WPŁYW POZIOMU ZWIERCIADŁA WODY GRUNTOWEJ ORAZ

advertisement
WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE
WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS
pdf: www.itp.edu.pl/wydawnictwo/woda
Wpłynęło
Zrecenzowano
Zaakceptowano
05.05.2016 r.
13.09.2016 r.
31.10.2016 r.
A – koncepcja
B – zestawienie danych
C – analizy statystyczne
D – interpretacja wyników
E – przygotowanie maszynopisu
F – przegląd literatury
2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
ISSN 1642-8145 s. 73–84
© Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2016
WPŁYW POZIOMU
ZWIERCIADŁA WODY GRUNTOWEJ
ORAZ WARUNKÓW ROKU BADAŃ
NA WIELKOŚĆ EWAPOTRANSPIRACJI
WIERZBY WICIOWEJ (Salix viminalis L.)
W ŚWIETLE BADAŃ LIZYMETRYCZNYCH
Mariusz RYDAŁOWSKI ABCDEF
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Zakład Inżynierii Wodnej i Melioracji
Streszczenie
Badano w latach 2009–2012 zależność między ewapotranspiracją wierzby wiciowej (Salix viminalis L.) a głębokością zwierciadła wody gruntowej na stacji lizymetrycznej w Falentach na czarnej
ziemi zdegradowanej. Zwierciadło wody w lizymetrach w sezonie wegetacyjnym IV–X utrzymywano
na stałym poziomie 30, 100 i 170 cm poniżej powierzchni gruntu. Corocznie stosowano takie same
dawki nawożenia, jak w otoczeniu, tj. 50 kg N∙ha–1, 30 kg P2O5∙ha–1 i 70 kg K2O∙ha–1. W lizymetrach
mierzono wilgotność gleby, różnicę między warstwą wody dolanej i odlanej do podtrzymania stałego
poziomu zwierciadła wody w lizymetrze oraz wysokość opadu atmosferycznego. Z równania bilansu
wody obliczono wysokość ewapotranspiracji uprawy w okresach dekadowych. Badania wykazały, że
na ewapotranspirację miały istotny wpływ wszystkie analizowane czynniki, tzn. głębokość zwierciadła wody gruntowej oraz warunki roku (na poziomie α = 0,05). W warunkach położenia zwierciadła
wody gruntowej na głębokości 30 cm (wariant A) stwierdzono istotnie mniejszą ewapotranspirację
w porównaniu z pozostałymi wariantami (B –100 cm i C – 170 cm). Nie wykazano istotnej różnicy
miedzy wariantami poziomu zwierciadła wody gruntowej 100 i 170 cm. Badania wykazały, że w całym okresie badawczym miało miejsce coroczne zmniejszanie zużycia wody wierzby wiciowej
w procesie ewapotranspiracji. Prawdopodobnie jednym z czynników mających wpływ na zmniejszenie corocznych wielkości ewapotranspiracji wierzby, poza czynnikami meteorologicznymi, jest wiek
rośliny.
Słowa kluczowe: ewapotranspiracja, opad atmosferyczny, poziom zwierciadła wody gruntowej,
wierzba energetyczna
Do cytowania For citation: Rydałowski M. 2016. Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej
oraz warunków roku badań na wielkość ewapotranspiracji wierzby wiciowej (Salix viminalis L.)
w świetle badań lizymetrycznych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56) s. 73–84.
74
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
WSTĘP
Ewapotranspiracja jest procesem bardzo złożonym, zależnym od wielu czynników środowiskowych oraz trudno mierzalnym w rzeczywistości. Definiowana jest
z reguły jako ilość pary wodnej odprowadzanej do atmosfery wskutek parowania
z gleby i transpiracji roślin w istniejących warunkach meteorologicznych, przy aktualnym stanie uwilgotnienia gleby, wraz z intercepcją [JAWORSKI 2004]. Najdokładniejszy obraz tego zjawiska dają pomiary bezpośrednie z zastosowaniem lizymetrów lub ewaporometrów glebowych [ALLEN i in. 2011; BAC, ROJEK 1999].
Uprawa roślin na cele energetyczne jest propagowana w Polsce jako nowy kierunek produkcji rolniczej, który ma przyczynić się do poprawy sytuacji materialnej
polskiego rolnictwa oraz rozwoju regionów. Na podstawie opracowanej przez
Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) komputerowej prognozy wzrostu
i produktywności wierzby wiciowej na plantacjach polowych stwierdzono, że
w Polsce istnieją korzystne warunki do produkcji drewna z wierzb [BANASZYŃSKI
i in. 2004]. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego [GUS 2015] wynika, że
w latach 2010–2014 występowały stosunkowo niewielkie wahania wielkości krajowego pozyskania biopaliwa stałego. Największą dynamikę wzrostu produkcji
energii ze źródeł odnawialnych, przewiduje się właśnie w sektorze biomasy [Ministerstwo Gospodarki 2009]. Będzie ona najważniejszym odnawialnym źródłem
energii w Polsce, stanowiąc 73% całkowitego zużycia energii ze źródeł odnawialnych w 2030 r. [International Renewable Energy Agency 2015].
Wierzba wiciowa (Salix viminalis L.) przedstawiana jest jako roślina o dużych
potrzebach wodnych, której uprawa często bardzo mocno wpływa na zmiany poziomu zwierciadła wody gruntowej, a w konsekwencji na warunki hydrologiczne
w zlewni [KANECKA-GESZKE 2015]. Badania różnych odmian i klonów wierzby,
prowadzone w różnych warunkach klimatyczno-siedliskowych oraz z zastosowaniem odmiennych metod wykazują bardzo duże różnice wielkości ewapotranspiracji. Według TROJANOWSKIEJ [2010], wielkości te wahają się od 100 do 1790 mm
w okresie wegetacyjnym. Zużycie wody przez uprawę uzależnione jest od gatunku
rośliny, jej plonu, warunków meteorologicznych, a przede wszystkim od długości
okresu wegetacyjnego.
Potrzeby wodne upraw rolniczych, rozumiane jako zapotrzebowanie na wodę
niezbędne do osiągnięcia określonego efektu produkcyjnego, mogą być zaspokajane z opadów atmosferycznych, naturalnego dopływu wód gruntowych lub nawodnień. Wszystkie te zjawiska i procesy mają bezpośredni wpływ na ilość wody dostępnej dla roślin. Wykorzystanie wody gruntowej przez rośliny uzależnione jest
od głębokości jej zalegania, budowy systemu korzeniowego rośliny oraz rodzaju
gleby. Należy jednak podkreślić, że w przeciwieństwie do upraw polowych czy
łąk, które z reguły zasilane są wodą zretencjonowaną w strefie aeracji, wierzba,
dzięki głębokiemu i ekspansywnemu systemowi korzeniowemu, może wykorzystywać również płytko zalegające wody gruntowe.
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
M. Rydałowski: Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej…
75
Powszechnie uważa się, że przyrost plonów ściśle wiąże się ze wzrostem transpiracji oraz uzależniony jest od właściwych proporcji wody i powietrza w glebie.
W określonych warunkach klimatycznych plon danego gatunku rośliny rośnie
wprost proporcjonalnie do ilości zużytej wody, przy czym ze wzrostem plonu
przeważnie maleje jednostkowe zużycie wody [TRYBAŁA 1996].
Zakres optymalnego poziomu zwierciadła wody gruntowej w różnych warunkach glebowych do uprawy wierzby wiciowej określony przez badaczy jest szeroki
i mieści się w przedziale 1–3 m [BUDZYŃSKI i in. 2009; DRESZER i in. 2003; DUBAS, TOMCZYK 2005; MATYKA 2011; RYDAŁOWSKI 2013].
Uzyskanie potencjalnie wysokich plonów biomasy wierzbowej powinno opierać się na dobrze rozpoznanej tematyce gospodarki wodnej wierzb, a lokalizacja
upraw powinna dotyczyć obszarów, na których deficyt wody nie stanowi czynnika
ograniczającego plonowanie [KANECKA-GESZKE 2015]. Plantacje wierzbowe zakładane są również w regionach niedoboru wody.
Celem badań było określenie wpływu głębokości zalegania poziomu zwierciadła wody gruntowej w glebie piaszczystej na ewapotranspirację wierzby wiciowej
(Salix viminalis L.) oraz ilości zużytej przez nią wody w okresie wegetacji (IV–X)
w warunkach, gdy deficyt wody nie stanowi czynnika ograniczającego plonowanie
(poziom zwierciadła wody gruntowej na głębokości 0,3; 1,0 oraz 1,7 m n.p.m), na
podstawie badań na stacji lizymetrycznej w Falentach.
METODY BADAŃ
Do rozwiązania postawionego problemu wykorzystano badania na doświadczeniu ścisłym w lizymetrach na polu badawczym w Falentach. Lizymetry usytuowano na poletku o powierzchni 0,02 ha z uprawą wierzby wiciowej (Salix viminalis L.) odmiany Turbo. Pole doświadczalne jest położone na czarnej ziemi zdegradowanej klasy bonitacyjnej V. Warstwa próchniczna o głębokości 60 cm jest zbudowana z piasku słabogliniastego, podścielonego piaskiem luźnym. Lizymetry zostały wypełnione gruntem rodzimym zagęszczonym ubijakiem ręcznym, z zachowaniem naturalnego układu warstw, lecz w stanie naruszonym. W lizymetrach zainstalowano urządzenie do regulowania poziomu zwierciadła wody (rurka i zbiornik w dnie cylindra) (rys. 1).
Każdy lizymetr miał średnicę 0,5 m oraz zróżnicowaną głębokość w poszczególnych wariantach: 0,7, 1,5 i 2,0 m. Doświadczenie prowadzono w 3 wariantach:
– wariant A, zwierciadło wody gruntowej na głębokości 30 cm;
– wariant B, zwierciadło wody gruntowej na głębokości 100 cm;
– wariant C, zwierciadło wody gruntowej na głębokości 170 cm.
Każdy wariant występował w trzech powtórzeniach. Doświadczenia rozpoczęto
wiosną 2008 r. W każdym lizymetrze umieszczono jedną roślinę. Obszar wokół
lizymetrów został zagospodarowany i również wiosną obsadzony wierzbą (rozsta© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
76
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
Rys. 1. Schemat lizymetru na polu badawczym
w Falentach; źródło: opracowanie własne
Fig. 1. Diagramme of lysimeter in the experimental
field in Falenty; source: own elaboration
wa co 0,5 m) tak, aby powstał
zwarty łan. W lizymetrach i w otoczeniu stosowano corocznie takie
same dawki nawożenia, tj. N – 50
kg∙ha–1, P2O5 – 30 kg∙ha–1 i K2O –
70 kg∙ha–1 [RYDAŁOWSKI 2013].
Opad atmosferyczny mierzono
deszczomierzem Hellmanna na
stacji agrometeorologicznej w Falentach. Poletko badawcze oddalone było o 50 m od stacji pomiarowej. Opad skorygowano według
wzoru JAWORSKIEGO [1979].
W lizymetrach mierzono wilgotność
objętościową
gleby
w odstępach dziesięciodniowych
za pomocą czujników ECH2O firmy Decagon Devices, których
liczbę uzależniono od utrzymywanego poziomu zwierciadła wody.
Sondy dokonywały pomiaru w obrębie 5 cm od czujnika w każdym
kierunku, podając jedną uśrednioną
wartość. Stały poziom zwierciadła
wody gruntowej utrzymywano
przez codzienne dolewanie lub odpompowywanie wody, której objętość mierzono.
Zapasy wody w glebie powyżej
poziomu zwierciadła wody gruntowej Wi, wyrażone w kg wody na
lizymetr, określono z równania:
Wi = F  hi  woi  w
(1)
gdzie:
F = pole poziomego przekroju lizymetru, m2 (F = 0,196 m2);
hi = miąższość warstwy gruntu, m;
woi = wilgotność objętościowa w warstwie gleby;
w = gęstość objętościowa wody, kg·m–3; przyjęto 1000 kg·m–3.
Korzystając ze wzoru (1), określono zapasy wody dla 10-centymetrowych
warstw gleby, a następnie zsumowano poszczególne zapasy cząstkowe, w celu ob© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
M. Rydałowski: Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej…
77
liczenia zapasu wody w glebie w strefie aeracji dla całego lizymetru. Jeśli czujnik
nie występował na pożądanej głębokości, wartość wilgotności interpolowano między najbliższymi czujnikami.
W okresach dziesięciodniowych obliczano bilans wodny uprawy wierzby w lizymetrach. Do obliczenia ewapotranspiracji wykorzystano wzór:
ET = Wp + r + P – Wk
(2)
gdzie:
ET = ewapotranspiracja, kg wody na lizymetr;
Wp = zapas wody w glebie w strefie aeracji na początku okresu, kg wody na
lizymetr;
Wk = zapas wody w glebie w strefie aeracji na końcu okresu, kg wody na lizymetr;
P = opad atmosferyczny w okresie bilansowania, kg wody na lizymetr;
r = różnica między masą wody dolanej i odlanej w celu podtrzymania stałego poziomu zwierciadła wody, kg wody na lizymetr.
Do celów porównawczych składowe wzoru (2) przeliczono na wysokości warstwy słupa wody w mm (1 mm = 1 dm3 wody∙m–2 = 1 kg wody∙m–2).
Do oceny istotności wpływu poziomu zwierciadła wody gruntowej oraz warunków roku na ewapotranspirację zastosowano rozkład F, a istotność różnic ewapotranspiracji w warunkach różnego położenia zwierciadła wody gruntowej oraz
zmienności roku badano za pomocą testu Newmana–Keulsa. Przez warunki roku
rozumie się wszystkie czynniki w danym roku, mogące mieć wpływ na zmienną
zależną (ewapotranspiracja), głównie meteorologiczne, w szczególności opadowe,
roślinne (zwłaszcza wiek rośliny), przyrodnicze itd.
W świetle literatury, metody lizymetryczne badań obarczone są najmniejszymi
błędami pomiarów. ALLEN i in. [2011] podają błędy poszczególnych metod szacowania ewapotranspiracji wyrażone jako odchylenie standardowe średniej wartości
rzeczywistej. Dla metody lizymetrycznej wynoszą one 5–15%. Badania lizymetryczne przy dolewaniu i odlewaniu wody często pokazują wysoką ewapotranspirację. W praktyce, ewapotranspiracja ta bywa mniejsza i zależy głównie od warunków meteorologicznych, zwłaszcza opadowych.
WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA
W okresie badań mierzono dwa podstawowe czynniki meteorologiczne, mające
wpływ na uwilgotnienie gleby i poziom zwierciadła wody gruntowej – opad, jako
dopływ wody do lizymetrów, i temperaturę powietrza, jako element decydujący
o stratach wody (parowanie terenowe).
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
78
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
Zmienność sum opadów atmosferycznych w okresie wegetacyjnym scharakteryzowano, wykorzystując klasyfikację wprowadzoną przez KACZOROWSKĄ
[1962]: okres skrajnie suchy (opad poniżej 50% opadu średniego z wielolecia);
okres bardzo suchy (opad od 51 do 74% opadu średniego); okres suchy (opad od
75 od 89% opadu średniego); okres przeciętny (opad w zakresie 90–110% opadu
średniego); okres mokry (opad od 111 do 125% opadu średniego); okres bardzo
mokry (opad od 126 do 149% opadu średniego); okres skrajnie mokry (opad powyżej 150% opadu średniego).
Średnia roczna suma opadu atmosferycznego w okresie wegetacyjnym (IV–X)
z lat 2008–2012 wyniosła 519,7 mm. Była aż o 129,0 mm większa niż średnia
z wielolecia 1966–2009 i stanowiła 133% jej wysokości. Według klasyfikacji Kaczorowskiej, lata 2008 i 2012 zaklasyfikowano do okresu o przeciętnej wysokości
opadu, lata 2009 i 2011 – do okresu bardzo mokrego, natomiast 2010 r. był skrajnie mokry – suma opadów prawie dwukrotnie przekroczyła wartość z wielolecia
1966–2009 (tab. 1).
Tabela 1. Średnie wartości temperatury powietrza i opadów w okresie wegetacyjnym (IV–X) w latach 2008–2012 na stacji meteorologicznej w Falentach
Table 1. Mean air temperature and precipitations in the growing season (April–October) of the years
2008–2012 in meteorological station in Falenty
Rok
Year
2008
2009
2010
2011
2012
2008–2012
1966–2009
Temperatura
Temperature
Opad
Precipitation
C
14,8
14,2
14,2
14,8
15,0
14,6
14,2
mm
403,1
524,8
762,7
552,0
355,8
519,7
390,7
Wskaźnik opadu
Klasyfikacja zmienności opadu
względnego RPI1)
wg Kaczorowskiej
Relative Precipitation
Kaczorowska’s classification
Index RPI1)
of precipitation variability
%
103
przeciętny average
134
bardzo mokry very wet
195
skrajnie mokry extremely wet
141
bardzo mokry very wet
91
przeciętny average
133
bardzo mokry very wet
–
–
1)
Obliczony jako iloraz opadu z danego roku do opadu z wielolecia, w %.
Calculated as the ratio of precipitation in a given year to the long-term precipitation, in %.
Źródło: wyniki własne. Source: own study.
1)
Pod względem temperatury powietrza lata 2008–2012 należy zaliczyć do ciepłych. Średnia wartość temperatury powietrza we wszystkich latach okresu badawczego była większa (2010–2012) lub równa (2008–2009) średniej z wielolecia
1966–2009 (tab. 1).
Do analiz przyjęto pomiary z okresu 2009–2012. Nie uwzględniono danych
z 2008 r., uznając, że warunki ukorzenienia roślin w tym roku były znacząco od© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
M. Rydałowski: Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej…
79
mienne, niż w latach pozostałych. W lizymetrach o głębokim poziomie zwierciadła
wody gruntowej (1,0 i 1,7 m p.p.t.), zwłaszcza w początkowym okresie rozwoju
roślin (system korzeniowy nieukształtowany) woda ze strefy saturacji nie mogła
mieć wpływu na wzrost roślin.
W latach 2009–2012 ewapotranspiracja średnia z lizymetrów wahała się
w przedziale 693,0–1200,3 mm. Średnia wielkość ewapotranspiracji przy trzech
powtórzeniach na wariant w analizowanym okresie wyniosła: w lizymetrze w wariancie A (30 cm) – 898,5 mm; B (100 cm) – 983,6 mm; C (170 cm) – 965,1 mm
(tab. 2).
Tabela 2. Ewapotranspiracja wierzby (Salix viminalis L.) w mm w warunkach zwierciadła wody
gruntowej na różnej głębokości w latach 2008–2012
Table 2. Evapotranspiration of Salix viminalis L. in mm with different variants of ground water table
depth in the years 2008–2012
Rok Year
Parametr
Parameter
Średnia z 3 powtórzeń
Average of 3 repetitions
Średnia Average
2008
A
B
C
1 108,6
1 109,0
825,6
1 014,4
2009
2010
1 043,6
876,9
1 009,1 1 200,3
1 131,3 1 043,0
1 061,3 a 1 040,1 a
2011
2012
899,4
874,0
993,1
914,8 b
774,0
851,0
693,0
772,7 c
Średnia
Mean
2009–2012
898,5 a
983,6 b
965,1 b
Objaśnienia: A = zwierciadło wody gruntowej na głębokości 30 cm, B = zwierciadło wody gruntowej na głębokości 100 cm, C = zwierciadło wody gruntowej na głębokości 170 cm, a, b, c = grupy jednorodne, różnice istotne
statystycznie na poziomie α = 0,05.
Explanations: A = groundwater table depth of 30 cm, B = groundwater table depth of 100 cm, C = groundwater
table depth of 170 cm, a, b, c = homogenous groups, statistically significant difference at α = 0.05.
Źródło: wyniki własne. Source: own study.
Uzyskane wyniki porównano z wynikami badań z wykorzystaniem lizymetrów
nawadnianych w innych krajach europejskich. We Włoszech ewapotranspirację
wierzby odmiany Salix alba w okresie wegetacyjnym IV–IX, w warunkach poziomu wody gruntowej 1,7 m poniżej poziomu terenu i zróżnicowanych warunkach
opadowych, badali PISTOCCHI i in. [2009] oraz GUIDI i in. [2008]. Wielkość ewapotranspiracji określono na: 620 i 1190 mm (2004), 890 i 1790 mm (2005) odpowiednio w warunkach z i bez nawożenia oraz 607 i 919 mm (2006), odpowiednio
w warunkach niskiego i wysokiego nawożenia. Na Węgrzech zużycie wody
w procesie ewapotranspiracji potrzebne do wyprodukowania 1 kg suchej masy
wierzby odmiany Salix alba wyniosło 864,5 mm, przy średniej ewapotranspiracji
jednej rośliny 434 mm [ZSEMBELI i in. 2013].
W warunkach klimatycznych Szwecji, o opadach 350–550 mm w okresie wegetacji, gdzie zarówno woda, jak i składniki odżywcze nie były czynnikami ogra-
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
80
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
niczającymi wzrost, ewapotranspiracja wierzby, oszacowana na podstawie modelu,
wyniosła ok. 700 mm [LINDROTH, BATH 1999].
Badania własne przeprowadzone w latach 2009–2012 wykazały wpływ warunków roku na ewapotranspirację. Zaobserwowano, że w kolejnych latach okresu
badawczego następowało zmniejszenie ewapotranspiracji wierzby w stałych warunkach wodno-glebowych. Średnia ze wszystkich wariantów wielkość zużywanej
przez wierzbę wody w procesie ewapotranspiracji systematycznie zmniejszała się
z 1061,3 mm w 2009 r. do 772,7 mm w 2012 r. Trend ten może być konsekwencją
rozkładu opadów w okresie badawczym lub/i czynnika roślinnego.
Przykładowy przebieg średniej miesięcznej ewapotranspiracji wierzby
w lizymetrach, z podziałem na warianty poziomu zwierciadła wody gruntowej
w roku o opadzie przeciętnym (2012) oraz skrajnie mokrym (2010) przedstawiono
w tabeli 3. I tak 2012 r. cechował się opadem o wysokości 355,8 mm, natomiast
2010 – 762,7 mm.
Tabela 3. Średnie miesięczne wartości ewapotranspiracji ET wierzby (Salix viminalis L.) w mm
w warunkach zwierciadła wody gruntowej na różnej głębokości w latach 2010 i 2012
Table 3. Values of monthly average evapotranspiration ET of Salix viminalis L. in mm with different
variants of ground water table depth in the years 2010 and 2012
Miesiąc
Month
Kwiecień April
Maj May
Czerwiec June
Lipiec July
Sierpień August
Wrzesień September
Październik October
Suma Sum
Średnia z 3 powtórzeń ET w latach
Average of 3 repetitions ET in the years
2010
2012
A = 30 cm B = 100 cm C = 170 cm A = 30 cm B = 100 cm C = 170 cm
38,3
22,5
51,6
58,2
23,4
16,7
71,1
116,5
99,6
186,8
133,3
118,4
214,9
228,0
200,5
133,6
179,3
134,4
262,3
400,2
309,3
185,9
241,9
216,9
191,9
280,5
250,2
115,2
148,1
119,4
63,0
106,6
103,3
72,3
79,9
72,8
35,5
46,0
28,7
22,0
45,2
14,5
876,9
1 200,3
1 043,0
774,0
851,0
693,0
Źródło: wyniki własne. Source: own study.
Największe zużycie wody w procesie ewapotranspiracji wystąpiło w lipcu
i sierpniu, ale jeszcze w październiku było dosyć duże, na poziomie porównywalnym z kwietniem. W maju wartości ewapotranspiracji z reguły przekraczały już
100 mm. Wyraźny spadek wartości ewapotranspiracji zaobserwowano we wrześniu. W 2012 r. w porównaniu z 2010 r. ewapotranspiracja, szczególnie w okresie
czerwiec-sierpień, była zdecydowanie mniejsza (tab. 3). Badania prowadzone
przez GUIDI i in. [2008] oraz KANECKĄ-GESZKE [2015] prezentują zbliżony miesięczny trend przebiegu ewapotranspiracji w ciągu okresu wegetacyjnego.
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
M. Rydałowski: Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej…
81
Jednowymiarowy test istotności F wykazał, że na ewapotranspirację istotny
wpływ miały analizowane czynniki, tzn. głębokość zwierciadła wody gruntowej
oraz warunki roku. Stwierdzono również istotny wpływ ich interakcji. Prawdopodobieństwo błędu odrzucenia hipotezy o braku istotnego wpływu głębokości
zwierciadła wody gruntowej hi, warunków roku oraz interakcji obu czynników (na
poziomie α = 0,05) na ewapotranspirację wierzby Salix viminalis L. wyniosło odpowiednio p = 0,005104; p < 0,000001; p = 0,002512.
Stwierdzono istotną różnicę (na poziomie α = 0,05) ewapotranspiracji wierzby
wiciowej w warunkach poziomu zwierciadła wody gruntowej na głębokości 30
i 100 cm oraz 30 i 170 cm. Nie wykazano istotnej różnicy między wariantami poziomu zwierciadła wody gruntowej 100 i 170 cm (tab. 2). W warunkach położenia
zwierciadła wody gruntowej na głębokości 30 cm (wariant A) stwierdzono istotnie
mniejszą ewapotranspirację w porównaniu z pozostałymi wariantami (B –100 cm
i C – 170 cm). Weryfikacji poddano również różnice wysokości ewapotranspiracji
wierzby wiciowej w poszczególnych latach. Stwierdzono istotną różnicę między
ewapotranspiracją we wszystkich latach objętych badaniami, poza wartościami
z lat 2009 i 2010 (tab. 2). Różnica wynikała z wpływu warunków roku.
Zagadnienie dotyczące wielkości zużycia wody oraz plonowania wierzby wiciowej na glebach mineralnych o gospodarce opadowej, w regionie charakteryzującym się deficytem wody w sezonie wegetacyjnym, na podstawie badań polowych,
badała KANECKA-GESZKE [2015]. Średnie polowe zużycie wody w okresie wegetacji (IV–X) wierzby o odrostach jednorocznych, jakie uzyskała w trakcie czteroletnich badań na obszarze na glebach średnich o gospodarce wodno-retencyjnej
z głęboko zalegającym poziomem wody gruntowej wynosiło 474 mm w 200-centymetrowym profilu glebowym i gdy średni opad wynosił 363,7 mm.
PODSUMOWANIE
Czteroletnie badania lizymetryczne umożliwiły ocenę wpływu różnej głębokości zalegania zwierciadła wody gruntowej na ewapotranspirację wierzby wiciowej.
W latach badań 2009–2012 średnia roczna wartość ewapotranspiracji w okresie
wegetacyjnym (IV–X) z trzech powtórzeń w poszczególnych wariantach głębokości utrzymywania zwierciadła wody gruntowej mieściła się w przedziale 693–
1200,3 mm. Średnia z lat 2009–2012 wartość ewapotranspiracji wierzby wiciowej
wyniosła: w lizymetrze w wariancie A (30 cm) – 898,5 mm; B (100 cm) – 983,6
mm); C (170 cm) – 965,1 mm.
Badania potwierdziły wpływ głębokości zalegania zwierciadła wody gruntowej
oraz warunków roku na ewapotranspirację wierzby wiciowej. Stwierdzono także
istotny wpływ interakcji obu analizowanych czynników. Zaobserwowano istotną
statystycznie różnicę ewapotranspiracji przy układzie poziomu zwierciadła wody
gruntowej na głębokości 30 i 100 cm oraz 30 i 170 cm. W warunkach najpłytszego
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
82
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
położenia zwierciadła wody gruntowej (30 cm) stwierdzono istotnie mniejszą ewapotranspirację w porównaniu z wariantami B –100 cm i C – 170 cm. Może to
świadczyć o niewystarczającym napowietrzeniu gleby, które hamowało wzrost roślin i intensywność procesu ewapotranspiracji.
Badania wykazały, że w całym okresie badawczym corocznie zmniejszało się
zużycie wody w procesie ewpotranspiracji. Na tej podstawie można stwierdzić, że
prawdopodobnie jednym z czynników mających na to wpływ, poza czynnikami
meteorologicznymi, był wiek rośliny. Między początkiem i końcem okresu badawczego spadek wyniósł średnio z trzech wariantów 24%. Korelowało to również ze
zmniejszeniem się średniej wielkości przyrostu plonów suchej masy.
Uzyskane wyniki badań własnych autora artykułu oraz przegląd literatury pozwalają stwierdzić, że zużycie wody na glebach mineralnych bez udziału wody
gruntowej, w warunkach deficytu wody jest mniejsze niż zużycie wody przez
wierzbę wiciową w warunkach wysokiego poziomu wody gruntowej.
BIBLIOGRAFIA
ALLEN R., PEREIRA, L., HOWELL T., JENSEN M. 2011. Evapotranspiration information reporting: I. Factors governing measurement accuracy. Agricultural Water Management. Vol. 98(6) s. 899–920.
BAC S., ROJEK M. 1999. Meteorologia i klimatologia w inżynierii środowiska [Meteorology and climatology in environmental engineering]. Wrocław. Wydaw. AR. ISBN 83-87866-66-0 ss. 314.
BANASZYŃSKI A., SZCZUKOWSKI S., BUDNY J., GRĄDZKI M., GRALAK J., KUBIAK P. 2004. Alternatywne rolnictwo [Alternative agriculture]. Poznań. Dom Wydaw. Harasimowicz. ISBN 83-8924517-5 ss. 118.
BUDZYŃSKI W., SZCZUKOWSKI S., TWORKOWSKI J. 2009. Wybrane problemy z zakresu produkcji roślinnej na cele energetyczne. W: Przyszłość sektora rolno-spożywczego i obszarów wiejskich
[Selected problems in the field of crop production for energy purposes. In: The future of the agrifood sector and rural areas]. I Kongres Nauk Rolniczych, Nauka – Praktyka. Puławy. Wydaw.
IUNG-PIB s. 77–87.
DRESZER K., MICHAŁEK R., ROSZKOWSKI A. 2003. Energia odnawialna – możliwości jej pozyskiwania
i wykorzystania w rolnictwie [Renewable energy – the possibility of its acquisition and use in
agriculture]. Kraków – Lublin – Warszawa. PTiR. ISBN 83-9170-53-7 ss. 256.
DUBAS J.W., TOMCZYK A. 2005. Zakładanie, pielęgnacja i ochrona plantacji wierzb energetycznych
[Establishment, maintenance and protection of energy willow plantations]. Warszawa. Wydaw.
SGGW. ISBN 83-7244-617-2 ss. 112.
GUIDI W., PICCIONI E., BONARI E. 2008. Evapotranspiration and crop coefficient of poplar and willow
short-rotation coppice used as vegetation filter. Bioresource Technology. Vol. 99. Iss. 11
s. 4832–4840.
GUS 2015. Energia ze źródeł odnawialnych w 2014 r. [Energy from renewable sources in 2014].
Warszawa. ISSN 1898-4347 ss. 70.
International Renewable Energy Agency 2015. REMAP 2030 – Perspektywy rozwoju energii odnawialnej w Polsce [REMAP 2030 – Prospects for the development of renewable energy in Poland] [online]. Abu Dhabi ss. 60 [Dostęp 31.10.2016]. Dostępny w Internecie: www.irena.org/
DocumentDownloads/Publications/IRENA_REmap_Poland_paper_2015_PL.PDF
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
M. Rydałowski: Wpływ poziomu zwierciadła wody gruntowej…
83
JAWORSKI J. 1979. Rzeczywisty a wskaźnikowy opad atmosferyczny w zlewni górnej Wilgi [Actual
and reference precipitation in the catchment area of the upper Wilga]. Przegląd Geograficzny.
R. 24. Z 3–4 s. 281–292.
JAWORSKI J. 2004. Parowanie w cyklu hydrologicznym zlewni rzecznych [Evaporation in the hydrological cycle of river basins]. Warszawa. PTG. ISBN 83-91031-1-1 ss. 422.
KACZOROWSKA Z. 1962. Opady w Polsce w przekroju wieloletnim [Precipitation in Poland in the
years section]. Prace Geograficzne. Nr 33. Warszawa. Wydaw. Geologiczne ss. 112.
KANECKA-GESZKE E. 2015. Zużycie wody i plonowanie wierzby wiciowej (Salix viminalis L.) na
glebach mineralnych o gospodarce opadowo-retencyjnej [Water consumption and yielding of
willow (Salix viminalis L.) on mineral soils without ground water availability]. Maszynopis. Praca doktorska. Bydgoszcz. ITP ss. 162.
LINDROTH A., BÅTH A. 1999. Assessment of regional willow coppice yield in Sweden on basis of
water availability. Forest ecology and Management. Vol. 121(1) s. 57–65.
MATYKA M. 2011. Rośliny potencjalnie przydatne do produkcji biomasy na użytkach rolnych [Plants
potentially useful for the production of biomass on agricultural land]. Wieś Jutra. Nr 07–08
s. 13–16.
Ministerstwo Gospodarki 2009. Prognoza oddziaływania na środowisko dokumentu „Polityka energetyczna Polski do 2030 r.” (Raport końcowy) [Strategic Environmental Assessment document
“Polish Energy Policy until 2030” (Final Report)] [online]. Warszawa. [Dostęp 31.10.2016]. Dostępny w Internecie: http://www.me.gov.pl/galeria/DE/Prognoza_raport.pdf
PISTOCCHI C., GUIDI W., PICCIONI E., BONARI E. 2009. Water requirements of poplar and willow vegetation filters grown in lysimeter under Mediterranean conditions: results of the second rotation.
Desalination. Vol. 246(1) s. 137–146.
RYDAŁOWSKI M. 2013. Wpływ poziomu wody gruntowej i wilgotności gleby piaszczystej na roczne
przyrosty biomasy wierzby wiciowej w świetle badań lizymetrycznych [The influence of
groundwater level and sandy soil moisture on the annual biomass increments of willow in view
of lysimetric analyses]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 13. Z. 4(44) s. 115–128.
TROJANOWSKA A. 2010. Wykorzystanie zasobów wody oraz azotu przez rośliny energetyczne.
W: Modelowanie energetycznego wykorzystania biomasy [Water use efficiency and nitrogen use
efficiency of energy crops. In: Modelling of biomass utilisation for energy purpose]. Falenty–
Warszawa. ITP s. 76–82.
TRYBAŁA M. 1996. Gospodarka wodna w rolnictwie [Water management in agriculture]. Warszawa.
PWRiL. ISBN 83-09-01644-1 ss. 256.
ZSEMBELII J., KOVÁCS G., DEÁK D. 2013. Water use efficiency of energy willows determined in
weighing lysimeters. W: 15. Gumpensteiner Lysimetertagung. Irdning. Lehr-und Forschungszentrum für Landwirtschaft s. 181–184.
Mariusz RYDAŁOWSKI
THE INFLUENCE OF GROUNDWATER LEVEL AND YEAR CONDITIONS
ON THE EVAPOTRANSPIRATION OF Salix viminalis L.
IN VIEW OF LYSIMETRIC ANALYSES
Key words: energetic willow, evapotranspiration, groundwater level, precipitation, yield
Summary
Studies on the relationship between the yield of Salix viminalis L. and groundwater table depth
were performed in the lysimetric station in Falenty on black degraded earth in the years 2009–2012.
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
84
Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 16. Z. 4 (56)
The groundwater table depth in lysimeters was kept at a constant level of 30, 100 and 170 cm during
the growing season (April–October). The lysimeters were fertilised with an annual dose of 50 kg·ha–1
N, 30 kg·ha–1 P2O5 and 70 kg·ha–1 K2O, the same as in surrounding fields. Soil moisture, difference
between poured and poured out water layer to maintain constant water table and atmospheric precipitation were measured in lysimeters. Evapotranspiration of plant crops was calculated for ten-day period with the water budget. The effect of groundwater table depth and year conditions on the evapotranspiration of Salix viminalis L. was demonstrated (levels of significance  = 0.05). Significantly
lower evapotranspiration was noted at the groundwater table depth of 30 cm (variant A) compared
with other variants (B – 100 cm and C – 170 cm). Statistically significant differences in evapotranspiration of willow were not found between the variants B and C. Lysimetric studies showed also that
the water consumption in the evapotranspiration process by the willow decreased throughout the period of the study. Probably one of the factors having an impact on decrease in the annual evapotranspiration of willow beyond the meteorological factors is the age of the plant.
Adres do korespondencji: mgr inż. Mariusz Rydałowski, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy,
Zakład Inżynierii Wodnej i Melioracji, al. Hrabska 3, 05-090 Raszyn; tel. 22 735-75-42, e-mail:
[email protected]
© ITP Woda Środ. Obsz. Wiej. 2016 (X–XII). T. 16. Z. 4 (56)
Download