień pracy
 - praca weekendowa
 - skrócony czas pracy
System równoważny
 dopuszcza przedłużenie dobowego wymiaru
czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12
godzin, w okresie rozliczeniowym nie
przekraczającym 1 miesiąca.
 przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest
równoważony krótszym dobowym wymiarem
czasu pracy w niektórych dniach lub dniami
wolnymi od pracy
System równoważny
- specyficzne przypadki
 pracownicy dozoru technicznego -
dopuszczalne przedłużenie dobowego
wymiaru czasu pracy nie więcej niż do 16
godzin
 pracownicy ochrony oraz służby ratunkowe do 24 godzin
Przerywany czas pracy
 maksymalnie 1 przerwa w ciągu doby
trwająca nie dłużej niż 5 godzin
 przerwy nie wlicza się do czasu pracy
 pracownikowi przysługuje prawo do
wynagrodzenia w wysokości połowy
wynagrodzenia należnego za czas przestoju
Zadaniowy czas pracy
W przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej
organizacją albo miejscem wykonywania pracy może
być stosowany system zadaniowego czasu pracy.
Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem,
ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych
zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający
z norm określonych w art. 129.
Pracodawca ustala w porozumieniu z pracownikiem
czas niezbędny do wykonania powierzonego zadania
System równoważny czasu pracy
Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub
jej organizacją, może być stosowany system
równoważnego czasu pracy, w którym jest
dopuszczalne przedłużenie dobowego
wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż
do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nie
przekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony
dobowy wymiar czasu pracy jest
równoważony krótszym dobowym wymiarem
czasu pracy w niektórych dniach lub dniami
wolnymi od pracy.
Okres rozliczeniowy równoważnego czasu
pracy
 W szczególnie uzasadnionych przypadkach
okres rozliczeniowy, może być przedłużony,
nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Przy
pracach uzależnionych od pory roku lub
warunków atmosferycznych okres
rozliczeniowy, o którym mowa w § 1, może
być przedłużony, nie więcej jednak niż do 4
miesięcy.
Weekendowy system czasu pracy
 Na pisemny wniosek pracownika może być
do niego stosowany system czasu pracy, w
którym praca jest świadczona wyłącznie w
piątki, soboty, niedziele i święta. W tym
systemie jest dopuszczalne przedłużenie
dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej
jednak niż do 12 godzin, w okresie
rozliczeniowym nie przekraczającym 1
miesiąca.
Skrócony tydzień pracy
 Na pisemny wniosek pracownika może być
do niego stosowany system skróconego
tygodnia pracy. W tym systemie jest
dopuszczalne wykonywanie pracy przez
pracownika przez mniej niż 5 dni w ciągu
tygodnia, przy równoczesnym przedłużeniu
dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej
niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym
nie przekraczającym 1 miesiąca.
Praca zmianowa
W myśl przepisów kodeksu pracy (art. 146 K.p.),
pracodawca może w każdym systemie czasu pracy
stosować pracę zmianową. Praca na zmiany to
organizacja pracy, w której pracownicy wykonują
pracę według ustalonego rozkładu czasu pracy,
przewidującego zmianę pory wykonywania pracy
przez poszczególnych pracowników po upływie
określonej liczby godzin, dni lub tygodni. U niektórych
pracodawców praca na zmiany jest konieczna (np. w
ruchu ciągłym), u innych jest stosowana ze względu
na ekonomiczną atrakcyjność takiej organizacji pracy.
Problem pracy zmianowej
 Pracodawca chce, aby część pracowników
przychodziła do pracy na 8.00 i wykonywała
ją do 16.00, a pozostali na 12.00 i pracowali
do 18.00. Czy jest to praca zmianowa i czy w
każdym systemie czasu pracy można
stosować pracę zmianową?
Inna organizacja czasu pracy
 Jednak przedstawiona w pytaniu organizacja czasu
pracy nie jest pracą zmianową. Pracodawca nie
przewiduje bowiem zmiany pory wykonywania pracy
przez poszczególnych pracowników po upływie
określonej liczby godzin, dni lub tygodni, a jedynie
określa różne godziny rozpoczynania pracy dla
poszczególnych grup pracowników. Taka organizacja
czasu pracy jest również możliwa, bowiem o
godzinach funkcjonowania zakładu pracy i godzinach
wykonywania pracy przez poszczególnych
pracowników - decyduje pracodawca. Kwestie te
określa w regulaminie pracy.
Praca w ruchu ciągłym
 Wyznacznikami przyjęcia ciągłego czasu pracy są tylko i
wyłącznie uwarunkowania techniczne czy technologiczne w
zakładzie pracy. System taki może być wprowadzony, gdy z
uwagi na te właśnie uregulowania praca nie może być
przerwana. O wprowadzeniu ciągłego czasu pracy nie może
decydować czynnik ekonomiczny. W tej kwestii wypowiedział się
m.in Sąd Najwyższy, który w orzeczeniu z dnia 29 września
1975 roku stwierdził, że " O tym, czy praca ma charakter pracy
„w ruchu ciągłym” nie decyduje ani zakres wykorzystania mocy
produkcyjnych zakładu pracy, ani możliwości produkcyjnych
pracownika, lecz okoliczność, czy wykonywanie pracy przez 24
godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu jest konieczne z
punktu widzenia zabezpieczenia prawidłowego procesu
produkcyjnego oraz prawidłowej działalności urządzeń
produkcyjnych." (wyrok SN dnia 29 września 1975 r., sygn. I
PRN 23/75, opubl. OSNCP 1976/6 poz. 144).
Normy czasu pracy w ruchu ciągłym
 System pracy w ruchu ciągłym dopuszcza
przedłużenie czasu pracy do 43 godzin
przeciętnie na tydzień w okresie
rozliczeniowym nie przekraczającym 4
tygodni, a jednego dnia w niektórych
tygodniach w tym okresie dobowy wymiar
czasu pracy może być przedłużony do 12
godzin. Należy podkreślić, że wydłużenie
czasu pracy do 12 godzin dotyczy jednego
dnia w niektórych tygodniach w okresie 4tygodniowym.
Nadgodziny w ruch ciągłym
Za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na
dobę w dniu wykonywania pracy w
przedłużonym wymiarze czasu pracy
pracownikowi przysługuje dodatek do
wynagrodzenia taki jak za godziny
nadliczbowe. Pracownik może wykonywać
pracę więcej niż 8 godzin na dobę, byle nie
było więcej niż 12 godzin i pod warunkiem że
będzie to jeden raz w tygodniu oraz nie w
każdym tygodniu w okresie rozliczeniowym.
Obliczanie czasu pracy ciągłej
 Przykładowo w okresie rozliczeniowym od 1
marca 2006 r do 28 marca (okres rozliczeniowy
nie może przekraczać 4 tygodni) będzie to 20 dni
+ 12 h. Do tego dodajemy liczbę godzin
odpowiadającą przedłużonemu u pracodawcy
tygodniowemu wymiarowi czasu pracy, który
nie może przekroczyć przeciętnie 43 godziny
na tydzień.
Nadgodziny
 Kodeks pracy określa, kiedy można to zrobić
(art.151 § 1 pkt 1 i 2 K.p.). Dotyczy to:
 Konieczności prowadzenia akcji ratowniczej,
aby chronić życie lub zdrowie ludzkie, chronić
mienie lub środowisko lub usunąć awarię,
 Szczególnych potrzeb pracodawcy.
Kto nie może wykonać polecenia
pracy w nadgodzinach
 Kobiety ciężarne (art. 178 § 1 K.p.),
 Opiekujący się dzieckiem do lat 4, bez ich
zgody (art. 178 § 2 K.p.),
 Pracownicy młodociani (art. 203 K.p.)
Ilość nadgodzin
 Kodeks pracy stanowi, że względu na
szczególne potrzeby przedsiębiorcy liczba
nadgodzin nie może przekroczyć 150 godzin
w roku kalendarzowym. Możliwe jest jednak
zwiększenie tego limitu w
wewnnątrzzakładowych przepisach, a nawet
w umowie o pracę, jeżeli w przedsiębiorstwie
nie obowiązują te szczególne regulacje.
Maksymalna ilość nadgodzin.
Tygodniowy czas pracy nie może przekraczać
łącznie z nadgodzinami przeciętnie 48 godzin
w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Maksymalna liczba nadgodzin w roku
kalendarzowym ze względu na szczególne
potrzeby pracodawcy nie może przekroczyć
416 (52 tygodnie x 8 h).
Pora nocna
 Pora nocna obejmuje 8 godzin między
godzinami 21.00 a 7.00. Pracownik, którego
rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie
co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej
lub którego co najmniej 14 czasu pracy w
okresie rozliczeniowym przypada na porę
nocną, jest pracującym w nocy. Czas pracy
pracującego w nocy nie może przekraczać 8
godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace
szczególnie niebezpieczne albo związane z
dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.
Dodatek za pracę w nocy
 Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej
przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą
godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20%
stawki godzinowej wynikającej z minimalnego
wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie
odrębnych przepisów. W stosunku do pracowników
wykonujących pracę w porze nocnej stale poza
zakładem pracy dodatek, może być zastąpiony
ryczałtem, którego wysokość odpowiada
przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej
Praca w niedzielę lub święto
 Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę
wykonywaną między godziną 6.00 w tym
dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba
że u danego pracodawcy została ustalona
inna godzina.
 Dopuszczalność pracy w niedzielę lub święto
reguluje art. 15110 K.p.
Uchwała SN dotycząca dodatków za
pracę w niedzielę i święto
SN orzekł, że w razie nieudzielenia przez
pracodawcę innego dnia wolnego od pracy w
zamian za niedzielę lub święto, pracownikowi
przysługuje tylko jeden dodatek.
Praca w niedzielę lub święto (nie zależnie od
liczby przepracowanych godzin w tym dniu)
powinna być rekompensowana w pierwszej
kolejności dniem wolnym:
Dzień wolny
 za niedzielę – w ciągu 6 dni poprzedzających
lub następujących po pracującej niedzieli lub
najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego,
 za święto – w ciągu okresu rozliczeniowego
Rozlicznie czasu pracy
 Po zakończeniu okresu rozliczeniowego
pracodawca dokonuje rozliczenia czasu
pracy, poprzez porównanie czasu pracy
zaplanowanego na ten okres w rozkładzie
czasu pracy z nadgodzinami pracy
odnotowanymi w karcie ewidencji. W wyniku
tej operacji ustalane jest ewentualne
przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy
czasu pracy związane z tym prawo do
dodatkowej rekompensaty.
Kazus
 Pracownik rozwiązał stosunek pracy z dniem 20
stycznia 2006 r., a więc w trakcie okresu
rozliczeniowego (jednomiesięczny, obejmujący
styczeń 2006 r.). Rozliczamy czas pracy za ten
okres:
 • wymiar czasu pracy do 20 stycznia - 120 godzin [ (2
x 40) + (5 x 8)],
 • pracownik faktycznie przepracował 144 godziny
(wykonywał pracę przez 8 godzin w 2 dni wolne z
tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy oraz
wykonywał pracę nadliczbową w dwa dni robocze po
4 godziny w każdy z tych dni),
 • praca w godzinach nadliczbowych na dobę - 8
godzin.
Kazus
 I. Ustalamy czas faktycznie przepracowany
pomniejszony o pracę nadliczbową na dobę - 136
(144 - 8).
 II. Sprowadzamy czas faktycznie przepracowany do
2 tygodni - 96 (136 - 40).
 III. Ustalamy przekroczenie normy
średniotygodniowej w każdym tygodniu okresu
rozliczeniowego - 8 (96: 2 = 48).
 IV. Obliczmy liczbę godzin pracy nadliczbowej, za
które należy wypłacić dodatek z przekroczenia normy
średniotygodniowej - 16 (2 x 8).
Jak policzyć miesiąc zatrudnienia?
 Pracownik rozpoczął pracę 2 stycznia 2006 r.
to zgodnie z art.122 K.c. „termin oznaczony w
tygodniach, miesiącach lub w latach kończy
się z upływem dnia, który nazwą lub datą
odpowiada początkowemu dniowi terminu”.
W prawie pracy liczy się inaczej
 Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z
19.12. 1996 r. (I PKN 47/96) sposób liczenia
terminów określony w w art.112 K.c. nie ma
zastosowania do okresów, od których zależy
nabycie uprawnień pracowniczych, np.
określonych w przepisach o urlopach
wypoczynkowych. Zatem jego upływ
następuje w dniu bezpośrednio
poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą
odpowiada dniowi, w którym liczenie okresu
rozpoczęto
Kazus
 Rozliczenie czasu pracy dla jednomiesięcznego





okresu rozliczeniowego - styczeń 2006 r.:
• wymiar czasu pracy - 176 godzin,
• dni roboczych zaplanowanych po 8 godzin - 22,
• czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy - 1
dzień (pracownik powinien pracować przez 8 godzin),
• przez 2 dni robocze pracownik wykonywał pracę po
12 godzin zamiast przez 8 godzin,
• w jednym dniu, który miał być wolny z tytułu
przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy pracownik
wykonywał pracę przez 12 godzin i do końca okresu
rozliczeniowego nie otrzymał dnia wolnego.
I. Ustalamy czas faktycznie przepracowany - 188 godzin (168 + (2 x 4) +
12).
 II. Obliczamy czas uwzględniany do rozliczenia czasu pracy - 196





godzin (188 + 8 z tytułu usprawiedliwionej nieobecności w pracy).
III. Ustalamy liczbę godzin nadliczbowych na dobę - 12 godzin [(2x4)
+4], za które przysługuje pracownikowi normalne wynagrodzenie wraz
z dodatkiem w wysokości 50 proc. wynagrodzenia.
IV. Pomniejszamy czas pracy do rozliczenia o pracę nadliczbową na
dobę - 184 godziny (196 - 12).
V. Sprowadzamy czas pracy do rozliczenia do 4 tygodni - 168 godzin
(184 - 16), za 30 i 31 stycznia.
VI. Ustalamy przekroczenie normy średniotygodniowej w każdym
tygodniu okresu rozliczeniowego - o 2 godziny (168: 4 = 42).
VII. Ustalamy liczbę godzin nadliczbowych z przekroczenia normy
średniotygodniowej - 8 (4 x 2), za które należy zapłacić dodatek w
wysokości 100 proc. wynagrodzenia.
Za pracę w nocy
Pracownik w listopadzie przepracował w porze nocnej 46 godzin.
Przysługujące mu dodatkowe wynagrodzenie należy wyliczyć w
sposób następujący:
• 899,10 zł (wynagrodzenie minimalne): 160 godz. (godziny
przypadające do przepracowania w listopadzie) = 5,62 zł
• 5,62 zł (stawka godzinowa) x 20 % = 1,12 zł
• 46 godz. x 1,12 zł = 51,52 zł - jest to dodatek za przepracowane
godziny w porze nocnej w listopadzie. Gdyby w grudniu
pracownik przepracował tyle samo godzin w porze nocnej, to
przysługujący mu dodatek wynosiłby 49,22; dyż: 899,10 zł: 168
godzin = 5,35 zł; 5,35 zł x 20 % = 1,07 zł; 46 h x 1,07 zł = 49,22ł
KONIEC
Dziękuję za uwagę, jeżeli są
pytania dotyczącej tej
problematyki, to proszę
kontaktować się e´mail-em