WYKONIANIE BADAŃ SKA¯EŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM
advertisement
WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Wykonawca: Zakład InŜynierii Środowiska EKO-PROJEKT Pszczyna, 2009 rok WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM SPIS TREŚCI 1. WSTĘP .............................................................................................................................................. 2 2. CEL I ZAKRES BADAŃ – OPRACOWANIA.............................................................................. 4 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU ............................................................................ 8 4. CHARAKTERYSTYKA GLEB..................................................................................................... 10 4.1. Typy gleb ................................................................................................................................. 10 4.2. Skład granulometryczny gleb................................................................................................ 12 4.3. Bonitacja gleb.......................................................................................................................... 12 4.4 Kompleksy przydatności rolniczej ......................................................................................... 14 4.5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ................................................................. 15 4.6. Zakwaszenie gleb................................................................................................................... 17 4.7. Zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu ............................................ 19 5. POBÓR PRÓB DO BADAŃ......................................................................................................... 22 6. ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ ................................................................... 23 7. WYNIKI BADAŃ GLEB UśYTKOWANYCH ROLNICZO ....................................................... 24 7.1. Skład granulometryczny – kategoria agronomiczna gleb (KAG) .................................... 24 7.2. Odczyn zbadanych gleb ........................................................................................................ 26 7.3. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi.............................................................. 28 7.3.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi ........................................ 28 7.3.2. Zawartość ołowiu całkowitego (Pb).............................................................................. 31 7.3.3. Zawartość miedzi całkowitej (Cu)................................................................................. 38 7.3.4. Zawartość cynku całkowitego (Zn)............................................................................... 46 7.3.5. Zawartość kadmu całkowitego (Cd)............................................................................. 53 7.3.6. Zawartość niklu całkowitego (Ni).................................................................................. 61 7.3.7. Zawartość rtęci całkowitej (Hg)..................................................................................... 63 7.3.8. Zawartość arsenu całkowitego (As) ............................................................................. 66 7.3.9. Metale cięŜkie – podsumowanie................................................................................... 69 7.4. Zawartość siarki w glebie ...................................................................................................... 71 7.4.1. Kryteria oceny zawartości siarki siarczanowej (S-SO4) ............................................ 71 7.5. Radioaktywność gleb ............................................................................................................. 80 7.6. Zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebie................... 85 8. PODSUMOWANIE I WNIOSKI.................................................................................................... 87 9. LITERATURA................................................................................................................................. 91 10. ZAŁĄCZNIKI ................................................................................................................................ 93 Opracowanie zostało sfinansowane ze środków Terenowego Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Województwa Dolnośląskiego 2 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 1. WSTĘP Gleba jest biologicznie czynną częścią litosfery, powstałą w wyniku oddziaływania czynników klimatycznych, fizycznych, chemicznych, biologicznych i gospodarczych człowieka. Stanowi ona swoisty łącznik między litosferą, hydrosferą, atmosferą i biosferą, przez co pełni waŜną rolę uŜytkową i ekologiczną. Gleba jest więc złoŜonym, naturalnym elementem przyrody, w którym zachodzą nieustanne chemiczne i biochemiczne procesy rozkładu i syntezy związków mineralnych i organicznych, a takŜe ich przemieszczanie. Podstawową funkcją kaŜdej gleby jest produkowanie odpowiedniej ilości biomasy o poŜądanej jakości. W warunkach naturalnych wzrost, rozwój i plon roślin limitowane są wieloma czynnikami, które moŜna przedstawić w układzie gleba – klimat – roślina. Czynniki te wzajemnie na siebie oddziaływają, zgodnie z prawami przyrody. Kiedy do wspomnianych czynników przyrodniczych dołącza się działalność człowieka, dochodzi do przekształceń środowiska naturalnego, które mogą prowadzić do jego degradacji. W opracowanych załoŜeniach do strategii ochrony gleb Unii Europejskiej (Komisja Europejska 2002) wyróŜniono następujące główne funkcje gleb: • produkcja Ŝywności oraz innej biomasy, • magazynowanie, organicznych filtrowanie i przekształcanie składników mineralnych, i wody, • element ekosystemów warunkujący zachowanie puli genetycznej, • materialne i kulturowe środowisko bytowania człowieka, • źródło surowców naturalnych. Ze względu na róŜnorodność funkcji, jakie pełnią gleby w środowisku i gospodarce człowieka, ogromne znaczenie ma utrzymanie gleb w najlepszym stanie. Rolnictwo na przełomie XX i XXI wieku przystąpiło do rozwiązań zgodnych z zasadami trwałego lub według innych określeń, zrównowaŜonego rozwoju. Rolnictwo zrównowaŜone moŜna określić jak rolnictwo efektywnie wykorzystujące nakłady materiałowe i energetyczne oraz realizujące procesy produkcyjne w sposób niezagraŜający środowisku przyrodniczemu. Dobre rozpoznanie rolniczej przestrzeni 3 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM produkcyjnej, określenie zdolności regeneracyjnej gleb oraz ich podatności na czynniki degradujące stanowi podstawę rozwoju takiego rolnictwa. Ujemne oddziaływanie na środowisko glebowe jest szczególnie następstwem emitowanych do środowiska przyrodniczego zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, zawierających metale cięŜkie, tlenki siarki, azotu, węgla itp. Substancje te gromadzone w glebach w nadmiernych ilościach, przyczyniają się do ich degradacji, nie pozostając bez negatywnego wpływu na poziom plonowania roślin i jakość płodów rolnych. Pod pojęciem nierolniczych, zwanych teŜ przemysłowymi, czynników degradacji środowiska, w tym gleb i roślin, rozumie się negatywne skutki przede wszystkim: górnictwa, przemysłu, energetyki i transportu. Rolnicza przestrzeń produkcyjna powiatu w/w legnickiego czynników, była i jest pochodzących ze naraŜona źródeł na lokalnych ujemne i z oddziaływanie zanieczyszczeń transgranicznych. Kierunki i rozmiar zmian zachodzących w środowisku glebowym winny być poddawane ukierunkowanym badaniom. Badania gleb wykonane w zakresie niniejszego zadania, na terenie gmin powiatu legnickiego, ukierunkowano na określenie w siarczanowej, nich aktualnego poziomu wielopierścieniowych zawartości metali cięŜkich, węglowodorów aromatycznych radioaktywności. 4 i siarki poziomu WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 2. CEL I ZAKRES BADAŃ – OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie powstało na podstawie Umowy zawartej w dniu 15.07.2008 r. pomiędzy Powiatem Legnickim z siedzibą 59-220 Legnica, Plac Słowiański 1, a Zakładem InŜynierii Środowiska EKO - PROJEKT Sp. z o. o. (dawniej: Zakład InŜynierii Środowiska EKO - PROJEKT Kukla i Wspólnicy Spółka Jawna), 43-200 Pszczyna, ul. Cieszyńska 52A. Zasadniczym celem niniejszego opracowania było ustalenie aktualnego poziomu zawartości metali cięŜkich i siarki w glebach uŜytkowanych rolniczo. Ponadto określono stopień zanieczyszczenia gleb, w obszarach bezpośredniego zagroŜenia zanieczyszczeniami i z sąsiedztwa tras komunikacyjnych, metalami cięŜkimi, siarką, wielopierścieniowymi węglowodorami oraz poziom radioaktywności. Zgodnie z przedmiotem Umowy próby glebowe pobrano do badań w 58 obrębach – miejscowościach, połoŜonych na terenie 8 gmin powiatu legnickiego (1 miasto, 1 miasto gmina, 6 gmin). Tabela 1. Ilościowa i analityczna lokalizacja pobranych prób glebowych Obręb Miasto Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Ilość pobranych prób Sąsiedztwo zakładu Z obszarów gmin lub składowiska Miasto Chojnów 14 6 Gmina Chojnów 6 8 6 8 8 6 10 7 6 10 6 6 Gmina Krotoszyce 5 7 6 6 14 10 7 8 6 6 - 5 Sąsiedztwo tras komunikacyjnych 2 2 2 2 - WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Obręb Winnica Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa wieś Legnicka Gniewomirowice Grzymalin Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Borów Rzeszotary Studnica Miasto Prochowice Cichobór Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Ogółem Ilość pobranych prób Sąsiedztwo zakładu Z obszarów gmin lub składowiska 6 Gmina Kunice 6 6 6 10 6 6 8 6 5 Gmina Legnickie Pole 8 7 7 12 6 6 6 10 Gmina Miłkowice 8 4 6 6 8 12 8 8 3 Miasto, Gmina Prochowice 14 6 5 6 6 6 7 7 6 6 Gmina Ruja 6 6 10 6 6 7 8 6 6 430 72 6 Sąsiedztwo tras komunikacyjnych 2 2 4 2 2 2 2 24 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Zgodnie z przedmiotem zamówienia wykonane badania gleb ukierunkowane były na: • ustalenie aktualnego poziomu zawartości metali cięŜkich i siarki siarczanowej w glebach uŜytkowanych rolniczo w wytypowanych obrębach, • ustalenie aktualnego poziomu zawartości metali cięŜkich, siarki siarczanowej, wielopierścieniowych węglowodorów radioaktywności w gleb glebach aromatycznych uŜytkowanych oraz rolniczo poziomu na polach zlokalizowanych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia, • określenie przestrzennej zmienności zawartości zbadanych parametrów (metale cięŜkie, siarka siarczanowa), • opracowanie wniosków i zaleceń ustosunkowujących się do zapisów w obowiązujących aktach prawnych, wskazujących na optymalne decyzje, których podjęcie pozwoli na likwidację lub zminimalizowanie ujemnych skutków zanieczyszczenia. W ramach przeprowadzonych badań wykonano analizy laboratoryjne w 526 próbach glebowych. Zakres analityczny prób glebowych obejmował oznaczenie następujących parametrów: • skład granulometryczny w 526 próbach, • odczyn (pH) w 526 próbach, • zawartość całkowitych form metali cięŜkich (Cd, Cu, Pb, Zn) w 526 próbach, • zawartość siarki siarczanowej (S-SO4) w 526 próbach, • zawartość całkowitych form metali cięŜkich (Ni, Hg, As) w 96 próbach, • zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w 30 próbach, • poziom radioaktywności (globalna aktywność beta) w 30 próbach. 7 (WWA) WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Powiat legnicki zajmuje powierzchnię 744,6 km2, co stanowi około 3,7% ogółu powierzchni Dolnego Śląska. Prawie w całości ma on charakter nizinny, jedynie jego niewielki, południowo-zachodni fragment powierzchni obejmuje przedgórski mezoregion Wzgórz Strzegomskich. Centralną, największą część powiatu zajmuje Równina Legnicka. Od wschodu sąsiaduje ona z Pradoliną Wrocławską. Północną część powiatu obejmuje niewielki, południowy fragment Wysoczyzny Lubińskiej (130-150 m n.p.m.), zachodnia i północna jego część wkracza na Równinę Chojnowską; zaś południowo-zachodnia obejmuje zachodnią część Równiny Wrocławskiej. Powiat legnicki połoŜony jest w centralnej części województwa dolnośląskiego, usytuowany między 51º23’ a 51º06’ szerokości geograficznej północnej i 15º45’ a 16º28’ długości geograficznej wschodniej. Na całym obszarze powiatu legnickiego panują porównywalne warunki klimatyczne. Powiat jest usytuowany w najcieplejszym rejonie Polski. Charakteryzuje się on krótką zimą i długim latem. Okres wegetacji roślin wynosi średnio 225 dni i jest najdłuŜszy w kraju. WaŜniejsze wskaźniki klimatyczne, charakterystyczne dla powiatu, zestawiono w tabeli 2. Tabela 2. Wskaźniki klimatyczne Nazwa wskaźnika Wartość Średnia roczna temperatura dobowa 7-8ºC Średnia ilość dni pogodnych 44,5% Średnia roczna ilość opadów 512,2 mm Średnia prędkość wiatrów 3,9 m/s Długość okresu zimowego 60 dni Długość okresu bez mrozów 310 dni W powiecie legnickim znaczącą gałęzią działalności gospodarczej jest działalność rolnicza. Wynika to między innymi z korzystnych uwarunkowań glebowo-klimatycznych. Gałąź ta jest bardzo istotna z uwagi na fakt, Ŝe powierzchnia powiatu w 71,75% składa się z uŜytków rolnych. Powierzchnie uŜytków rolnych w powiecie i dla poszczególnych gmin zestawiono w tabeli 3. 8 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 3. Powierzchnia uŜytków rolnych Powiat/gmina Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Legnickie Pole G. Kunice G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Grunty orne -ha44 883 177 12 768 4 890 6 702 5 215 4 641 4 532 5 958 Łąki -ha4735 19 1 675 143 321 524 1 138 741 174 Pastwiska -ha3771 10 1 140 346 386 600 491 402 396 Razem -ha53 389 206 15 583 5 379 7 409 6 339 6 270 5 675 6 528 W skład powiatu wchodzi 8 jednostek administracyjnych szczebla gminnego: • Miasto Chojnów, • Gmina Chojnów, • Gmina Kunice, • Gmina Krotoszyce, • Gmina Legnickie Pole, • Gmina Miłkowice, • Miasto i Gmina Prochowice, • Gmina Ruja. 9 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 4. CHARAKTERYSTYKA GLEB Gleba jest układem czterofazowym, złoŜonym z fazy stałej, płynnej i gazowej oraz „bioty”. Jest oŜywionym tworem przyrody, mającym zdolność produkcji biomasy, w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy związków mineralnych i organicznych oraz ich przemieszczanie i akumulacja. Gleba jest integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych wodnych podlegających stałej ewolucji. W procesie rozwoju następuje zróŜnicowanie gleby na określone poziomy genetyczne. Rodzaj, układ i właściwości poziomów genetycznych są wynikiem minionych i współczesnych procesów glebotwórczych przebiegających w określonych warunkach środowiska przyrodniczego. Zespół poziomów genetycznych tworzy daną glebę. Morfologia i właściwości poziomów genetycznych stanowią jedno z podstawowych kryteriów jej podziału. Gleba jest podstawowym elementem gospodarstwa wiejskiego. Charakterystykę gleb powiatu legnickiego dokonano biorąc pod uwagę następujące kryteria: • typy gleb, • skład granulometryczny gleb, • bonitacyjną klasyfikację gleb, • kompleksy przydatności rolniczej gleb, • waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej, • zakwaszenie i zawartość przyswajalnych form makroelementów (fosforu, potasu i magnezu). 4.1. Typy gleb Na przebieg procesów kształtowania gleb i ich stadium rozwojowe mają wpływ przede wszystkim takie czynniki jak: • skała macierzysta, • warunki klimatyczne, • warunki wodne, • rzeźba terenu, • szata roślinna, • działalność człowieka. 10 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Efektem działalności tych procesów (czynników) jest kształtowanie i powstanie róŜnych typów gleb. Typ gleby obejmuje gleby o takim samym układzie poziomów genetycznych, zbliŜonych właściwościach chemicznych i fizyko-chemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczaniu się i osadzaniu składników i o podobnym typie próchnicy. W naturalnym rozwoju gleb, typ stanowi względnie trwałą fazę jej ewolucji. W obszarach gmin powiatu legnickiego, badania gleboznawcze (IUNG – Puławy) wykazały niŜej wymieniony udział poszczególnych typów gleb, w powierzchni uŜytków rolnych tych gmin (tabela 4). Tabela 4. Typy gleb Powiat/gmina Powiat Legnica Miasto i Gmina Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Typy gleb - % powierzchni uŜytków rolnych Brunatne i Gleby Czarne ziemie Mady pseudobielicowe hydromorficzne 79,4 4,2 14,7 1,7 81,0 0 14,2 4,8 75,3 75,6 91,3 69,6 71,6 85,5 1,0 6,2 5,1 10,4 4,8 7,8 23,7 18,2 2,9 17,7 23,6 6,7 0 0 0,7 2,3 0 0 Źródło – Warunki przyrodnicze produkcji rolniczej, województwo legnickie, IUNG Puławy, 1983 r. Typologicznie na obszarze powiatu legnickiego zdecydowanie dominują gleby brunatne i płowe. Stanowią one 79,4% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w powiecie, a w gminach – 91,3% w gminie Legnickie Pole i 85,5% w gminie Ruja. Zdecydowanie mniejszy jest natomiast udział gleb aluwialnych (mady) – 14,7% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych. RównieŜ czarne ziemie wykazują zdecydowanie mniejszy udział – 4,2% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w powiecie. W gminach udział gleb aluwialnych (mady) kształtuje się od 2,9% w gminie Legnickie Pole do 23,7% w gminie Krotoszyce, a udział czarnych ziem od 0,0% w mieście + gminie Chojnów do 10,4% w gminie Miłkowice. Niewielkie powierzchnie w powiecie legnickim zajmują gleby hydromorficzne (mursze i mułowo-torfowe). W obszarze miasta + gminy Chojnów 4,8% uŜytków rolnych to mursze, w gminie Legnickie Pole 0,7% uŜytków rolnych to gleby mułowo-torfowe, a w gminie Miłkowice 2,3% uŜytków rolnych to mursze i gleby 11 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM mułowo-torfowe. W pozostałych gminach powiatu nie stwierdzono występowania typu gleb hydromorficznych. 4.2. Skład granulometryczny gleb Faza stała gleby składa się z cząstek o róŜnych wymiarach, które dzieli się na umownie przyjęte grupy, zwane frakcjami granulometrycznymi. Procentowy udział poszczególnych frakcji określony jest jako skład granulometryczny. Stopień rozdrobnienia masy glebowej wywiera znaczący wpływ na właściwości gleb i jest jednym z waŜniejszych kryteriów ich rolniczego wykorzystania. KaŜda frakcja granulometryczna wykazuje pewną odrębność pod względem mineralnym oraz chemicznym i w zaleŜności od stopnia rozdrobnienia wpływa w mniejszym lub większym stopniu na właściwości fizyczne, fizykochemiczne i chemiczne gleb. W oparciu o uziarnienie wyróŜnia się grupy granulometryczne gleb: utwory kamieniste, Ŝwiry, piaski, gliny, iły, utwory pyłowe. Skład granulometryczny gruntów ornych powiatu legnickiego, zestawiono w tabeli 5. Tabela 5. Skład granulometryczny gleb (w % powierzchni gruntów ornych) Powiat/gmina Powiat Legnica Miasto i gmina Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Piaski Gliny Iły Utwory pyłowe 31,3 93,0 3,5 30,2 2,9 29,9 63,5 2,7 18,1 7,0 33,2 25,8 5,3 7,7 25,1 25,9 3,4 0,7 9,8 5,2 11,4 - 19,0 33,9 26,1 61,0 Lessy i utwory lessowe 28,2 62,6 0,3 65,7 57,2 10,4 Źródło – Warunki przyrodnicze produkcji rolniczej, województwo legnickie, IUNG Puławy, 1983 r. 4.3. Bonitacja gleb Pod pojęciem bonitacji rozumiemy podział gleb na podstawie ich cech jakościowych, decydujących o wartości uŜytkowo-rolniczej. Bonitacja gleb przeprowadzana jest w celu zakładania jednolitej ewidencji gruntów rolnych, będącej podstawą do określania wymiaru podatku rolnego, scalania gruntów oraz racjonalnego ich wykorzystania na cele nierolnicze. W obrębie gleb gruntów ornych wydzielono 9 klas bonitacyjnych, które oznaczono symbolami: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI, VIZ. Klasy IIIa i IIIb oraz IVa i IVb nie naleŜy traktować jako podklasy ale jako odrębne, samodzielne klasy. Wśród 12 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM gleb trwałych uŜytków zielonych, wyróŜnia się 7 klas bonitacyjnych – I, II, III, IV, V, VI i VIZ. Na gruntach ornych i uŜytkach zielonych powiatu legnickiego, udział poszczególnych klas bonitacyjnych zestawiono w tabeli 6. Tabela 6. Procentowy udział klas bonitacyjnych Powiat/gmina Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat/gmina Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Źródło: I 0,2 0 0 2,0 0 0,1 0 0 0 I 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Klasy bonitacyjne – grunty orne - % udział II IIIa IIIb IVa IVb V VI 4,5 22,5 19,5 22,7 14,8 13,2 2,4 2,7 36,6 19,4 34,4 4,3 2,7 0 1,2 12,7 13,3 25,5 19,1 22,6 5,6 15,8 36,4 20,9 14,1 6,7 3,6 0,5 4,0 23,1 18,3 25,2 13,8 12,4 3,1 10,6 50,5 23,7 9,9 3,9 1,2 0,2 1,3 17,4 20,9 26,5 19,3 13,4 1,7 0,4 5,6 13,1 24,6 22,2 30,3 3,6 2,4 19,1 30,5 26,6 15,6 5,4 0,4 Klasy bonitacyjne – uŜytki zielone - % udział II III IV V VI 3,5 33,3 40,1 16,4 6,4 6,3 65,6 18,8 9,4 0 2,9 23,5 38,8 23,2 11,2 23,3 46,4 20,9 8,1 1,2 6,4 47,6 35,3 6,5 4,0 5,6 61,0 22,5 8,1 2,8 1,3 33,8 49,8 13,0 2,1 0,5 34,9 51,6 10,9 1,6 7,4 64,2 21,2 5,7 1,6 VIZ 0,2 0 0,5 0 0,1 0 0 0,2 0 VIZ 0,3 0 0,4 0,1 0,2 0 0 0,5 0 - Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin, IUNG Puławy - 1994 - Stan i zmiany właściwości gleb uŜytkowanych rolniczo w województwie dolnośląskim w latach 2000-2005, Puławy – Wrocław 2007. 13 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 4.4 Kompleksy przydatności rolniczej Kompleksami przydatności rolniczej gleb nazywa się zespoły róŜnych jednostek taksonomicznych, które wskazują zbliŜone właściwości rolnicze i mogą być podobnie uŜytkowane, na których udają się najlepiej określone grupy roślin uprawnych. Nazwy kompleksów gleb ornych pochodzą od nazw gatunków zbóŜ – pszenicy ozimej i Ŝyta, w odniesieniu do gleb terenów równinnych oraz dodatkowo owsa – w odniesieniu do gleb terenów górskich. Kompleksy przydatności rolniczej wydzielono biorąc pod uwagę następujące kryteria: • charakter i właściwości samej gleby (typ, podtyp, rodzaj, gatunek, właściwości fizyko-chemiczne, stopień kultury), • warunki klimatyczne i agroekologiczne gleb, • sytuację geomorfologiczną gleby (połoŜenie w rzeźbie terenu), • stosunki wilgotnościowe gleby, • przydatność gleb pod uŜytki rolnicze. Kompleksy przydatności rolniczej ustalono oddzielnie dla gleb ornych i uŜytków zielonych. W oparciu o powyŜsze kryteria, wśród gruntów ornych wydzielono 14 kompleksów przydatności rolniczej: • 9 na ternach nizinnych i wyŜynnych, • 4 na terenach górskich, • 1 na obu w/w obszarach (gleby orne przydatne pod uŜytki zielone). Na podstawie kryteriów przydatności rolniczej wydzielono 3 kompleksy uŜytków zielonych: 1z – kompleks uŜytków zielonych bardzo dobrych i dobrych, 2z – kompleks uŜytków zielonych średnich, 3z – kompleks uŜytków zielonych słabych i bardzo słabych. Na gruntach ornych i na uŜytkach zielonych powiatu legnickiego udział poszczególnych kompleksów rolniczej przydatności gleb przedstawiono w tabeli 7. 14 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 7. Procentowy udział kompleksów rolniczej przydatności gleb Powiat/gmina Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Kompleksy gruntów ornych* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 5,6 40,0 16,2 4,0 13,9 10,3 2,2 7,1 0,8 0 71,5 25,8 0 2,0 0,7 0 0 0 1,3 39,7 19,8 3,8 18,8 14,5 1,3 0,7 0,1 23,0 46,2 17,2 2,2 6,2 3,0 0,6 1,4 0,2 3,6 34,9 8,9 6,6 14,8 11,2 5,6 11,7 2,7 11,2 60,9 18,1 0,9 5,0 1,3 0,2 2,4 0 1,0 32,0 18,6 7,2 14,6 10,6 3,3 11,2 1,5 0,3 13,3 3,4 3,7 17,6 27,7 6,1 25,5 2,4 3,1 43,4 19,8 4,6 16,6 3,4 0,6 8,5 0 Kompleksy uŜytków zielonych 1z – b. dobry i dobry 2z - średni 3z – słaby i b. słaby 3,3 84,3 12,4 0 98,1 1,9 0 86,0 14,0 21,6 67,9 10,5 11,0 74,4 14,6 2,0 81,6 16,4 0,3 93,0 6,7 1,6 83,4 15,0 0,9 91,7 7,4 Źródło – IUNG, PIB w Puławach * - 1 – pszenny b. dobry; 2 – pszenny dobry; 3 – pszenny wadliwy; 4 – Ŝytni b. dobry; 5 – Ŝytni dobry; 6 – Ŝytni słaby; 7 – Ŝytni b. słaby; 8 – zboŜowo-pastewny mocny; 9 – zboŜowo-pastewny słaby. 4.5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Do oceny warunków przyrodniczych rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wykorzystuje się wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP). WWRPP ma charakter kompleksowy, syntetycznie ujmujący wpływ jakości i przydatności gleb na warunki plonowania, a takŜe wpływ innych czynników, częściowo juŜ uwzględnionych w wycenie jakości gleb, takich jak: klimat, warunki wodne i rzeźba terenu.. Jak juŜ wspomniano, WWRPP jest wskaźnikiem kompleksowym, obejmującym oceny parametrów szczegółowych: jakość gleb, klimat, rzeźba terenu i stosunki wodne. Wymienionym parametrom podporządkowano wagi liczbowe, odpowiadające względnemu ich oddziaływaniu na jakość siedliska oraz plonowanie roślin. Przedziały wartości WWRPP i jego składowych zamieszczono w tabeli 8. 15 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 8. Przedziały wartości WWRPP i wskaźników cząstkowych Wskaźnik cząstkowy Jakość i przydatność rolnicza gleb Zakres punktów 18 – 95 Agroklimat 1 – 15 Rzeźba terenu 0–5 Warunki wodne 0,5 – 5 Razem WWRPP 19,5 – 120 Maksymalna, teoretyczna wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 120 punktów, jednak w rzeczywistości wartość WWRPP w Polsce mieści się w przedziale od 31 do 111 punktów. Średni ogólny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla województwa dolnośląskiego wynosi 73,2 pkt. i jest o 10% wyŜszy od średniego wskaźnika dla kraju. W skali województwa występuje znaczne przestrzenne zróŜnicowanie wskaźnika waloryzacji (WWRPP), od 49,5 pkt. dla powiatu wałbrzyskiego do 97,4 pkt. dla powiatu strzelińskiego. Syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla powiatu legnickiego wynosi 79,8 pkt. Skalę zróŜnicowania potencjału produkcji rolniczej, odzwierciedloną wskaźnikiem WWRPP oraz wskaźnikami cząstkowymi tego wskaźnika, odniesioną dla województwa dolnośląskiego, powiatu legnickiego i gmin powiatu legnickiego, zestawiono w tabeli 9. 16 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 9. Ogólny wskaźnik i wskaźniki cząstkowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej Wskaźniki cząstkowe Jakości i przydatności Agroklimatu rolniczej gleb Obszar Województwo Dolnośląskie Powiat Legnica M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Rzeźby terenu Warunków wodnych Ogólny wskaźnik WWRPP 57,0 10,1 3,1 3,0 73,2 59,9 68,5 54,2 72,3 58,3 72,1 56,7 48,5 63,9 13,4 13,0 13,0 13,0 13,8 13,6 13,6 13,8 13,8 3,4 4,5 4.0 3,6 3,8 3,7 4,5 4,3 3,8 3,1 3,3 3,5 3,9 3,4 3,8 3,4 3,1 3,8 79,8 89,3 74,7 92,8 79,3 93,2 78,2 69,7 85,3 Źródło – IUNG, PIB w Puławach 4.6. Zakwaszenie gleb Nadmierne zakwaszenie gleb stanowi powaŜny czynnik ich degradacji. Problem zakwaszenia gleb polega na wzroście stęŜenia jonów wodorowych (H+) w roztworze glebowym. Efektem zakwaszenia gleby jest zmiana, zazwyczaj niekorzystna, jej właściwości fizykochemicznych i biologicznych, a w konsekwencji Ŝyzności. Zakwaszenie gleb jest w znacznej mierze procesem naturalnym, a czynniki antropogeniczne przyczyniają się do intensyfikacji tego procesu. Degradacja chemiczna gleby, której początkowym efektem jest zakwaszenie, pojawia się najczęściej wtedy, gdy przyrodnicze procesy zostaną wsparte czynnikami antropogenicznymi, które związane są z róŜnorodną działalnością człowieka. Wśród nich moŜna wyróŜnić: • zanieczyszczenia atmosferyczne (SO2, CO2, NOx) i oddziaływania przemywające i zakwaszające opadów atmosferycznych, • stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych, • niewłaściwe następstwo roślin, • składowanie i stosowanie kwaśnych i kwasotwórczych odpadów, • malejący udział nawoŜenia organicznego, • niedostateczne wapnowanie uŜytków rolnych. Ocenę odczynu gleb dokonuje się na podstawie liczb granicznych określonych polską normą PN-ISO 10390 (tabela 10). 17 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 10. Określenie odczynu gleb zaleŜnie od wyników pomiarów pH Odczyn gleby Bardzo kwaśny Kwaśny Lekko kwaśny Obojętny Zasadowy pH w 1 M KCl < 4,5 4,5 – 5,5 5,6 – 6,5 6,6 – 7,2 > 7,2 Wiele roślin uprawianych na glebach kwaśnych daje nie tylko niŜsze plony, ale i ich jakość jest gorsza, np. mała zawartość wapnia, fosforu, magnezu i in. Optymalna granica pH dla większości roślin uprawnych znajduje się między 5,6 a 7,8. W tabeli 11 zestawiono udział gleb o określonym odczynie, na podstawie badań z lat 2005 – 2008, wykonanych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu. Tabela 11. Udział gleb w przedziałach odczynu* Gmina M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Bardzo kwaśny 5 7 6 2 3 16 3 2 7 Procentowy udział w przedziałach odczynu Lekko Kwaśny Obojętny Zasadowy kwaśny 8 46 33 8 23 53 15 2 25 45 21 3 18 23 28 29 19 64 11 3 30 39 11 4 17 54 18 8 15 36 17 30 22 44 17 11 *– wyniki badań uzyskano z przebadania 5235 prób glebowych 18 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Potrzeby wapnowania Odczyn stanowi pierwsze z podstawowych kryteriów określających potrzeby wapnowania. Drugim kryterium jest skład granulometryczny gleby, określany jako kategoria agronomiczna – grupa gleby. Potrzeby wapnowania są bezpośrednią wskazówką ilościowego stosowania nawozów wapniowych. Dla praktyki rolniczej wprowadzono 5 przedziałów określających potrzeby wapnowania: konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbędne. W tabeli 12 zestawiono udział gleb w przedziałach potrzeb wapnowania. Tabela 12. Udział gleb w przedziałach potrzeb wapnowania* Gmina M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Konieczne 8 16 17 16 14 27 8 8 16 Przedziały potrzeb wapnowania - % udział Potrzebne Wskazane Ograniczone 5 18 28 16 22 29 17 22 22 8 12 16 20 37 19 17 18 19 14 31 22 10 21 15 15 21 21 Zbędne 41 17 22 48 10 19 25 46 27 * - wyniki badań uzyskano z przebadania 5235 prób glebowych 4.7. Zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu Składniki pokarmowe niezbędne do wzrostu i rozwoju roślin znajdują się w glebie w róŜnych ilościach i w róŜnych formach. Zwykle tylko niewielkie ilości składników pokarmowych występują w formie przyswajalnej dla roślin. Przyswajalność określa ilość składnika, która moŜe być pobrana przez roślinę nie tylko z roztworu glebowego, ale równieŜ z glebowego kompleksu sorpcyjnego i niektórych łatworozpuszczalnych soli. Przyswajalne formy składnika są najwaŜniejszą jego frakcją w glebie, decydującą o ilości i jakości plonów roślin. W zaleŜności od ilościowego zapotrzebowania roślin na poszczególne składniki pokarmowe są one dzielone na makroskładniki i mikroskładniki. Ocenę zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu (makroskładniki) dokonano w oparciu o wyniki badań wykonanych na terenie powiatu legnickiego w latach 2005 – 2008 (OSCHR – Wrocław). W w/w okresie pobrano i przebadano laboratoryjnie 5148 prób glebowych. Ocenę zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu dokonano wg wytycznych 19 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM IUNG w Puławach, które uwzględniają 5 klas zawartości: bardzo niską, niską, średnią, wysoką i bardzo wysoką. Fosfor (P2O5) – udział przyswajalnej formy fosforu w stosunku do zawartości całkowitej w glebie wynosi około 13%, wykazując wahania od 10 do 20%. Ogólna zawartość fosforu w glebach polskich waha się w granicach od 0,03% do 0,3% P2O5. ZaleŜy ona od rodzaju skały macierzystej i stopnia jej zwietrzenia oraz od zawartości w glebie materii organicznej. Badania naukowe wykazały, Ŝe fosfor podlega sorpcji chemicznej w glebach bardzo kwaśnych i w glebach zasadowych (pH >7,2), moŜe być równieŜ sorbowany biologicznie oraz wymiennie przez kompleks sorpcyjny gleb. Wyniki badań gleb w zakresie dotyczącym zasobności przyswajalnej formy fosforu, wykonane w latach 2005 – 2008, zestawiono w tabeli 13. Tabela 13. Zawartość przyswajalnej formy fosforu Procentowy udział zawartości Gmina M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Bardzo niska 0 2 6 6 6 8 1 4 5 Niska Średnia Wysoka 13 18 20 25 41 12 13 23 20 33 28 20 24 31 17 10 23 23 3 24 20 20 12 18 13 18 19 Bardzo wysoka 51 28 34 25 10 45 63 32 32 Potas (K2O) – zawartość potasu ogółem w glebach Polski wynosi od 0,01 do 2,0% K2O i jest z reguły tym niŜsza, im gleba jest lŜejsza. Małe ilości potasu zawierają gleby organiczne, w tym głównie torfy. Mimo, Ŝe zawartość potasu w glebach cięŜszych jest często duŜa, to występuje on w duŜej przewadze w formach nieprzyswajalnych dla roślin. Potas przyswajalny stanowi z reguły około 0,8% zawartości ogólnej, wykazując wahania od 0,4 do 1,3%. Do gleb najbardziej zasobnych w potas moŜna zaliczyć mady cięŜkie, gliny cięŜkie i iły, a więc gleby zawierające duŜe ilości części spławianych i iłu koloidalnego. Wyniki badań gleb w zakresie dotyczącym zasobności przyswajalnej formy potasu, wykonane w latach 2005 – 2008, zestawiono w tabeli 14. 20 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 14. Zawartość przyswajalnego potasu Procentowy udział zawartości Gmina M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Bardzo niska 3 6 4 13 1 9 2 3 6 Niska Średnia Wysoka 0 15 13 17 7 17 11 9 13 54 36 27 37 24 27 29 27 30 28 20 21 14 25 14 22 25 21 Bardzo wysoka 15 23 35 19 43 33 36 37 30 Magnez (Mg) – zawartość magnezu w glebie wynosi od 0,05 do 0,6% Mg. Im gleba jest lŜejsza, tym z reguły bardziej uboga w magnez. Niskimi zawartościami magnezu charakteryzują się takŜe gleby organiczne. Magnez przyswajalny, w stosunku do zawartości całkowitej tego pierwiastka, stanowi około 3,0%, wykazując wahania od 2,0 do 3,0%. Jest to pierwiastek bardzo ruchliwym, dlatego wyŜsze jego zawartości występują w głębszych warstwach gleby. Wierzchnie warstwy, bardziej przemyte i w związku z tym uboŜsze w magnez, przyczyniają się do występowania objawów niedoboru magnezu na młodych, płytko ukorzenionych roślinach. Wymywanie magnezu z gleb moŜe wynosić nawet kilkadziesiąt kilogramów z hektara rocznie. O ile potas wymywany jest z gleb lekkich, to magnez wymywany jest takŜe z gleb cięŜszych. Ta cecha magnezu prowadzi do częstych niedoborów tego składnika pokarmowego. Wyniki badań gleb dotyczące zawartości magnezu przyswajalnego, wykonane w latach 2005 – 2008, zestawiono w tabeli 15. Tabela 15. Zawartość przyswajalnego magnezu Procentowy udział zawartości Gmina M. Chojnów G. Chojnów G. Krotoszyce G. Kunice G. Legnickie Pole G. Miłkowice M.G. Prochowice G. Ruja Powiat Bardzo niska 0 8 5 16 2 13 8 14 10 Niska Średnia Wysoka 15 16 20 25 7 18 11 30 19 41 22 30 33 20 22 21 26 25 16 21 23 15 36 17 19 15 20 21 Bardzo wysoka 28 33 22 11 35 30 41 15 26 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 5. POBÓR PRÓB DO BADAŃ Pobór prób glebowych został dokonany w sierpniu i wrześniu 2008 r. Ogółem pobrano 526 prób, w tym: • 430 prób w obszarach kontrolnych 8 gmin, • 72 próby z otoczenia zakładów (emitorów zanieczyszczenia) i składowisk odpadów, • 24 próby z sąsiedztwa tras komunikacyjnych. Punkty poboru prób glebowych (pola) zostały wytypowane (wyznaczone) z uwzględnieniem niŜej wymienionych uwarunkowań: • pobrane z punktów badawczo – kontrolnych (pbk) gleby były reprezentatywne dla warunków glebowych badanych obrębów, • pokrycie punktami badawczo – kontrolnymi badanych powierzchni glebowych, uwzględniało zasadę równomierności usytuowania tych punktów w obszarach badawczych, • lokalizacja poboru prób glebowych z sąsiedztwa zakładów, składowisk odpadów i tras komunikacyjnych była reprezentatywna dla określonego Umową celu badań, • nie pobrano prób glebowych na ugorach i odłogach. Próby z glebowe uwzględnieniem w punktach wymogów badawczo określonych – Polskimi kontrolnych Normami: pobrano PN-R-04031, PN-R-04032, PN-ISO 10381-2 oraz z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z zapisów w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie standardów jakości gleby – materiał glebowy do badań pobrano z głębokości 0 – 30 cm. Próby pobrano na wytypowanych polach z wyznaczonych obszarów o powierzchni 1 ara, jako średnie z 20 – 25 nakłuć laską glebową. Próby pierwotne zostały wymieszane, w celu otrzymania próby średniej, reprezentującej dany punkt badawczo – kontrolny. Dodatkowo, zgodnie z wymogami przedmiotu zamówienia, w wytypowanych punktach badawczo – kontrolnych, geograficznych, przy uŜyciu odbiornika GPS. 22 dokonano pomiaru współrzędnych WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Lokalizację poboru prób glebowych i współrzędne geograficzne dla kaŜdej pobranej próby, zamieszczono w Zestawie 1 (załącznik 1). 6. ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ Zakres analityczny obejmuje parametry określone Umową, a badania laboratoryjne gleb wykonano zgodnie z polskimi normami i procedurami, w niŜej wymienionym zakresie analitycznym: • skład granulometryczny – PN-R-04032; 1998, „Gleby i utwory mineralne – Pobieranie próbek i oznaczanie składu granulometrycznego”; oznaczenie wykonuje się przy zastosowaniu metody areometrycznej, • pH – PN-ISO 10390; 1997, „Jakość gleby – Oznaczanie pH”; technika elektrometryczna – metodyka akredytowana, • metale cięŜkie (Cd, Cu, Pb, Ni, Zn) – PN-ISO-11047: 2001, „Jakość gleby. Oznaczanie kadmu, chromu, kobaltu, miedzi, ołowiu, manganu, niklu i cynku w ekstraktach gleby wodą królewską – Metody płomieniowej i elektrotermicznej absorpcyjnej spektrometrii atomowej”; mineralizacja przy zastosowaniu wody królewskiej – metodyka akredytowana, • arsen – EPA Metod 7000A, Metody atomowej absorpcji; mineralizacja przy zastosowaniu wody królewskiej, oznaczenie metodą GF – AAS – metodyka akredytowana,, • rtęć – LUMEX 03AE07081; 2001, metodą spektrometru atomowej absorpcji RA – 915+ z przystawką RP – 91C, z zastosowaniem techniki pirolizy – metodyka akredytowana, • siarka siarczanowa – PN-ISO 11048; 2002, „Jakość gleby – Oznaczanie siarczanów (VI) rozpuszczalnych w wodzie i rozpuszczalnych w kwasach, metodą spektrofotometryczną”, • suma WWA – PN-ISO 13877; 2004, „Jakość gleby. Oznaczanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Metoda zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej” – metodyka akredytowana, • radioaktywność – badania wykonano metodą tzw. „grubej warstwy” zalecanej przez Centralny Ośrodek Pomiarów SkaŜeń Promieniotwórczych. 23 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7. WYNIKI BADAŃ GLEB UśYTKOWANYCH ROLNICZO Wyniki badań laboratoryjnych, w odniesieniu do kaŜdej pobranej próby glebowej, ujęto w niŜej wymienionych zestawach: • skład granulometryczny, kategorie agronomiczne gleb (KAG), grupy gleb (AG, BG, CG) i odczyn (pH) w zestawie 2 (załącznik 2), • zawartość metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb, Zn, Ni) i siarki siarczanowej w glebach na obszarach gruntów rolnych w powiecie legnickim w zestawie 3 (załącznik 3), • zawartość metali cięŜkich (Cu, Cd, Pb, Zn, Ni, As, Hg), siarki siarczanowej, WWA i radioaktywność w glebach na obszarach sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczeń w zestawie 4 (załącznik 4). 7.1. Skład granulometryczny – kategoria agronomiczna gleb (KAG) Skład granulometryczny gleb decyduje w duŜym stopniu o fizycznych i chemicznych właściwościach gruntów, mających podstawowe znaczenie dla przebiegu procesów glebotwórczych. Skład granulometryczny gleb charakteryzuje stopień rozdrobnienia mineralnej części fazy stałej gleby na poszczególne frakcje, róŜniące się między sobą pod względem chemiczno-mineralogicznym. Uziarnienie gleb w głównej mierze decyduje o ich porowatości, zawartości składników mineralnych, zdolności sorpcyjnej, buforowatości, a zatem określa ich wartość uŜytkową. W składzie granulometrycznym gleb szczególne znaczenie ma zawartość frakcji cząstek o średnicy mniejszej od 0,02 mm (zawartość frakcji spławialnej). Udział frakcji spławialnej w uziarnieniu gleb jest obok próchnicy i odczynu jednym z zasadniczych czynników decydujących o mobilności metali cięŜkich w glebach i ich pobieraniu przez rośliny. W glebach o duŜej zawartości frakcji spławialnej dostępność metali dla roślin jest z reguły niŜsza. Zawartość frakcji spławialanej stanowi kryterium do podziału gleb na tzw. kategorie agronomiczne gleb (KAG), które uwzględnia się do oceny zawartości składników pokarmowych roślin, określając klasy zawartości. W przypadku oceny zawartości metali cięŜkich KAG uwzględnia się do określenia zanieczyszczenia gleb – zakwalifikowania ich do stopni zanieczyszczenia. 24 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 16. Kategorie agronomiczne gleb (KAG) Kategorie gleb % frakcji < 0,02 mm (frakcji spławialnej) I - bardzo lekkie 0 – 10 II - lekkie 11 – 20 III – średnie 21 – 35 IV – cięŜkie > 35 Wyniki badań składu granulometrycznego 526 prób glebowych wykazały, Ŝe 1,5% to gleby bardzo lekkie, 22,1% gleby lekkie, 72,0% gleby średnie, a 4,4% to gleby cięŜkie. Udział prób glebowych w poszczególnych kategoriach agronomicznych, w obszarach 8 gmin powiatu legnickiego, zestawiono w tabeli 17. Tabela 17. Udział kategorii agronomicznych gleb (KAG) Gmina Kategorie agronomiczne gleb - % udział Bardzo lekkie Lekkie Średnie CięŜkie M. Chojnów - - 100 - G. Chojnów 1,1 33,3 63,4 2,2 G. Krotoszyce 1,2 3,6 92,8 2,4 G. Kunice 3,3 24,6 68,8 3,3 G. Legnickie Pole 1,5 5,9 91,1 1,5 - 41,8 47,8 10,4 4,1 35,6 54,8 5,5 G. Ruja - 15,8 77,0 8,2 Powiat 1,5 22,1 72,0 4,4 G. Miłkowice M.G Prochowice 25 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.2. Odczyn zbadanych gleb Odczyn określa wzajemny udział jonów wodorowych do wodorotlenkowych w roztworze glebowym. Odczyn gleby określany jest na podstawie symbolu pH, który oznacza ujemny logarytm dziesiętny ze stęŜenia jonów wodorowych (H+). Odczyn jest bardzo waŜną właściwością gleby, poniewaŜ decyduje o przebiegu wielu procesów glebowych oraz wpływa na kształtowanie Ŝyzności i urodzajności gleby; odczyn w istotny sposób oddziaływuje na chemiczne, fizyczne i biologiczne właściwości gleb. Zakwaszenie gleb powodowane przez naturalne procesy przyrodnicze nie jest na tyle intensywne, by prowadzić do degradacji środowiska glebowego. Degradacja chemiczna gleb, której początkowym skutkiem jest zakwaszenie, pojawia się najczęściej wtedy, gdy przyrodnicze procesy zostaną wsparte czynnikami antropogenicznymi. Gleby kwaśne charakteryzują się niekorzystnymi właściwościami zarówno z punktu widzenia plonowania roślin, jak równieŜ zwiększonego ryzyka pobierania nadmiernych ilości metali przez rośliny. W glebach zanieczyszczonych metalami, kwaśny odczyn powoduje uruchomienie tych pierwiastków, co w konsekwencji moŜe powodować zjawiska toksyczności w roślinach oraz gromadzenie nadmiernych, z punktu widzenia Ŝywieniowego, ilości metali w łańcuchu pokarmowym. Zbadanie wartości pH, w kaŜdej pobranej próbie glebowej, było konieczne ze względów metodycznych. Wartość pH wykorzystana została do określenia grupy gleby – AG, BG, CG (tabela 20) i jako kryterium do oceny zawartości metali cięŜkich w badanych glebach (stopnie zanieczyszczenia wg IUNG). Uwaga – syntetyczne ujęcie uzyskanych wyników badań, podsumowanych dla poszczególnych gmin, stanowi pewne uproszczenie i nie naleŜy tego odnosić jako charakterystyki całej powierzchni uŜytków rolnych poszczególnych gmin. Uwaga ta odnosi się do wszystkich omawianych właściwości gleb. 26 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Pola, z których pobrano próby glebowe (punkty pomiarowo-kontrolne), charakteryzują się bardzo duŜym zróŜnicowaniem wartości pH: • w obszarze Miasta Chojnowa pH 5,63 do 8,33, • w obszarze Gminy Chojnów pH 4,80 d0 7,56, • w obszarze Gminy Krotoszyce pH 4,66 do 8,00 • w obszarze Gminy Kunice pH 4,24 do 8,70, • w obszarze Gminy Legnickie Pole pH 5,15 do 8,14, • w obszarze Gminy Miłkowice pH 4,66 do 7,49, • w obszarze Miasta i Gminy Prochowice pH 4,46 do 8,32, • w obszarze Gminy Ruja pH 5,04 do 8,50. Ocena odczynu, dokonana w oparciu o liczby graniczne dla przedziałów odczynu (zamieszczone w tabeli 10) wykazała, Ŝe pobrane do badań gleby (526 prób) zakwalifikowano do niŜej wymienionych przedziałów odczynu: • do odczynu bardzo kwaśnego 0,4 % prób, • do odczynu kwaśnego 10,8 % prób, • do odczynu lekko kwaśnego 50,3 % prób, • do odczynu obojętnego 28,3 % prób, • do odczynu zasadowego 10,2 % prób. W tabeli 18 zestawiono wyniki badań odczynu, w odniesieniu do obszarów badawczych 8 gmin. Tabela 18. Odczyn zbadanych gleb Gmina M. Chojnów Procentowy udział w przedziałach odczynu Bardzo Lekko Kwaśny Obojętny Zasadowy kwaśny kwaśny 15,0 0 0 40,0 45.0 G. Chojnów 0 7,6 55,9 33,3 3,2 G. Krotoszyce 0 8,4 50,6 28,9 12,1 1,6 18,0 44,3 23,0 13,1 G. Legnickie Pole 0 14,1 39,5 40,8 5,6 G. Miłkowice 0 7,5 65,7 22,4 4,4 1,4 9,6 52,0 17,8 19,2 0 16,4 44,3 24,6 14,7 G. Kunice M.G Prochowice G. Ruja 27 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.3. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi Zawartość metali cięŜkich w glebie jest pochodną ich naturalnej zawartości w skale macierzystej gleb oraz działalności człowieka; kształtowana więc jest przez czynniki naturalne i antropologiczne. Antropologicznymi źródłami zanieczyszczeń środowiska (powietrza, gleby, wody) są: przemysł, komunikacja, gospodarka komunalna, składowiska odpadów i in. Na zanieczyszczenie gleb największy wpływ mają emisje przemysłowe, związane z przemysłem górniczym i hutniczym oraz emisje wtórne ze składowisk odpadów przemysłowych. Nadmierna akumulacja metali cięŜkich w powierzchniowej warstwie gleb moŜe być przyczyną ich degradacji oraz zanieczyszczenia wód gruntowych. Natomiast nadmierne nagromadzenie metali, szczególnie w formie dostępnej, moŜe być przyczyną zjawisk toksyczności dla roślin oraz powodować ryzyko włączenia nadmiernych ilości metali do łańcucha pokarmowego. 7.3.1. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi Ocenę zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi dokonano dwoma sposobami: • w oparciu o obowiązujący w Polsce akt prawny, tj. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165, poz. 1359), • w oparciu o zalecane przez Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) graniczne zawartości metali cięŜkich. Według Rozporządzenia Ministra Środowiska (§ 1.1) glebę uznaje się za zanieczyszczoną gdy stęŜenie co najmniej jednej substancji (metalu cięŜkiego) przekracza wartość dopuszczalną. Wartości dopuszczalne z załącznika do w/w rozporządzenia zestawiono w tabeli 19. 28 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 19. Wartości dopuszczalne stęŜeń metali cięŜkich Metal cięŜki Wartość dopuszczalna w mg/kg suchej masy gleby dla głębokości 0-30 cm Miedź (Cu) 150 Ołów (Pb) 100 Cynk (Zn) 300 Kadm (Cd) 4 Arsen (As) 20 Nikiel (Ni) 100 Rtęć (Hg) 2 Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi wg IUNG, oprócz stwierdzonej badaniami całkowitej zawartości metali cięŜkich, uwzględnia dodatkowo dwie znaczące właściwości gleb, które mają wpływ na ruchliwość metali cięŜkich w środowisku glebowym i ich przyswajalność dla roślin, a mianowicie: • skład granulometryczny – zawartość frakcji spławialnej (< 0,02 mm), • odczyn gleb (pH). Uwzględniając w ocenie zanieczyszczenia gleb w/w dwa dodatkowe uwarunkowania wyróŜniono trzy grupy gleb – AG, BG, CG. Zasady zakwalifikowania gleb do jednej z tych grup przedstawiono w poniŜszej tabeli. Tabela 20. Podział gleb mineralnych na grupy Frakcja spławialna (FS) % Odczyn (pH) < 4,5 4,6 – 5,5 5,6 – 6,5 > 6,5 Grupa gleby < 10 AG AG AG AG 10 – 20 AG AG AG BG 21 – 35 BG BG CG CG > 35 BG BG CG CG 29 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Biorąc pod uwagę podział gleb na grupy oraz stwierdzoną badaniami zawartość metali cięŜkich, wyznaczono stopnie zanieczyszczenia gleb. W obrębie kaŜdego stopnia zanieczyszczenia, dla kaŜdej z trzech grup glebowych, określono róŜne stęŜenia metali jako kryterium zanieczyszczenia – tabela 21. Tabela 21. Graniczne zawartości metali cięŜkich w powierzchniowej warstwie gleb dla róŜnych stopni ich zanieczyszczenia (mg/kg)* Metal Kadm (Cd) Miedź (Cu) Nikiel (Ni) Ołów (Pb) Cynk (Zn) Stopień zanieczyszczenia gleb II III IV Grupa gleby 0 I AG BG CG AG BG CG AG BG CG AG BG CG AG BG CG 0,3 0,5 1,0 10 20 25 10 25 50 20 40 60 20 70 100 1,0 1,5 3,0 30 50 70 30 50 75 70 100 150 100 150 250 2 3 5 50 80 100 50 75 100 100 250 500 200 300 500 3 5 10 80 100 150 100 150 300 500 1000 2000 700 1000 2000 5 10 20 300 500 750 400 600 1000 2500 5000 7000 1500 3000 5000 V >5 >10 >20 >300 >500 >750 >400 >600 >1000 >2500 >5000 >7000 >1500 >3000 >5000 * Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale cięŜkie, siarka i WWA i PIOŚ – Biblioteka Monitoringu Środowiska 1995 r. Poszczególne stopnie zanieczyszczenia oznaczają: Stopień 0 - zawartość naturalna, gleby niezanieczyszczone, Stopień I - zawartość podwyŜszona, gleby niezanieczyszczone, Stopień II - gleby słabo zanieczyszczone, Stopień III - gleby średnio zanieczyszczone, Stopień IV - gleby silnie zanieczyszczone, Stopień V - gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Uwaga – ocena wg wytycznych IUNG nie uwzględnia wyceny zawartości arsenu i rtęci. Zalecane uŜytkowanie gleb o róŜnych stopniach zanieczyszczenia metalami cięŜkimi: Stopień 0 – zawartość podwyŜszona, gleby nie zanieczyszczone. 30 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Stopień I – zawartość podwyŜszona, gleby przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe, z ograniczeniem uprawy warzyw przeznaczonych dla dzieci. Stopień II – gleby słabo zanieczyszczone. Na glebach takich naleŜy wykluczyć uprawę niektórych upraw ogrodniczych (sałata, kalafior, szpinak). Dozwolona jest uprawa zboŜowych, okopowych i pastewnych. Stopień III – gleby średnio zanieczyszczone, dopuszcza się uprawę zbóŜ, okopowych i pastewnych pod warunkiem okresowej kontroli zawartości metali cięŜkich w materiale roślinnym. Zalecane są uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych. Stopień IV – gleby silnie zanieczyszczone. Gleby takie (szczególnie lekkie) winny być wyłączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione i zadrzewione. Na glebach zwięzłych i Ŝyznych moŜna uprawiać rośliny przemysłowe i prowadzić produkcję materiału siewnego. Zaleca się zabiegi rekultywacyjne. Stopień V – gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Gleby takie muszą być wyłączone z produkcji rolniczej i ogrodniczej oraz być poddane zabiegom rekultywacyjnym. Ocenę zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi dokonano oddzielnie dla prób pobranych w obszarze całego powiatu legnickiego i oddzielnie w odniesieniu do obszarów (pól) sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczeń (zakłady, składowiska, drogi): • zawartość metali cięŜkich w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu legnickiego, • zawartość metali cięŜkich w glebach w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia. 7.3.2. Zawartość ołowiu całkowitego (Pb) Występowanie ołowiu w glebach ma bezpośredni związek z ich składem mineralogicznym i granulometrycznym, pochodzeniem skał macierzystych gleb. Ołów, z uwagi na słabą rozpuszczalność minerałów, w skład których wchodzi, migruje w środowisku glebowym znacznie mniej intensywnie aniŜeli kadm i cynk. Zwiększone zawartości ołowiu w powierzchniowych poziomach gleb związane są w duŜym stopniu z antropogenicznym oddziaływaniem emisji przemysłowych i komunikacyjnych. Zawartość ołowiu w róŜnych glebach jest zbliŜona i zaznacza się tendencja do wyŜszej zawartości w glebach o cięŜszym składzie mechanicznym oraz 31 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM w glebach organicznych. Kwaśny odczyn gleb, ich słabe zdolności sorbcyjne oraz niska zawartość próchnicy intensyfikuje pobieranie ołowiu przez rośliny. Niezbędność ołowiu dla wzrostu i rozwoju roślin nie jest potwierdzona dotychczasowymi badaniami. Zainteresowanie ołowiem w roślinach związane jest zatem z potencjalną jego toksycznością. Głównym źródłem zanieczyszczenia roślin ołowiem są opady atmosferyczne – mokre i suche. Rośliny z rejonów zanieczyszczonych mogą zawierać znaczne ilości ołowiu, zarówno w częściach nadziemnych, jak i w korzeniach. Na ogół nie obserwuje się szkodliwego wpływu ołowiu w warunkach polowych, jednak jego nagromadzenie się w roślinach stanowi duŜe zagroŜenie dla zdrowia człowieka i zwierząt. ZAWARTOŚĆ OŁOWIU w glebie na obszarach gruntów rolnych powiatu Zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych (430 prób) mieściła się w granicach od 3,20 mg/kg (Czerwony Kościół, G. Krotoszyce) do 234,00 mg/kg (Pawłowice Małe, G. Krotoszyce). PoniŜej wymieniono 10 obrębów w których badania wykazały najwyŜszą zawartość ołowiu: • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 234,00 mg/kg, • Białka, G. Krotoszyce - 164,00 mg/kg, • Szymanowice, G. Krotoszyce - 153,00 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 92,90 mg/kg, • Czerwony Kościół, G. Krotoszyce - 89,80 mg/kg, • Wągrodno, G. Ruja - 78,40 mg/kg, • Lipce, G. Miłkowice - 77,00 mg/kg, • M. Chojnów - 72,20 mg/kg • Prostynia, G. Krotoszyce - 67,20 mg/kg, • Tyniec Legnicki, G. Ruja - 51,80 mg/kg. Średnia zawartość ołowiu, obliczona dla 430 zbadanych prób glebowych, wynosi 35,39 mg/kg i wykazuje zróŜnicowanie (między obrębami) od 13,74 mg/kg w Mierzowicach (M.G. Prochowice) do 114,28 mg/kg w Białce (G. Krotoszyce). Średnia zawartość ołowiu obliczona dla obszarów badawczych gmin, mieściła się w granicach od 17,33 mg/kg (M.G. Prochowice) do 51,43 mg/kg (G. Krotoszyce). 32 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej ołowiu (100 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, w 6 próbach: • w obrębie Białka, G. Krotoszyce w 4 próbach (nr prób: 115,116,117,118), • w obrębie Pawłowice Małe, G. Krotoszyce w 1 próbie (nr 156), • w obrębie Szymanowice, G. Krotoszyce w 1 próbie (nr 171). Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 87,44% zbadanych (0° gleb charakteryzuje zanieczyszczenia), (I° zanieczyszczenia), a 11,63% tylko naturalną się wykazuje 0,93% (4 zawartością podwyŜszoną próby) słabe ołowiu zawartość zanieczyszczenie (II° zanieczyszczenia). PoniŜej wymieniono obręby, w których ocena wykazała I° i II° zanieczyszcze nia: • Miasto Chojnów I° - Miasto Chojnów, • Gmina Chojnów I° - Biskupin, Krzywa, Okmiany, Rokitki, Stary Łom, • Gmina Krotoszyce I° - Białka, Czerwony Ko ściół, Pawłowice Małe, Prostynia, Szymanowice, Winnica, II° - Białka, Pawłowice Małe, Szymanowice, • Gmina Kunice I ° - Golanka Górna, Grzybiany, Miłogosławice , Pątnów Legnicki, • Gmina Legnickie Pole I ° - Bartoszów, • Gmina Miłkowice I° - Grzymalin, Kochlice, Lipce, Miłkowice, S tudnica, • Miasto i Gmina Prochowice I ° - Golanka Dolna, Lisowice, • Gmina Ruja I° - Ruja, W ągrodno. W tabeli 22 zestawiono udział stopni zanieczyszczenia ołowiem, w obszarach badawczych 8 gmin. 33 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 22. Ocena zawartości ołowiu całkowitego Stopień zanieczyszczenia – ilość prób Gmina 0° I° II° M. Chojnów 13 1 0 G. Chojnów 72 9 0 G. Krotoszyce 50 15 4 G. Kunice 43 4 0 G. Legnickie Pole 53 3 0 G. Miłkowice 46 11 0 M.G. Prochowice 52 5 0 G. Ruja 47 2 0 Powiat 376 50 4 Syntetyczne zestawienie wyników badań zawartości ołowiu w glebie, dla obszarów badawczych 8 gmin i obszaru całego powiatu, zestawiono w tabeli 23. Tabela 23. Syntetyczne zestawienie zawartości ołowiu całkowitego Obręb Przedział zawartości - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Średnia arytmetyczna - mg/kg - Miasto Chojnów M. Chojnów 11,30 72,20 30,99 11,80 28,70 20,50 30,50 22,40 32,30 15,40 21,00 19,10 27,40 16,10 28,90 20,30 30,80 13,30 31,60 15,10 29,10 9,41 21,20 17,50 24,10 9,41 32,30 Gmina Krotoszyce 36,40 164,00 3,20 89,80 22,00 28,50 9,23 39,40 4,75 234,00 41,20 67,20 27,30 153,00 12,20 40,80 23,00 46,50 20,09 24,02 26,59 18,89 23,77 21,69 25,11 22,17 19,38 16,27 19,73 21,61 Gmina Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica 34 114,28 49,24 23,78 28,30 83,23 48,31 58,90 27,20 29,62 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Obręb Rejon Gminy Przedział zawartości - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza 3,20 234,00 Średnia arytmetyczna - mg/kg 51,43 Gmina Kunice Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś Legnicka Rejon Gminy Gniewomirowice Grzymalin Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobórz Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT 10,60 25,70 15,80 38,00 16,10 37,40 16,00 29,70 17,30 38,10 19,60 25,20 12,80 16,80 10,60 38,10 Gmina Legnickie Pole 25,80 92,90 21,20 37,50 26,80 35,80 18,10 40,80 18,00 30,00 19,90 36,90 25,20 42,40 18,00 92,90 Gmina Miłkowice 23,70 37,00 14,90 22,80 16,80 47,70 43,90 77,00 19,90 33,50 18,60 33,60 17,50 31,00 21,30 24,80 14,90 77,00 Miasto, Gmina Prochowice 11,30 43,80 12,60 19,00 17,40 32,90 12,10 19,50 8,02 37,70 11,90 16,40 11,90 18,30 3,20 27,40 3,20 43,80 Gmina Ruja 14,30 26,30 21,60 39,10 20,80 29,00 18,30 26,80 17,70 51,80 16,50 23,80 8,75 78,40 8,75 78,40 3,20 234,00 35 19,12 26,82 21,50 22,05 23,80 23,73 14,56 21,65 53,66 31,93 29,51 29,94 23,17 28,27 32,71 32,74 28,86 19,43 24,65 54,25 27,44 23,83 24,10 22,80 28,17 22,53 15,64 23,93 15,15 16,36 13,74 14,73 16,58 17,33 22,15 28,93 24,82 21,58 25,87 21,21 29,28 24,79 35,39 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM ZAWARTOŚĆ OŁOWIU w glebach w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość ołowiu dla wszystkich badanych prób glebowych z otoczenia źródeł zanieczyszczenia (96 prób) mieściła się w granicach od 6,57 mg/kg (Baza paliw nr 10 w Kawicach, M.G. Prochowice) do 307,00 mg/kg (Zakład „Metal-cynk” w Mieście Chojnów). NajwyŜsze zawartości ołowiu w pojedynczych próbach, pobranych w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia (24 źródła zanieczyszczenia), badania wykazały: • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 307,00 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 83,90 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 50,70 mg/kg, • w Kunicach „Koramic” - 45,90 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, droga nr 3 - 43,90 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 38,20 mg/kg. NajwyŜsze średnie zawartości ołowiu stwierdzono w glebach sąsiadujących z niŜej wymienionymi źródłami zanieczyszczeń: • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 111,57mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 72,83 mg/kg, • w Prostyni, autostrada A4 - 47,95 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, droga nr 3 - 37,05 mg/kg, • w Kunicach „Koramic” - 34,95 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 30,55 mg/kg. 36 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej ołowiu (100 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, w 2 próbach: • w Mieście Chojnów, w sąsiedztwie Zakładu „Metal-cynk” (w próbach nr 18 i 20). Ocena zawartości ołowiu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 86,46% zbadanych gleb z sąsiedztwa źródeł zanieczyszczenia, charakteryzuje się naturalną zawartością ołowiu (0° zanieczyszczenia), 12,50% podwy Ŝszoną zawartością (I° zanieczyszczenia), a tylko w 1 próbie (1,04% o gółu prób) badania wykazały średnie zanieczyszczenie (II° zanieczyszczenia). PodwyŜszoną zawartość ołowiu (I° zanieczyszczenia) stwierdzono w próbach glebowych, pobranych w pobliŜu następujących źródeł zanieczyszczenia: • Zakład „Metal-cynk”, Miasto Chojnów, w 3 próbach, • Huta Legnica, Szymanowice, w 6 próbach, • Składowisko, Grzybiany, w 2 próbach, • Składowisko, Grzymalin, w 1 próbie. Średnie zanieczyszczenie (II° zanieczyszczenia) stwi erdzono oceną w 1 próbie – w punkcie badawczym (na polu) usytuowanym w pobliŜu Zakładu „Metal-cynk”, w Mieście Chojnów. Syntetyczne zestawienie wyników badań ołowiu w glebie, dla obszarów sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 24. Tabela 24. Syntetyczne zestawienie zawartości ołowiu Obręb M. Chojnów Biała Budziwojów Krzywa Michów Janowice DuŜe Prostynia Źródło zanieczyszczenia Zakład „Metal-cynk” Składowisko Autostrada A4 Autostrada A4 Droga nr 94 Składowisko Autostrada A4 Przedział zawartości Średnia - mg/kg zawartość NajniŜsza NajwyŜsza - mg/kg 39,70 18,60 14,30 16,60 27,30 21,40 45,20 37 307,00 23,20 22,90 18,50 30,40 28,90 50,70 111,57 20,68 18,60 17,55 28,85 24,88 47,95 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Obręb Przedział zawartości Średnia - mg/kg zawartość NajniŜsza NajwyŜsza - mg/kg - Źródło zanieczyszczenia Szymanowice Grzybiany Kunice Huta Legnica Składowisko Droga nr 94 „Koramic” Księginice Autostrada A4 Lubień Lafarge Sp. z o.o. Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 (stacja benzynowa nr 1 i 2) Grzymalin Składowisko Rzeszotary Droga nr 3 Studnica Droga nr 94 Prochowice Składowisko Kawice Droga nr 94 Baza paliw nr 10 „Vultur” Lisowice Droga nr 36 Ruja Składowisko Składowisko Wągrodno 50,80 21,30 19,30 17,50 25,60 27,00 30,80 83,90 30,30 23,30 45,90 30,50 38,20 43,90 72,83 27,22 21,30 34,95 28,05 30,55 37,05 15,20 19,80 24,30 13,70 17,40 6,57 15,00 16,60 15,50 12,00 22,50 32,10 25,40 21,00 21,60 13,30 19,10 21,60 29,90 23,00 17,77 25,95 24,85 16,70 19,50 10,36 16,60 19,10 22,07 16,50 7.3.3. Zawartość miedzi całkowitej (Cu) W glebach miedź występuje w róŜnych formach, tworząc z reguły połączenia mało mobilne w postaci wytrąceń węglanowych i siarczanowych. Miedź podlega silnej sorpcji przez substancję organiczną i minerały ilaste. Tylko niewielka część całkowitej zawartości miedzi występuje w formach łatwoprzyswajalnych. Przyswajalność miedzi ma związek z odczynem gleby; obniŜenie pH powoduje wzrost dostępności tego składnika i maleje ona ze wzrostem pH gleby. W glebach Polski, w zaleŜności od typu i rodzaju, stwierdza się znaczne zróŜnicowanie zawartości tego pierwiastka; od 6 mg/kg w najlŜejszych glebach bielicowych, 24 mg/kg w madach do 53 mg/kg w niektórych czarnoziemach. Rola miedzi dla wzrostu i rozwoju roślin jest bardzo waŜna, a jej najwaŜniejsze funkcje są następujące: • bierze udział w procesach fotosyntezy, oddychania, przemian związków azotowych i powstawania białek, • reguluje procesy powstawania kwasów nukleinowych (DNA i RNA), • bierze udział w mechanizmach odpornościowych na choroby. 38 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Miedź ze źródeł antropogenicznych jest łatwiej pobiera na przez rośliny niŜ z naturalnych zasobów glebowych. W przypadku nadmiaru miedzi dostępnej dla roślin następuje ograniczenie ich wzrostu i rozwoju oraz pogorszenie jakości konsumpcyjno-paszowej. ZAWARTOŚĆ MIEDZI w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu Zawartość miedzi w badanych glebach wykazuje wahanie od 2,40 mg/kg (w Mieście Prochowice) do 411,00 mg/kg w Pawłowicach Małych (G. Krotoszyce). PoniŜej wymieniono 10 obrębów (spośród 58) w których badania wykazały najwyŜszą zawartość miedzi: • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 411,00 mg/kg, • Białka, G. Krotoszyce - 357,00 mg/kg, • Czerwony Kościół, G. Krotoszyce - 161,00 mg/kg, • Lipce, G. Miłkowice - 132,00 mg/kg, • Szymanowice, G. Krotoszyce - 97,00 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 80,70 mg/kg, • Prostynia, G. Krotoszyce - 72,70 mg/kg, • Kochlice, G. Miłkowice - 70,70 mg/kg, • Pątnów Legnicki, G. Kunice - 50,00 mg/kg • Wilczyce, G. Krotoszyce - 42,20 mg/kg. Średnia zawartość miedzi (dla 430 prób) wynosi 24,82 mg/kg, a między obrębami wykazuje zróŜnicowanie od 4,70 mg/kg w Starym Łomie (G. Chojnów) próby glebowe do 235,10 mg/kg w Białce (G. Krotoszyce). PoniŜej wymieniono 10 obrębów w których badane charakteryzowały się najwyŜszymi średnimi zawartościami miedzi: • Białka, g. Krotoszyce - 235,10 mg/kg, • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 171,91 mg/kg, • Czerwony Kościół, G. Krotoszyce - 82,10 mg/kg, • Lipce, G. Miłkowice - 87,93 mg/kg, • Szymanowice, G. Krotoszyce - 63,30 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 60,45 mg/kg • Prostynia, G. Krotoszyce - 50,97 mg/kg, • Gniewomierz, G. Legnickie Pole - 34,29 mg/kg, 39 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • Nowa Wieś Legnicka, G. Legnickie Pole - 28,80 mg/kg, • Grzybiany, G. Kunice Badania wykazały - 25,62 mg/kg. przekroczenie wartości dopuszczalnej miedzi (150 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, w 10 próbach: • w obrębie Białka, G. Krotoszyce w 4 próbach (nr prób: 115, 116, 117, 118), • w obrębie Czerwony Kościół G. Krotoszyce w 1 próbie (nr próby 124), • w obrębie Pawłowice Małe, G. Krotoszyce w 4 próbach (nr prób: 154, 156, 157, 158), • w obrębie Lipce, G. Miłkowice (nr próby 354). Ocena zawartości miedzi, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe: • 79,3 % badanych gleb charakteryzuje się naturalną zawartością miedzi (0° zanieczyszczenia), • 13,0 % wykazuje podwyŜszoną zawartość (I° zanieczyszczenia), • 4,0 % wykazuje słabe zanieczyszczenie (II° zanieczy szczenia), • 1,4 % wykazuje średnie zanieczyszczenie (III° zanieczyszczenia), • 2,3 % silne zanieczyszczenie (IV° zanieczyszczenia) . W tabeli 25 zestawiono obręby w których ocena wyników badań miedzi wykazała zawartość tego pierwiastka wyŜszą od zawartości ocenianej jako zawartość naturalna. W tabeli 26 syntetycznie zestawiono wyniki badań miedzi, dla obszarów badawczych 8 gmin i 58 obrębów. Tabela 25. Ocena zawartości miedzi całkowitej Gmina/obręb Gmina Krotoszyce Białka Czerwony Kościół Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia I° Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób II° III° IV° 1 4 4 1 5 0 1 0 2 2 40 0 1 0 3 0 4 1 0 4 0 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Gmina/obręb I° 4 2 3 24 Szymanowice Wilczyce Winnica Razem Gmina Legnickie Pole Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Nowa Wieś Legnicka Razem Gmina Miłkowice Gniewomorowice Lipce Miłkowice Studnica Razem Miasto i Gmina Prochowice Miasto Prochowice Mierzowice Razem Gmina Ruja Ruja Razem POWIAT Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób II° III° IV° 4 0 0 0 0 0 0 0 0 9 4 9 3 7 1 4 7 22 3 0 0 0 0 3 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 2 1 3 1 7 0 5 0 0 5 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 56 0 0 17 0 0 6 0 0 10 Tabela 26. Syntetyczne zestawienie zawartości miedzi Przedział zawartości - mg/kg Obręb NajniŜsza NajwyŜsza Średnia arytmetyczna - mg/kg - Miasto Chojnów M. Chojnów 4,10 21,70 12,86 2,91 11,70 4,64 7,91 11,60 17,90 8,44 12,10 7,66 12,90 6,11 23,80 8,93 12,60 6,52 15,30 6,62 10,60 2,62 6,71 4,04 5,59 2,62 23,80 Gmina Krotoszyce 31,50 357,00 37,50 161,00 4,78 17,60 8,43 6,13 14,76 10,15 10,30 9,70 10,40 11,57 8,55 5,00 4,70 9,06 Gmina Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe 41 235,10 82,10 13,18 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości - mg/kg Obręb Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica Rejon Gminy NajniŜsza NajwyŜsza 7,97 34,60 41,70 41,50 6,39 16,90 4,78 32,80 411,00 72,70 97,00 42,20 30,90 411,00 Średnia arytmetyczna - mg/kg 21,51 171,91 50,97 63,30 23,22 20,50 75,75 Gmina Kunice Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś Legnicka Rejon Gminy Gniewomirowice Grzymalin Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobórz Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja 6,51 15,70 18,00 33,20 5,63 31,40 6,52 15,40 7,16 50,00 16,50 23,60 4,90 7,69 4,90 50,00 Gmina Legnickie Pole 16,50 80,70 27,00 39,80 13,90 35,80 8,84 32,00 9,97 21,10 14.80 19,70 21,10 40,40 8,84 80,70 Gmina Miłkowice 16,30 28,50 6,08 8,82 5,12 70,70 66,40 132,00 10,40 18,90 10,00 16,80 9,95 16,80 11,90 14,10 5,12 132,00 Miasto, Gmina Prochowice 2,40 25,60 4,90 10,40 9,94 16,20 6,97 17,90 3,73 6,99 4,23 12,20 5,36 14,20 6,50 13,30 2,40 25,60 Gmina Ruja 2,55 10,10 13,30 18,60 9,08 16,30 42 10,54 25,62 14,95 10,69 20,73 19,70 6,11 15,48 60,45 34,29 23,43 21,32 15,51 17,18 28,80 28,71 22,35 7,41 17,90 87,93 14,53 14,11 11,94 13,30 23,68 12,37 7,52 12,32 9,42 5,68 6,19 7,35 9,90 8,84 7,36 16,93 12,28 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości - mg/kg Obręb NajniŜsza NajwyŜsza 8,01 9,12 5,92 4,34 2,55 2,40 12,70 16,90 9,27 13,50 18,60 411,00 Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT Średnia arytmetyczna - mg/kg 9,51 11,57 8,06 9,93 10,81 24,82 ZAWARTOŚĆ MIEDZI w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość miedzi dla wszystkich badanych prób glebowych z otoczenia źródeł zanieczyszczenia mieściła się w granicach od 4,04 mg/kg (Baza paliw nr 10 w Kawicach, M.G Prochowice) do 139,00 mg/kg (Huta Miedzi, Szymanowice, G. Krotoszyce). NajwyŜsze zawartości miedzi w pojedynczych próbach, pobranych w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia, badania wykazały: • w Szymanowicach, Huta Legnica - 139,00 mg/kg, • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 60,80 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 58,80 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, Droga nr 3 - 39,80 mg/kg, • w Kunicach, „Koramic” - 37,80 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 32,30 mg/kg, • w Grzybianach, Składowisko - 25,30 mg/kg. NajwyŜszymi średnimi zawartościami miedzi charakteryzowały z sąsiedztwa niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • w Szymanowicach, Huta Legnica - 111,87 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 55,65 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, Droga nr 3 - 35,70 mg/kg • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 33,08 mg/kg, • w Kunicach, „Koramic” - 22,90 mg/kg. 43 się gleby WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM W Ŝadnej próbie glebowej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego stęŜenia miedzi – 150 mg/kg – określonego Rozporządzeniem Ministra Środowiska. Ocena zawartości miedzi, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 78,2% zbadanych gleb, sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, charakteryzuje się naturalną zawartością miedzi (0° zanieczyszczenia), 15,6 % podwy Ŝszoną zawartością (I° zanieczyszczenia), 1,0 % słabym zanieczyszczen iem (II° zanieczyszczenia), 4,2 % średnim zanieczyszczeniem (III° zanieczyszczenia) i 1,0 % silnym zanieczyszczeniem (IV° zanieczyszcze nia). W poniŜszej tabeli zestawiono źródła zanieczyszczenia (obręby), w pobliŜu których badania wykazały zawartość miedzi wyŜszą od zawartości naturalnej. Tabela 27. Ocena zawartości miedzi całkowitej Obręb/źródło zanieczyszczenia M. Chojnów, Zakład „Metal-cynk” Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób I° II° III° IV° 3 0 0 0 Prostynia, Autostrada A4 2 0 0 0 Szymanowice, Huta Legnica 0 1 4 1 Grzybiany, Składowisko 2 0 0 0 Kunice, „Koramic” 3 0 0 0 Lubień, „Lafarge” 1 0 0 0 Nowa Wieś Legnicka, Droga nr 3 4 0 0 0 Syntetyczne zestawienie wyników badań miedzi w glebie, dla obszarów (pól) sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 28. 44 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 28. Syntetyczne zestawienie zawartości miedzi Przedział zawartości - mg/kg - Źródło zanieczyszczenia Obręb Średnia zawartość - mg/kg - NajniŜsza NajwyŜsza M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” 13,90 60,80 33,08 Biała Składowisko 6,46 9,40 7,78 Budziwojów Autostrada A4 7,06 12,10 9,58 Krzywa Autostrada A4 4,29 5,60 4,95 Michów Droga nr 94 10,60 15,40 13,00 Janowice DuŜe Składowisko 12,30 20,20 15,67 Prostynia Auostrada A4 52,50 58,80 55,65 Szymanowice Huta Legnica 74,20 139,00 111,87 Grzybiany Składowisko 16,10 25,30 21,98 Kunice Droga nr 94 13,40 16,40 14,90 „Koramic” 11,80 37,80 22,90 Księginice Autostrada A4 15,10 22,50 18,80 Lubień Lafarge Sp. z o.o 14,10 32,30 20,48 31,40 39,80 35,70 7,43 10,00 8,78 9,15 9,44 9,30 12,60 13,20 12,90 5,20 10,30 7,17 7,40 12,60 10,00 4,04 5,57 4,63 6,74 13,80 9,24 9,23 11,70 10,47 6,95 15,00 10,63 5,34 9,26 6,78 Nowa Legnicka Wieś Droga nr 3 (stacja benzynowa nr 1 i 2) Grzymalin Składowisko Rzeszotary Droga nr 3 Studnica Droga nr 94 Prochowice Składowisko Kawice Droga nr 94 Baza paliw nr 10 „Vultur” Lisowice Droga nr 36 Ruja Składowisko Wągrodno Składowisko 45 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.3.4. Zawartość cynku całkowitego (Zn) Cynk jest pierwiastkiem niezbędnym w procesach regulujących metabolizm organizmów Ŝywych. Naturalna zawartość cynku w glebach zmienia się w zaleŜności od typu i rodzaju gleb wskazując ścisłą zaleŜność od składu mechanicznego i zawartości substancji organicznej. Związki cynku w glebie wykazują duŜą rozpuszczalność, a przemieszczaniu i pobieraniu cynku sprzyja niski odczyn gleby. Głównym antropogenicznym źródłem zanieczyszczenia gleb cynkiem jest opad pyłów metalonośnych. Średnia zawartość cynku w glebach świata wynosi około 50 –60 mg/kg. Naturalna zawartość tego składnika w glebach Polski wynosi około 40 mg/kg i wykazuje zróŜnicowanie – przykładowo, w glebach bielicowych wytworzonych z piasków zawartość cynku z reguły nie przekracza 30 mg/kg, a w glebach wytworzonych z glin dochodzi do 60 mg/kg, zaś w madach sięga nawet 90 mg/kg. Cynk w roślinach spełnia wiele funkcji i właściwości, które w uproszczeniu przedstawiają się następująco: • bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek i związków fosforowych, • reguluje procesy powstania rybosomów, • wpływa na przepuszczalność błon komórkowych, • zwiększa odporność roślin na suszę i choroby. Cynk podobnie jak miedź, jest łatwiej pobierany z jego naturalnego występowania w glebie. Nadmierne ilości cynku gromadzą się przede wszystkim w korzeniach i liściach. Na nadmiar cynku rośliny reagują zmianami chlorotycznymi i nekrotycznymi oraz ograniczeniem wzrostu; na toksyczne działanie tego pierwiastka najbardziej wraŜliwe są zboŜa, a z warzyw szpinak. ZAWARTOŚĆ CYNKU w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu W zbadanych glebach zawartość cynku waha się w przedziale od 2,80 mg/kg (w Rokitkach, G. Chojnów i w Legnickim Polu) do 586,00 mg/kg (w Kochlicach, G. Miłkowice). 46 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM PoniŜej wymieniono 10 obrębów (spośród 58), w których badania wykazały najwyŜszą zawartość cynku: • Kochlice, G. Miłkowice - 586,00 mg/kg, • Pątnówek-Bobrów, G. Miłkowice - 234,00 mg/kg, • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 154,00 mg/kg, • Winnica, G. Krotoszyce - 104,00 mg/kg, • Szymanowice, G. Krotoszyce - 102,00 mg/kg, • Pątnów Legnicki, G. Kunice - 100,00 mg/kg, • Kawice, M.G. Prochowice - 97,80 mg/kg, • Białka, G. Krotoszyce - 92,10 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 83,70 mg/kg, • Miasto Prochowice - 83,10 mg/kg. Średnia zawartość cynku (dla 430 prób) wynosi 38,43 mg/kg, a między obrębami (58 obrębów) waha się od 15,61 mg/kg w Rokitkach (G. Chojnów) do 123,17 mg/kg w Kochlicach (G.Miłkowice). PoniŜej wymieniono 10 obrębów, w których badane gleby charakteryzowały się najwyŜszymi średnimi zawartościami cynku: • Kochlice, G. Miłkowice - 123,17 mg/kg, • Prostynia, G Krotoszyce - 75,79 mg/kg, • Winnica, G. Krotoszyce - 66,88 mg/kg, • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 66,48 mg/kg, • Białka, G. Krotoszyce - 65,50 mg/kg, • Pątnówek-Bobrów, G. Miłkowice - 54,69 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 54,39 mg/kg, • Lipce, G. Miłkowice - 51,14 m/kg, • Szymanowice, G. Krotoszyce - 50,83 mg/kg, • Krotoszyce, G. Krotoszyce - 50,50 mg/kg. Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej cynku (300 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, tylko w 1 próbie; w obrębie Kochlice, G. Miłkowice – 586,00 mg/kg (próba nr 348). 47 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Ocena zawartości cynku, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe: • 96,8% badanych gleb charakteryzuje się naturalną zawartością cynk (0° zanieczyszczenia), • 3,0% wykazuje podwyŜszoną zawartość (I° zanieczyszczenia), • 0,2% wykazuje średnie zanieczyszczenie (III° zanieczyszczenia). W tabeli 29 wymieniono obręby, w których ocena wg wytycznych IUNG wykazała zawartość cynku wyŜszą od zawartości naturalnej. Tabela 29. Ocena zawartości cynku całkowitego Gmina/obręb Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób I° III° Pawłowice Małe 2 0 Prostynia 1 0 Szymanowice 1 0 Winnica 3 0 Bartoszów 2 0 Księginice 1 0 Kochlice 0 1 Lipce 1 0 Pątnówek-Bobrów 1 0 1 0 G. Krotoszyce G. Legnickie Pole G. Miłkowice G. Ruja Ruja W tabeli 30 syntetycznie zestawiono wyniki badań cynku, dla obszarów 8 gmin i 58 obrębów. 48 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 30. Syntetyczne zestawienie zawartości cynku Przedział zawartości - mg/kg Obręb NajniŜsza NajwyŜsza Średnia arytmetyczna - mg/kg - Miasto Chojnów M. Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica Rejon Gminy Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś Legnicka Rejon Gminy Gniewomirowice Grzymalin 27,60 61,0 Gmina Chojnów 16,10 48,20 19,40 37,30 26,50 41,40 13,90 50,10 22,30 49,90 20,80 52,60 27,40 50,30 11,20 81,00 17,30 33,80 2,80 32,10 22,00 42,00 2,80 81,00 Gmina Krotoszyce 40,40 92,10 27,70 76,90 27,00 42,00 16,30 72,40 14,70 154,00 55,70 111,00 34,50 102,00 22,80 50,30 48,00 104,00 14,70 154,00 Gmina Kunice 16,60 38,50 25,00 40,30 23,10 55,10 17,60 63,10 22,10 100,00 27,70 40,70 19,80 26,70 16,60 100,00 Gmina Legnickie Pole 37,60 83,70 36,10 50,90 37,50 72,70 2,80 55,80 23,90 48,00 26,80 41,50 25,20 54,20 2,80 83,70 Gmina Miłkowice 21,20 79,90 16,70 19,00 49 40,37 35,84 26,42 31,69 30,70 34,77 34,24 33,80 42,77 28,54 15,61 30,95 31,39 65,50 44,77 32,25 50,50 66,48 75,79 50,83 36,88 66,88 54,43 27,18 32,10 31,13 34,33 48,35 35,07 23,52 33,09 54,39 42,41 45,76 35,58 34,17 33,33 35,30 40,13 42,74 17,75 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości - mg/kg Obręb NajniŜsza Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobry Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT NajwyŜsza Średnia arytmetyczna - mg/kg - 20,80 586,00 39,60 66,10 25,60 71,60 17,60 234,00 16,50 61,50 20,80 32,40 16,50 586,00 Miasto, Gmina Prochowice 3,17 83,10 13,00 21,80 27,30 44,80 15,70 97,80 11,90 43,20 25,,40 41,00 16,80 71,70 12,80 47,40 3,17 97,80 Gmina Ruja 15,40 32,50 27,40 41,80 22,20 62,10 22,80 35,60 23,40 41,80 22,80 34,30 10,10 34,80 10,10 62,10 2,80 586,00 123,17 51,14 41,30 54,69 35,39 28,23 49,30 38,96 18,02 37,00 37,07 25,29 31,60 32,13 24,43 30,56 26,75 34,15 34,13 26,57 29,33 27,19 23,83 28,85 38,43 ZAWARTOŚĆ CYNKU w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość cynku w badanych próbach glebowych, pobranych z sąsiedztwa źródeł zanieczyszczenia, wahała się od 9,38 mg/kg (Zakład „Metal-cynk”, M. Chojnów) do 251,00 mg/kg (Zakład „Metal-cynk”, M. Chojnów) NajwyŜszymi zawartościami cynku charakteryzowały się pojedyncze próby glebowe pobrane w pobliŜu niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • w M. Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 251,00 mg/kg, • w Kunicach, „Koramic” - 87,80 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 87,40 mg/kg, • w Janowicach DuŜych, Składowisko - 81,90 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 81,50 mg/kg, • w Kawicach, „Vultur” - 77,30 mg/kg, 50 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • w Nowej Wsi Legnickiej, Droga nr 3 - 64,90 mg/kg, • w Michowie, Droga nr 94 - 62,20 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 52,00 mg/kg, • w Lisowicach, Droga nr 36 - 48,90 mg/kg. NajwyŜszymi średnimi zawartościami cynku charakteryzowały się zbadane gleby, pobrane do badań, z sąsiedztwa źródeł zanieczyszczenia: • w M. Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 117,31mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 82,60 mg/kg • w Kunicach, „Koramic” - 57,72 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 87,40 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 52,57 mg/kg, • w Michowie, Droga nr 94 - 49,50 mg/kg, • w Janowicach DuŜych, Składowisko - 45,33 mg/kg, • w Kawicach, „Vultur” - 43,83 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, Droga nr 3 - 43,25mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 42,70 mg/kg, • w Lisowicach, Droga nr 36 - 41,40 mg/kg. W Ŝadnej próbie glebowej, pobranej z pobliŜa źródeł zanieczyszczenia, nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego stęŜenia cynku (300 mg/kg), określonego Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi. Ocena zawartości cynku, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 94,8% zbadanych gleb, sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, charakteryzuje się naturalną zawartością cynku (0° zanieczyszczenia), 4,2 % zawarto ścią podwyŜszoną (I°), a 1,0% - słabym zanieczyszczeniem (II°). 51 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM PoniŜej wymieniono obręby w których ocena wykazała zawartość cynku wyŜszą od zawartości naturalnej. Tabela 31. Ocena zawartości cynku całkowitego Obręb/źródło zanieczyszczenia Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób I° II° M. Chojnów, „Metal-cynk” 3 1 Kawice, „Vultur” 1 0 Syntetyczne zestawienie wyników badań cynku w glebie, dla obszarów (pól) sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 32. Tabela 32. Syntetyczne zestawienie zawartości cynku Źródło Obręb Przedział zawartości Średnia - mg/kg - zawartość NajniŜsza NajwyŜsza - mg/kg - zanieczyszczenia M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” 9,38 251,00 117,31 Biała Składowisko 27,80 36,90 34,10 Budziwojów Autostrada A4 27,10 29,50 28,30 Krzywa Autostrada A4 18,30 21,10 19,70 Michów Droga nr 94 36,80 62,20 49,50 Janowice DuŜe Składowisko 31,50 81,90 45,33 Prostynia Autostrada A4 77,80 87,40 82,60 Szymanowice Huta Legnica 39,80 81,50 52,57 Grzybiany Składowisko 26,10 46,70 33,03 Kunice Droga nr 94 27,10 27,50 27,0 „Koramic” 27,40 87,80 57,72 Księginice Autostrada A4 26,40 35,80 31,10 Lubień Lafarge Sp. z o.o 30,50 52,00 42,70 Nowa Wieś Droga nr 3 (stacja 28,60 64,90 43,25 Legnicka benzynowa nr 1 i 2) Grzymalin Składowisko 14,90 26,90 21,15 Rzeszotary Droga nr 3 22,50 28,00 25,25 52 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Źródło Obręb Przedział zawartości Średnia - mg/kg - zawartość NajniŜsza NajwyŜsza - mg/kg - zanieczyszczenia Studnica Droga nr 94 26,10 40,60 33,35 Prochowice Składowisko 23,20 34,60 28,13 Kawice Droga nr 94 25,70 46,30 24,50 Baza paliw nr 10 11,00 21,90 16,50 „Vultur” 19,50 77,30 43,83 Lisowice Droga nr 36 33,90 48,90 41,40 Ruja Składowisko 21,80 39,60 27,48 Wągrodno Składowisko 12,30 22,00 17,22 7.3.5. Zawartość kadmu całkowitego (Cd) Kadm jest pierwiastkiem silnie rozpuszczonym w poziomach powierzchniowych i w skałach macierzystych gleb. Jest naturalnym składnikiem utworów geologicznych, występujących w glebach w zróŜnicowanych ilościach, w zaleŜności od rodzaju skały macierzystej, z której gleba została wytworzona. Większe ilości kadmu stwierdza się w glebach obszarów bezpośrednio naraŜonych na zanieczyszczenia spowodowane gospodarczą działalnością człowieka. W glebach o pH 4,5 – 5,5 kadm jest bardzo mobilny, a przy wyŜszych przedziałach odczynu ulega unieruchomieniu, natomiast w glebach alkaicznych (pH > 7,2) spada sorpcja tego metalu wskutek wypierania go z kompleksu sorpcyjnego przez kationy wapnia i magnezu. Dotychczasowe badania wykazują, Ŝe kadm nie jest uznany za składnik pokarmowy roślin. Zawartość kadmu zaleŜy od gatunku roślin, jej organu i wieku. Z reguły większe ilości spotyka się w warzywach liściastych niŜ w zboŜach, a takŜe w organach wegetatywnych niŜ w nasionach. Rośliny uprawiane na glebach o lŜejszym składzie mechanicznym i niŜszym pH pobierają zwykle więcej kadmu niŜ rosnące na glebach zwięźlejszych i o wyŜszym przedziale odczynu. Fizjologiczny efekt nadmiaru kadmu objawia się zaburzeniem procesów fotosyntezy, transpiracji i przemian związków azotowych oraz ze zmianami przepuszczalności błon komórkowych i struktury DNA. Najbardziej wraŜliwe na nadmiar kadmu są rośliny motylkowe, owies, rzodkiewka, marchew i szpinak. 53 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM ZAWARTOŚĆ KADMU w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu Zawartość kadmu w badanych glebach wykazuje zróŜnicowanie od <0,50 mg/kg do 4,86 mg/kg. PoniŜej wymieniono obręby. w których badania wykazały najwyŜszą zawartość kadmu: • Kochlice, G. Miłkowice - 4,86 mg/kg, • Winnica, G. Krotoszyce - 1,65 mg/kg • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 1,58 mg/kg, • Niedźwiedzice, G. Chojnów - 1,45 mg/kg, • Miasto Prochowice, M.G. Prochowice - 1,39 mg/kg, • Krotoszyce, G. Krotoszyce - 1,32 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 1,29 mg/kg, • Miłkowice, G. Miłkowice - 1,25 mg/kg. Uwaga – w metodyce laboratoryjnej wykonawcy zadania granicą oznaczalności kadmu całkowitego jest 0,50 mg/kg s.m. gleby. Średnia zawartość kadmu, obliczona dla 430 prób, wynosi 0,48 mg/kg, a między obrębami wykazuje zróŜnicowanie od <0,50 mg/kg do 1,02 mg/kg (Prostynia, G. Krotoszyce). PoniŜej wymieniono 7 obrębów (spośród 58), w których badane próby glebowe charakteryzowały się najwyŜszymi średnimi zawartościami kadmu: • Kochlice, G. Miłkowice - 1,14 mg/kg, • Prostynia, G. Krotoszyce - 1,02 mg/kg, • Białka, G. Krotoszyce - 0,90 mg/kg, • Krotoszyce, G. Krotoszyce - 0,86 mg/kg, • Pawłowice Małe, G. Krotoszyce - 0,82 mg/kg, • Bartoszów, G. Legnickie Pole - 0,72 mg/kg, • Czerwony Kościół, G. Krotoszyce - 0,70 mg/kg. Uwaga – dla prób wykazujących dolny poziom oznaczalności kadmu (<0,50 mg/kg) w obliczeniu średniej przyjmuje się połowę tej granicy, tj. 0,25 mg/kg. Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej kadmu (4,0 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. 54 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, tylko w 1 próbie spośród 430 zbadanych; w obrębie Kochlice, G. Miłkowice (próba nr 348). Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe: • 74% badanych gleb charakteryzuje się naturalną zawartością kadmu (0° zanieczyszczenia), • 24,4% wykazuje słabe zanieczyszczenie (I° zanieczys zczenia), • 0,5% (2 próby) wykazuje słabe zanieczyszczenie (II° zanieczyszczenia), • 0,2% (1 próba) wykazuje silne zanieczyszczenie (IV° zanieczyszczenia). W tabeli 33 wymieniono obręby w których ocena wg IUNG wykazała zawartość kadmu wyŜszą od zawartości ocenianej jako zawartość naturalna. W tabeli 34 syntetycznie zestawiono wyniki badań zawartości kadmu, dla obszarów badawczych 8 gmin i 58 obrębów. Tabela 33. Ocena zawartości kadmu całkowitego Gmina/obręb Gmina Chojnów Biała Biskupin Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Razem Gmina Krotoszyce Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Winnica Razem Gmina Kunice Golanka Górna Grzybiany Miłogosławice Pątnów Legnicki Szczytniki I° Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób II° IV° 2 4 1 1 5 1 2 2 6 3 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 5 2 2 2 1 14 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 2 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 55 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Gmina/obręb Razem Gmina Legnickie Pole Bartoszów Legnickie Pole Lubień Nowa Wieś Legnicka Razem Gmina Miłkowice Grzymalin Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Razem Gmina Prochowice Miasto Prochowice Golanka Dolna Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Razem Gmina Ruja Ruja Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Razem Powiat Stopnie zanieczyszczenia – ilość prób I° II° IV° 12 0 0 2 2 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 6 1 0 4 5 1 6 1 3 1 21 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 6 1 4 5 2 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 4 7 105 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1 56 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 34. Syntetyczne zestawienie zawartości kadmu. Przedział zawartości - mg/kg Obręb M. Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica Rejon Gminy Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś Legnicka Rejon Gminy Gniewomirowice Grzymalin NajniŜsza NajwyŜsza Miasto Chojnów < 0,50 0,86 Gmina Chojnów < 0,50 0,81 < 0,50 0,91 < 0,50 0,78 < 0,50 0,72 < 0,50 0,65 < 0,50 0,86 < 0,50 0,82 < 0,50 1,45 < 0,50 0,65 < 0,50 0,88 < 0,50 0,52 < 0,50 1,45 Gmina Krotoszyce 0,76 1,05 < 0,50 1,10 < 0,50 0,78 < 0,50 1,32 < 0,50 1,58 0,91 1,19 < 0,50 1,07 < 0,50 0,56 < 0,50 1,65 < 0,50 1,65 Gmina Kunice < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,78 < 0,50 0,97 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,57 < 0,50 < 0,50 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,97 Gmina Legnickie Pole < 0,50 1,29 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,66 < 0,50 0,82 < 0,50 1,05 < 0,50 0,84 < 0,50 0,78 < 0,50 1,29 Gmina Miłkowice < 0,50 0,82 < 0,50 < 0,50 57 Średnia arytmetyczna - mg/kg - 0,39 0,39 0,43 0,53 0,50 0,55 0,45 0,56 0,50 0,35 0,36 0,38 0,45 0,90 0,70 0,66 0,86 0,82 1,02 0,48 0,37 0,66 0,72 0,25 0,40 0,32 0,25 0,29 0,25 0,25 0,29 0,72 0,25 0,31 0,50 0,61 0,46 0,58 0,49 0,56 0,25 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości - mg/kg Obręb NajniŜsza Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobórz Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT NajwyŜsza < 0,50 4,86 < 0,50 0,72 < 0,50 1,25 < 0,50 0,81 < 0,50 0,89 < 0,50 0,56 < 0,50 4,86 Miasto, Gmina Prochowice < 0,50 1,39 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,70 < 0,50 0,72 < 0,50 0,52 < 0,50 0,58 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,69 < 0,50 1,39 Gmina Ruja 0,68 < 0,50 < 0,50 0,82 < 0,70 0,68 < 0,50 0,68 < 0,50 0,62 < 0,50 0,64 < 0,50 0,75 < 0,50 0,82 < 0,50 4,86 Średnia arytmetyczna - mg/kg 1,14 0,51 0,69 0,40 0,45 0,35 0,54 0,63 0,25 0,33 0,49 0,29 0,30 0,25 0,43 0,37 0,43 0,53 0,44 0,43 0,40 0,38 0,54 0,45 0,48 ZAWARTOŚĆ KADMU w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość kadmu w próbach glebowych (96 prób) pobranych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia wykazywała zróŜnicowanie od <0,50 mg/kg do 1,46 mg/kg („Lafarge”, Lubień, G. Legnickie Pole). NajniŜsze zawartości kadmu w pojedynczych próbach pobranych w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia, badania wykazały: • w Lubieniu, „Lafarge” - 1,46 mg/kg, • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 1,40 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 1,24 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 1,16 mg/kg, • w Ruji, Składowisko - 1,09 mg/kg. 58 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Średnia zawartość kadmu (dla 96 prób) wynosi 0,53 mg/kg; najwyŜszymi średnimi zawartościami kadmu charakteryzowały się gleby z sąsiedztwa niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • w Prostyni, Autostrada A4 - 1,24 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 0,94 mg/kg, • w Mieście Chojnów, Zakła „Metal-cynk” - 0,88 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 0,88 mg/kg, • w Janowicach DuŜych, Składowisko - 0,70 mg/kg. W Ŝadnej próbie glebowej nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego stęŜenia kadmu (4,0 mg/kg) określonego Rozporządzeniem Ministra Środowiska. Ocena zawartości kadmu, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 70,8% zbadanych gleb, sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, charakteryzuje się naturalną zawartością kadmu (0° zanieczyszczenia). W tabeli 35 zestawiono lokalizację, stwierdzonych badaniami miejsc (obręb-źródło zanieczyszczenia), w których ocena wyników badań wykazała podwyŜszoną zawartość kadmu (I°). Tabela 35. Ocena zawartości kadmu całkowitego Obręb/źródło zanieczyszczenia Stopień zanieczyszczenia – ilość prób I° M. Chojnów, Zakład „Metal-cynk” Biała, Składowisko Prostynia, Autostrada A4 Szymanowice, Huta Legnica Grzybiany, Składowisko Kunice, „Koramic” Lubień, „Lafarge” Nowa Wieś Legnicka, Droga nr 3 Grzymalin, Skladowisko Rzeszotary, Droga nr 3 Prochowice, Skladowisko Lisowice, Droga nr 36 Ruja, Składowisko Wagrodno, Skladowisko 3 2 2 3 2 1 1 1 4 1 2 2 1 3 59 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Syntetyczne zestawienie wyników badań kadmu w glebie, dla obszarów (pól) sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 36. Tabela 36. Syntetyczne zestawienie zawartości kadmu Gmina/Obręb Przedział zawartości Średnia mg/kg arytmetyczna - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” < 0,50 Gmina Chojnów Biała Składowisko 0,43 Budziwojów Autostrada A4 < 0,50 Krzywa Autostrada A4 < 0,50 Michów Droga nr 94 0,59 Gmina Krotoszyce Janowice DuŜe Składowisko 0,57 Prostynia Autostrada A4 1,23 Szymanowice Huta Legnica 0,67 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko < 0,50 Kunice Droga nr 94 < 0,50 „Koramic” < 0,50 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 < 0,50 Lubień Lafarge Sp. z o.o 0,53 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 < 0,50 Gmina Miłkowice Grzymalin Składowisko < 0,50 Rzeszotary Droga nr 3 < 0,50 Studnica Droga nr 94 < 0,50 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko < 0,50 Droga nr 94 < 0,50 Kawice Baza paliw nr 10 < 0,50 „Vultur” < 0,50 Lisowice Droga nr 36 0,50 Gmina Ruja Ruja Składowisko < 0,50 Wągrodno Składowisko < 0,50 M. Chojnów 60 1,40 0,88 0,50 0,52 0,57 0,69 0,49 0,39 0,41 0,64 0,85 1,24 1,16 0,70 1,24 0,88 0,81 0,52 0,94 0,54 0,39 0,59 0,76 1,46 0,90 0,51 0,94 0,59 < 0,50 < 0,50 < 0,50 0,25 0,25 0,25 0,76 0,84 < 0,50 0,55 0,56 0,40 0,55 0,25 0,44 0,56 1,09 < 0,50 0,44 0,25 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.3.6. Zawartość niklu całkowitego (Ni) Naturalnym źródłem niklu w glebie są minerały zawierające ten pierwiastek. Zawartość niklu w glebie uzaleŜniona jest przede wszystkim od rodzaju skały macierzystej. W glebach przewaŜa nikiel w formie związanej z substancją organiczną, w znacznym stopniu w postaci mobilnych chelatów. Rozpuszczalność niklu w glebach wzrasta wraz ze wzrostem kwasowości. Zanieczyszczenie gleb niklem powodowane jest przez hutnictwo oraz przez spalanie węgla i paliw płynnych. Do zanieczyszczenia gleb niklem przyczynia się równieŜ nieekologiczna gospodarka odpadami i błędy w nawoŜeniu. Całkowita zawartość niklu w wierzchniej warstwie gleb najczęściej wynosi 4 – 50 mg/kg gleby, moŜe jednak wahać się w znacznie szerszych granicach. Fizjologiczna rola niklu nie jest do końca wyjaśniona. PrzewaŜa pogląd, Ŝe nie jest to pierwiastek niezbędny w metaboliźmie. Nikiel jest łatwo przyswajalny przez rośliny jeśli w glebach występuje w formach mobilnych. W roślinach nikiel jest bardzo ruchliwy i łatwo przemieszczany do części nadziemnych, a głównie ziarna i nasion. ZAWARTOŚĆ NIKLU w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość niklu w próbach glebowych (96 prób) pobranych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia komunikacyjne), (zakłady wykazuje przemysłowe, zróŜnicowanie składowiska od 3,20 odpadów, mg/kg trasy (Składowisko w Grzymalinie, G. Miłkowice) do 45,90 mg/kg (Składowisko w Białej, G, Chojnów). NajwyŜsze zawartości niklu w pojedynczych próbach stwierdzono: • w Białej, Składowisko - 45,90 mg/kg, • w Lubieniu, „Lafarge” - 34,90 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 26,30 mg/kg, • w Mieście Chojnowie, Zakład „Metal-cynk” - 23,90 mg/kg, • w Wągrodnie, Składowisko - 22,30 mg/kg. Średnia zawartość niklu (dla 96 prób) wynosi 11,54 mg/kg, a między obrębami waha się od 3,60 mg/kg w Grzymalinie (Składowisko) do 26,15 mg/kg w Prostyni (Autostrada A4). 61 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM NajwyŜszymi średnimi zawartościami niklu charakteryzowały się gleby usytuowane w sąsiedztwie niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • Autostrada A4, w Prostyni - 26,15 mg/kg, • Lafarge Sp.z o.o, w Lubieniu - 21,20 mg/kg, • Składowisko, w Białej - 20,19 mg/kg, • Zakład „Metal-cynk” w Mieście Chojnów - 16,96 mg/kg, • Droga 94, w Studyni - 15,00 mg/kg. Badania nie wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnej niklu (100 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, w Ŝadnej spośród 96 prób glebowych. Ocena zawartości niklu dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe 94,8% zbadanych prób glebowych wykazuje naturalną zawartość niklu (0° zanieczyszczenia), a 5,2 % zawarto ścią podwyŜszoną (I°). Zawarto ścią podwyŜszoną charakteryzowały się próby glebowe (5 prób) pobrane z sąsiedztwa niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • Składowisko, w Białej - 2 próby, • Składowisko, w Grzybianach - 1 próba, • Składowisko, w Wągrodnie - 2 próby. Syntetyczne zestawienie wyników badań niklu całkowitego, w glebach z pól sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 37. Tabela 37. Syntetyczne zestawienie zawartości niklu Obręb M. Chojnów Biała Budziwojów Krzywa Michów Janowice DuŜe Prostynia Przedział zawartości Średnia mg/kg arytmetyczna - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” 8,56 Gmina Chojnów Składowisko 8,94 Autostrada A4 6,24 Autostrada A4 4,81 Droga nr 94 8,11 Gmina Krotoszyce Składowisko 11,60 Autostrada A4 26,00 62 23,90 16,96 45,90 9,98 6,32 9,53 20,19 8,11 5,57 8,82 15,30 26,30 13,57 26,15 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości Średnia mg/kg arytmetyczna - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Źródło zanieczyszczenia Obręb Szymanowice Huta Legnica 11,50 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko 4,47 Kunice Droga nr 94 8,43 „Koramic” 8,93 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 10,20 Lubień Lafarge Sp. z o.o 12,60 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 10,10 Gmina Miłkowice Grzymalin Składowisko 3,20 Rzeszotary Droga nr 3 9,27 Studnica Droga nr 94 12,90 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko 4,91 Kawice Droga nr 94 7,12 Baza paliw nr 10 3,49 „Vultur” 6,72 Lisowice Droga nr 36 8,79 Gmina Ruja Ruja Składowisko 6,33 Wągrodno Składowisko 5,68 17,20 13,78 11,50 8,54 19,60 9,39 8,48 13,70 11,70 34,0 20,30 10,95 21,20 14,83 4,72 11,70 17,10 3,60 10,49 15,00 9,17 9,88 4,15 8,38 10,00 7,50 8,54 3,73 7,31 9,40 14,00 22,30 9,10 10,54 7.3.7. Zawartość rtęci całkowitej (Hg) Rtęć uwaŜana jest za osobliwy pierwiastek chemiczny, przejawia ona bowiem szczególnie silną aktywność chemiczną i biologiczną oraz zmienność postaci występowania. NajwaŜniejsze geochemiczne właściwości rtęci to silne powinowactwo do związków i substancji organicznych, a takŜe łatwa lotność w formie pierwiastkowej. Wzrost stęŜenia moŜe zachodzić w glebach zarówno pod wpływem czynników geologicznych (np. migracja rtęci ze złota rudnego), jak i w wyniku działalności antropogenicznej, np. przemysłu metalurgicznego, elektrotechnicznego i in. Procesy migracji rtęci z gleby są ograniczone pomimo lotności par i wodnego transportu, a wzrost zawartości tego metalu następuje zwłaszcza w powierzchniowych poziomach gleb. Do roślin rtęć trafia z roztworem glebowym lub przez aparaty szparkowe liści w formie gazowej (pary rtęci). Rośliny są najbardziej wraŜliwe na pary rtęci. Toksyczność rtęci objawia się plamami chorobotwórczymi i brunatnieniem brzegów 63 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM blaszek liściowych oraz skróceniem i deformacją kiełków roślinnych i korzeni. Do najbardziej wraŜliwych na nadmiar rtęci naleŜą buraki cukrowe i kukurydza. ZAWARTOŚĆ RTĘCI w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość rtęci w glebie pobranej w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia (96 prób) wykazuje małe zróŜnicowanie – od 0,01 mg/kg do 0,22 mg/kg. NajwyŜsze zawartości rtęci w pojedynczych próbach stwierdzono: • w Mieście Chojnów, Zakład „Metal-cynk” - 0,22 mg/kg, • w Kunicach, „Koramic” - 0,11 mg/kg, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 0,10 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 0,07 mg/kg, • w Białej, Składowisko - 0,07 mg/kg. Średnia zawartość rtęci dla wszystkich zbadanych prób glebowych (96 prób) wynosi 0,04 mg/kg, a między obrębami waha się od 0,01 mg/kg w Kawicach (Baza paliw nr 10) do 0,15 mg/kg w Mieście Chojnowie (Zakład „Metal-cynk”). NajwyŜszymi średnimi zawartościami charakteryzowały się próby glebowe pobrane z pól usytuowanych w sąsiedztwie niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • Zakład „Metal-cynk” w Mieście Chojnów - 0,15 mg/kg, • Autostrada A4, w Prostyni - 0,06 mg/kg, • Huta Legnica, w Szymanowicach - 0,06 mg/kg, • „Koramic” w Kunicach - 0,06 mg/kg, • Droga nr 3, w Nowej Wsi Legnickiej - 0,05 mg/kg. W Ŝadnej spośród 96 prób glebowych nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnej rtęci (2,0 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi. Uwaga – ocena zawartości metali cięŜkich wg IUNG nie uwzględnia wyceny zawartości rtęci. 64 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Syntetyczne zestawienie wyników badań rtęci, w próbach glebowych pobranych z pól sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, przedstawiono w tabeli 38. Tabela 38. Syntetyczne zestawienie zawartości rtęci Gmina/Obręb Przedział zawartości Średnia - mg/kg arytmetyczna - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” 0,09 Gmina Chojnów Biała Składowisko 0,02 Budziwojów Autostrada A4 0,03 Krzywa Autostrada A4 0,03 Michów Droga nr 94 0,05 Gmina Krotoszyce 0,02 Janowice DuŜe Składowisko Prostynia Autostrada A4 0,06 Szymanowice Huta Legnica 0,01 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko 0,03 Kunice Droga nr 94 0,03 „Koramic” 0,03 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 0,03 Lubień Lafarge Sp. z o.o 0,01 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 0,04 Gmina Miłkowice 0,01 Grzymalin Składowisko Rzeszotary Droga nr 3 0,03 Studnica Droga nr 94 0,03 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko 0,02 Droga nr 94 0,03 Kawice Baza paliw nr 10 0,01 „Vultur” 0,02 Lisowice Droga nr 36 0,03 Gmina Ruja Ruja Składowisko 0,01 Wągrodno Składowisko 0,01 M. Chojnów 65 0,22 0,15 0,07 0,03 0,04 0,05 0,04 0,03 0,03 0,05 0,04 0,07 0,10 0,03 0,06 0,06 0,06 0,03 0,11 0,04 0,03 0,06 0,05 0,06 0,06 0,04 0,03 0,05 0,03 0,04 0,03 0,02 0,03 0,03 0,03 0,04 0,01 0,06 0,03 0,03 0,04 0,01 0,04 0,03 0,05 0,03 0,03 0,02 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.3.8. Zawartość arsenu całkowitego (As) Arsen jest w glebie wiązany (sorbowany) przez minerały ilaste, wodorotlenki Ŝelaza i glinu oraz przez substancję organiczną i związki wapnia oraz fosforu. Pomimo, Ŝe wszystkie związki i minerały arsenu są łatwo rozpuszczalne, to jego migracja w glebie jest ograniczona powyŜszymi właściwościami. Toksyczność tego pierwiastka jest zwiększona na glebach kwaśnych, lekkich, mniejsza na glebach charakteryzujących się odczynem obojętnym (pH 6,6 – 7,2) i cięŜkich. Główne źródła zanieczyszczenia arsenem związane są z hutnictwem metali, spalaniem węgli oraz ze stosowaniem preparatów ochrony roślin. PodwyŜszone lub nadmierne ilości arsenu w glebach stwierdza się przede wszystkim w poziomach powierzchniowych. Biologiczna rola arsenu w roślinach nie jest wyjaśniona, a objawami toksyczności są więdnięcie liści, zmiana ich zabarwienia, czy teŜ uszkodzenia systemu korzeniowego – wzrost całej rośliny ulega zahamowaniu. Toksyczne stęŜenie arsenu w roślinach powoduje w nich spadek zawartości fosforu, potasu i manganu. Za naturalną zawartość tego pierwiastka w glebach bielicowych (piaszczystych) Polski przyjmuje się średnio 2 mg/kg, w glebach gliniastych 4,5 mg/kg oraz 10 mg/kg w glebach organicznych. ZAWARTOŚC ARSENU w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość arsenu w próbach glebowych pobranych w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia (96 prób) wykazuje zróŜnicowanie od <4,60 mg/kg do 28,60 mg/kg. Uwaga – w metodyce laboratoryjnej wykonawcy zadania granicą oznaczalności arsenu całkowitego jest 4,6 mg/kg s.m. gleby. NajwyŜsze zawartości arsenu (w pojedynczych próbach) badania wykazały w niŜej wymienionych obrębach: • w Grzymalinie, Składowisko - 28,60 mg/kg, • w Ruji, Składowisko - 26,00 mg/kg, • w Prostyni, Autostrada A4 - 22,90 mg/kg • w Mieście Chojnowie, Zakład „Metal-cynk” - 19,20 mg/kg, • w Prochowicach, Składowisko - 12,60 mg/kg, 66 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • w Szymanowicach Huta Legnica - 11,70 mg/kg, • w Nowej Wsi Legnickiej, Droga nr 3 - 11,70 mg/kg. Średnia zawartość arsenu dla wszystkich 96 prób wynosi 4,51 mg/kg, a między obrębami waha się od 2,30 mg/kg do 12,60 mg/kg. Uwaga – dla prób wykazujących dolny poziom oznaczalności arsenu (<4,60 mg/kg) w obliczaniu średniej przyjmuje się połowę tej granicy, tj. 2,30 mg/kg. NajwyŜszymi średnimi zawartościami charakteryzowały się próby glebowe pobrane z pól usytuowanych w sąsiedztwie niŜej wymienionych źródeł zanieczyszczenia: • Autostrada A4, w Prostyni - 12,60 mg/kg, • Składowisko, w Ruji - 8,39 mg/kg, • Zakład „Metal-cynk”, w Mieście Chojnów - 7,28 mg/kg, • Składowisko, w Grzymalinie - 6,73 mg/kg, • Huta Legnica, Szymanowice - 6,70 mg/kg. Badania wykazały przekroczenie wartości dopuszczalnej arsenu (20 mg/kg), określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, w 3 próbach glebowych: • w Grzymalinie (Składowisko – próba nr 339), G. Miłkowice, • w Ruji (Składowisko – próba nr 491), G. Ruja • w Prostyni (Autostrada A4 – próba nr 169), G. Krotoszyce. Uwaga – ocena zawartości metali cięŜkich wg IUNG nie uwzględnia wyceny zawartości arsenu. Syntetyczne zestawienie wyników badań arsenu w próbach glebowych pobranych z pól sąsiadujących ze źródłami w tabeli 39. 67 zanieczyszczenia, przedstawiono WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 39. Syntetyczne zestawienie zawartości arsenu Gmina/Obręb Przedział zawartości – Średnia mg/kg arytmetyczna - mg/kg NajniŜsza NajwyŜsza Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” < 4,60 Gmina Chojnów Biała Składowisko < 4,60 Budziwojów Autostrada A4 < 4,60 Krzywa Autostrada A4 < 4,60 Michów Droga nr 94 < 4,60 Gmina Krotoszyce Janowice DuŜe Składowisko < 4,60 Prostynia Autostrada A4 < 4,60 Szymanowice Huta Legnica < 4,60 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko < 4,60 Kunice Droga nr 94 < 4,60 „Koramic” < 4,60 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 < 4,60 Lubień Lafarge Sp. z o.o < 4,60 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 < 4,60 Gmina Miłkowice Grzymalin Składowisko < 4,60 Rzeszotary Droga nr 3 < 4,60 Studnica Droga nr 94 < 4,60 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko < 4,60 Kawice Droga nr 94 < 4,60 Baza paliw nr 10 < 4,60 „Vultur” < 4,60 Lisowice Droga nr 36 < 4,60 Gmina Ruja Ruja Składowisko < 4,60 Wągrodno Składowisko < 4,60 M. Chojnów 68 19,20 7,28 9,07 5,04 < 4,60 < 4,60 4,98 3,67 2,30 2,30 7,77 22,90 11,70 3,21 12,60 6,70 < 4,60 < 4,60 9,33 2,30 2,30 4,93 9,72 10,50 11,70 6,01 6,12 6,15 28,60 < ,60 5,60 6,73 2,30 3,95 12,90 < 4,60 < 4,60 < 4,60 < 4,60 4,48 2,30 2,30 2,30 2,30 26,00 < 4,60 8,39 2,30 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.3.9. Metale cięŜkie – podsumowanie Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi dokonana została w oparciu o dwa kryteria: • w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleb oraz standardów jakości ziemi, • w oparciu o wytyczne dla rolnictwa, opracowane przez Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, pod kątem stopnia zanieczyszczenia gleb. Ocena stwierdzonych badaniami zawartości ołowiu, miedzi, cynku, kadmu, niklu, rtęci i arsenu, dokonana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska, wykazała przekroczenie wartości dopuszczalnych stęŜeń w glebie ołowiu (w 8 próbach), miedzi (w 10 próbach), cynku (w 1 próbie), kadmu (w 1 próbie), arsenu (w 3 próbach). W Ŝadnej próbie glebowej nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych stęŜeń niklu i rtęci. W tabeli 40 zestawiono obręby, w których ocena wyników badań wykazała przekroczenie wartości dopuszczalnych stęŜeń ołowiu, miedzi, cynku, kadmu i arsenu, określonych Rozporządzeniem Ministra Środowiska. Tabela 40. Lokalizacja ilościowa przekroczeń wartości dopuszczalnych Metal cięŜki Obręby, w których stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych stęŜeń metali Ilość prób w których stwierdzono przekroczenie Miasto Chojnów - w sąsiedztwie Zakładu „Metal – cynk” Ołów 2 próby Gmina Krotoszyce - w obrębie Białka 4 próby - w obrębie Pawłowice Małe 1 próba - w obrębie Szymanowice 1 próba Gmina Krotoszyce Miedź - w obrębie Białka 4 próby - w obrębie Czerwony Kościół 1 próba - w obrębie Pawłowice Małe 4 próby 69 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Metal cięŜki Obręby, w których stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych stęŜeń metali Ilość prób w których stwierdzono przekroczenie Gmina Miłkowice - w obrębie Lipice Cynk Kadm 1 próba Gmina Miłkowice - w obrębie Kochlice 1 próba Gmina Miłkowice - w obrębie Kochlice 1 próba Gmina Krotoszyce - w obrębie Prostynia, sąsiedztwo autostrady A4 Arsen 1 próba Gmina Miłkowice - w obrębie Grzymalin, sąsiedztwo składowiska 1 próba Gmina Ruja - w obrębie Ruja, sąsiedztwo składowiska 1 próba Ocena zawartości metali cięŜkich dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe udział gleb wykazujących naturalną zawartość (nie zanieczyszczonych - 0°), był następujący: • w odniesieniu do ołowiu - 87,3%, • w odniesieniu do miedzi - 79,1%, • w odniesieniu do cynku - 96,4%, • w odniesieniu do kadmu - 74,1%, • w odniesieniu do niklu - 94,8%. Uwaga – dla ołowiu, miedzi, cynku i kadmu powyŜsza ocena odnosi się do 526 prób glebowych , a dla niklu do 96 prób. W poniŜszym zestawieniu wymieniono udział stopni zanieczyszczenia (I°, II°, III°, IV°), w zbadanych glebach powiatu legnickiego. 70 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 41. Udział stopni zanieczyszczeń w zbadanych glebach powiatu legnickiego Ilościowy i procentowy udział prób w stopniach zanieczyszczenia Stopień zanieczyszczenia Ołów Miedź Cynk Kadm Nikiel Ilość %* Ilość %* Ilość %* Ilość %* Ilość %* I° 62 11,8 71 13,5 17 3,2 133 25,3 5 5,2 II° 5 0,9 18 3,4 1 0,2 2 0,4 0 0 III° 0 0 10 1,9 1 0,2 1 0,2 0 0 IV° 0 0 11 2,1 0 0 0 0 0 0 * – w stosunku do ogółu prób (Pb, Cu, Zn. Cd – 526 prób, Ni – 96 prób) 7.4. Zawartość siarki w glebie Siarka jest pierwiastkiem powszechnie występującym w przyrodzie, a jej zawartość w glebie waha się od 0,0001 do 1,8 %, najczęściej 0,2 %. Siarka występuje w glebach w róŜnych formach, ale z punktu widzenia rolnictwa i ochrony środowiska najwaŜniejszą formą jest siarka siarczanowa (S-SO4). Ta forma siarki, oprócz azotu, fosforu, potasu i magnezu jest podstawowym składnikiem pokarmowym roślin, a zatem decyduje o poziomie i jakości plonów. Jest ona równieŜ wskaźnikiem antropogenicznym zanieczyszczenia środowiska glebowego i zagroŜeń ekologicznych z tym związanych. Negatywnym skutkiem zanieczyszczenia gleb siarką jest oddziaływanie zarówno na mobilność metali cięŜkich, jak i na pogorszenie chemicznych właściwości gleb. Do najbardziej negatywnych skutków zasiarczania gleb naleŜy ich zakwaszenie, zwiększenie niedoboru przyswajalnych składników pokarmowych, naruszenie równowagi jonowej, zwiększenie akumulacji pierwiastków fitotoksycznych (między innymi metali cięŜkich) oraz zmiana chemizmu wód glebowo-gruntowych. Zawartość siarki siarczanowej w glebach uŜytków rolnych Polski waha się w granicach od 0,01 do 77,5 mg/100g, tj. od bardzo niskiej do bardzo wysokiej. Średnia zawartość tej formy siarki w glebach wynosi 1,79 mg/100g. W glebach województwa dolnośląskiego średnia zawartość S-SO4 jest wyŜsza i wynosi 2,40 mg/100g. 7.4.1. Kryteria oceny zawartości siarki siarczanowej (S-SO4) Poziom zawartości siarki w glebach badanego obszaru oceniono na podstawie zawartości siarki siarczanowej (S-SO4). Siarka siarczanowa będąc bezpośrednim źródłem siarki dla roślin, jest miarą dostępności tego składnika w glebie. 71 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przy wycenie gleb pod względem zawartości siarki siarczanowej wykorzystano liczby graniczne (graniczne zawartości) kwalifikujące zbadane gleby do jednego z czterech stopni zawartości tej formy składnika: • stopień zawartości I - zawartość niska, • stopień zawartości II - zawartość średnia, • stopień zawartości III - zawartość wysoka, • stopień zawartości IV - zawartość podwyŜszona wskutek antropopresji. Stopnie I, II i III określają poziom naturalnej zawartości siarki siarczanowej w glebie, natomiast stopień IV wskazuje na podwyŜszoną zawartość tej formy siarki wskutek antropopresji i informuje o skutkach podwyŜszonej lub wysokiej emisji siarki ze źródeł lokalnych, bądź z dalekiego transportu SO2. Tabela 41. Graniczne zawartości siarki siarczanowej (mg/100g)* Stopień zawartości Grupy gleb Gleby bardzo lekkie (gbl) i gleby I II III IV < 1,5 1,6 – 2,5 2,6 – 3,5 > 3,5 < 2,0 2,1 – 3,0 3,1 – 4,0 > 4,0 < 2,5 2,6 – 3,5 3,6 – 5,0 > 5,0 lekkie (gl) (0-20% frakcji < 0,02 mm) Gleby średnie (gs) (21-35% frakcji < 0,02 mm) Gleby cięŜkie (gc) (> 35% frakcji 0,02 mm) * - opracowanie IUNG pt. „Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb – metale cięŜkie, siarka. WWA” 1995 r. ZAWARTOŚĆ SIARKI siarczanowej w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu Zawartość siarki siarczanowej (S-SO4), w zbiorze 430 prób glebowych, wykazała zróŜnicowanie od 1,26 mg/100g do 3,82 mg/100g. NajwyŜsze zawartości siarki, w pojedynczych próbach glebowych, badania wykazały w niŜej wymienionych obrębach: • w Mieście Chojnów - 3,82 mg/100g, • w Białej (G. Chojnów) - 3,55 mg/100g, • w Biskupinie (G. Chojnów) - 3,55 mg/100g, 72 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • w Ruji (G. Ruja) • w Janowicach DuŜych (G. Krotoszyce) - 2,78 mg/100g, • w Konradówce (G. Chojnów) - 2,87 mg/100g, - 2,70 mg/100g. Średnia zawartość S-SO4, odnosząca się do 430 prób, wynosi 2,04 mg/100g, a między obrębami wykazuje zróŜnicowanie od 1,74 mg/100g (Golanka Dolna, M.G. Prochowice) do 3,05 mg/100g (Biała, G. Chojnów). PoniŜej wymieniono 6 obrębów (spośród 58) charakteryzujących się najwyŜszymi średnimi zawartościami siarki siarczanowej: • Biała (G. Chojnów) - 3,05 mg/100g, • Biskupin (G. Chojnów) - 2,62 mg/100g, • Miasto Chojnów - 2,55 mg/100g, • Janowice DuŜe (G. Krotoszyce) - 2,28 mg/100g, • Konradówka (G. Chojnów) - 2,22 mg/100g, • Mierzowice (M.G. Prochowice) - 2,12 mg/100g. Ocena zawartości siarki siarczanowej, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe: • 29,1% zbadanych gleb wykazuje niski stopień zawartości, • 67,7% średni stopień zawartości, • 3,2% wysoki stopień zawartości. Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe w Ŝadnej próbie (spośród 430) badania nie wykazały IV stopnia zawartości S-SO4 – zawartości podwyŜszonej antropogenicznie. Zawartość wysoką (III°) ocena wykazała w próbach pobranych w Mie ście Chojnowie (w 4 próbach) i w obrębach: Biała w 6 próbach, Biskupin w 3 próbach i Konradówka w 1 próbie (obszar Gminy Chojnów). Wycenę wyników zawartości siarki siarczanowej oraz syntetyczne zestawienie tych wyników, w odniesieniu do obrębów, gmin i powiatu przedstawiono, w tabelach 42 i 43. 73 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 42. Ocena zawartości siarki siarczanowej Obręb I° M. Chojnów 4 Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy 0 1 2 4 1 3 2 1 1 0 1 16 Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica Rejon Gminy 2 2 0 10 5 0 5 1 4 29 Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy 1 1 1 0 2 2 0 7 Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś Legnicka Rejon Gminy 2 3 2 5 1 0 6 19 Gniewomirowice Grzymalin Kochlice 6 0 0 Stopień zawartości – ilość prób II° III° Miasto Chojnów 6 Gmina Chojnów 2 2 6 4 4 7 5 5 9 6 5 55 Gmina Krotoszyce 3 5 6 4 5 7 3 5 2 40 Gmina Kunice 5 5 9 6 6 4 5 40 Gmina Legnickie Pole 6 4 5 7 5 6 4 37 Gmina Miłkowice 2 4 6 74 IV° 4 0 6 3 0 0 1 0 0 0 0 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Obręb Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobórz Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT I° Stopień zawartości – ilość prób II° III° 2 6 2 10 4 4 1 7 1 2 16 41 Miasto, Gmina Prochowice 6 8 3 2 4 2 0 6 1 6 0 7 1 5 0 6 15 42 Gmina Ruja 3 3 1 5 3 7 2 4 2 5 6 2 2 4 19 30 125 291 75 IV° 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 43. Syntetyczne zestawienie zawartości siarki siarczanowej Przedział zawartości - mg/100 g Obręb M. Chojnów Biała Biskupin Budziwojów Dobroszów Konradówka Krzywa Michów Niedźwiedzice Okmiany Rokitki Stary Łom Rejon gminy Białka Czerwony Kościół Janowice DuŜe Krotoszyce Pawłowice Małe Prostynia Szymanowice Wilczyce Winnica Rejon Gminy Golanka Górna Grzybiany Kunice Miłogosławice Pątnów Legnicki Rosochata Szczytniki Rejon Gminy Bartoszów Gniewomierz Księginice Legnickie Pole Lubień Mikołajowice Nowa Wieś NajniŜsza NajwyŜsza Miasto Chojnów 1,69 3,82 Gmina Chojnów 2,38 3,55 1,77 3,55 1,86 2,24 1,86 2,24 1,86 2,7 1,61 2,16 1,91 2,21 1,75 2,21 1,83 2,24 1,53 2,21 1,26 2,18 1,26 3,55 Gmina Krotoszyce 1,72 2,24 1,69 2,21 2,02 2,78 1,53 2,13 1,58 2,24 2,02 2,21 1,72 2,02 1,75 2,24 1,86 2,24 1,53 2,78 Gmina Kunice 1,83 2,24 1,83 2,16 1,75 2,21 1,97 2,24 1,77 2,18 1,83 2,21 1,69 2,24 1,69 2,24 Gmina Legnickie Pole 1,88 2,24 1,77 2,13 1,86 2,07 1,75 2,21 1,83 2,24 1,97 2,21 1,83 2,24 76 Średnia arytmetyczna - mg/100 g - 2,55 3,05 2,62 2,05 1,99 2,22 1,96 2,04 2,04 2,06 1,99 1,90 2,17 2,00 2,04 2,28 1,85 1,95 2,10 1,86 2,06 2,01 2,02 2,02 1,99 2,07 2,08 1,93 2,02 1,92 2,00 2,07 1,97 1,99 1,95 2,10 2,07 2,01 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Przedział zawartości - mg/100 g Obręb Legnicka Rejon Gminy Gniewomirowice Grzymalin Kochlice Lipce Miłkowice Pątnówek-Bobrów Rzeszotary Studnica Rejon gminy Miasto Prochowice Cichobórz Golanka Dolna Kawice Lisowice Mierzowice Rogów Legnicki Szczedrzykowice Rejon gminy Lasowice Rogoźnik Ruja Strzałkowice Tyniec Legnicki Usza Wągrodno Rejon gminy POWIAT NajniŜsza NajwyŜsza Średnia arytmetyczna - mg/100 g - 1,75 2,24 Gmina Miłkowice 1,75 2,24 1,69 1,99 1,86 2,24 1,91 2,18 1,88 2,24 1,77 2,24 1,86 2,24 1,61 2,07 1,61 2,24 Miasto, Gmina Prochowice 1,67 2,24 1,64 2,13 1,61 2,13 1,99 2,24 1,67 2,05 1,97 2,24 1,86 2,21 2,02 2,24 1,61 2,24 Gmina Ruja 1,80 2,24 1,88 2,24 1,64 2,87 1,88 2,16 1,86 2,13 1,64 2,10 1,72 2,13 1,64 2,87 1,26 3,82 2,02 1,97 1,84 2,07 2,06 2,06 2,00 2,09 1,79 1,99 1,97 1,90 1,74 2,09 1,88 2,12 2,04 2,12 1,98 1,99 2,08 2,06 2,02 2,00 1,87 1,96 1,99 2,04 ZAWARTOŚĆ SIARKI siarczanowej w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia Zawartość siarki siarczanowej w glebach pól usytuowanych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia wahała się od 1,53 mg/100g w obrębie Michów (droga 94) do 3,55 mg/100g w obrębie Lubień (Lafarge Sp. z o.o.). NajwyŜsze zawartości S-SO4 w pojedynczych próbach, pobranych z pól usytuowanych w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia, badania wykazały: 77 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • w Lubieniu, „Lafarge” - 3,55 mg/100g, • w Kunicach, „Koramic” - 3,52 mg/100g, • w Mieście Chojnów, „Metal – cynk” - 3,28 mg/100g, • w Janowicach DuŜych, składowisko - 3,17 mg/100g, • w Prochowicach, składowisko - 3,17 mg/100g, • w Szymanowicach, Huta Legnica - 3,00 mg/100g. Średnia zawartość siarki siarczanowej, wyliczona dla zbioru 96 prób, wynosi 2,25 mg/100g, a między obszarami badawczymi waha się od 1,87 mg/100g w Studnicy, sąsiedztwo drogi nr 94 do 2,80 mg/100g w Kunicach sąsiedztwo „Koramic”. Ocena zawartości S-SO4, dokonana wg wytycznych IUNG wykazała, Ŝe: • 10,4% zbadanych gleb wykazuje niski stopień zawartości, • 77,1% średni stopień zawartości. • 12,5% wysoki stopień zawartości. Podobnie jak w zbadanych glebach w obszarze całego powiatu, równieŜ w glebach sąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia, nie stwierdzono oceną IV stopnia zanieczyszczenia. Wysoką zawartość siarki (III°) stwierdzono na ni Ŝej wymienionych obszarach badawczych: • Miasto Chojnów, w sąsiedztwie Zakładu „Metal – Cynk” w 2 próbach, • Biała, w sąsiedztwie składowiska w 1 próbie, • Janowice DuŜe, w sąsiedztwie składowiska w 1 próbie, • Szymanowice, Huta Legnica w 2 próbach, • Grzybiany, w sąsiedztwie składowiska w 1 próbie, • Kunice, w sąsiedztwie „Koramic” w 1 próbie, • Lubień, w sąsiedztwie Lafarge Sp. z o.o. w 1 próbie, 78 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM • Grzymalin, w sąsiedztwie składowiska w 2 próbach. W tabelach 44 i 45 zestawiono ocenę zawartości siarki siarczanowej i uzyskane wyniki badań tej formy siarki, odnosząc powyŜsze informacje do sąsiedztwa źródeł zanieczyszczenia. Tabela 44. Ocena zawartości siarki siarczanowej Gmina/Obręb Stopień zawartości – ilość prób I° II° III° Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” 0 Gmina Chojnów Biała Składowisko 0 Budziwojów Autostrada A4 0 Krzywa Autostrada A4 0 Michów Droga nr 94 1 Gmina Krotoszyce Janowice DuŜe Składowisko 0 Prostynia Autostrada A4 1 Szymanowice Huta Legnica 1 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko 0 Kunice Droga nr 94 1 „Koramic” 0 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 0 Lubień Lafarge Sp. z o.o 1 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 2 Gmina Miłkowice Grzymalin Składowisko 0 Rzeszotary Droga nr 3 0 Studnica Droga nr 94 2 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko 0 Kawice Droga nr 94 1 Baza paliw nr 10 0 „Vultur” 0 Lisowice Droga nr 36 0 Gmina Ruja Ruja Składowisko 0 Wągrodno Składowisko 0 M. Chojnów 79 4 2 5 2 2 1 1 0 0 0 5 1 3 1 0 2 5 1 5 1 0 1 2 4 2 0 1 0 5 2 0 1 0 0 4 1 3 3 2 2 0 0 0 0 6 6 0 0 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 45. Syntetyczne zestawienie zawartości siarki siarczanowej Gmina/Obręb Przedział zawartości – Średnia mg/100 g arytmetyczna NajniŜsza NajwyŜsza - mg/100 g - Źródło zanieczyszczenia Miasto Chojnów Zakład „Metal-cynk” 2,35 Gmina Chojnów Biała Składowisko 2,02 Budziwojów Autostrada A4 2,16 Krzywa Autostrada A4 2,16 Michów Droga nr 94 1,53 Gmina Krotoszyce Janowice DuŜe Składowisko 2,21 Prostynia Autostrada A4 1,88 Szymanowice Huta Legnica 1,77 Gmina Kunice Grzybiany Składowisko 2,07 Kunice Droga nr 94 1,88 „Koramic” 2,05 Gmina Legnickie Pole Księginice Autostrada A4 2,05 Lubień Lafarge Sp. z o.o 1,86 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 1,77 Gmina Miłkowice Grzymalin Składowisko 1,86 Rzeszotary Droga nr 3 1,97 Studnica Droga nr 94 1,86 Miasto, Gmina Prochowice Prochowice Składowisko 2,05 Kawice Droga nr 94 1,86 Baza paliw nr 10 1,99 „Vultur” 2,02 Lisowice Droga nr 36 1,97 Gmina Ruja Ruja Składowisko 2,18 Wągrodno Składowisko 1,75 M. Chojnów 80 3,28 2,77 2,92 2,16 2,27 2,78 2,52 2,16 2,21 2,16 3,17 2,24 3,00 2,73 2,06 2,46 2,92 1,97 3,52 2,38 1,93 2,80 2,16 3,55 2,07 2,10 2,58 1,96 2,57 1,99 1,88 2,17 1,98 1,87 3,17 1,97 2,78 2,07 1,99 2,42 1,92 2,26 2,05 1,98 2,68 2,78 2,37 2,21 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.5. Radioaktywność gleb W procesie W środowisku migracji radionuklidów w biosferze uczestniczy gleba. glebowym substancje promieniotwórcze rozprzestrzeniają się stosunkowo wolno. Na proces ten mają wpływ właściwości fizyczne gleby – stopień rozdrobnienia, właściwości sorpcyjne gleby, jej hygroskopijność oraz właściwości chemiczne – kwasowość, zawartość pierwiastków pokrewnych w układzie okresowym radionuklidów. SkaŜenia promieniotwórcze są waŜną składową zagroŜeń ekologicznych środowiska glebowego. Uwalniane izotopy promieniotwórcze, zarówno naturalne jak i sztuczne, osadzają się na powierzchni ziemi, przenikają do gleby, roślin, wód jak równieŜ do organizmów ludzi i zwierząt. Ocena zagroŜeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróŜnia zagroŜenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych. Promieniowanie jonizujące pochodzenia naturalnego to promieniowanie kosmiczne i promieniowanie radionuklidów naturalnych, obecnych w środowisku Ziemi. Do źródeł mających wpływ na zanieczyszczenie środowiska przez radionuklidy naturalne zaliczyć moŜna między innymi: • działalność przemysłów wydobywczego i energetycznego oraz związaną z tym obecność wysypisk, hałd i zbiorników osadowych, • nawoŜenie związkami fosforu i potasu. Promieniowanie jonizujące pochodzenia sztucznego to promieniowanie pochodzące ze zbudowanych i wykorzystywanych przez człowieka urządzeń radiacyjnych, sztucznie wytwarzanych izotopów promieniotwórczych oraz z uwalnianych do środowiska, w wyniku prób jądrowych lub awarii jądrowych, substancji promieniotwórczych. Źródła radioaktywności jonizującej związane są przede wszystkim z elektrowniami jądrowymi oraz z wykorzystaniem energii jądrowej do celów militarnych. ZagroŜenie skaŜeniem promieniotwórczym potęguje równieŜ przemysł węglowy, energetyczny i hutniczy. Eksploatacja, przetwarzanie i uŜytkowanie surowców mineralnych, między innymi procesy wydobycia i przetwórstwa rud miedzi powodują wzrost zawartości radionuklidów w glebie. Badania radioaktywności gleb stanowią element oceny radiologicznej środowiska w kontroli naraŜenia populacji na promieniowanie jonizujące. O 81 wielkości dawki WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM pochłoniętej (efektywnej) w zasadniczy sposób (ca. 75%) decydują naturalne pierwiastki promieniotwórcze znajdujące się w glebie. Zmiany stęŜeń radioaktywności w glebie, w przypadku pierwiastków naturalnych, związane są głównie z rozwojem przemysłu, a w przypadku sztucznych pierwiastków promieniotwórczych z opadem globalnym i ich rozpadem promieniotwórczym. Uwaga – w międzynarodowym układzie jednostek miar SI, jednostką aktywności promieniotwórczej jest bekerel – Bq. Równa się ona jednemu rozpadowi w ciągu sekundy; poziom pochłoniętej radioaktywności oceniano w badaniach w bekerelach na 1 kg gleby – Bq/kg. Wyniki pomiarów radioaktywności (globalnej aktywności beta), uzyskane z przebadania 30 prób glebowych, pobranych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia, zestawiono w tabeli 46. Globalna aktywność beta w badanych glebach wykazywała zróŜnicowanie stęŜeń od 105,0 Bq/kg przy autostradzie A4 w Krzywej (G. Chojnów) do 789,0 Bq/kg przy drodze nr 3 w Nowej Wsi Legnickiej (G. Legnickie Pole); średnie stęŜenie dla wszystkich 30 prób wynosi 563,3 Bq/kg. Badania monitoringowe gleb Polski, prowadzone przez Instytut Uprawy NawoŜenie i Gleboznawstwa Instytut Badawczy w Puławach wykazują, Ŝe średnie wartości globalnej aktywności beta dla całego kraju wynosiły; • w 1995 r. 541,2 Bq/kg, • w 2000 r. 547,0 Bq/kg, • w 2005 r.549,0 Bq/kg. W/w badania monitoringowe wykazały równieŜ, Ŝe średnia wartość globalnej aktywności beta dla gleb Województwa Dolnośląskiego w 2005 roku wynosiła 654,0 Bq/kg. PowyŜsze informacje wskazują, Ŝe średnia wartość globalnej aktywności beta gleb Województwa Dolnośląskiego jest wyŜsza (654,0 Bq/kg) od średniej wartości globalnej aktywności beta w zbadanych glebach powiatu legnickiego (563,3 Bq/kg). W poniŜszej tabeli zestawiono obręby (sąsiedztwo źródeł zanieczyszczenia), w których badania wykazały najwyŜsze stęŜenia globalnej aktywności beta. 82 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 46. NajwyŜsze stęŜenia radioaktywności Obręb Źródło zanieczyszczenia StęŜenie - Bq/kg - Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 789,0 Studnica Droga nr 94 789,0 Grzybiany Składowisko 781,0 Kawice „Vultur” 773,0 Janowice DuŜe Składowisko 721,0 Lubień „Lafarge” 710,0 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 707,0 Pomiary radioaktywności gleb w punktach badawczych dają podstawę do stwierdzenia, Ŝe zwiększone stęŜenia globalnej aktywności beta są następstwem oddziaływania na glebę przede wszystkim zakładów i składowisk odpadów; w przypadku drogi nr 3 próby glebowe pobrano w sąsiedztwie stacji benzynowych nr 1 i 2, w Nowej Wsi Legnickiej. Tabela 47. Radioaktywność gleb Gmina/obręb Źródło zanieczyszczenia Radioaktywność - Bq/kg - Miasto Chojnów M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” 684,00 M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” 219,00 Biała Składowisko 592,00 Budziwojów Autostrada A4 653,00 Krzywa Autostrada A4 105,00 Michów Droga nr 94 656,00 Janowice DuŜe Składowisko 721,00 Prostynia Autostrada A4 275,00 Szymanowice Huta Legnica 181,00 Szymanowice Huta Legnica 621,00 Szymanowice Huta Legnica 496,00 Grzybiany Składowisko 781,00 Kunice Droga nr 94 582,00 Gmina Chojnów Gmina Krotoszyce Gmina Kunice 83 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Gmina/obręb Źródło zanieczyszczenia Radioaktywność - Bq/kg - Kunice „Koramic” 646,00 Kunice „Koramic” 579,00 Księginice Autostrada A4 398,00 Lubień „Lafarge” 710,00 Lubień „Lafarge” 584,00 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 789,00 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 707,00 Grzymalin Składowisko 575,00 Rzeszotary Droga nr 3 664,00 Studnica Droga nr 94 789,00 Prochowice Składowisko 605,00 Kawice Droga 94 624,00 Kawice Baza paliw nr 10 530,00 Kawice „Vultur” 773,00 Lisowice Droga nr 36 615,00 Ruja Składowisko 357,00 Wągrodno Składowisko 387,00 Gmina Legnickie Pole Gmina Miłkowice Miasto i Gmina Prochowice Gmina Ruja 84 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 7.6. Zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebie Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) reprezentują grupę związków organicznych o cząsteczkach zbudowanych z atomów węgla i wodoru. Ogólnie WWA zaliczane są do tzw. „trwałych zanieczyszczeń organicznych”, słabo rozpuszczalnych w wodzie, o silnych właściwościach sorpcyjnych w stosunku do glebowych substancji organicznych, mało podatnych na biodegradację i stosunkowo łatwo ulegających bioakumulacji. Związki te powstają w procesach niepełnego spalania substancji organicznych; mogą więc pochodzić zarówno ze źródeł naturalnych, jak i – w większości – ze źródeł antropogenicznych (przemysł, komunikacja i in.). WWA występują we wszystkich elementach środowiska naturalnego, lecz przewaŜająca ich ilość gromadzi się w ostatecznej kolejności w glebie, stanowiąc rzeczywiste lub potencjalne zagroŜenie nie tylko dla ekosystemów glebowych, ale równieŜ dla zdrowia człowieka i zwierząt. Najbardziej znanym i najbardziej przebadanym węglowodorem z tej grupy WWA jest benzo(a)piren (BaP), traktowany często jako substancja wskaźnikowa dla całej grupy tych związków. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne naleŜą, ze względu na swe silne działanie rakotwórcze i mutagenne, do grupy zanieczyszczeń organicznych wysoce niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego. Ocenia się, Ŝe ponad 90% naraŜenia człowieka na działanie WWA związane jest z pobieraniem z Ŝywności. Informacje o fitoksycznym oddziaływaniu WWA w środowisku glebowym są niezbędne przy ocenie ryzyka związanego z zanieczyszczeniem gleb. Wysoki poziom zanieczyszczenia gleb tymi związkami moŜe prowadzić do hamowania wzrostu roślin uprawnych i niekorzystnych zmian w plonowaniu. Wyniki analiz 30 prób glebowych, pobranych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczeń, pod względem zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych zostały przedstawione w tabeli 48. 85 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Tabela 48. Zawartość sumy WWA w próbkach gleb Gmina/obręb Źródło zanieczyszczenia Suma WWA - mg/kg s.m. - Miasto Chojnów M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” <0,18 M. Chojnów Zakład „Metal-cynk” 0,23 Biała Składowisko <0,18 Budziwojów Autostrada A4 <0,18 Krzywa Autostrada A4 <0,18 Michów Droga nr 94 <0,18 Janowice DuŜe Składowisko <0,18 Prostynia Autostrada A4 <0,18 Szymanowice Huta Legnica <0,18 Szymanowice Huta Legnica <0,18 Szymanowice Huta Legnica <0,18 Grzybiany Składowisko <0,18 Kunice Droga nr 94 <0,18 Kunice „Koramic” <0,18 Kunice „Koramic” <0,18 Księginice Autostrada A4 <0,18 Lubień „Lafarge” <0,18 Lubień „Lafarge” <0,18 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 <0,18 Nowa Wieś Legnicka Droga nr 3 <0,18 Grzymalin Składowisko <0,18 Rzeszotary Droga nr 3 <0,18 Studnica Droga nr 94 <0,18 Prochowice Składowisko <0,18 Kawice Droga 94 <0,18 Kawice Baza paliw nr 10 <0,18 Kawice „Vultur” <0,18 Gmina Chojnów Gmina Krotoszyce Gmina Kunice Gmina Legnickie Pole Gmina Miłkowice Miasto i Gmina Prochowice 86 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM Gmina/obręb Suma WWA Źródło zanieczyszczenia Lisowice - mg/kg s.m. - Droga nr 36 <0,18 Ruja Składowisko <0,18 Wągrodno Składowisko <0,18 Gmina Ruja W 29 z 30 przebadanych próbkach gleb stwierdzono zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych na poziomie poniŜej dolnej granicy oznaczalności metody – DGO, czyli najniŜszego stęŜenia danej substancji moŜliwego do ilościowego oznaczenia przy zastosowaniu danej metody, z określoną dokładnością i precyzją. Uwaga – w metodyce laboratoryjnej wykonawcy zadania granicą oznaczalności sumy WWA jest 0,18 mg/kg s.m. Natomiast jedna próbka gleby pochodząca z terenów Zakładu „Metal-cynk” charakteryzowała się zawartością WWA na poziomie 0,23 mg/kg s.m. PowyŜsze zestawienie wyników wskazuje, Ŝe badania dla Ŝadnej z próbek glebowych nie wykazały przekroczenia dopuszczalnej wartości sumy WWA (1 mg/kg s. m.) określonej w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi. 87 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 8. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Wyniki badań gleb, wykonane na terenie powiatu legnickiego, dają podstawę do sformułowania wniosków, których celem i skutkiem winna być ochrona i poprawa stanu gleb. W przedstawionych poniŜej wnioskach, zaleceniach i kierunkach działań uwzględniono zapisy zawarte w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska, w Ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych i Ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. 1. Stopień zakwaszenia gleb (odczyn) wpływa w znacznym stopniu na przyswajalność składników pokarmowych oraz na biodostępność i fitotoksyczność metali cięŜkich. Jest to szczególnie istotne w warunkach zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i niedoboru przyswajalnego magnezu. Badania kontrolno – punktowe wykonane w ramach zleconego zadania (526 prób) oraz badania Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej (5235 prób) dają podstawę do stwierdzenia, Ŝe optymalizacja odczynu gleb winna być podstawowym zabiegiem agrotechnicznym. Skutkować to będzie wzrostem ilości i jakości plonów oraz ograniczeniem ujemnych skutków antropopresji na środowisko glebowe. 2. Ocena zawartości metali cięŜkich, dokonana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi, wykazała przekroczenie wartości dopuszczalnych stęŜeń ołowiu, miedzi, cynku, kadmu i arsenu, razem w 23 próbach (punktach badawczo – kontrolnych). Przekroczenia wartości dopuszczalnych stęŜeń w/w metali stwierdzono badaniami na terenie 4 gmin, w obszarze 10 obrębów. Pola na których zlokalizowano punkty badawczo – kontrole, w których to badania wykazały przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń metali cięŜkich, naleŜy w najbliŜszym terminie w całości przebadać; na powierzchni całego pola pobrać metodycznie laboratoryjnej. próbę (próby) W przypadku glebową i powtórzenia poddać – ją ukierunkowanej potwierdzenia się analizie przekroczeń standardów jakości gleb, w odniesieniu do dopuszczalnych stęŜeń metali, na polach tych naleŜy przeprowadzić zabiegi rekultywacyjne. 88 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM W obrębach, w których badania wykazały przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń metali cięŜkich, wskazane byłoby uszczegółowić metodycznie zbadanie zawartości tych metali w glebie, na całej powierzchni uŜytków rolnych tych obrębów. 3. Ocena zawartości metali cięŜkich (Pb, Cu, Zn, Cd, Ni), dokonana według wytycznych Instytutu Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, wykazała przekroczenia granicznych zawartości: - ołowiu w 12,7% zbadanych prób (I° i II° zanieczys zczenia), - miedzi w 20,9% zbadanych prób (I°, II°, III°, IV° zanieczyszczenia), - cynku w 3,6% zbadanych prób (I°, II°, III° zaniec zyszczenia), - kadmu w 25,9% zbadanych prób (I°, II°, III° zanie czyszczenia), - niklu w 5,2% zbadanych prób (I° zanieczyszczenia) . PowyŜsze informacje, uzupełnione wynikami najwyŜszych zawartości metali cięŜkich w pojedynczych próbach oraz najwyŜszymi średnimi zawartościami w obrębach, winny stanowić podstawę do uszczegółowienia tego zakresu badań, w wytypowanych metodycznie obrębach. 4. Analiza stwierdzonych badaniami zawartości metali cięŜkich w glebach na obszarach gruntów rolnych powiatu i ocena tych zawartości (Pb, Cu, Zn, Cd) wskazuje na potrzebę uszczegółowienia w/w zakresu badań w całym obszarze przede wszystkim Gminy Krotoszyce. 5. Przekroczenie standardów jakości gleb, w próbach glebowych pobranych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia, badania wykazały na polach usytuowanych w pobliŜu niŜej wymienionych emitorów zanieczyszczeń: • ołowiem • arsenem - składowisko, w Grzymalinie, - Zakład „Metal – cynk”, w Mieście Chojnów, - składowisko, w Ruji, - autostrada A4, w Prostyni. Stwierdzone przekroczenia zawartości metali cięŜkich winny stać się wytycznymi do przeprowadzenia szczegółowych badań na tych obszarach, w celu wyznaczenia zasięgów występowania obszarowego przekroczeń standardów jakości gleb. Uszczegółowione badaniami zawartości metali cięŜkich w glebach dadzą podstawę do podejmowania ukierunkowanych decyzji, określonych obowiązującymi aktami prawnymi (Ustawa – Prawo Ochrony Środowiska, Ustaw o ochronie gruntów 89 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM rolnych i leśnych, Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie i inne). 6. W obszarze badań nie stwierdzono przypadków zawartości siarki siarczanowej określonej oceną jako podwyŜszonej wskutek antropopresji (IV stopień zanieczyszczenia). Ocena wyników badań S-SO4 wykazała wyŜszy udział wysokiej zawartości (III°) tego składnika w próbach pobranych z pól s ąsiadujących ze źródłami zanieczyszczenia (12,5%), w porównaniu z udziałem tego stopnia zawartości siarki w glebach z obszaru badawczego powiatu (3,2%). Ze względu na zróŜnicowane zapotrzebowanie roślin uprawnych na siarkę, która jest niezbędnym składnikiem pokarmowych, w badaniach gleb składnik ten winien być uwzględniany. Stwierdzone badaniami przypadki wysokiej zawartości siarki (III°) nale Ŝy równieŜ rozpatrywać, w praktyce rolniczej, z punktu widzenia szkodliwości tego pierwiastka dla wzrostu i rozwoju niektórych roślin. W decyzjach nawozowych naleŜy równieŜ brać pod uwagę fakt, Ŝe dość duŜa ilość zbadanych gleb wykazała niską zawartość S-SO4, co skutkuje niedoborem siarki jako składnika pokarmowego roślin. 7. Wyniki pomiarów radioaktywności gleb, uzyskane z przebadania 30 prób, pobranych z pól usytuowanych w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia wykazały, Ŝe środowisko glebowe w tych obszarach, jak równieŜ w obszarze całego powiatu legnickiego, nie jest naraŜone na ujemne skutki skaŜenia promieniotwórczego. Średnia województwa wartość globalnej dolnośląskiego aktywności (654,0 Bq/kg) beta jest (radioaktywności) wyŜsza od gleb średniej w zbadanych glebach powiatu legnickiego (563,3 Bq/kg). 8. Badania prób glebowych pobranych zanieczyszczeń na zawartość sumy z terenów w sąsiedztwie źródeł wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych wykazały, Ŝe zawartość sumy WWA w Ŝadnej z nich nie przekracza dopuszczalnego stęŜenia określonego w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz stanów jakości ziemi. Niskie poziomy zawartości tego parametru w próbkach glebowych świadczą o braku wpływu zarówno źródeł antropogenicznych jak i naturalnych na zawartość sumy WWA w glebie. 9. Przeprowadzone badania gleb wskazują na potrzebę prowadzenia okresowych badań jakości gleb, równieŜ badań o charakterze monitoringowym. 90 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 9. LITERATURA 1. Bieszczad S, Sobota J. i inni: ZagroŜenia, ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczo – rolniczego. Wrocław 1999. 2. Dobre praktyki w produkcji rolniczej, K(15/1), IUNG Puławy 1998. 3. Ilnicki P.: Polskie rolnictwo a ochrona środowiska. Poznań 2004. 4. Kabata – Pendias A., Pendias H.: Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 5. Karczewska A.: Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych. Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław 2008. 6. Kleczkowski A.S. (red.): Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. Objaśnienia tekstowe do mapy. IHiGI AGH, Kraków 1990. 7. Kondracki J.: Mezoregiony Fizyczno-Geograficzne. PWN, Warszawa 1994. 8. Kryza J.: Opole-Zawadzkie. Trwałość, II wartość i konferencja przydatność „Trias zasobów Opolski”, wód GZWP Opole–Turawa. Wyd. NOT Opole 1999. 9. Maciak F.: Ochrona i rekultywacja środowiska. SGGW, Warszawa 2003. 10. Maliszewska – Kordybach B.: Trwałość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebie. Wyd. IUNG, H(4), Puławy 1993. 11. Ministerstwo Środowiska. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dz. U. Nr 165, poz. 1359 12. Ochrona środowiska – biuletyn 2002-2004, KGHM Polska Miedź S.A. 13. Paluch J., Pulikowski K., Trybała M.: Ochrona wód i gleb. Wrocław 2001 14. Rusinowski Z.: Geologia ZłóŜ. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1973. 15. Siuta J.: Gleba – diagnozowanie stanu i zagroŜenia. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1995. 16. Staśko S.: Wody podziemne w węglanowych utworach triasu opolskiego. Prace geol-min XXXII, Wrocław 1992. 17. Stuczyński T. Grzegorz Siebielec, B. Maliszewska-Kordybach, B. Smreczak, L. Gawrysiak. Wyznaczenie obszarów na których przekroczone są standardy jakości gleb. Biblioteka Monitoringu Środowiska, 2004. 91 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 18. Stuczyński T. i inni: Stan i zmiany właściwości gleb uŜytkowanych rolniczo w województwie dolnośląskim w latach 2000 – 2005, Puławy – Wrocław 2007r. 19. Terelak, H., Stuczyński T., Piotrowska M.: Heavy metals in agricultural soils in Poland. Pol. J. Soil Sci. 30:35–42 20. Turski R., Baran S.: Degradacja, ochrona i rekultywacja gleb. Wyd. AR, Lublin1995. 92 WYKONANIE BADAŃ SKAśEŃ GLEB W POWIECIE LEGNICKIM 10. ZAŁĄCZNIKI 1. Zestaw 1. - Lokalizacja poboru prób glebowych 2. Zestaw 2. - Wyniki oznaczeń fizyko-chemicznych gleb. 3. Zestaw 3. - Zawartość metali cięŜkich (Pb, Cu, Zn, Cu) i siarki siarczanowej na obszarach gruntów rolnych powiatu legnickiego. 4. Zestaw 4. - Zawartość metali cięŜkich (Pb, Cu, Zn, Cd, Ni, Hg, As), siarki siarczanowej, radioaktywności gleb i zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebach w pobliŜu źródeł zanieczyszczenia. 5. Mapa lokalizacji punktów poboru. 6. Mapa lokalizacji – Próby glebowe w obszarach bezpośredniego zagroŜenia zanieczyszczeniami przez zakłady i składowiska odpadów oraz z sąsiedztwa tras komunikacyjnych. 7. Mapa rozkładu wartości odczynu pH. 8. Mapa rozkładu zanieczyszczeń – Ołów (Pb). 9. Mapa rozkładu zanieczyszczeń – Miedź (Cu). 10. Mapa rozkładu zanieczyszczeń – Cynk (Zn). 11. Mapa rozkładu zanieczyszczeń – Kadm (Cd). 12. Mapa rozkładu zanieczyszczeń – Siarka Siarczanowa. 13. Certyfikat Akredytacji ISO/IEC 17025:2005 14. Certyfikat ISO 9001:2000 93
