Koszty a utarg i zyski przedsiębiorstwa

Koszty a utarg i zyski przedsiębiorstwa
Dla każdego przedsiębiorstwa istotna jest odpowiedź na dwa pytania: jak, przy
danym poziomie produkcji, kształtują się koszty wytwarzania oraz ile wyniosą przychody
(czyli utarg) ze sprzedaży tej produkcji? Koszty wytwarzania przy każdym poziomie
produkcji zależą od zastosowanej technologii, określającej wielkość nakładów (czynników
produkcji) niezbędnych do wytworzenia danej produkcji, oraz cen poszczególnych
czynników, decydujących o sumie wydatków przedsiębiorstwa na nie. Przychody
uzyskane ze sprzedaży produkcji zależą od kształtowania się krzywej popytu na wyroby
danego przedsiębiorstwa. Krzywa ta określa cenę, przy której dana wielkość produkcji
może być sprzedana, a tym samym decyduje o poziomie utargu przedsiębiorstwa. Rys. 1
pokazuje iż wielkość podaży oferowanej przez dane przedsiębiorstwo jest funkcją
łącznego oddziaływania kosztów oraz utargów.
Koszty
produkcji
Decyzje
przedsiębiorstwa
dotyczące poziomu
produkcji
Przychody
Rys. 1. Teoria podaży. (Decyzje przedsiębiorstwa dotyczące wielkości produkcji i podaży
zależą zarówno od kosztów produkcji, jak i przychodów ze sprzedaży).
Dla
każdego
przedsiębiorstwa
najważniejsze
są
zyski
uzyskane
z
danego
przedsięwzięcia. Zysk taki można opisać za pomocą następującej zależności:
Przychód (utarg) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i
usług w jakimś okresie czasu, na ogół jednego roku.
Koszty firmy to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w takim samym okresie
czasu.
Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.
Pojęcia te wydają się dość proste, w praktyce jednak kalkulacja wielkości
przychodów, kosztów i zysków w dużym przedsiębiorstwie jest skomplikowaną operacją,
wymagającą korzystania z usług wysoko kwalifikowanych księgowych. Dlatego wyjaśnię
to na prostym przykładzie firmy „Rent a Person” zajmującej się wynajmowaniem
swoich pracowników firmom poszukującym ludzi do prac sezonowych. Rent a Person
pobiera opłatę 10 zł. za godzinę pracy wypożyczonego pracownika, z czego pracownik
otrzymuje tylko 7 zł. W danym roku firma wypożyczyła swoich pracowników na 100.000
godzin. Wydatki przedsiębiorstwa – łącznie z kosztem wynajęcia biura, kosztem reklamy i
rachunków telefonicznych – wyniosły 200.000 zł. Można to przedstawić na rys. 2.
Przychody (100 000 godzin po 10 zł.)
1.000.000 zł.
Wydatki (koszty)
płace wynajmowanych pracowników
700.000 zł.
koszty reklamy
50.000 zł.
czynsz za wynajem biura
50.000 zł.
płace pracowników biurowych
80.000 zł.
inne wydatki biurowe
20.000 zł.
900.000 zł.
Dochód netto (zysk) przed opodatkowaniem
100.000 zł.
Podatki
25.000 zł.
Dochód netto (zysk) po opodatkowaniu
75.000 zł.
Rys. 2. Przykładowy rachunek wyników firmy
Zysk czyli dochód netto przed opodatkowaniem, wyniósł 100.000 zł. Podatki pobierane
przez państwo były równe 25.000 zł. Więc zysk firmy Rent a Person po opodatkowaniu
kształtował się na poziomie 75.000 zł.
Po
takim
wstępie
możemy
przejść
do
omówienia
niektórych
problemów
towarzyszących obliczaniu zysku przedsiębiorstwa.
Rachunki
Rachunki nie zawsze płacone są w terminie. Firma Rent a Person na koniec roku
nie otrzymała wszystkich należności za wypożyczonych pracowników. Jednocześnie nie
zapłaciła rachunków za rozmowy telefoniczne z grudnia. Stosowana w ekonomii definicja
przychodów i kosztów obejmuje całość dochodów i wydatków danego przedsiębiorstwa
zarejestrowanych w danym roku, niezależnie od tego czy znajdują one odzwierciedlenie
w faktycznych płatnościach pieniężnych czy też nie.
Takie rozróżnienie między ekonomicznym ujęciem przychodów i kosztów, a faktycznym
stanem wpływów i płatności powoduje konieczność wprowadzenia pojęcia przepływów
pieniężnych
Przepływ gotówki danego przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy netto faktycznie
uzyskana w danym okresie.
Problemem wymagającym rozwiązania przy prowadzeniu przedsiębiorstwa jest
stosunkowo wolny przepływ gotówki w początkowym okresie działalności. W miarę
rozkręcania się tej działalności zaczynają pojawiać się coraz większe przychody
pieniężne, co prowadzi do poprawy płynności finansowej przedsiębiorstwa.
Kapitał a amortyzacja
Kapitał
fizyczny
(środek
trwały)
to
maszyny,
wyposażenie
i
budynki
wykorzystywane w produkcji. Pojęcie to stosowane jest przez ekonomistów do określenia
dóbr, które nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego. Budynki i
ciężarówki są elementami kapitału, ponieważ mogą być wykorzystywane latami. Energia
elektryczna nie jest dobrem kapitałowym, gdyż całkowicie zużywa się ją w procesie
produkcyjnym w danym okresie. Niektórzy ekonomiści pojęcie dobra kapitałowe
zastępują terminem dobra trwałe lub aktywa rzeczowe.
W jaki sposób należy uwzględnić w obliczaniu zysków i kosztów koszt dobra
kapitaowego, np. maszyny do pisania? Istota podejścia do tego problemu polega na tym,
iż w rocznych kosztach firmy umieszcza się jedynie koszt zużycia danego dobra
kapitałowego, a nie koszt jego zakupu. Koszt zużycia dóbr kapitałowych w danym okresie
stanowi amortyzacja, czyli utrata wartości tych dóbr wskutek zużycia, a nie cena ich
zakupu.
Można ją zapisać w następujący sposób:
Am  F 
1
t
gdzie:
Am – amortyzacja liczona w skali roku,
F – księgowa wartość środka trwałego używanego w produkcji w ciągu dłuższego okresu,
t – przewidywany okres eksploatacji danego środka trwałego, tzn. maszyny, urządzenia
produkcyjnego lub budynku.
Ponieważ może to być trochę niezrozumiałe posłużymy się następującym przykładem:
Przypuśćmy, że Rent a Person zakupuje na początku roku 8 maszyn do pisania, płacąc
za każdą 900 zł. W kalkulacji rocznych kosztów i zysków nie można przyjąć sumy 7200
zł. jako kosztu maszyn do pisania. Do kosztów należy zaliczyć jedynie wartość rocznego
zużycia maszyn. Załóżmy, że okres eksploatacji maszyny do pisania wynosi 3 lata, więc
zużycie w ciągu pierwszego roku wynosi 300 zł. Więc początkowa wartość maszyny do
pisania zmniejszyła się z 900 zł. do 600 zł. Ekonomiczny koszt wykorzystania 8 maszyn
do pisania w danym roku wynosi wobec tego 2400 zł. (8 x 300 zł). Ta właśnie wielkość
amortyzacji jest rocznym kosztem związanym z wykorzystaniem maszyn do pisania.
Zapasy
Zapasy to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej
sprzedaży. Gromadzenie zapasów jest niezbędne do zapewnienia ciągłości produkcji i
sprzedaży. Żeby to wytłumaczyć posłużymy się następującym przykładem:
Załóżmy, że na początku roku firma Rover Group ma na składzie 100 tys. gotowych
samochodów. Jej roczna produkcja wynosi 1 mln samochodów, a sprzedaż 950 tys. Przy
końcu roku wielkość zapasów gotowych samochodów wzrosła więc do 150 tys. sztuk.
Powstaje tu pytanie, w jaki sposób zmiana stanu zapasów powinna być uwzględniona
przy obliczaniu zysków? Skoro podstawa obliczania przychodów jest sprzedaż w
wysokości 950 tys. samochodów, to czy koszty wytwarzania powinny być oparte na
wielkościi sprzedaży (950 tys. sztuk) czy też uwzględniać poziom faktycznej produkcji (1
mln sztuk)?
Koszty produkcji powinny być zawsze odnoszone do faktycznego poziomu produkcji
sprzedanej (950 tys. sztuk). Wzrost zapasów o 50 tys. sztuk jest traktowany jako forma
powiększenia kapitału przedsiębiorstwa, umożliwiającego sprzedaż w następnym okresie.
W danym roku przedsiębiorstwo poniosło określone wydatki na wytworzenie 50 tys. sztuk
samochodów które nie sprzedało, ale w następnym okresie mogą sprzedać te samochody
uzyskując dochód bez ponoszenia kosztów wytworzenia.
Kredyty
Przedsiębiorstwa
zwykle
zaciągają
kredyty
na
rozwinięcie
działalności
gospodarczej. Od tych kredytów płacone są odsetki, które stanowią część kosztów
prowadzenia działalności i powinny być wliczane do kosztów bieżących przedsiębiorstwa.
Bilans
Rachunek wyników (inaczej: rachunek zysków i strat) zawiera dane o wielkości
odpływu i przypływu pieniądza w danym roku. Na podstawie tego dokumentu możemy
ustalić obraz pozycji finansowej przedsiębiorstwa, będącej wynikiem wszystkich jego
operacji w minionym roku. Pokazuje to poniższa tabela.
AKTYWA
PASYWA
Gotówka
40.000 zł.
Zobowiązania na rachunkach
70.000 zł.
Zobowiązania płacowe
90.000 zł.
Należności
Zapasy
100.000 zł.
Kredyt hipoteczny w firmie
ubezpieczeniowej
Wartość budynku
200.000 zł.
50.000 zł.
Kredyt bankowy
(początkowo 250.000 zł.)
150.000 zł.
60.000 zł.
------------350.000 zł.
Pozostałe wyposażenie
(pocz. 300.000 zł)
180.000 zł.
240.000 zł.
-------------
-------------
590.000 zł.
590.000 zł.
Tabela. Przykładowa tabela bilansu firmy
Aktywami nazywamy to, co dana firma posiada.
Pasywami inaczej zobowiązaniami nazywamy to, co firma jest winna innym.
Aktywa umieszczone są z lewej strony bilansu. Firma ma pewną ilość gotówki w
banku, określoną sumę należności u odbiorców, ujmowaną w pozycji należności na
rachunkach oraz duże zapasy towarów w swych magazynach. Do aktywów należy
również fabryka, której początkowy koszt wynosił 250.000 zł, a obecna wartość
uwzględniająca amortyzację jest równa 200.000 zł. Tak samo wygląda pozostałe
wyposażenie. Ogólna wartość aktywów firmy wynosi 590.000 zł.
Suma pasywów jest umieszczona z prawej strony bilansu. Składają się na nią nie
zapłacone rachunki i nie wypłacone wynagrodzenia, dług hipoteczny od fabryki oraz
kredyt bankowy finansujący krótkoterminowe wydatki pieniężne. Całkowita wartość
zadłużenia to 350.000 zł. Kapitał własny firmy wynosi 240.000 zł. i jest równy nadwyżce
aktywów nad zobowiązaniami. Kapitał własny został w bilansie ujęty po stronie pasywów.
Ponieważ firma jest własnością akcjonariuszy, w istocie kapitał własny firmy należy do
nich. Mówiąc inaczej, stanowi on zobowiązanie przedsiębiorstwa w stosunku do
akcjonariuszy.
Zyski
Na zakończenie warto zastanowić się jakie jest przeznaczenie pozostałych po
opodatkowaniu zysków. Część z nich może być wypłacona akcjonariuszom w postaci
dywidend, część zatrzymana w przedsiębiorstwie jako zyski nie podzielone.
Zyski nie podzielone stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zostaje
zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla
akcjonariuszy.
Suma zysków nie podzielonych wpływa na bilans przedsiębiorstwa. Jeżeli
trzymane są one w formie gotówkowej lub przeznaczone na zakup wyposażenia, to
zwiększają wartość aktywów przedsiębiorstwa. Jeżeli natomiast firma użyje ich na
spłacenie pożyczki bankowej, to zmniejsza się wartość zobowiązań. W każdym przypadku
dzięki ich wykorzystaniu wzrasta wartość kapitału własnego przedsiębiorstwa.
Utarg całkowity i utarg krańcowy przedsiębiorstwa
Do obliczania wielkości zysków przedsiębiorstwa informacja dotycząca kosztów
jest niewystarczająca. Przedsiębiorstwo musi również pamiętać o przychodach, które
zależą od popytu na jego produkty.
Poniższa tablica pokazuje kształtowanie się funkcji popytu na produkty danego
przedsiębiorstwa.
Tabela: Utarg, koszty i zyski
Produkcja
Cena za szt.
Utarg całkowity
Koszt całkowity
Zysk
0
---
0
10
-10
1
21
21
25
-4
2
20
40
36
4
3
19
57
44
13
4
18
72
51
21
5
17
85
59
26
6
16
96
69
27
7
15
105
81
24
8
14
112
95
17
9
13
117
111
6
10
12
120
129
-9
szt/tydz.
Przy cenie 21 zł. przedsiębiorstwo może sprzedać tylko jeden towar. Im niższa cena, tym
większe są rozmiary sprzedaży. Krzywa popytu jest krzywą malejącą. Jeżeli mamy ceny,
po jakich można sprzedać różne ilości dobra, to z danych z tablicy możemy obliczyć
całkowite przychody ze sprzedaży różnej liczby towarów w tygodniu. Kolejna kolumna
pokazuje całkowity koszt wytwarzania dla różnych rozmiarów produkcji. W kolejnej
kolumnie przedstawiono tygodniowe zyski, stanowiące różnicę między przychodami a
kosztami.
Najwyższy
poziom
zysku
(27
zł)
osiąga
przedsiębiorstwo
przy
produkcji
wynoszącej 6 szt. tygodniowo. Są to rozmiary zapewniające maksymalny zysk.
Maksymalizacja zysków nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargu. Przy sprzedaży
10 szt. towarów tygodniowo firma mogłaby zarobić 120 zł., ale koszt ich produkcji jest
równy 129 zł. Jak z tego wynika produkcja ostatnich szt. towarów jest bardzo kosztowna.
Oznacza to, że znacznie bardziej opłacalna jest nieco niższa produkcja.
Podsumowując, należy pamiętać, że przedsiębiorstwo oblicza zyski dla każdego
możliwego poziomu produkcji. W tym celu musi dysponować informacją na temat
kształtowania się przychodów i kosztów dla różnych rozmiarów produkcji. Na tej
podstawie oblicza zyski dla tych różnych rozmiarów produkcji i wybiera taki jej poziom,
który pozwala zmaksymalizować całkowity zysk ekonomiczny.
Utarg krańcowy
Utarg krańcowy jest to wzrost przychodów całkowitych wywołany wzrostem
sprzedaży o jednostkę
Tabela: Cena, utarg całkowity i utarg krańcowy
Produkcja szt/tydz.
Cena za szt.
Utarg całkowity
Utarg krańcowy
0
---
0
1
21
21
21
2
20
40
19
3
19
57
17
4
18
72
15
5
17
85
13
6
16
96
11
7
15
105
9
8
14
112
7
9
13
117
5
10
12
120
3
Wzrost produkcji z 0 do 1 jednostki zwiększa utarg z 0 do 21 zł. Tym samym
stanowi utarg krańcowy z produkcji pierwszej jednostki. Podobnie wzrost produkcji z 7 do
8 jednostek zwiększa przychód ze 105 zł. do 112 zł., daje przychód krańcowy w
wysokości 7 zł. Wielkość przychodów całkowitych i krańcowych zależy od kształtowania
się popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.
Utarg krańcowy możemy także przedstawić za pomocą następującego wykresu:
Wynika z niego, że przy bardzo wysokim poziomie produkcji utarg krańcowy może
przybierać nawet wartości ujemne.
Ogólnie utarg krańcowy można zapisać następująco:
Utarg krańcowy = (dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży ostatniej
jednostki) – (przychód utracony wskutek sprzedaży dotychczasowej produkcji
po niższej cenie).
Krzywa popytu ma nachylenie ujemne. Zwiększenie sprzedaży wiąże się z
koniecznością obniżki ceny. Sprzedaż dodatkowej jednostki produktu po obniżonej cenie
stanowi pierwszy element równania utargu krańcowego. Musimy również wziąć pod
uwagę, że sprzedaż dodatkowych jednostek spowoduje obniżkę ceny, po jakiej można
sprzedać wszystkie poprzednio wyprodukowane jednostki. W efekcie dodatkowy utarg
uzyskany ze sprzedaży kolejnej jednostki produktu zmniejszy się.
koszt krańcowy, utarg krańcowy
Koszt krańcowy a utarg krańcowy
30
25
20
15
10
5
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
produkcja
koszt krańcowy
utarg krańcowy
utarg karńcowy 2
Rys. Koszt krańcowy i utarg krańcowy
Przedsiębiorstwo ustala wielkość produkcji na poziomie, przy którym następuje
przecięcie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, tj. 6 jednostek. Przy mniejszych
rozmiarach produkcji utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, co oznacza, że
korzystne jest zwiększanie produkcji. Przy większych (od 6 jednostek) rozmiarach
produkcji koszt krańcowy jest wyższy niż przychód krańcowy, stąd też opłacalne jest
zmniejszenie produkcji. Przedsiębiorstwo maksymalizuje więc zysk przy produkcji równej
6 jednostek. Koszt krańcowy jest wówczas równy utargowi krańcowemu, a zyski przy tej
wielkości produkcji osiągają wartość dodatnią. Każdy inny poziom produkcji oznacza
niższe zyski.
Załóżmy teraz, że krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa i linia utargu
krańcowego przesuwają się w górę. Dla każdego poziomu produkcji cena i przychód
krańcowy są teraz wyższe niż poprzednio (utarg krańcowy 2). Powoduje to zmianę
punktu równowagi (przecięcie kosztów krańcowych i utargów krańcowych). Wyższy popyt
doprowadził do zwiększenia produkcji.
Podsumowanie:
1. Przychody (utargi) przedsiębiorstwa pochodzą ze sprzedaży dóbr i usług
2. Koszty to wydatki ponoszone w związku z prowadzeniem produkcji i sprzedaży
3. Zyski to nadwyżka przychodów nad kosztami
4. Cel działania przedsiębiorstwa to maksymalizacja zysku.
5. Aby maksymalizować zysk, przedsiębiorstwo musi produkować jak najtaniej.
6.
Przedsiębiorstwo
wybiera
taki
(optymalny)
poziom
produkcji,
jaki
zapewnia
maksymalizację sumy zysków ekonomicznych.
7.
Utarg
krańcowy
to
odpowiednia
zmiana
utargu
całkowitego,
kształtowania się krzywej popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.
zależna
od
Literatura:
1. David Begg, „EKONOMIA”, tom 1, 1993r.
2. David Begg, „Mikroekonomia” Warszawa, 1997r.
3. Mieczysław
Nasiłowski,
„System
Wydawnictwo Key Text, W-wa 1994r.
rynkowy”
Podstawy
mikro-
makroekonomii,