Strategia Rozwoju Gminy
advertisement
STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK NA LATA 2011-2020 Brzostek, maj 2011 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Autorzy opracowania pragną złożyć podziękowania wszystkim osobom, które wzięły aktywny udział w przygotowywaniu aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Brzostek na lata 2011-2020. Szczególnie podziękowania za współpracę oraz wielkie zaangażowanie składamy Burmistrzowi Brzostku – Panu Leszkowi Bieńkowi, pracownikom Urzędu Miejskiego, członkom Rady Miejskiej, a także wszystkim osobom, które wzięły udział w konsultacjach społecznych. 2 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ................................................................................................................... 5 1.1 Przesłanki opracowania oraz znaczenie Strategii Rozwoju Gminy Brzostek ... 5 1.2 Cele Strategii .................................................................................................... 6 1.3 Powiązanie Strategii z innymi dokumentami ..................................................... 6 1.4 Horyzont czasowy Strategii ............................................................................... 7 1.5 Metodologia ...................................................................................................... 7 2. CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO GMINY ..................................................................................... 8 2.1 Ogólne informacje o gminie .............................................................................. 8 2.1.1 Położenie i relacje zewnętrzne ................................................................... 8 2.1.2 Wielkość i podział administracyjny ........................................................... 13 2.1.3 Krótka historia........................................................................................... 19 2.2 Społeczeństwo ................................................................................................ 20 2.2.1 Demografia ............................................................................................... 20 2.2.2 Poziom wykształcenia .............................................................................. 30 2.2.3 Poziom życia mieszkańców ...................................................................... 32 2.2.4 Zatrudnienie i rynek pracy ........................................................................ 33 2.2.5 Poziom bezrobocia ................................................................................... 34 2.3 Środowisko przyrodnicze i zasoby naturalne .................................................. 40 2.3.1 Rzeźba terenu .......................................................................................... 40 2.3.2 Klimat ....................................................................................................... 40 2.3.3 Wody powierzchniowe i podziemne .......................................................... 41 2.3.4 Świat zwierzęcy i roślinny ......................................................................... 41 2.3.5 Bogactwa naturalne .................................................................................. 43 2.3.6 Tereny i obiekty prawem chronione .......................................................... 43 2.3.7 Źródła zanieczyszczenia środowiska ........................................................ 45 2.4 Gospodarka .................................................................................................... 46 2.4.1 Rolnictwo .................................................................................................. 46 2.4.2 Leśnictwo ................................................................................................. 50 2.4.3 Działalność gospodarcza .......................................................................... 52 2.4.4 Turystyka .................................................................................................. 55 2.4.5 Środowisko otoczenia biznesu ................................................................. 58 2.5 Infrastruktura techniczna ................................................................................. 58 2.5.1 Układ drogowy .......................................................................................... 58 2.5.2 Gospodarka wodna .................................................................................. 60 2.5.3 Gospodarka ściekowa .............................................................................. 62 2.5.4 Gospodarowanie odpadami ...................................................................... 64 2.5.5 Gazyfikacja ............................................................................................... 64 2.5.6 Elektryfikacja ............................................................................................ 65 2.5.7 Telekomunikacja....................................................................................... 66 2.5.8 Budownictwo ............................................................................................ 67 2.5.9 Ciepłownictwo........................................................................................... 69 2.6 Infrastruktura społeczna .................................................................................. 69 2.6.1 Oświata i wychowanie .............................................................................. 69 2.6.2 Służba zdrowia ......................................................................................... 72 2.6.3 Opieka społeczna ..................................................................................... 73 2.6.4 Sport ......................................................................................................... 74 2.6.5 Infrastruktura kulturalna ............................................................................ 75 3 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 2.6.6 Organizacje społeczne ............................................................................. 77 2.7 Dochody i wydatki gminy Brzostek .................................................................. 80 3. WYNIKI ANKIET ................................................................................................... 82 4. ANALIZA SWOT ................................................................................................... 95 4.1 Strefa gospodarcza ......................................................................................... 96 4.2 Strefa infrastruktury technicznej i społecznej .................................................. 98 4.3 Strefa środowiska przyrodniczego .................................................................. 99 4.4 Strefa społeczna ........................................................................................... 100 5. MISJA GMINY BRZOSTEK ................................................................................ 101 6. WIZJA GMINY BRZOSTEK ................................................................................ 101 7. PLAN STRATEGICZNY DLA GMINY BRZOSTEK NA LATA 2011-2020 ........... 102 8. FINANSOWANIE STRATEGII ............................................................................ 110 9. PROGRAMY OPERACYJNE NA LATA 2011-2020 ........................................... 111 10. MOŻLIWOŚCI ZEWNĘTRZNEGO FINASOWANIA WYZANCZONYCH CELÓW STRATEGICZNYCH ................................................................................. 114 11. ZARZĄDZANIE STRATEGIĄ ........................................................................... 117 12. MONITORING REALIZACJI STRATEGII ......................................................... 117 13. PODSUMOWANIE ........................................................................................... 118 4 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 1. WSTĘP 1.1 Przesłanki opracowania oraz znaczenie Strategii Rozwoju Gminy Brzostek Strategia Rozwoju Gminy Brzostek powstała z inicjatywy władz lokalnych, dostrzegających potrzebę kompleksowego rozwoju gminy. Jest odpowiedzią na nieustannie zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne warunki gospodarowania oraz wzrost konkurencyjności otoczenia. Z uwagi na wieloaspektowość i wielopodmiotowość Strategii do udziału w jej opracowaniu zaproszono przedstawicieli władz, radnych, pracowników Urzędu Miejskiego w Brzostku, mieszkańców gminy, przedstawicieli szkół, przedsiębiorstw, rolników oraz reprezentantów lokalnych organizacji pozarządowych. Ten swoisty scenariusz przyszłości powstał po to, aby gmina mogła korzystać ze swoich atutów oraz odważnie wykorzystywać pojawiające się szanse. Strategia stanowi z jednej strony diagnozę stanu obecnego, z drugiej zaś jest usystematyzowanym zbiorem jasno sprecyzowanych potrzeb i wynikających z nich kierunków działania. Dokument ten ułatwia lokalnym władzom podejmowanie decyzji oraz rozwiązywanie problemów gospodarczych, społecznych, ekologicznych i prawnych, jak również racjonalne organizowanie przyszłych działań. Opracowanie Strategii Rozwoju Gminy jest warunkiem koniecznym z uwagi na to, że gmina zamierza ubiegać się o pozabudżetowe środki pomocowe, krajowe i zagraniczne, w tym środki z Unii Europejskiej. Inną przesłanką opracowania Strategii jest chęć przyśpieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego wchodzących w skład gminy miejscowości, poprzez podejmowanie nowych wyzwań i konsekwentne realizowanie zaplanowanych działań. Strategia powinna przyczynić się do wzrostu atrakcyjności życia społecznokulturalnego, zaktywizować społeczność lokalną oraz zwiększyć jej poczucie tożsamości z miejscem, które zamieszkują – ich małą ojczyzną. Najważniejszym celem Strategii jest jednak poprawa warunków życia mieszkańców. Opracowanie tego dokumentu pozytywnie wpłynie na planowanie rozwoju gminy, jak również ułatwi codzienną działalność i podejmowanie decyzji przez władze gminy. Strategia stanowi ponadto cenne źródło informacji dla potencjalnych inwestorów o przyjętych i zakładanych przez gminę ścieżkach rozwoju. 5 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 1.2 Cele Strategii Nadrzędnym celem niniejszej Strategii jest zapewnienie gminie partnerskiej i konkurencyjnej pozycji w powiecie, regionie, Polsce i w Europie przy wykorzystaniu jej mocnych stron oraz szans wynikających z jej geograficznego położenia, potencjału demograficznego, tradycji przemysłowych, walorów środowiskowych, oraz uwarunkowań historycznych i kulturowych. Strategia powstała w celu stworzenia sprzyjających warunków do korzystnego rozwoju gminy i jej mieszkańców. Jest dokumentem strategicznym, który w znaczący sposób wpływa na tempo oraz kierunki rozwoju gospodarczego gminy. Poprzedzona dogłębną analizą pozwoliła na identyfikację istniejących problemów, a następnie na wybór optymalnej drogi ich rozwiązania. Wyznacza ścieżkę dojścia do celów. 1.3 Powiązanie Strategii z innymi dokumentami Strategia Rozwoju Gminy Brzostek została przygotowana w oparciu o dokumentację oraz analizę danych, jakich dostarczyły spotkania warsztatowe z przedstawicielami wszystkich środowisk gminy, a także gminne, powiatowe oraz krajowe dokumenty strategiczne. Strategia ta jest wyrazem oczekiwań, potrzeb oraz ambicji mieszkańców Gminy Brzostek. Uwzględnia nowe szanse, prawa oraz zobowiązania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Przedstawiony dokument opracowany został przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia” w oparciu o materiały dostarczone przez Gminę Brzostek: „Strategia Rozwoju Gminy Brzostek” na lata 2000-2010 „Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brzostek na lata 2007-2013” „Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brzostek na lata 2008-2020” Program Ochrony Środowiska na lata 2009 – 2019 Gminy Brzostek Do opracowania Strategii wykorzystano również informacje pochodzące z następujących źródeł: 6 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Główny Urząd Statystyczny Urząd Statystyczny w Rzeszowie Powiatowy Urząd Pracy w Dębicy Starostwo Powiatowe w Dębicy Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009-2015 Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „LIWOCZ” „Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Dębickiego” Dokument jest zgodny z założeniami Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej, Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko, Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, z założeniami Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013, Strategią Rozwoju Kraju 2007-2015, Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Strategią Rozwoju Turystyki 2007-2013, Programem Rozwoju Kultury w Województwie Podkarpackim 2004-2009, Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz ze Strategią Lizbońską. 1.4 Horyzont czasowy Strategii Realizacja Strategii Rozwoju Gminy Brzostek przewidziana została na najbliższe 10 lat, to jest w okresie od 2011 do 2020 roku. 1.5 Metodologia Przystępując do budowania Strategii Rozwoju Gminy Brzostek, Zespół Ekspertów w oparciu o posiadane dokumenty oraz wyniki konsultacji społecznych starał się w możliwie jak największym stopniu poznać otoczenie oraz zrozumieć zachodzące w nim procesy. Szczególny nacisk położono na poznanie problemów, potrzeb oraz oczekiwań mieszkańców gminy Brzostek. 7 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Proces tworzenia niniejszej Strategii Rozwoju Gminy był złożony i obejmował kilka faz, wśród których wyróżnić można: • fazę planowania działań polegającą na zapoznaniu się ze wszystkimi aktualnymi dokumentami strategicznymi na poziomie kraju, regionu, powiatu oraz gminy, w ramach której dokonano analizy korelacji między lokalnymi dokumentami, a dokumentami wyższego szczebla; • fazę prac przygotowawczych, która obejmowała m.in. czynności związane z diagnozą obecnego stanu gminy oraz wstępną identyfikacją kluczowych problemów, a następnie wyznaczeniem potencjalnych kierunków rozwoju gminy na lata 2011-2020 • fazę konsultacji społecznych mającej na celu poznanie oraz hierarchizację celów i potrzeb mieszkańców gminy; • fazę pracy warsztatowej - aktywne planowanie warsztatowe polegające na przeprowadzeniu analizy SWOT oraz wstępnym wyznaczaniu celów strategicznych, operacyjnych oraz kierunków działań; • fazę analizy warsztatów strategicznych; • fazę ostatecznego wyboru celów strategicznych, operacyjnych, kierunków działań oraz ustaleniu listy inwestycji; • fazę konsultowania i uzgadniania dokumentu strategicznego przed ostatecznym zatwierdzeniem dokumentu przez Radę Gminy; • fazę zatwierdzenia Strategii Rozwoju Gminy Brzostek na lata 2011- 2020. 2. CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY 2.1 Ogólne informacje o gminie 2.1.1 Położenie i relacje zewnętrzne Gmina Brzostek położona jest w południowej części powiatu dębickiego na pograniczu Pogórza Ciężkowickiego i Strzyżowsko–Dynowskiego, wchodzącego w skład Pogórza Karpackiego. Tereny Gminy urozmaicone są zalesionymi wzgórzami o wysokości 200-500 m n.p.m. Od południowego zachodu wznosi się pasmo Liwocza, zaś od wschodu pasmo Klonowej Góry (Bardo – 540 m, Chełm – 532 m, Góra 8 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Klonowa – 523 m). Przez teren diagnozowanej gminy przebiega droga krajowa nr 73 łączącej Pilzno z Jasłem. Siedzibą gminy jest Brzostek położony w dolinie Wisłoki. Na terenie gminy znajdują się następujące miejscowości: Bączałka, Brzostek, Bukowa, Głobikówka, Gorzejowa, Grudna Dolna, Grudna Górna, Januszkowice, Kamienica Dolna, Kamienica Górna, Klecie, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Przeczyca, Siedliska-Bogusz, Skurowa, Smarżowa, Wola Brzostecka, Zawadka Brzostecka. Największym ośrodkiem gospodarczo-administracyjnym usytuowanym w pobliżu gminy Brzostek jest miasto Dębica. Rysunek 1. Województwo podkarpackie w podziale na powiaty Źródło: www.albumpolski.pl 9 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Rysunek 2. Powiat dębicki w podziale na gminy Źródło: www.gminy.pl Warto bliżej przyjrzeć się zewnętrznemu otoczeniu gminy w nieco szerszym aspekcie uwzględniając z jednej strony korzyści, jakie gmina Brzostek może czerpać z sąsiedztwa pobliskich ośrodków, z drugiej zaś zagrożenia, jakie niesie ze sobą bliskość mocnych, dobrze rozwiniętych i konkurencyjnych ośrodków. Analiza uwarunkowań zewnętrznych gminy Brzostek pozwoliła na stwierdzenie, że leży ona w „swoistym” trójkącie ośrodków, mających najważniejszy wpływ na jej rozwój. Miasta te promieniują swoim prorozwojowym klimatem na gminę Brzostek. Wpływ pobliskich ośrodków jest zróżnicowany z uwagi na oddziaływanie szeregu czynników, wśród których wyróżnić można m.in. czynniki funkcjonalne i historyczne. Jednym z takich czynników jest odległość analizowanej gminy od pobliskich ośrodków, jednakże nie ma ona znaczenia decydującego. Mieszkańcy gminy, miejscowi przedsiębiorcy mogą korzystać z potencjału tamtejszych rynków pracy, zbytu, z potencjału naukowego itp. Miejscowa młodzież ma szansę dalszego kształcenia się na poziomie wyższym, korzystając z bogatej oferty naukowej pobliskich ośrodków dydaktycznych. 10 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Trójkąt wyznaczają pobliskie miasta, takie jak: Rzeszów - jak przystało na stolicę woj. podkarpackiego jest największym, a także jednym z najstarszych ośrodków miejskich w regionie. To siedziba władz wojewódzkich, samorządowych i diecezjalnych, największy ośrodek przemysłowy, handlowo-usługowy, akademicki i kulturalny w południowo-wschodniej Polsce. Położony jest nad rzeką Wisłok. Korzystne położenie tej aglomeracji na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych oraz bliskość południowej i wschodniej granicy wywiera pozytywny wpływ na tempo rozwoju gospodarki, handlu i turystyki. Istniejącą infrastrukturę drogową i kolejową uzupełnia położony niespełna 3 km od granic miasta nowoczesny Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka, posiadający nowoczesny terminal oraz drugi w kraju co do długości pas startowy. Do najprężniej rozwijających się podmiotów gospodarczych należą m.in. WSK „PZL-Rzeszów”, „ZELMER”, „ALIMA-GERBER S.A.”, „VALEANT” (dawna Polfa Rzeszów S.A.) oraz Asseco Poland S.A. Dobre warunki do rozwoju posiadają również przedsiębiorstwa z branży elektronicznej budowlanej, meblarskiej, spożywczej oraz odzieżowej. Dobrze rozwija się również handel, czego dowodem jest powstawanie licznych centrów handlowych i hipermarketów. Potencjał gospodarczy miasta jest uzupełniany przez wykwalifikowaną kadrę, która kształci się m.in. na Uniwersytecie Rzeszowskim, Politechnice Rzeszowskiej, Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania, Wyższym Seminarium Duchownym oraz Zamiejscowym Wydziale Administracyjno-Prawnym Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania w Przemyślu. Dynamicznie rozwijają się gminy położone w sąsiedztwie Rzeszowa. Liczba ludności miasta wynosi ponad 177 862, a powierzchnia po rozszerzeniu 116,36 km2. Tarnów jest - dużym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym województwa małopolskiego. Położony jest przy trasie komunikacyjnej E-40 i linii kolejowej, co sprawia, że jest ważnym węzłem w komunikacji drogowej i kolejowej. Jest także ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym z wyspecjalizowanymi zakładami chemicznymi (Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A., Becker Farby Przemysłowe Sp. z o.o., Summit Packaging Polska Sp. z o.o.), maszynowymi (Zakłady Mechaniczne Tarnów, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Mechanicznego Sp. z o.o., Fabryka Silników 11 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Elektrycznych "Tamel", Lenze Tarnów Sp. z o.o., 600 Group UK/Colchester — Harrison), metalowymi, budowlanymi, szklarskimi i spożywczymi. Miasto jest również siedzibą uczelni wyższych, takich jak: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, czy Wyższe Seminarium Duchowne. (liczba ludności Tarnowa 115 158; powierzchnia 72,38 km2) Krosno – miasto na prawach powiatu, siedziba powiatu krośnieńskiego, jest największym w Polsce ośrodkiem przemysłu szklarskiego. W mieście i okolicy funkcjonuje ponad 20 firm zajmujących się produkcją wyrobów ze szkła ozdobnego (m.in. Krośnieńskie Huty Szkła "Krosno" S.A., "Makora" Krośnieńska Huta Szkła Sp. z o.o., ), użytkowego i gospodarczego. Okolice Krosna to kolebka światowego przemysłu naftowego (działa tu m.in. Zakład Urządzeń Naftowych "Naftomet" Sp. z o.o.). Do innych rozwijających się branż zaliczyć można przemysł meblarski, lotniczy oraz budownictwo. Krosno jest również ośrodkiem szkolnictwa wyższego – w mieście działają: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy, czy Niepubliczna Szkoła Biznesu. (liczba ludności 47 534, powierzchnia 43,48 km 2) Rysunek 3. Model promieniowania rozwoju sąsiednich ośrodków Źródło: Opracowanie własne 12 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 W/w ośrodki mogą w różnym stopniu promieniować swoim proinwestycyjnym klimatem na sąsiednie tereny, podnosząc ich koniunkturę gospodarczą i mobilizację społeczną. Bliskość konkurencyjnego, dynamicznie rozwijającego się ośrodka, jakim jest Rzeszów może m.in. przyczynić się do odpływu mieszkańców z terenu gminy Brzostek i tym samym negatywnie wpłynąć na tempo rozwoju peryferyjnie położonych ośrodków. W oddalonej o niespełna 3 km od Rzeszowa Jasionce zlokalizowane jest lotnisko, które uzyskało status lotniska międzynarodowego. Bliskość lotniska w Jasionce może przyczynić się do zwiększenia oraz zacieśnienia kontaktów zarówno na polu turystyki, jak i biznesu. Odległości od najbliższych znaczących dla gminy Brzostek ośrodków wynoszą odpowiednio: Rzeszów – 70 km, Krosno – 43 km, Tarnów – 38 km, Dębica 26 km, Jasło – 19 km. Dodatkowo duże znaczenie dla rozwoju gminy stwarza łatwa dostępność do przejść granicznych ze Słowacją: Barwinek odległość ok. 66 km, Konieczna odległość ok. 79 km, oraz z Ukrainą: Korczowa odległość ok. 155 km, Medyka odległość ok. 130 km. Otwarta granica polsko-słowacka sprzyja wzmocnieniu międzynarodowej współpracy. Położenie, zasoby i uwarunkowania geograficzne powiatu dębickiego są korzystne dla rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnej, tranzytowego transportu międzynarodowego oraz funkcji rolniczej i leśnej. Współpraca przygraniczna rozwija się także w dziedzinie edukacji, kultury, wymiany młodzieży, turystyki oraz kooperacji firm i rynku pracy. 2.1.2 Wielkość i podział administracyjny Administracyjnie gmina Brzostek należy do powiatu dębickiego, w skład którego wchodzą następujące jednostki: Miasto Dębica Gmina Pilzno Gmina Brzostek 13 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Gmina Czarna Gmina Dębica Gmina Jodłowa Gmina Żyraków Rysunek 4. Mapa powiatu dębickiego w podziale na gminy Źródło: Zasoby sieci internet Gmina Brzostek sąsiaduje od strony zachodniej z gminą Jodłowa, od strony północno-zachodniej z gminą Pilzno, natomiast od strony północnej z gminą Dębica. Wszystkie te gminy administracyjnie należą do powiatu dębickiego. Ponadto gmina Brzostek sąsiaduje od południa z gminami Brzyska oraz Kołaczyce, które należą do powiatu jasielskiego. Od strony wschodniej natomiast diagnozowana gmina graniczy z gminą Frysztak, należącą do powiatu strzyżowskiego, a także gminami Wielopole Skrzyńskie oraz Ropczyce, leżących w powiecie ropczycko-sędziszowskim. Gmina Brzostek zajmuje obszar 122,19 km2. Obszar diagnozowanej gminy stanowi 15,79% powierzchni powiatu dębickiego oraz 0,69% powierzchni województwa podkarpackiego. Do gminy Brzostek należą następujące miejscowości: Bączałka, Brzostek, Bukowa, Głobikówka, Gorzejowa, 14 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Grudna Dolna, Grudna Górna, Januszkowice, Kamienica Dolna, Kamienica Górna, Klecie, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Przeczyca, Siedliska-Bogusz, Skurowa, Smarżowa, Wola Brzostecka, Zawadka Brzostecka. 15 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Rysunek 5. Mapa gminy Brzostek Źródło: Urząd Miejski w Brzostku Według danych z 2010 roku obszar gminy Brzostek zamieszkiwało 13 343 mieszkańców, a średnia gęstość zaludnienia wynosiła 109,20 os./km2. Poniżej przedstawiona została tabela, która pokazuje wielkość oraz liczbę mieszkańców zamieszkujących poszczególne miejscowości administracyjnie wchodzące w skład gminy Brzostek. 16 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 1. Podział administracyjny oraz liczba mieszkańców gminy Brzostek Powierzchnia Procentowy Mieszkańcy Procentowy Miejscowość (ha) udział 2010 r. udział Bączałka 322,73 2,64 263 1,97 Brzostek 882,27 7,22 2665 19,97 Bukowa 517,58 4,24 494 3,70 Głobikówka 383,81 3,14 240 1,80 Gorzejowa 735,14 6,02 738 5,53 Grudna Dolna 505,88 4,14 424 3,18 Grudna Górna 824,87 6,75 547 4,10 Januszkowice 941,51 7,71 894 6,70 Kamienica Dolna 352,24 2,88 526 3,94 Kamienica Górna 1180,32 9,66 800 6,00 Klecie 488,45 4,00 635 4,76 Nawsie Brzosteckie 620,48 5,08 850 6,37 Opacionka 398,20 3,26 457 3,43 Przeczyca 719,00 5,88 723 5,42 Siedliska-Bogusz 1238,47 10,14 1034 7,75 Skurowa 416,00 3,40 427 3,20 Smarżowa 885,06 7,24 671 5,03 Wola Brzostecka 521,90 4,27 553 4,14 Zawadka Brzostecka 284,86 2,33 402 3,01 Ogółem: 12 218,77 100 13 343 100 Źródło: Urząd Miejski w Brzostku Największą zajmują 10,14% powierzchniowo obszaru całej miejscowością gminy. Z kolei są Siedliska-Bogusz, najliczniej które zamieszkiwaną miejscowością jest miasto Brzostek, w którym mieszka 19,97% mieszkańców gminy Brzostek. Miasto to odgrywa wiodącą rolę w gminie z uwagi na położenie przy głównych szlakach komunikacyjnych oraz fakt, że jest ono siedzibą władz gminnych oraz centrum usług świadczonych na rzecz mieszkańców całej gminy. 17 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 1. Ilość mieszkańców w poszczególnych miejscowościach gminy Brzostek w 2010 roku 3000 2665 2500 2000 1500 402 Wola Brzostecka Smarżowa SiedliskaBogusz Przeczyca Opacionka 553 427 Zawadka Brzostecka 671 457 Nawsie Brzosteckie 526 723 Skurowa 635 Kamienica Górna Grudna Dolna Gorzejowa Głobikówka Bukowa Brzostek Bączałka 0 547 424 240 Grudna Górna 263 Kamienica Dolna 494 500 1034 850 800 Klecie 894 738 Januszkowice 1000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Brzostku Wykres 2. Powierzchnia poszczególnych miejscowości gminy Brzostek 1400 1238,47 1180,32 1200 1000 941,51 824,87 882,27 735,14 800 517,58 383,81 600 400 322,73 885,06 620,48 488,45 398,2 505,88 352,24 719 521,9 416 284,86 Zawadka Brzostecka Wola Brzostecka Smarżowa Skurowa SiedliskaBogusz Przeczyca Opacionka Nawsie Brzosteckie Klecie Kamienica Górna Kamienica Dolna Januszkowice Grudna Górna Grudna Dolna Gorzejowa Bukowa Brzostek Bączałka 0 Głobikówka 200 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Brzostku 18 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 3. Powierzchnia poszczególnych gmin powiatu dębickiego w [km 2] Żyraków 14% Brzostek 16% Brzostek Czarna Pilzno 21% m. Dębica Dębica Czarna 19% Jodłowa 8% Dębica 18% m. Dębica 4% Jodłowa Pilzno Żyraków Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Gmina Brzostek zajmuje 4 miejsce pod względem powierzchni wśród gmin powiatu dębickiego. Wykres 4. Ludność poszczególnych gmin powiatu dębickiego w 2009 roku ludność Pilzno 13% Żyraków 10% Brzostek 10% Czarna 10% Brzostek Czarna m. Dębica Dębica Jodłowa 4% Dębica 18% Jodłowa Pilzno m. Dębica 35% Żyraków Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Diagnozowana gmina pod względem ilości mieszkańców wśród gmin powiatu dębickiego zajmuje 5 miejsce. 2.1.3 Krótka historia Nazwa miejscowości Brzostek – początkowo Brestek – wywodzi się topograficznie od brzostu (gat. wiązu). Najstarsze ślady świadczące o pobycie 19 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 człowieka w okolicach Brzostku pochodzą z młodszej epoki kamienia (neolitu), przypadającej między połową IV i III tysiąclecia p.n.e. Powstały wówczas pierwsze osiedla, których mieszkańcy zajmowali się hodowlą bydła i rolnictwem. Pierwszą pisemną wzmiankę o Brzostku i jego okolicach zawiera dokument legata papieskiego Idziego pochodzący z lat 1123-1125 wyliczający posiadłości klasztoru z Tyńca. W dokumencie zostały wymienione m.in. Pilzno, Brzostek, Klecie, Januszkowice i Dęborzyn. Pierwszy zachowany dokument określający Brzostek jako zorganizowaną gminę miejską pochodzi z 18 czerwca 1367 r. Wydarzenie to było przełomowym w dziejach Brzostku i jego okolic, stanowiło podstawę ich dalszego rozwoju. Na szybki rozwój pozwalało dogodne położenie przy szlaku węgierskim, który biegł od Pilzna, przez Brzostek w stronę Jasła. Dzięki temu miejscowa ludność utrzymywała kontakty handlowe z miastami Słowacji i z Krakowem. Na początku XV w. utworzono w Brzostku parafię. Istniała też szkoła parafialna, szpital i liczne bractwa. W 1474 r. miasto zostało spalone przez wojska węgierskie. XV i XVI w. były pomyślnym okresem w dziejach okolic. Rola Brzostku znacznie wzrastała, stał się on znacznym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej. Ważną rolę odgrywało rolnictwo i hodowla bydła. Pomyślna passa regionu załamała się na początku XVII w. w wyniku wojen prowadzonych przez Rzeczypospolitą. Ożywienie gospodarcze nastąpiło dopiero pod koniec XVIII w. Na intensyfikację gospodarki wpływ miało m.in. osiedlenie się w tych stronach ludności żydowskiej zajmującej się głównie handlem i rzemiosłem. W czasie II wojny światowej na mieszkańców spadły krwawe represje ze strony Niemców. W wyniku działań wojennych okolice gminy poniosły znaczne straty zarówno wśród mieszkańców, jak i materialne. Ponowny rozwój miejscowości nastąpił dopiero w latach 70-tych XX wieku1. 2.2 Społeczeństwo 2.2.1 Demografia Gminę Brzostek na koniec 2010 roku zamieszkiwało 13 343 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia w diagnozowanej gminie wynosiła 109,20 os./km 2, w powiecie dębickim wskaźnik ten w 2009 roku kształtował się na poziomie 171,49 1 ks. Bogdan Stanaszek, „BRZOSTEK I OKOLICE”, wyd. 3 poprawione i uzupełnione; Brzostek 1997r. 20 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 os./km2, natomiast w całym województwie podkarpackim gęstość zaludnienia w roku 2009 wyniosła 117,78 os./km2. Wykres 5. Gęstość zaludnienia w poszczególnych miejscowościach gminy Brzostek w roku 2010 Źródło: Urząd Miejskiego w Brzostku Wykres 6. Procentowa struktura mieszkańców w podziale na płeć w gminie Brzostek w 2009 r. mężczyźni 49,91% kobiety 50,09% mężczyźni kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 21 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Proporcje płci w gminie Brzostek są bardzo zbliżone. Kobiety stanowią 50,09% populacji, natomiast mężczyźni 49,91%. W powiecie dębickim proporcje te wynoszą odpowiednio 50,63% i 49,37%, natomiast województwie podkarpackim 51,11% i 48,89%. Wykres 7. Ludność zamieszkująca gminę Brzostek w latach 2002-2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Liczba mieszkańców gminy Brzostek zmalała w latach 2002-2006 z 13 099 do 13 044 osób, jedynie w latach 2003-2004 utrzymując się na poziomie 13 064. Natomiast w latach 2006-2007 liczba mieszkańców gminy Brzostek zwiększyła się i osiągnęła wartość 13 060, z kolei w roku następnym wartość ta spadła do poziomu 13 042. W roku po 2008 liczba mieszkańców analizowanej gminy systematycznie zwiększyła się do poziomu 13 343 osób. 22 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 8. Ludność zamieszkująca powiat dębicki w latach 2002-09 133400 133 244 133200 133000 132 924 132800 132600 132 556 132400 132 490 132 585 132 342 132200 132 124 132039 132000 131800 131600 131400 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Liczba mieszkańców powiatu dębickiego w latach 2002-2009 wzrastała i w roku 2009 osiągnęła wartość 133 244 osób, jedynie w roku 2006 zanotowano spadek wartości tego wskaźnika. Wykres 9. Ludność zamieszkująca województwo podkarpackie w latach 2002-09 2 106 000 2 105 050 2 104 000 2 102 000 2 101 732 2 100 000 2 099 495 2 098 000 2 097 248 2 097 975 2 098 263 2 097 564 2 097 338 2 096 000 2 094 000 2 092 000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Liczba mieszkańców województwa podkarpackiego w roku 2003 zmniejszyła się znacząco osiągając wartość 2 097 248 osób. W latach 2003-2005 odnotowano 23 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 systematyczny wzrost tego wskaźnika, który w 2005 roku kształtował się na poziomie 2 098 263 osób. W kolejnych 2 latach liczba mieszkańców zmniejszała się, osiągając w roku 2007 wartość 2 097 338 mieszkańców. W latach 2007-2009 odnotowano wzrost diagnozowanego wskaźnika, który w 2009 roku kształtował się na poziomie 2 101 732 osób. Tabela 2. Urodzenia, zgony i przyrost naturalny w gminie Brzostek w roku 2010 Liczba Przyrost mieszkańców naturalny 6 263 -1,14% 31 19 2 665 0,45% Bukowa 6 4 494 0,40% Głobikówka 3 1 240 0,83% Gorzejowa 7 7 738 0,00% Grudna Dolna 9 5 424 0,94% Grudna Górna 5 5 547 0,00% Januszkowice 11 7 894 0,45% Kamienica Dolna 10 2 526 1,52% Kamienica Górna 8 14 800 -0,75% Klecie Nawsie Brzosteckie Opacionka 5 4 635 0,16% 10 8 850 0,24% 4 8 457 -0,88% Przeczyca 8 7 723 0,14% Siedliska-Bogusz 11 12 1 034 -0,10% Skurowa 3 4 427 -0,23% Smarżowa 9 7 671 0,30% Wola Brzostecka Zawadka Brzostecka RAZEM 9 3 553 1,08% 4 2 402 0,50% 156 125 13 343 0,23% Miejscowość Urodzenia Zgony Bączałka 3 Brzostek Źródło: Urząd Miejski w Brzostku W 2010 roku przyrost naturalny w gminie Brzostek wyniósł 31 osób, co stanowi poprawę o 0,23% w stosunku do roku poprzedniego. 24 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 10. Przyrost naturalny w poszczególnych miejscowościach gminy Brzostek w 2010 roku Źródło: Urząd Miejski w Brzostku Najwyższy wskaźnik przyrostu naturalnego spośród miejscowości gminy Brzostek w roku 2010 odnotowano w sołectwie Kamienica Dolna, gdzie wyniósł on 1,52%. Natomiast najniższą wartość tego wskaźnika zanotowano w sołectwie Bączałka, gdzie osiągnął on wartość -1,14%. Tabela 3. Ruch naturalny ludności w gminie Brzostek w 2009 r. Wyszczególni Urodzenia Przyrost Stan ludności Małżeństwa Zgony enie żywe naturalny Gmina 13 070 110 165 131 34 Brzostek na 1000 8,42 12,6 10 2,6 ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 25 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w roku 2009 w gminie Brzostek wyniósł 2,6 i był on niższy niż w powiecie dębickim, gdzie wyniósł 3,7. Natomiast wskaźnik ten dla gminy Brzostek był wyższy niż dla całego województwa podkarpackiego, gdzie kształtował się na poziomie 1,8. Tabela 4. Migracje ludności w gminie Brzostek w latach 2002-2009 Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Zameldowania na pobyt stały Wymeldowania z pobytu stałego Saldo z ze z do na za migracji Ogółem Ogółem miast wsi zagranicy miast wieś granicę 72 21 51 0 100 35 63 2 -28 65 26 39 0 93 38 54 1 -28 87 36 50 1 111 61 50 0 -24 56 18 38 0 88 40 45 3 -32 75 19 55 1 123 42 67 14 -48 98 28 62 8 120 42 74 4 -22 66 26 36 4 97 33 61 3 -31 106 41 61 4 109 38 62 9 -3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Wskaźnik salda migracji w gminie Brzostek na przestrzeni lat 2002-2009 zawsze przyjmował wartość ujemną. Najniższą wartość osiągnął w roku 2006, -48. Natomiast najwyższą w roku 2009, -3. Tak niski wskaźnik salda migracji charakteryzuje również powiat dębicki, jak również całe województwo podkarpackie. Do powodów wyjazdów zaliczyć można m.in. poszukiwanie lepiej płatnej pracy, chęć kontynuacji nauki na innej uczelni, poszukiwanie lepszych warunków mieszkaniowych, sprawy rodzinne itp. Tabela 5. Ludność według grup wieku i płci w gminie Brzostek w 2009 r. Lp. Wyszczególnienie Mężczyźni % Kobiety % Ogółem 1. Dzieci w wieku 0-4 363 49,32 373 50,68 736 2. Dzieci w wieku 5-9 413 51,75 385 48,25 798 3. Dzieci w wieku 10-14 465 51,84 432 48,16 897 4. Młodzież w wieku 15-19 565 52,51 511 47,49 1076 5. Dorośli w wieku 20-24 596 51,69 557 48,31 1153 6. Dorośli w wieku 25-29 556 52,70 499 47,30 1055 7. Dorośli w wieku 30-34 498 53,43 434 46,57 932 8. Dorośli w wieku 35-39 452 50,00 452 50,00 904 9. Dorośli w wieku 40-44 454 53,16 400 46,84 854 26 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 10. Dorośli w wieku 45-49 486 55,86 384 44,14 870 11. Dorośli w wieku 50-54 425 52,40 386 47,60 811 12. Dorośli w wieku 55-59 361 50,49 354 49,51 715 13. Dorośli w wieku 60-64 255 48,11 275 51,89 530 14. Dorośli w wieku 65-69 165 42,86 220 57,14 385 15. Dorośli w wieku 70 i więcej 469 36,02 833 63,98 1302 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Struktura ludności według wieku w 2009 r. w analizowanej gminie wykazuje podobną tendencję, jaka występuje w województwie podkarpackim. Jedną z najliczniejszych pod względem wieku grup mieszkańców gminy stanowią dorośli w przedziale wiekowym 20-24 lat (8,86% udział w gminie), co jest zjawiskiem bardzo korzystnym. Liczną grupę stanowią także młodzież w wieku 15-19 lat (8,27% udział w gminie) oraz dorośli w wieku 25-29 lat (8,10% udział w gminie). Liczną grupę mieszkańców stanowią również dorośli w wieku 70 i więcej lat (10,00% udział w gminie). Przewaga liczebności mężczyzn stopniowo zanika wraz z postępującym starzeniem się społeczeństwa na korzyść udziału kobiet w populacji. Jest to szczególnie widoczne w populacji dorosłych w wieku powyżej 54 roku życia w województwie podkarpackim oraz powyżej 60 roku życia w gminie Brzostek. Przyczyną zjawiska jest fakt, że kobiety dożywają zwykle późniejszego wieku niż mężczyźni. Tendencja ta jest charakterystyczna nie tylko dla diagnozowanej gminy, ale także dla powiatu dębickiego, województwa podkarpackiego oraz Polski. Tabela 6. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w gminie Brzostek w 2009 r. Wiek Wiek Wiek Liczba przedprodukcyjny produkcyjny m. poprodukcyjny Lata mieszkańców do 17 lat 18-64, k. 15-59 m. >65, k. > 60 ogółem razem kobiety razem kobiety razem kobiety 2006 2007 2008 2009 13 044 13 060 13 042 13 070 3 312 3 215 3 135 3 055 1 589 1 557 1 525 1 482 7 698 7 798 7 876 8 003 3 560 3 601 3 616 3 687 2 034 2 047 2 031 2 012 1 360 1 377 1 380 1 378 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 27 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 11. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w gminie Brzostek w latach 2006-2009 r. 9 000 8 000 7 000 Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego W ekonomicznej strukturze wiekowej ludności gminy zauważyć można pewne niekorzystne tendencje, które w przyszłości doprowadzić mogą do osłabienia tempa rozwoju gminy. Na przestrzeni analizowanych kilku lat zauważa się spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym z 3 312 w 2006 r. do 3 055 w 2009 r. Jedną z przyczyn sukcesywnego zmniejszenia się populacji osób młodych są wyjazdy za granicę w celach zarobkowych. Nasila się także zjawisko wyjazdów zagranicę z zamiarem krótkotrwałego pobytu, który niejednokrotnie kończy się podjęciem decyzji o stałym zameldowaniu poza ojczystym krajem. Tabela 7. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w gminie Brzostek w 2009 r. na tle powiatu, województwa oraz Polski Procentowy udział ludności ze względu na lokalizację Wyszczególnienie Ludność w wieku przedprodukcyjnym do 17 lat gmina Brzostek powiat dębicki województwo podkarpackie Polska 23,37 % 21,21 % 20,43 % 18,95 % 28 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym 61,23 % 64,02 % 63,83 % 64,52 % 15,39 % 14,77 % 15,73 % 16,54 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Jednocześnie obserwuje się powolny wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym – co sprawia, że społeczeństwo starzeje się. Wśród mieszkańców gminy w wieku poprodukcyjnym widoczna jest znaczna przewaga kobiet nad mężczyznami, natomiast wśród ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym nieznaczną przewagę posiadają mężczyźni. W gminie Brzostek odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w 2009 r. wyniósł blisko 15,39 % i był niższy od odsetka osób w wieku poprodukcyjnym, jaki odnotowany został w województwie podkarpackim (15,73 %) oraz w Polsce (16,54 %), natomiast wyższy niż w powiecie dębickim (14,77 %). W porównaniu do powiatu dębickiego, województwa podkarpackiego oraz Polski na terenie gminy Brzostek zamieszkuje stosunkowo więcej osób w wieku przedprodukcyjnym, a mniej w wieku produkcyjnym. Tabela 8. Wskaźnik obciążenia demograficznego w gminie Brzostek w 2009 r. Liczba osób Wyszczególnienie gmina powiat województwo Brzostek dębicki podkarpackie 63,3 61,8 59,8 65,9 69,8 67,5 25,1 25,4 24,1 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Łączna liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w gminie Brzostek nie odbiega od średniej krajowej. Prognozowane są jednak zamiany w strukturze wieku ludności spowodowane malejącą dzietnością oraz wydłużającym się okresem życia, które stopniowo będą wpływać na obniżanie się udziału ludności w wieku produkcyjnym. W związku ze 29 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 starzeniem się osób urodzonych w okresie wyżu demograficznego nastąpi wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym, co wpłynie na zwiększenie tzw. obciążenia demograficznego. Tabela 9. Liczba zawieranych małżeństw w gminie Brzostek w latach 2002-2009 Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 69 79 64 57 82 84 103 110 Ilość zawieranych małżeństw Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Liczba zawieranych małżeństw w od roku 2002 w kolejnych latach jest zróżnicowana osiągając najwyższe wartości w latach 2008 (103 małżeństwa) oraz 2009 (110 małżeństw). 2.2.2 Poziom wykształcenia Na terenie gminy Brzostek mieszkańcy posiadający wyższe wykształcenie stanowią zaledwie 4% ogólnej liczby mieszkańców (w wieku 15 lat i więcej). Wykształcenie średnie i policealne posiada ok. 19% ogólnej liczby mieszkańców. Natomiast aż 52% ogólnej liczby mieszkańców posiada wykształcenie podstawowe ukończone lub podstawowe nie ukończone. Mieszkańcy gminy Brzostek posiadają niższy poziom wykształcenia niż ludność województwa podkarpackiego i Polski. W gminie Brzostek znacznie niższy jest procentowy udział osób z wykształceniem wyższym, policealnym i średnim, natomiast wyższy jest udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym i bez wykształcenia. 30 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 12. Poziom wykształcenia mieszkańców gminy Brzostek w 2002 r. podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 5% wyższe 4% podstawowe 47% średnie 19% zasadnicze zawodowe 25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Wykres 13. Poziom wykształcenia mieszkańców gminy Brzostek, powiatu dębickiego oraz województwa podkarpackiego w 2002 r. 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% Gmina Brzostek 30,00% 25,00% powiat dębicki 20,00% 15,00% 10,00% podstawowe nieukończone i bez wykształcenia podstawowe średnie wyższe 5,00% 0,00% zasadnicze zawodowe województwo podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Powyższe dane świadczą o niskim poziomie wykształcenia mieszkańców gminy Brzostek. Jednak analizując tendencje zachodzące we współczesnym szkolnictwie, do których należy m.in. wzrost aspiracji edukacyjnych młodzieży, 31 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 przypuszcza się, że w strukturze wykształcenia mieszkańców gminy Brzostek nastąpią pozytywne zmiany. 2.2.3 Poziom życia mieszkańców Ocena poziomu życia mieszkańców gminy Brzostek wiąże się z jednej strony z oceną poziomu zaspokojenia ich potrzeb materialnych, zaś z drugiej z jakością życia. O ile stopień zaspokojenia potrzeb materialnych mieszkańców można zmierzyć poprzez przeanalizowanie wysokości zarobków, wydatków oraz zasobów, o tyle trudno jest zmierzyć poziom zaspokojenia pozostałych potrzeb niematerialnych związanych z zadowoleniem z życia. Wykres 14. Ludność gminy Brzostek według głównego źródła utrzymania w 2002 r. renta 19% emerytura 23% pozostałe niezarobkowe 5% praca poza rolnictwem 32% praca w rolnictwie 21% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Decydujące znaczenie w lokalnej gospodarce odgrywają mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, które zapewniają zatrudnienie i dochody mieszkańcom gminy. Dlatego też głównym źródłem utrzymania dla mieszkańców gminy Brzostek są dochody uzyskiwane z pracy poza rolnictwem (32%), w głównej mierze najemnej, a tylko w niewielkim zakresie z pracy prowadzonej na własny rachunek lub z najmu. 32 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Podobna tendencja zauważalna jest również w strukturze źródeł utrzymania mieszkańców powiatu dębickiego oraz województwa podkarpackiego. Z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym ok. 21% osób uzyskuje dochody ze sprzedaży płodów wyprodukowanych najczęściej w gospodarstwach charakteryzujących się niedużym areałem. Dla porównania z pracy w rolnictwie utrzymuje się ponad 7% mieszkańców województwa podkarpackiego. Niepokojącym zjawiskiem jest bardzo wysoki odsetek ludności utrzymującej się z rent i emerytur – ok. 42%. Jest on dwukrotnie wyższy niż w województwie podkarpackim. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na terenie powiatu dębickiego według danych GUS w 2009 r. wynosiło 2 620,42 PLN i było niższe od przeciętnej płacy brutto w województwie podkarpackim, gdzie wynosiło ono 2 740,89 PLN. 2.2.4 Zatrudnienie i rynek pracy Od wielu lat sytuacja na lokalnym rynku pracy jest trudna. Niemniej jednak z roku na rok obserwuje się systematyczny wzrost liczby osób pracujących. Tabela 10. Osoby pracujące w gminie Brzostek w latach 2004-2009 Wyszczególnienie ogółem kobiety 2004 678 411 2005 694 405 2006 685 433 2007 693 438 2008 714 448 2009 708 446 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Charakterystycznym elementem w gminie Brzostek jest większy odsetek kobiet pracujących niż mężczyzn. Spowodowane jest to faktem, iż więcej mężczyzn decyduje się na wyjazd za granicę w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy. Zjawisko to nasila się po roku 2004, od kiedy to obywatele polscy mają możliwość znalezienia legalnej pracy w wielu krajach Unii Europejskiej. 33 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 15. Osoby pracujące w gminie Brzostek w latach 2004-2009 800 700 600 500 ogółem kobiety 400 300 200 100 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 2.2.5 Poziom bezrobocia Główną przyczyną bezrobocia w gminie Brzostek jest likwidacja wielu zakładów pracy po roku 1989. Gmina podejmuje szereg działań mających na celu przeciwdziałanie oraz ograniczanie jego poziomu. Przeciwdziałając bezrobociu, gmina rozwija infrastrukturę m.in. poprzez budowę i modernizację dróg, budowę kanalizacji oraz rozbudowę wodociągów, ponadto dba o korzystny system podatkowy dla nowo uruchomionych zakładów produkcyjnych i usługowych. Tabela 11. Struktura bezrobocia w Gminie Brzostek i powiecie dębickim w latach 2004-2010 Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Liczba osób bezrobotnych w gminie Brzostek 1394 1316 1165 936 624 688 675 Liczba osób bezrobotnych w powiecie dębickim 10660 10617 9171 7287 5586 6919 6625 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy 34 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 W ciągu kilku ostatnich lat dynamika spadku bezrobocia zarówno w powiecie dębickim, województwie podkarpackim, jak i w Polsce przybiera na sile. Wykres 16. Struktura bezrobocia w Gminie Brzostek i powiecie dębickim w latach 2004-2010 12000 10000 8000 gmina Brzostek powiat dębicki 6000 4000 2000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy W ewidencji prowadzonej przez Urząd Pracy w Dębicy na koniec roku 2010 r. zarejestrowanych było 6625 osób oczekujących na pomoc w znalezieniu pracy, a stopa bezrobocia wyniosła 11,8%. Od 2004 r. liczba bezrobotnych z roku na rok maleje przy niewielkim wzroście notowanych w roku 2009 r. Bezrobotni z terenu gminy Brzostek na koniec 2010 r. stanowili 9,42% ogółu bezrobotnych z terenu powiatu dębickiego. Analizując poziom bezrobocia ogółem w gminie Brzostek zauważa się jego systematyczny spadek w latach 2004-2008, na co wpływało m.in. ożywienie gospodarcze, wzrost zapotrzebowania na usługi zwłaszcza w budownictwie, rolnictwie oraz transporcie, otwarty rynek pracy Unii Europejskiej, zwiększający się poziom wykształcenia oraz systematyczne podnoszenie kwalifikacji przez mieszkańców gminy. Na sukcesywne obniżanie się poziomu bezrobocia wpływała również zwiększająca się liczba nowych etatów, które generuje głównie sektor prywatny. 35 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 W roku 2009 miał miejsce niewielki wzrost liczby osób bezrobotnych, co spowodowane było kryzysem gospodarczym oraz powrotem pewnej liczby osób w poprzednich latach pracujących za granicą. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy na koniec roku 2010 r. w gminie Brzostek zarejestrowane były 624 osoby. Stopa bezrobocia pod koniec na koniec roku 2010 r. w powiecie dębickim ukształtowała się na poziomie 11,8%. W analogicznym okresie stopa bezrobocia w województwie podkarpackim wynosiła 14,7%. Tabela 12. Udział kobiet wśród osób bezrobotnych w Gminie Brzostek w latach 2004-2010 2004 2005 2006 Lata 2007 Bezrobotni ogółem: 1394 1316 1165 936 624 688 675 w tym kobiety 702 688 647 565 355 309 356 Wyszczególnienie % udział kobiet 2008 2009 2010 50,36% 52,28% 55,54% 60,36% 56,89% 44,91% 52,74% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy Kobiety stanowią grupę społeczną, która szczególnie zagrożona jest bezrobociem. Przyczyną tego zjawiska może być m.in. zmniejszająca się liczba zawodów wykonywanych przez kobiety, postrzeganie ich przez pracodawców jako mało dyspozycyjne, nie bez znaczenia są również czynniki kulturowe. Tabela 13. Bezrobotni w gminie Brzostek według wieku w latach 2008-2010 Liczba Liczba Liczba Wiek w latach bezrobotnych w bezrobotnych bezrobotnych w 2008 r. 2009 r. 2010 r. 18-24 226 242 244 25-34 162 185 197 35-44 130 122 115 45-54 86 107 87 55-59 20 29 30 60 i więcej 0 3 2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy 36 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wyraźnie widać, iż liczba bezrobotnych w latach 2008-2010 jest najwyższa wśród osób w wieku 18-24. Natomiast w kolejnych grupach wiekowych liczba bezrobotnych systematycznie spada. Powodem takiego stanu rzeczy jest trudna sytuacja na rynku pracy dla ludzi młodych, przeważnie absolwentów, którzy z powodu braku doświadczenia zawodowego nie mogą znaleźć pracy. Drugą najliczniejszą grupę stanowią również ludzie młodzi w wieku 25-34 lata. Osoby w tym wieku z podobnych powodów – nieposiadanie lub posiadanie niewielkiego doświadczenia zawodowego – co osoby w wieku 18-24 lata, mają trudności ze znalezieniem pracy. Co więcej liczba osób bezrobotnych z obu powyższych grup wiekowych systematycznie wzrasta. W grupie osób 35-44 lat z kolei zauważa się systematyczny spadek ilości osób bezrobotnych. Natomiast wśród osób powyżej 44 roku życia widać coraz mniejszy odsetek osób, które stanowią mniej niż 20% wśród osób bezrobotnych. Tabela 14. Bezrobotni według wykształcenia w gminie Brzostek w latach 2008-2010 Poziom wykształcenia wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej Liczba bezrobotnych w 2008 r. 34 Liczba bezrobotnych w 2009 r. 43 Liczba bezrobotnych w 2010 r. 48 143 164 178 80 189 84 213 83 208 178 184 158 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy Struktura bezrobocia ze względu na wykształcenie osób bezrobotnych w 2010 r. w gminie Brzostek wykazuje następujące tendencje: • szeregi bezrobotnych w największym stopniu zasilają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz bezrobotni z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej; • nieco mniej liczną kategorię wśród bezrobotnych stanowią osoby legitymujące się wykształceniem policealnym, ogólnokształcącym i średnim zawodowym; • najmniej liczną grupę stanowią osoby z wykształceniem wyższym. 37 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Reasumując, największe szanse na zatrudnienie mają osoby posiadające wykształcenie średnie oraz wyższe. Na przeciwnym biegunie szans znajdują się natomiast osoby legitymujące się wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz gimnazjalnym i poniżej. Tabela 15. Bezrobotni według stażu pracy w gminie Brzostek w latach 20082010 Liczba Liczba Liczba Staż pracy bezrobotnych bezrobotnych bezrobotnych w 2008 r. w 2009 r. w 2010 r. do 1 roku 108 104 124 1-5 131 163 163 5 – 10 59 73 75 10 - 20 80 80 63 20 – 30 42 51 46 ponad 30 6 10 11 bez stażu 198 207 193 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy Najliczniejszą grupę wśród osób bezrobotnych w gminie Brzostek stanowią osoby nie posiadające żadnego stażu pracy – przeważnie ludzie młodzi, absolwenci – w 2010 r. stanowili oni blisko 30% w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w gminie. Drugą najliczniejszą grupą są bezrobotni ze stażem pracy od 1 do 5 lat, których odsetek w ogólnej liczbie osób bez pracy w gminie Brzostek wynosi 24%. Spora grupa bezrobotnych posiada staż pracy mniejszy niż 1 rok. Osoby z trzech powyższych grup przeważnie są ludźmi młodymi lub długotrwale bezrobotnymi, którzy ze względu na niewielkie doświadczenie często nie mogą znaleźć pracy zarobkowej. Przyczyn tego zjawiska można również szukać w nieustannie zwiększających się wymaganiach pracodawców, którzy muszą być elastyczni w dostosowywaniu się do nowych wymagań rynku. Ponadto zmianie ulegają stosowane metody, techniki jak również organizacja pracy. Szybkość zmian zachodzących w gospodarce pociąga za sobą konieczność nieustannego podwyższania kwalifikacji, w wielu wypadkach także wiąże się z koniecznością zmiany zawodu. Osoby długotrwale bezrobotne w miarę upływu czasu tracą poczucie własnej wartości. Dezaktualizacji ulega wiedza, uprawnienia zawodowe i doświadczenie bezrobotnego, przez co staje się on mniej interesujący dla pracodawcy i tym samym jego powrót na rynek pracy nie jest łatwy. 38 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 16. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy w gminie Brzostek w latach 2008-2010 Czas Liczba Liczba Liczba pozostawania bez bezrobotnych bezrobotnych bezrobotnych pracy w w 2008 r. w 2009 r. w 2010 r. miesiącach do 1 98 91 112 1-3 143 185 144 3-6 133 149 123 6-12 62 121 120 12-24 60 82 107 pow. 24 128 60 69 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dębicy Najliczniejszą grupę wśród osób bezrobotnych w gminie Brzostek według czasu pozostawania bez pracy stanowią osoby, które bezrobotnymi są od 1 do 3 miesięcy – co stanowi ponad 21% z ogółu osób pozostających bez pracy w gminie Brzostek. Z powyższej tabeli wynika, iż najwięcej osób bezrobotnych jest wśród osób pozostających bez pracy mniej niż 12 miesięcy. Jednym z czynników oddziałujących na taki stan rzeczy jest duża aktywność Urzędu Pracy w Dębicy, pozytywnie wpływającą na osoby bezrobotne m.in. z gminy Brzostek. Aktywizacja ta polega m.in. na organizowaniu poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji czy też podjęcie lub zmianę zatrudnienia. Ponadto organizowane są zajęcia aktywizacyjne dotyczące sporządzania dokumentów aplikacyjnych, autoprezentacji, technik poszukiwania zatrudnienia. Do zadań leżących w gestii Urzędu Pracy należy również objęcie szczególnym wsparciem bezrobotnych osób, które chciałyby spróbować sił w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Przyszły przedsiębiorca może skorzystać z doradztwa oraz otrzymać jednorazową dotację m.in. ze środków Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej. 39 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 2.3 Środowisko przyrodnicze i zasoby naturalne 2.3.1 Rzeźba terenu Rzeźba terenu jest odzwierciedleniem budowy geologicznej terenu. Gmina Brzostek leży na obszarze położonym nad rzeką Wisłoką, która tworzy obniżenie nadrzeczne zwane Kotliną Brzostecką. Przepływająca przez gminę rzeka rozgranicza tereny gminy od Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Strzyżowskiego. Na wschód od Brzostku ciągnie się Pogórze Strzyżowskie i należy do niego Płaskowyż Głobikowski, pasmo Klonowej Góry i Wzgórza Januszkowickie. Ukształtowanie powierzchni jest typowe dla terenów podgórskich. Pogórze Ciężkowickie posiada regularny układ grzbietów o przebiegu równoleżnikowym. Poszczególne pasma łączą się między sobą płytkimi działami. W budowie geologicznej wyróżniają się dwie odrębne serie geologiczne – sfałdowany flisz serii śląskiej i pokrywa czwartorzędowa. Obszar ten zbudowany jest głównie z piaskowców i zlepieńców ciężkowickich. Podgórze Strzyżowskie zbudowane jest ze skał fliszowych (piaskowce i łupki), cechuje się urozmaiconą rzeźbą wyżynną, wznosząc się do 534 m n.p.m. (Chełm) i stopniowo obniżając we wszystkich kierunkach. 2.3.2 Klimat Położenie gminy na Pogórzu Karpackim ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się warunków klimatycznych tego obszaru. W klasyfikacji klimatycznorolniczej tereny gminy zalicza się do jednostki mezotermicznej Pogórza Karpackiego. Stan pogody uwarunkowany jest częstotliwością napływu mas powietrza. Z ogólnej sumy wszystkich rodzajów mas powietrza spotykanych w rejonie Brzostku, około 60% stanowią masy powietrza polarno-morskiego. Gmina Brzostek charakteryzuje się następującymi danymi klimatycznymi: - średnioroczna temperatura powietrza w gminie Brzostek wynosi 6º C -7º C, średnia w styczniu z kolei wynosi -3º C- 4º C, a w lipcu ok. + 18º C, - wysokość rocznych opadów waha się pomiędzy 700, a 750 mm, natomiast w wyższych terenach gminy sięga nawet ponad 750 mm, - pokrywa śnieżna zalega przez 70-80 dni, a jej grubość waha się od 60 do 80 cm, - okres wegetacyjny wynosi 200 dni, 40 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 - na obszarze tym dominują wiatry zachodnie, w okresie zimy południowe wiatry przynoszą odwilż, a w okresach ciepłych wysuszają wierzchnią warstwę gleby. Największe prędkości osiągają wiatry z kierunku południowego, występują też okresy Bezwietrzne, tzw. cisze atmosferyczne. Ponadto zjawiskiem istotnie wpływającym na życie gospodarcze jest występowanie przymrozków w okresie wegetacyjnym. Pierwsze przymrozki pojawiają się w drugiej dekadzie października, a ostatnie w trzeciej dekadzie kwietnia. Dodatkowo w lecie dość częstym zjawiskiem są burze i deszcze nawalne, występujące od czerwca do sierpnia i towarzyszyć im mogą silne wiatry. Warunki klimatyczne są korzystne dla rolnictwa. Świadczy o tym długi okres wegetacyjny z dostateczną liczbą opadów oraz ciepłe lata. 2.3.3 Wody powierzchniowe i podziemne Gmina Brzostek położona jest w zlewni rzeki Wisłoka, której prawobrzeżnymi dopływami są: Gogołówka, Słony, Dębrna, Kamienica, zaś lewobrzeżnymi Iźwinka i Jodłówka. Średnio roczne przepływy Wisłoki wynoszą 24 m/s. Rzeka przepływająca przez teren Gminy jest nieobwałowana, co powoduje duże zagrożenie powodziowe w okresie od czerwca do sierpnia. Na terenie gminy występowanie wód gruntowych związane jest z budową geologiczną i ukształtowaniem terenu. W czwartorzędowych osadach rzecznych i deluwialnych występują wody gruntowe w postaci sączeń lub swobodnego zwierciadła. W warstwie glin rzecznych i deluwialnych występują okresowe sączenia wód śródglinowych na różnych głębokościach od 1,5 m do 8,0 m. Woda gruntowa typu szczelinowego występuje w potrzaskanych seriach fliszowych na bardzo różnych głębokościach. 2.3.4 Świat zwierzęcy i roślinny Gmina Brzostek jest gminą zdecydowanie rolniczą o dużym nasyceniu kompleksów leśnych (25% powierzchni gminy to lasy). Na obszarach leśnych przeważają siedliska ubogie, głównie borów mieszanych. Gatunkami dominującymi są drzewa: buk i sosna zwyczajna, spośród innych gatunków na tym terenie 41 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 występują również: dąb szypułkowy, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata, jodła i modrzew europejski. W układzie zbiorowisk leśnych charakterystyczna jest strefowość będąca wyrazem zmieniających się, wraz ze wzrostem wysokości, warunków klimatycznych. Największe kompleksy leśne występują w północnej i wschodniej części Gminy. Teren Gminy jest typowym siedliskiem lasu wyżowego, którego drzewostan w stanie naturalnym składa się głównie z jodły, buka oraz dębu, natomiast w podmokłych obszarach dolin występuje las jesionowy składający się z jesionu, olchy, brzozy, dębu i świerka. Osobliwością przyrodniczą Gminy jest ponad 600 letni dąb szypułkowy, pomnik przyrody, znajdujący się w Januszkowicach. Ponadto gmina Brzostek charakteryzuje się bogactwem zarówno krzewów, jak i kwiatów leśnych. Do najważniejszych krzewów występujących na tym terenie należy zaliczyć kruszynę, natomiast z kwiatów leśnych najczęściej rośnie zawilec gajowy, konwalia majowa i szczawnik zajęczy, z mchów zaś rokitnik pospolity. Możliwości przetrwania i rozwoju fauny uwarunkowane są bogactwem nisz ekologicznych, które z kolei wynika z różnorodności i wysokiego stopnia naturalności zbiorowisk roślinnych, obecności rozległych kompleksów leśnych, mozaiki upraw rolnych, łąk i pastwisk oraz licznych zadrzewień i zakrzewień. Dlatego też gmina Brzostek charakteryzuje się bogactwem fauny. Wśród zwierząt dominują gatunki leśne łowne: sarna, jeleń, dzik, borsuk i zając szarak. Występują też objęte ochroną łasice, kuny domowe, gronostaje. Las daje schronienie większym ptakom gniazdującym wysoko na drzewach, jak bocian czarny, sokół, pustułka, myszołów. Łąki i pola uprawne zdominowane są drobną zwierzyną łowną i ptakami (bażant, kuropatwa). Z ptactwa wymienić należy również jarząbki i dudki. W rzekach i potokach żyje płoć, okoń, ukleja, szczupak, sandacz, brzana, kleń i lipień. Ptaki chronione to m.in. zięba, bogatka, trznadel, rudzik. Występują także nietoperze, jeże i ryjówki. Ponadto na terenie gminy od roku 1993 istnieje Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy o powierzchni 25 784 ha, chroni i udostępnia dla turystyki, wypoczynku i nauki unikalną przyrodę. Obejmuje tereny leżące na pograniczu Pogórza Strzyżowskiego i Dynowskiego. Na obszarze tym zlokalizowany jest również rezerwat leśno-florystyczny „Kamera” o powierzchni 38,01 ha, utworzony w 1995 r. Znajduje się on na terenie wsi 42 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Smarżowa i stanowi kompleks leśny w szczytowych partiach wzgórz zachodniej części Pogórza Strzyżowskiego. Jego osobliwością są rzadko spotykane krzewy kłokoczki południowej. 2.3.5 Bogactwa naturalne Bogactwem naturalnym Gminy są kruszywa wydobywane ze żwirowisk. Bogactwem jest także węgiel brunatny wydobywany w kopalni w Grudnej do końca 1958 roku. Kruszywa naturalne występują w dolinie Wisłoki i Kamienicy. Surowce te pozyskiwane są na skalę przemysłową. Ponadto w Woli Brzosteckiej i Opacionce występują piaski. Natomiast surowce ilaste występują w: Brzostku, Bukowej, Januszkowicach, Smarżowej, Siedliskach Bogusz, Grudnej Dolnej. 2.3.6 Tereny i obiekty prawem chronione Terenami chronionymi występującymi na obszarze gminy Brzostek są: Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy posiada powierzchnię 25 784 ha, chroni i udostępnia dla turystyki, wypoczynku i nauki unikalną przyrodę. Obejmuje tereny leżące na pograniczu Pogórza Strzyżowskiego i Dynowskiego. Najwyższe partie Pogórzy wchodzące w skład parku porastają lasy bukowo-jodłowe, należące do regla dolnego – piętra charakterystycznego dla pasm beskidzkich. Najbardziej cenne zbiorowiska buczyny karpackiej objęte zostały ochroną w formie rezerwatów przyrody „Góra Chełm” i „Herby”. Charakterystycznym elementem krajobrazu parku jest mozaika pól uprawnych wynikająca z rolniczo-leśnego charakteru parku i dużego rozdrobnienia gospodarstw. Park posiada wiele cennych zabytków: kościołów, zespołów dworskich, miejsc pamięci narodowej. Aktywną formą wypoczynku - połączonego z poznawaniem przyrody, a także piękna krajobrazu parku, może być zwiedzanie ścieżek przyrodniczych, tras rowerowych, szlaków turystycznych. 43 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Rzeźbę i barwy lasu mieszanego uzupełniają okazałe formy skalne, przełomy rzek i potoków, jak malownicze łanowe rozłogi pól uprawnych, kolorowa mozaika łąk, pastwisk i zadrzewień śródpolnych oraz rozsiane w dolinach wioski. Na kondycję przyrody parku, w którym las zajmuje 47,8% obszaru (z reguły wyższe partie), a grunty rolne 48,4%, korzystnie wpływa znaczne rozdrobnienie upraw i związane z tym zachowanie tradycyjnych form gospodarowania. Najcenniejsze są ekosystemy leśne, w wysokim stopniu naturalne, z dużym udziałem drzewostanów o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem. Przeważa w nich jodła, buk i sosna zwyczajna. Mniej liczne gatunki to dąb szypułkowy, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata i modrzew europejski. Za osobliwość należy uznać występowanie typowego dla wyższych pasm Karpat regla dolnego (450-500 m n.p.m.), budowanego przez buczynę karpacką. Niski stopień zagrożenia, zróżnicowanie warunków glebowych oraz położenie omawianego obszaru blisko granicy odmiennych stref geobotanicznych wpływa znacząco na bogactwo, różnorodność roślinności i zagęszczenie zasięgu występowania wielu gatunków. Wśród ponad 700 taksonów flory naczyniowej występuje 46 gatunków górskich z tak interesującymi roślinami, jak śnieżyczka przebiśnieg, tojad dzióbaty, miesiącznica trwała, czyściec górski, śnieżyca wiosenna i czosnek niedźwiedzi. Godne uwagi są rośliny wschodniokarpackie (np. sałatnica leśna i kostrzewa górska), zachodniokarpackie (np. przytulia okrągłolista, kosmatka żółtawa i pięciornik omszony) oraz subendemity ogólnokarpackie (żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty i lepiężnik wyłysiały). Unikalny charakter flory potwierdza występowanie ponad 40 roślin chronionych (np. widłak gwiaździsty, skrzyp olbrzymi, paprotka zwyczajna i pokrzyk wilcza jagoda). Znakomite warunki przyrodnicze tego rolniczo-leśnego terenu umożliwiają bytowanie licznym zwierzętom. Przechodzi tu naturalny rozród 226 gat. kręgowców, w tym 36 gat. ryb, 18 gat. płazów, 6 gat. gadów, ponad 50% gat. krajowych ssaków i 47% gat. krajowej fauny lęgowej ptaków. W parku, gdzie przebiega granica zasięgu 17 kręgowców lądowych, żyje 140 gat. kręgowców chronionych i liczne gatunki rzadkie umieszczone w "Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt", np. traszka karpacka, bocian czarny, orlik krzykliwy, puchacz, żołna, wilk, wydra i ryś. Z bezkręgowców spotyka się chronionego chrząszcza jelonka rogacza, 26 gat. biegaczy, 19 gat. trzmieli i szereg rzadkich motyli podlegających ochronie (np. paź żeglarz, paź królowej i tęczowiec). 44 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Rezerwaty przyrody „Kamera” Rezerwat leśno-florystyczny, częściowy, o powierzchni 38.01 ha, utworzony w 1995 r. Położenie: gmina Brzostek, wieś Smarżowa, kompleks leśny w szczytowych partiach wzgórz (421 m n.p.m.) zachodniej części Pogórza Strzyżowskiego. Cel utworzenia rezerwatu: zachowanie bogatego stanowiska rzadkiego krzewu - kłoczki południowej oraz dobrze wykształconego zbiorowiska żyznej buczyny karpackiej z wieloma gatunkami roślin górskich i chronionych, m.in.: widłaka goździstego, skrzypu olbrzymiego, buławnika mieczolistnego oraz bluszczu pospolitego. Pomniki przyrody Na obszarach leśnych Gminy znajdują się następujące pomniki przyrody: - Januszkowie - dąb szypułkowy – 600 letni, - Głobikówka - dąb szypułkowy – 200 letni, - Smarżowa - kłokoczka południowa – krzew ciepłolubny (rezerwat „Kamera”), Na obszarach leśnych Gminy znajdują się jeszcze 3 obiekty przyrody żywej i nieożywionej, które ze względu na swoje walory powinny być objęte ochroną indywidualną i otrzymać status pomnika przyrody: skałka z piaskowca serii śląskiej leśnictwo Brzostek, buk zwycz. – leśnictwo Kamienica. 2.3.7 Źródła zanieczyszczenia środowiska Tereny Gminy są wolne od zanieczyszczeń przemysłowych. Jedynym przedsiębiorstwem, które w stopniu minimalnym zanieczyszcza atmosferę jest „Poldim Dębica” S.A. Przedsiębiorstwo Drogowo-Mostowe – Kierownictwo Robót Drogowych Nr 2 w Brzostku. Zanieczyszczenia powietrza w stopniu minimalnym napływają z powietrzem z sąsiednich ośrodków przemysłowych. Emisje zanieczyszczeń do atmosfery pochodzą także z indywidualnych gospodarstw domowych wykorzystujących do opalania paliwa stałe, szczególnie do celów ogrzewczych. Ścieki częściowo oczyszczane są w istniejących oczyszczalniach (Klecie) i stanowią zasadniczy problem do rozwiązania przez władze Gminy, celem zachowania walorów przyrodniczych. 45 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Głównym źródłem hałasu jest ruch samochodowy i skupia się tylko w pobliżu dróg. Hałas o ponadnormatywnym poziomie występuje w otoczeniu szlaków komunikacji kołowej (droga krajowa Nr 73 Wiśniówka – Jasło). Do rozwiązania w zakresie zmniejszenia zanieczyszczeń na terenie Gminy są: - kompleksowe wodociągi, - kompleksowa kanalizacja i oczyszczalnia ścieków, - zastępowanie miejscowych indywidualnych kotłowni na paliwa stałe, gazowymi, ekologicznymi kotłowniami. 2.4 Gospodarka 2.4.1 Rolnictwo Zmiany, jakie zaszły w polskiej gospodarce po 1990 roku sprawiły, że wieś i rolnictwo znalazły się w gorszej sytuacji niż miasta i pozarolnicze działy gospodarki. Właściciele gospodarstw rolnych w warunkach gospodarki rynkowej stanęli wobec nieznanych im do tej pory trudności. Przyszło im zmagać się z niepewnością cen, spadkiem popytu na żywność, rosnącymi wymaganiami odnośnie jakości produkowanych płodów rolnych, rosnącymi cenami środków produkcji, jak również koniecznością poszukiwania rynku zbytu na własną rękę. Rolnictwo jest ważną dziedziną gospodarki na terenie gminy Brzostek, o czym świadczy wysoki wskaźnik powierzchni użytkowanej rolniczo. Wzrost opłacalności rolnictwa w gminie Brzostek jest ograniczony przez kilka czynników, wśród których wyróżnić można: ukształtowanie terenu, jakość gleb, warunki klimatyczne, niekorzystną strukturę obszarową oraz niewyspecjalizowaną produkcję gospodarstw rolnych. Inną zidentyfikowaną barierą opóźniającą i utrudniającą rozwój rolnictwa jest postępująca dekapitalizacja sprzętu technicznego, jak również obiektów gospodarskich. Większość gospodarstw rolnych nastawiona jest na niskotowarową, wszechstronną oraz niewyspecjalizowaną produkcję, podczas gdy rynek oczekuje na duże partie jednorodnych płodów rolnych, spełniających wysokie wymagania jakościowe. Producenci rolni przegrywają walkę konkurencyjną na rynku, ponieważ nie są w stanie skutecznie konkurować z dobrze prosperującymi, wyspecjalizowanymi gospodarstwami. Ponadto rolnicy zamieszkujący gminę nie 46 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 współdziałają ze sobą w celu poprawienia swojej sytuacji materialnej. Nie są tworzone grupy producenckie, w których funkcjonowanie z pewnością zwiększyłoby ich konkurencyjność oraz ułatwiło negocjacje z przedstawicielami zakładów przetwórczych. W istniejącej sytuacji, kiedy na terenie gminy dominują małe gospodarstwa rolne oraz występuje nadmiar siły roboczej, zasadne byłoby podejmowanie kierunków bardziej pracochłonnych, takich jak uprawa warzyw i owoców. Czystość środowiska naturalnego przemawia także za rozwojem rolnictwa ekologicznego. Za zaangażowaniem się rolników w ekologiczną produkcję przemawia również ciągły wzrost zainteresowania ludności zdrową żywnością. Na obszarach wiejskich oprócz rozwoju rolnictwa niezwykle ważny jest również rozwój pozarolniczej działalności, czyli dywersyfikacja działalności rolniczej. Istotne jest wspieranie powstawania nowych miejsc pracy w zawodach pozarolniczych pośrednio powiązanych z rolnictwem bądź jego otoczeniem. Tabela 17. Struktura użytkowania terenu w Gminie Brzostek, powiecie dębickim oraz województwie podkarpackim w 2005 r. [ha] Wyszczególnienie Gmina Brzostek powiat dębicki Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Użytki ogółem 6 515 150 220 1 145 8 030 38 454 649 5 690 4 590 49 383 635 006 11 388 163 865 123 276 933 535 województwo podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 47 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 17. Struktura użytkowania terenu w Gminie Brzostek w 2005 r. 14% 3% grunty orne sady łąki pastwiska 2% 81% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Wykres 18. Struktura użytkowania terenu w powiecie dębickim w 2005 r. 12% 9% grunty orne sady łąki pastwiska 1% 78% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 48 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 19. Struktura użytkowania terenu w województwie podkarpackim w 2005 r. 13% 18% 1% 68% grunty orne sady łąki pastwiska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Z powyższych danych wynika, iż w gminie Brzostek większość powierzchni zajmują grunty orne. Procentowo zajmują one większy obszar niż analogiczne użytki w powiecie dębickim oraz województwie podkarpackim. Drugim co do wielkości użytkiem rolnym w gminie są pastwiska, które zajmują 14% ogółu użytków, z kolei w powiecie oraz województwie drugą co do wielkości powierzchnie zajmują łąki – odpowiednio 12% i 18%. Tabela 18. Powierzchnia użytków oraz pozostałych gruntów i nieużytów w Gminie Brzostek, powiecie dębickim oraz województwie podkarpackim w 2005 r. [ha] Pozostałe grunty i Wyszczególnienie Użytki ogółem Gmina Brzostek 8 030 1 177 powiat dębicki 49 383 9 013 933 535 186 653 województwo podkarpackie nieużytki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego 49 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 We wszystkich trzech jednostkach administracyjnych ujętych w powyższej tabeli zauważyć można znaczną przewagę użytków nad pozostałymi gruntami i nieużytkami, co świadczy o rolniczym charakterze powyższych obszarów. Na terenie Gminy występują bardzo żyzne gleby i specyficzny mikroklimat, sprzyjające produkcji warzyw: kalafiora, kapusty białej, kapusty czerwonej, kapusty pekińskiej, papryki, ogórków, sałaty, wszelkich nowalijek, rozsad warzyw i kwiatów, kwiatów balkonowych i rabatowych. Ponadto dobry stan środowiska naturalnego regionu stwarza warunki do prowadzenia produkcji zdrowej żywności. Gospodarka rolna nosi wyraźne cechy przeszłości społeczno-politycznej regionu. Słaby rozwój przemysłu na tych terenach nie pozwalał na wchłonięcie powstałych na wsi nadwyżek siły roboczej. Na terenie Gminy Brzostek występują zróżnicowane warunki glebowe. Dominują gleby średnich klas bonitacyjnych (II, IV, V kl.). Udział gleb najlepszych (I i II kl.) i najgorszych jest niewielki. Pomimo takiego zróżnicowania ogółem warunki gruntowe, jak i przyrodnicze są korzystne do produkcji rolnej. Pewne ograniczenia stwarzają stoki o nachyleniu powyżej 25% oraz występujące liczne osuwiska. Potrzeby wapnowania dotyczą 69 % powierzchni użytków rolnych i 17% w stopniu ograniczonym. Tylko 4% użytków rolnych w Gminie nie wymaga wapnowania. Duży udział gleb kwaśnych wymagających wapnowania spowodowany jest jakością gleb, jak również wskazuje na stosowanie nawozów sztucznych i ich form w zależności od składu granulometrycznego gleby. Zawartość metali ciężkich w glebie jest dopuszczalna, ponadto nie stwierdza się zanieczyszczenia gleb. Monitoring gleb i jego prowadzenie jest niezbędnym elementem do prowadzenia rolnictwa. 2.4.2 Leśnictwo Lasy odgrywają istotną rolę w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów. Gmina Brzostek wykazuje 24,80 procentowy wskaźnik lesistości. Dla porównania średnia lesistość powiatu dębickiego wynosi 14,80%, województwa podkarpackiego 37,20%, natomiast średnia lesistość kraju to 29,10%. 50 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 20. Lesistość w Gminie Brzostek, powiecie dębickim, województwie podkarpackim oraz Polsce w 2009 r. 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Polska województwo podkarpackie powiat dębicki gmina Brzostek Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Zieleń jest ważnym elementem kompozycyjno - przestrzennym gminy Brzostek. Pełni rolę zaplecza wypoczynkowego, zdrowotnego i dekoracyjnego, nie tylko dla mieszkańców gminy, ale również dla mieszkańców pobliskiego miasta Dębicy, którzy przyjeżdżają do gminy na wypoczynek sobotnio - niedzielny. Tabela 19. Powierzchnia gruntów leśnych w gminie Brzostek w 2009 r. Forma własności lasów Grunty leśne publiczne ogółem Grunty leśne prywatne Suma Powierzchnia gruntów leśnych w ha 1 359,4 1 689,2 3 033,9 % 44,81% 55,68% 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Powierzchnia gruntów leśnych w 2009 r. na terenie gminy Brzostek wynosiła 3033,9 ha. Występujące na terenie gminy lasy w większości są własnością prywatną - 55,68%. Własność publiczna natomiast stanowi 44,81% powierzchni gruntów leśnych. 51 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 20. Struktura powierzchni gruntów nieleśnych zalesionych i przeznaczonych do zalesienia w gminie Brzostek w 2009 r. Struktura powierzchni gruntów nieleśnych zalesionych i przeznaczonych do zalesienia Zalesienia lasy publiczne ogółem Zalesienia prywatne Ogółem Powierzchnia w ha % 0,0 19,6 19,6 0,00 % 100,00% 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Z powyższej tabeli wynika, iż wszystkie zalesienia w 2009 r. w gminie Brzostek wykonane były na terenach prywatnych. 2.4.3 Działalność gospodarcza W gminie Brzostek na koniec 2009 r. zarejestrowanych było 459 podmiotów gospodarczych z przewagą małych firm usługowych, handlowych oraz produkcyjnych. Tabela 21. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD w 2006 r. Rodzaj działalności gospodarczej Wyszczególnienie rolnictwo, leśnictwo, przemysł i łowiectwo i rybactwo budownictwo powiat dębicki 115 1871 6054 Gmina Brzostek 4 112 343 usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Na terenie gminy Brzostek przeważają podmioty gospodarcze należące do sektora prywatnego. Wśród jednostek sektora publicznego zdecydowaną większość stanowią państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego (32 podmioty). Natomiast wśród jednostek sektora prywatnego dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (427 podmiotów): Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo - 4 Górnictwo i wydobywanie - 0 Przetwórstwo przemysłowe - 47 52 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych - 0 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją - 1 Budownictwo - 64 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle - 120 Transport i gospodarka magazynowa - 70 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi - 9 Informacja i komunikacja - 2 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa - 9 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości - 4 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna - 16 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca - 9 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne - 14 Edukacja - 30 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna -10 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją -16 Pozostała działalność usługowa - 34 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby - 0 Organizacje i zespoły eksterytorialne – 0 Tabela 22. Podmioty gospodarcze wg zatrudnienia w Gminie Brzostek w 2009 r. Zatrudnienie Podmioty w gminie Brzostek 0-9 10-49 50-249 250 i więcej Ilość 428 30 1 0 Procent 93,25% 6,54% 0,22% 0,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Z powyższej tabeli wynika, iż zdecydowana większość podmiotów gospodarczych działających w gminie jest mikro przedsiębiorstwami, zatrudniającymi 53 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 0-9 osób. Nieco ponad 6% w gminie stanowią małe przedsiębiorstwa, gdzie pracuje od 10 do 49 osób. W gminie znajduje się jedynie 1 średnie przedsiębiorstwo, natomiast duże podmioty na tym obszarze nie występują. Do najważniejszych pracodawców w gminie Brzostek należą następujące podmioty gospodarcze: "Poldim Dębica" S.A. Przedsiębiorstwo Drogowo-Mostowe Kierownictwo Robót Drogowych nr 2 w Brzostku Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Krakowie – oddział w Brzostku Piekarnia GS Samopomoc Chłopska Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe "EKIW" Samodzielny Gminny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Brzostku P.H.U. "AMA" Stacja Paliw Płynnych Anna Artur Majewscy W gminie Brzostek w roku 2010 zarejestrowanych zostało 47 podmiotów gospodarki narodowej. W poniższym zestawieniu widać w ramach których sekcji i działów PKD powstało najwięcej nowych podmiotów: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo - 2 Górnictwo i wydobywanie - 0 Przetwórstwo przemysłowe - 5 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych - 0 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją - 0 Budownictwo - 12 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle - 11 Transport i gospodarka magazynowa - 6 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi - 1 Informacja i komunikacja - 0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa - 1 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości - 0 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna - 2 54 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca - 0 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne - 0 Edukacja - 1 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna -3 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją - 0 Pozostała działalność usługowa - 3 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby - 0 Organizacje i zespoły eksterytorialne – 0 Corocznie w gminie Brzostek powstaje kilkadziesiąt podmiotów gospodarczych, które podejmują próbę prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. Jednak wiele z nich po niedługim czasie działania zostaje zamknięta. Jednym z czynników jest brak popytu na świadczone przez firmę usługi. Ponadto istotnym czynnikiem hamującym powstawanie oraz rozwój przedsiębiorczości jest również brak wiedzy ekonomicznej w zakresie prowadzenia własnej działalności gospodarczej, jak również zmieniające się przepisy. Barierą okazują się nie tylko problemy ze zbytem oraz dystrybucją towarów, ale także postępujące ubożenie ludności oraz niechęć do podjęcia ryzyka. Wymienione czynniki hamujące są powodem nie zagospodarowania istniejących na terenie gminy zasobów. Niewątpliwie szansą na dalszy rozwój gminy oraz na ograniczenie poziomu bezrobocia są mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Niezwykle ważne jest powstawanie nowych podmiotów gospodarczych, jak również dbałość o ekonomiczną kondycję już istniejących. 2.4.4 Turystyka Gmina Brzostek to obszar atrakcyjny pod względem turystycznym, nie tylko ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze, ale także na zabytki przeszłości. Brzostek 55 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Obiektami o szczególnym znaczeniu dla historii miasta są: Neoklasycystyczny kościół parafialny wzniesiony w latach 1814 - 1816. Neogotycka kaplica pod wezwaniem św. Anny, znajduje się na cmentarzu parafialnym w Brzostku. Neoklasycystyczna kaplica z początku XIX wieku położona na rynku, Kaplica słupowa z XVII wieku, wzniesiona na miejscu potyczki z wojskami Rakoczego. Siedliska Bogusz Na uwagę w zabudowie wsi zasługują: Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny zbudowany w latach 1908 - 1912 w stylu neogotyckim, Zespół Dworsko – Parkowy z XIX wieku, Kaplica neogotycka z 1860 roku ufundowana przez Ludwikę z Boguszów Gorayską, Murowana kapliczka z 1861 roku stojąca przy drodze Siedliska-Bogusz - Kamienica Dolna, Pomnik Grunwaldzki stojący na skrzyżowaniu drogi z Siedlisk do Głobikówki, Kapliczka słupowa wzniesiona przez rodzinę Lewickich w drugiej połowie XIX wieku, Kapliczka stojąca przy drodze do Głobikówki z 1885 r. Januszkowice W zachowanym układzie przestrzennym Januszkowic szczególnie warte uwagi są następujące elementy: Zespół Dworsko – Parkowy z XVIII wieku obejmujący swym zasięgiem Winną Górę, Kaplica dworska (obecnie cmentarna) wraz z dzwonnicą z 1857 roku, Dzwonnica koło kościoła. Klecie Na uwagę w zabudowie wsi zasługują m.in.: 56 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Cmentarz z I wojny światowej z 1918 roku wraz z neogotycką kaplicą z 1890 roku wybudowaną na miejscu byłego kościoła, Wczesnośredniowieczna Osada. Przeczyca Obiekty o znaczeniu historycznym: Dwór murowany z końca XIX wieku, położony niedaleko kościoła przy drodze do Jodłowej ze starym spichlerzem i parkiem, Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Wniebowziętej neogotycki, murowany z 1906 roku, Kaplica grobowa z 1884 roku, fundowana przez Grzegorza Kaputa, Kapliczka przy drodze do Jodłowej z XVIII wieku, Wczesnośredniowieczne grodzisko. Smarżowa W zabudowie Smarżowej na uwagę zasługuje : Dwór drewniany z końca XIX wieku, z parkiem dworskim. Głobikówka W zachowanym układzie przestrzennym Głobikówki szczególnie warte uwagi są następujące elementy: Kapliczka słupowa wzniesiona na planie trójkąta około 1870 roku przez Lewickich, Spichlerz, Drzewostan wokół stawu. Ponadto na terenie Gminy znajdują się także kapliczki zabytkowe: w Grudnej Górnej, Nawsiu Brzosteckim, Bukowej, Skurowej, Kamienicy Dolnej, Gorzejowej oraz Zawadce Brzosteckiej. Atrakcyjność turystyczną gminy oprócz zabytków przeszłości oraz warunków naturalnych podkreślają również wartości kulturowe. Gmina Brzostek posiada dogodne warunki do rozwijania turystyki oraz agroturystyki. Możne stanowić atrakcyjne miejsce czynnego wypoczynku dla amatorów turystki pieszej i rowerowej. 57 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Gmina Brzostek posiada słabo rozwiniętą infrastrukturę okołoturystyczną. Obecnie na terenie Gminy funkcjonuje około 30 gospodarstw agroturystycznych, dysponującymi własnymi miejscami noclegowymi. Atrakcyjność turystyczna gminy nie została dotąd w pełni wykorzystana dla rozwoju funkcji obsługi turystyki pobytowej, rekreacji sezonowej i wypoczynku mieszkańców sąsiadujących miast. 2.4.5 Środowisko otoczenia biznesu W gminie Brzostek środowisko otoczenia biznesu jest stosunkowo słabo rozwinięte. Istnieje tutaj m.in. Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Gminy Brzostek. Stanowi ono bardzo cenny zalążek inicjatyw rozwoju gospodarczego w zakresie rozwoju i promocji możliwości inwestycyjnych Gminy, rozwoju przedsiębiorczości i powstawaniu małych i średnich przedsiębiorstw. Stowarzyszenie przejawia pozytywne inicjatywy w aplikacji środków z Unii Europejskiej na prowadzenie szkoleń, zmierzających do przełamania barier świadomościowych mieszkańców i rozpoczynania działalności gospodarczej na własny rachunek. Ponadto w gminie funkcjonuje m.in. Bank Spółdzielczy Rzemiosła Kraków oddział w Brzostku, w którym okoliczni mieszkańcy oraz przedsiębiorcy mogą uzyskać kredyty na cele konsumpcyjne, rolnicze, rolniczo-preferencyjne, inwestycyjne dla działalności gospodarczej oraz obrotowe w ramach działalności gospodarczej. Z uwagi na to, że możliwości finansowe banku są ograniczone mieszkańcy gminy zmuszeni są ubiegać o wyższe sumy kredytów i pożyczek w innych bankach. 2.5 Infrastruktura techniczna 2.5.1 Układ drogowy System komunikacji stanowi jeden z podstawowych elementów zagospodarowania układu przestrzennego gminy. Spełnia on w stosunku do niego funkcję usługową, która polega na zaspokojeniu podstawowych potrzeb w zakresie przewozu ludzi i towarów. Sprawne funkcjonowanie systemu komunikacji jest 58 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 czynnikiem decydującym o szybkości rozwoju danego regionu. Atrakcyjna komunikacja oznacza dobrą dostępność nawet przy zwiększonej ruchliwości ludności poruszającej się własnym samochodem. Sieć drogową na terenie Gminy Brzostek tworzą drogi powiatowe, gminne oraz krajowe. Zarządcami dróg, do właściwości których należą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, są następujące organy administracji rządowej i samorządowej: dróg powiatowych – Zarząd Powiatu, dróg gminnych – Burmistrz. Długość sieci drogowej w gminie Brzostek wynosi 179,6 km, na którą składają się następujące rodzaje dróg: drogi gminne – 109 km drogi powiatowe – 57,7 km drogi krajowe – 12,9 km Droga krajowa przebiegająca przez gminę posiada nr 73 Wiśniówka – Jasło i na terenie gminy ma długość 12,9 km. Jest to droga o dużym nasileniu ruchu samochodowego, w tym ciężarowego, w kierunku polsko-słowackiego przejścia granicznego Barwinek-Vyšnỳ Komárnik. Na przełomie 2006 r. zmodernizowano drogę i w związku z realizacją tego zadania z inicjatywy gminy wzdłuż drogi powstały chodniki dla pieszych m.in. w Bukowej Kleciach, Zawadce Brzosteckiej, Kamienicy Dolnej. Przez teren gminy przebiega 57,7 km dróg powiatowych, na które składają się następujące odcinki: nr 1317 Kamienica Dolna – Grudna Górna nr 1323 Frysztak – Klecie nr 1319 Brzostek – Smarżowa nr 1312 Zawadka Brzostecka – Jodłowa nr 1316 Głobikowa – Siedliska-Bogusz nr 1296 Dębica – Wielopole Skrzyńskie nr 1322 Brzostek – Opacionka nr 1318 Brzostek – Siedliska-Bogusz nr 1321 Brzostek – Skurowa nr 1320 Cieszyna – Kamienica Górna 59 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Stan większości dróg powiatowych jest zły. Wymagają one pilnie modernizacji i dostosowania do standardów określonych dla tego rodzaju dróg. Gmina zarządza drogami o łącznej długości 109 km. Stan ogólny dróg gminnych jest dobry. W ostatnich latach duża ich ilość została zmodernizowana, niemniej jednak ciągle w tym zakresie są jeszcze duże potrzeby. Aktualny układ komunikacyjny Gminy Brzostek jest stosunkowo dobrze rozwinięty. Zastrzeżenia natomiast może budzić niedostosowanie sieci dróg (na wielu odcinkach) do standardów technicznych i wymogów ruchu (wąskie drogi, zbyt małe promienie łuków, nienormatywne spadki, zły stan techniczny nawierzchni itp.). Na terenie Gminy brak organizacji ruchu pieszego i rowerowego (niewiele jest ścieżek rowerowych oraz chodników). Stan techniczny dróg gminnych należy ocenić jako średni. Gmina od wielu już lat inwestuje w rozwój własnej infrastruktury drogowej dbając o jej jakość i stan techniczny. nawierzchni, Jednak a w wiele dróg niektórych wymaga przypadkach jeszcze gruntownej wzmocnienia modernizacji podbudowy. Drogi wewnętrzne w zdecydowanej większości stanowią drogi gruntowe, pełniące funkcje dojazdową do pól i obszarów leśnych. Instytucją odpowiedzialną za utrzymanie infrastruktury dróg powiatowych jest Zarząd Dróg Powiatu Dębickiego, będący jednostką Starostwa Powiatowego w Dębicy. 2.5.2 Gospodarka wodna Gmina Brzostek należy do stosunkowo słabo wyposażonych w infrastrukturę techniczną. Warunki naturalne słabej wodonośności gruntu na terenie Gminy utrudniają budowę dużych ujęć, a ujęcia z rzeki lub potoków wymagają kosztownych inwestycji. Gminę pozostawia się na indywidualnych poborach wody z możliwością budowy małych, grupowych ujęć użyteczności publicznej. Główne kierunki rozwoju w zakresie zaopatrzenia w wodę to realizacja zbiorczych systemów wodociągów celem stopniowego przejścia zaopatrzenia mieszkańców w wodę z przydomowych studni kopanych lub wierconych na pobór dobrej jakości wody, uzdatnionej, ze zbiorczej sieci wodociągowej. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę na terenie gminy Brzostek oparte jest w dużej mierze na wodociągach grawitacyjnych zagrodowych oraz studniach indywidualnych. Do 60 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 największych wodociągów grawitacyjnych należą wodociągi w: Bukowej, Zawadce Brzosteckiej, Przeczycy, Kamienicy Dolnej, Kleciach, Januszkowicach i Grudnej Górnej. Na terenie gminy Brzostek z sieci wodociągowej korzystają mieszkańcy Brzostku, Zawadki Brzosteckiej, Kamienicy Dolnej część mieszkańców Kleci i Nawsia Brzosteckiego. Długość sieci rozdzielczej wynosi 71,6 km. Tabela 23. Długość sieci wodociągowej w Gminie Brzostek Rok Długość sieci wodociągowej rozdzielczej bez przyłączy (km) 2006 43,7 2007 60,2 2008 62,5 2009 71,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Na terenie gminy Brzostek znajduje się ujęcie wody podziemnej zlokalizowane w dolinie Wisłoki w Brzostku. Na ujęciu aktualnie eksploatowane są dwie studnie głębinowe, z których woda tłoczona jest do uzdatniania. Dobowa zdolność urządzeń uzdatniania wynosi Qśrd=540 m3/d. Proces uzdatniania wody odbywa się poprzez napowietrzanie, odżelazianie, odmanganianie i chlorowanie. Do sieci podłączonych jest 821 budynków. Mieszkańcy pozostałych miejscowości gminy korzystają z indywidualnych studni i wodociągów grawitacyjnych. Z sieci wodociągowej korzystają mieszkańcy Brzostku i część mieszkańców Kleci, Nawsia Brzosteckiego, Zawadki Brzosteckiej, Kamienicy Dolnej. Tabela 24. Zużycie wody w Gminie Brzostek Rok Zużycie wody 2006 64 800 m³ 2007 66 600 m³ 2008 65 500 m³ Źródło: Urząd Miejski w Brzostku 61 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 21. Zużycie wody na mieszkańca w Gminie Brzostek na tle powiatu i województwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego 2.5.3 Gospodarka ściekowa Zwodociągowanie wytwarzanych w gminy spowodowało zwiększenie ilości ścieków gospodarstwach domowych. Wytworzone ścieki niejednokrotnie przechowywane są w bezodpływowych zbiornikach i usuwane indywidualnie, niestety nie zawsze zgodnie z obowiązującymi przepisami ochrony środowiska. Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych są ścieki komunalne i w mniejszym stopniu przemysłowe. Znaczący wpływ mają również spływy powierzchniowe, szczególnie z terenów stanowiących grunty orne. Siecią kanalizacji na terenie gminy Brzostek są objęte dwie miejscowości: Brzostek i Klecie. W gminie natomiast długość sieci kanalizacyjnej rozdzielczej – bez przyłączy wynosi 22,1 km. 62 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 25. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Brzostek Rok Długość sieci kanalizacyjnej rozdzielczej bez przyłączy (km) 2006 20,1 2007 20,1 2008 20,3 2009 22,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Ścieki z tych miejscowości systemem kanalizacyjnym odprowadzane są do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Kleciach. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Wisłoka. Mieszkańcy pozostałych miejscowości gromadzą produkowane ścieki w zbiornikach wybieralnych (szambach), okresowo opróżnianych. Zgodnie z ewidencją zbiorników bezodpływowych prowadzoną przez Urząd Miejski w Brzostku na terenie gminy znajduje się 1096 zbiorników. Rocznie na obiektach oczyszczania ścieków powstaje ok. 25 Mg osadów ściekowych, które w latach 2007- 2008 były rolniczo wykorzystywane, a od 2009 roku osady te odbiera Przedsiębiorstwo Gospodarowania Odpadami Sp. z o.o. W 2009 r. powstało 46 Mg osadów ściekowych, a w 2010 r. aż 173 Mg. W zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych transportu nieczystości ciekłych na terenie Gminy Brzostek przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie jest Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o.w Jaśle oraz Zakład Gospodarki Komunalnej w Brzostku. Nieczystości ciekłe pochodzące ze zbiorników bezodpływowych odbierane przez MPGK Sp. z o. o. w Jaśle transportowane są do stacji zlewnej Oczyszczalni Ścieków w Jaśle, a odbierane przez ZGK w Brzostku na oczyszczalnię w Kleciach. Obecnie do kanalizacji podłączonych jest 556 budynków. Brzostek skanalizowany jest w ok. 50%, Klecie w ok. 60%. Na terenie gminy funkcjonują 2 oczyszczalnie ścieków: Miniblok M-9 w Kleciach oraz oczyszczalnia biologiczna w Siedliskach-Bogusz. 63 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 26. Ilość gospodarstw podłączonych do sieci kanalizacyjnej w Gminie Brzostek Rok Ilość gospodarstw podłączonych do kanalizacji (szt.) 2006 490 2007 497 2008 510 2009 556 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego 2.5.4 Gospodarowanie odpadami W gminie Brzostek istnieje 1 podmiot zajmujący się zbieraniem i transportem odpadów komunalnych. Podmiotem tym jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Brzostku. Szacunkowa ilość odpadów komunalnych powstających w Gminie Brzostek wynosi 1594,32 Mg. 2.5.5 Gazyfikacja Gmina Brzostek posiada stosunkowo wysoki stopień gazyfikacji, procentowa ilość domów podłączonych do sieci gazowej wynosiła w 2009 r. 76,8 %. W województwie podkarpackim wskaźnik ten był nieco niższy i wynosi 71,8 %, a w całej Polsce był już dużo niższy – 52,6 %. Natomiast długość gazowej sieci rozdzielczej wynosiła 145,7 km. Przez teren gminy w kierunku północ-południe biegnie jeden gazociąg wysokich ciśnień. Najważniejsze dane dotyczące sieci gazowej w gminie Brzostek przedstawia poniższa tabela. 64 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 27. Sieć gazowa w gminie Brzostek w 2009 r. Wyszczególnienie Długość czynnej sieci ogółem Długość czynnej sieci przesyłowej Długość czynnej sieci rozdzielczej w km Czynne połączenia do budynków mieszkalnych Odbiorcy gazu Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem Zużycie gazu w tys. m3 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 Ludność korzystająca z sieci gazowej Jednostka miary Liczba km 190 594 km 12 357 km 178 237 szt. 2 623 gosp. dom. 2 406 gosp. dom. 392 tys. m3 1 094,10 tys. m3 245,0 osoba 10 032 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Wykres 22. Zużycie gazu w gospodarstwach domowych na mieszkańca w Gminie Brzostek na tle powiatu i województwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego 2.5.6 Elektryfikacja 65 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Energia elektryczna dostarczana jest do Gminy poprzez linie elektroenergetyczne średniego napięcia 15 kV. Sieć elektroenergetyczna Gminy jest dobrze rozwinięta. Sieć ta wymaga jednak miejscami rozbudowy i modernizacji. Przez teren gminy przebiegają trzy linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia. Strefa bezpieczeństwa od istniejących linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia 110 kV wynosi 20 m od osi (pas 40 m), od linii elektroenergetycznych średniego napięcia 15 kV wynosi 7,5 m (pas 15 m). Gmina Brzostek posiada dobrze rozwiniętą sieć elektroenergetyczną opartą na systemie linii średniego napięcia 15 kV. Stacje transformatorowe znajdują się w każdej miejscowości. Linie elektroenergetyczne napowietrzne 400 kV o długości 13,8 km przebiegają przez miejscowości: Kamienica Dolna, Przeczyca, Zawadka Brzostecka, Brzostek, Klecie, Bukowa, Januszkowice, których zarządzającym są Polskie Sieci Elektroenergetyczne. 2.5.7 Telekomunikacja Na terenie Gminy Brzostek operatorem stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej jest Telekomunikacja Polska S.A. Są to sieci telekomunikacyjne kablowe i napowietrzne. Teren Gminy w przeważającej części znajduje się w zasięgu wszystkich działających na rynku operatorów telefonii komórkowej. Tabela 28. Abonenci podłączeni do sieci telefonicznej na terenie gminy Brzostek w 2010 r. Liczba Wyszczególnienie abonentów ogółem Liczba Liczba abonentów abonentów indywidualnych biznesowych Procentowa wartość abonentów indywidualnych Gmina Brzostek 2160 1961 199 90,79 % powiat dębicki 28209 24212 3997 85,83 % 464926 392255 72671 84,37 % województwo podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Komunikacji Elektronicznej 66 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Z powyższej tabeli wynika, iż najwyższy odsetek abonentów indywidualnych jest w gminie Brzostek – 90,79 %, co wynika ze stosunkowo małej ilości podmiotów gospodarczych na tym obszarze. Wskaźnik ten dla powiatu dębickiego oraz województwa podkarpackiego wynosi odpowiednio 85,83 % oraz 84,37 %. Tabela 29. Użytkownicy posiadający stacjonarny dostęp szerokopasmowy do internetu na terenie gminy Brzostek w 2010 r. Liczba Wyszczególnienie abonentów ogółem Liczba Liczba abonentów abonentów indywidualnych biznesowych Procentowa wartość abonentów indywidualnych Gmina Brzostek 797 697 100 87,45 % powiat dębicki 11231 9964 1267 88,72 % 141967 129573 12394 91,27 % województwo podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Komunikacji Elektronicznej Z powyższej tabeli wynika, iż najwyższy odsetek użytkowników posiadających stacjonarny dostęp szerokopasmowy do internetu jest w gminie Brzostek – 87,45 %, co wynika ze stosunkowo małej ilości podmiotów gospodarczych na tym obszarze. Wskaźnik ten dla powiatu dębickiego oraz województwa podkarpackiego wynosi odpowiednio 88,72 % oraz 91,27 %. 2.5.8 Budownictwo Warunki mieszkaniowe stanowią jeden z głównych elementów kształtujących warunki życia na danym terenie. Zabudowa gminy Brzostek obejmuje zabudowę zakładową, zagrodową oraz mieszkaniową - jednorodzinną. Ogólnie zasoby mieszkaniowe w gminie (stan na 2009 r.) wynosiły 3 264 mieszkań o łącznej powierzchni wynoszącej 278 294 m2 w 12 846 izbach. Zdecydowana większość, bo blisko 98% istniejącej na terenie gminy zabudowy mieszkaniowej jest własnością prywatną osób fizycznych. Zaledwie 2% stanowi własność zakładów pracy, gminy lub innych podmiotów. 67 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Tabela 30. Zasoby mieszkaniowe w gminie Brzostek na przestrzeni lat 20062009 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 Mieszkania 3 218 12 564 3 235 12 661 3 256 12 793 3 264 12 846 272 193 274 286 277 243 278 294 Izby Powierzchnia użytkowa mieszkań Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Średnia powierzchnia mieszkania na terenie gminy Brzostek wynosi 85,26 m 2, a średnia powierzchnia izby 21,66 m2, w województwie odpowiednio 78,34 m 2 i 19,69 m2. Średnia liczba izb w mieszkaniu wynosi 3,94 i jest na porównywalnym poziomie jak w całym województwie (3,98). Wykres 23. Liczba mieszkań w gminie Brzostek na przestrzeni lat 2003-2009 3 280 3 260 3 240 3 220 3 200 3 180 3 160 3 140 3 120 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Z roku na rok obserwuje się systematyczny wzrost liczby mieszkań. Budowa domów jednorodzinnych to dominująca forma inwestycji mieszkaniowej na terenie gminy. Tendencja wzrostu na rynku budowlanym utrzymuje się m.in. z uwagi na 68 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 stabilny rozwój gospodarczy, pozytywne prognozy rozwoju gospodarki oraz wzrost dostępności kredytów hipotecznych. 2.5.9 Ciepłownictwo Gmina Brzostek nie posiada sieci ciepłowniczej. Na terenie gminy funkcjonują małe, lokalne kotłownie. Generalnie ogrzewanie obiektów oparte jest na bazie rozwiązań indywidualnych, takich jak piece lub wewnętrzne instalacje centralnego ogrzewania. Najczęściej stosowanym paliwem jest węgiel, drewno, gaz. Na terenie gminy brak jest obiektów wykorzystujących odnawialne źródła energii. Część mieszkańców używa drewna, nie posiadają oni jednak specjalnych pieców przystosowanych do spalania biomasy. 2.6 Infrastruktura społeczna 2.6.1 Oświata i wychowanie Oświata to jedna z kluczowych dziedzin zarówno w wymiarze ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Im bardziej wykształcone społeczeństwo, tym szybciej i lepiej potrafi się przystosować do realiów dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej i społecznej. Na terenie gminy Brzostek funkcjonują następujące jednostki stanowiące bazę oświatową: Szkoła Podstawowa w Brzostku, Szkoła Podstawowa w Gorzejowej, Szkoła Podstawowa w Grudnej Górnej, Szkoła Podstawowa w Kamienicy Dolnej, Szkoła Podstawowa w Kamienicy Górnej, Szkoła Podstawowa w Przeczycy, Szkoła Podstawowa w Smarżowej, Zespół Szkół w Januszkowicach, Zespół Szkół w Nawisu Brzosteckim, Zespół Szkół w Siedliskach-Bogusz, 69 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Gimnazjum w Brzostku. Tabela 31. Liczba uczniów, oddziałów oraz nauczycieli w poszczególnych placówkach oświatowych w gminie Brzostek Liczba Liczba Liczba nauczycieli uczniów nauczycieli (w etatach) na oddział na oddział 34,25 20,38 2,14 Placówka Liczba uczniów Liczba oddziałów SP w Brzostku SP w Gorzejowej SP w Grudnej Górnej SP w Kamienicy Dolnej SP w Kamienicy Górnej SP w Przeczycy SP w Smarżowej ZS w Januszkowicach ZS w Nawsiu Brzosteckim ZS w SiedliskachBogusz Gimnazjum w Brzostku 326 16 51 6 10,61 8,5 1,77 64 6 9,55 10,67 1,59 58 6 10,18 9,67 1,7 74 6 9,11 12,33 1,52 77 6 11,56 12,83 1,93 47 6 10,28 7,83 1,71 142 9 16,68 15,78 1,85 138 9 18,31 15,33 2,03 289 14 28,34 20,64 2,02 269 12 24,06 22,42 2,01 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Brzostku W szkołach podstawowych i gimnazjach w gminie Brzostek uczy się 1535 uczniów w 96 oddziałach. Szkoły te podporządkowane samorządowi gminnemu funkcjonują w oparciu o podział terenu gminy na rejony szkolne, co łączy się z organizacją dowozu uczniów z odległych miejscowości. Wychowanie przedszkolne na obszarze gminy realizowane jest przez jedno przedszkole i dziesięć oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, co przedstawia tabela poniżej. Tabela 32. Liczba przedszkolaków oraz oddziałów przedszkolnych w gminie Brzostek Placówka Liczba Liczba Liczba 70 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 przedszkolna przedszkolaków oddziałów 40 16 24 19 21 28 16 41 2 1 1 1 1 2 1 2 przedszkolaków na oddział 20 16 24 19 21 14 16 20,5 25 1 25 30 2 15 75 3 25 Brzostek Gorzejowa Grudna Górna Kamienica Dolna Kamienica Górna Przeczyca Smarżowa Januszkowice Nawsie Brzosteckie Siedliska-Bogusz Przedszkole w Brzostku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Brzostku Do przedszkoli w gminie Brzostek uczęszcza 335 dzieci, które uczą się w 11 oddziałach. Istniejące przedszkola oraz oddziały przedszkolne są niezwykle potrzebne z uwagi na to, że od samego początku przygotowują dzieci do życia. Uczą je samodzielności, otwartości na drugiego człowieka, a także tego, jak współpracować z innymi. Poprzez umiejętnie skomponowaną zabawę przygotowują młodych ludzi do tego, aby w przyszłości mogły sprostać licznym wyzwaniom choćby w postaci wyboru zawodu oraz podjęcia pracy. Rola placówek przedszkolnych w kształtowaniu osobowości młodego człowieka jest bardzo istotna. Wszystkie szkoły podstawowe wyposażone są w pracownie komputerowe. Natomiast wśród gimnazjów jedynie połowa z nich wyposażona jest w takie pracownie. Stopień komputeryzacji w szkołach przedstawia poniższa tabela. Tabela 33. Komputeryzacja w szkołach gminy Brzostek na koniec 2009 roku Wyszczególnienie Ilość komputerów Ilość pracowni komputerowych Ilość komputerów podłączonych do Internetu Uczniowie przypadający na jeden komputer Szkoły podstawowe 170 10 152 7,61 Gimnazja 41 2 41 19,55 Ogółem 211 12 193 X Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego 71 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Analizując dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące wyposażenia placówek oświatowych w gminie Brzostek w komputery stwierdzono, że: w szkołach podstawowych funkcjonuje 10 pracowni komputerowych wyposażonych łącznie w 170 komputerów, z których 152 podłączonych jest do Internetu, na 1 komputer w szkołach podstawowych przypada 7,61 uczniów, w gimnazjach uczniowie w ramach zajęć z informatyki korzystają z 2 pracowni komputerowych wyposażonych w 41 komputerów, z których 41 podłączonych jest do Internetu, na 1 komputer w gimnazjach przypada 19,55 uczniów. W wielu placówkach oświatowych konieczne stało się przeprowadzenie remontów oraz modernizacji z uwagi na pogarszający się w miarę upływu czasu ich stan techniczny. Niezbędny jest również zakup różnego rodzaju nowoczesnych pomocy dydaktycznych, które wywierają ogromny wpływ na jakość oraz skuteczność kształcenia młodych mieszkańców gminy Brzostek. Uczniowie z terenu gminy po ukończeniu nauki w gimnazjach mają możliwość kontynuowania nauki w szkołach ponadgimnazjalnych m.in. zlokalizowanych na terenie powiatu dębickiego: I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Władysława Jagiełły w Dębicy, II Liceum Ogólnokształcące im. J. Twardowskiego w Dębicy, Zespół Szkół Zawodownych nr 1 im. Jana Pawła II w Dębicy, Zespół Szkół nr 2 im. E. Kwiatkowskiego w Dębicy. 2.6.2 Służba zdrowia W zakresie ochrony zdrowia i życia na terenie gminy funkcjonuje Samodzielny Gminny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Brzostku, w skład którego wchodzą: Ośrodek Zdrowia w Brzostku, Wiejski Ośrodek Zdrowia w Smarżowej. W 2007 r. oddano do użytku budynek Ośrodka Zdrowia w Smarżowej, który zapewnia lepszy dostęp do usług medycznych. W ośrodku tym (wym. 25,0 m x 13,0 m) znajduje się gabinet lekarza rodzinnego, pediatry, gabinet stomatologiczny, 72 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 rehabilitacyjny i zabiegowy. Główne wejście do budynku zaprojektowano z dostępem dla osób niepełnosprawnych. W Samodzielnym Gminnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Brzostku zatrudnione są 24 osoby (w tym 7 lekarzy), natomiast we Wiejskim Ośrodku Zdrowia w Smarżowej zatrudnionych jest 5 osób (w tym 1 lekarz). Mieszkańcy wsi Januszkowice i Opacionka objęci są z kolei opieką medyczną filii Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Kołaczycach. Na terenie gminy funkcjonują trzy apteki: dwie w Brzostku i jedna w Smarżowej. Ponadto w gminie Brzostek znajduje się 2 apteki oraz 1 punkt apteczny wymienione poniżej: Apteka Vita w Brzostku, Apteka na Węgierskiej 2 w Brzostku, Punkt Apteczny Vita w Smarżowej. Najbliższe szpitale znajdują się w odległym o 18,5 km Jaśle (Szpital Specjalistyczny w Jaśle) lub odległej o 25 km Dębicy (Szpital Powiatowy w Dębicy). To właśnie w placówkach medycznych zlokalizowanych w wymienionych miastach mieszkańcy gminy mogą korzystać ze specjalistycznego poradnictwa oraz badań. Większą dostępność do usług medycznych umożliwiają prywatne gabinety lekarskie, jednak tylko nieliczni mieszkańcy mogą pozwolić sobie na korzystanie z usług tego typu placówek. Na terenie gminy Brzostek nie funkcjonują prywatne placówki ochrony zdrowia. 2.6.3 Opieka społeczna Opieka Społeczna sprawowana jest przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Brzostku. Ośrodek realizuje zadania własne i obowiązkowe z zakresu pomocy społecznej oraz zadania zlecone gminie z zakresu pomocy społecznej. Zadania zlecone gminy wiążą są z wypłacaniem zasiłków stałych, wyrównawczych i okresowych, jak również rent socjalnych, zasiłków z zakresu ochrony macierzyństwa, zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych, a także świadczeniem pomocy na rzecz kombatantów. Podstawowym celem działania Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej jest rozpoznawanie potrzeb rodzin i osób indywidualnych w celu ich 73 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 zaspokajania oraz zapewnienia im godziwego poziomu życia. Ośrodek prowadzi także działania zmierzające do usamodzielniania się osób oraz rodzin w celu zwiększenie ich stabilizacji życiowej oraz poziomu integracji ze środowiskiem. Ośrodek zajmuje się przyznawaniem i wypłacaniem świadczeń rodzinnych, zaliczek alimentacyjnych oraz egzekwowaniem należności od dłużników alimentacyjnych zgodnie z Ustawą o świadczeniach rodzinnych i Ustawą o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej. Do zadań Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej należą ponadto: analizowanie rozpoznanych potrzeb mieszkańców gminy, analizowanie uwarunkowań środowiskowych dla celów pomocy społecznej, przygotowywanie planów rozwoju wszelkich świadczeń z tytułu pomocy społecznej, bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń w formie pieniężnej, rzeczowej i usługowej, współpraca z gminnymi i poza gminnymi organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz społeczności lokalnej, aktywizacja środowiska lokalnego na rzecz pomocy społecznej. Do głównych powodów przyznawania pomocy społecznej w 2007 r. w Gminie Brzostek należało: ubóstwo, pomoc dla 711 rodzin, potrzeba ochrony macierzyństwa 0 rodzin, bezrobocie, pomoc dla 620 rodzin, niepełnosprawność, pomoc dla 104 rodzin, długotrwała choroba, pomoc dla 208 rodzin, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, pomoc dla 166 rodzin, alkoholizm, pomoc dla 10 rodzin. 2.6.4 Sport Początki sportu w gminie Brzostek datuje się na początek XX wieku, kiedy to powstawały pierwsze organizacje, które popierały rozwój fizyczny młodzieży. W 74 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 okresie międzywojennym również działały w Brzostku organizacje o charakterze kulturalno-sportowym. Po zakończeniu II wojny światowej starano się przywracać normalność we wszystkich dziedzinach życia, w tym również zorganizować ponownie życie sportowe. Jak w wielu innych wsiach i miastach założono w 1946 r. Ludowy Zespół Sportowy. Działały tutaj sekcje piłki nożnej, piłki siatkowej, narciarska, ale największe sukcesy osiągnęła sekcja tenisa stołowego, działająca od pierwszych lat istnienia klubu. województwa Najpierw tenisowa rzeszowskiego, drużyna następnie w "Brzostowianki" lidze grała okręgowej w lidze województwa tarnowskiego. Dwukrotnie udało się jej wejść do ligi międzyokręgowej. Obecnie w Gminie Brzostek działa Ludowy Klub Sportowy „Brzostowianka” w Brzostku z sekcjami piłki nożnej i tenisa stołowego. Ponadto na terenie gminy Brzostek działa Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji, w skład którego wchodzi stadion wraz z zapleczem hotelowym. 2.6.5 Infrastruktura kulturalna Ważną instytucją przyczyniającą się do kształtowania życia kulturalnego gminy Brzostek jest Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku, w ramach którego działają: Dom Kultury w Brzostku Gminna Biblioteka Publiczna w Brzostku z trzema filiami w: Grudnej Górnej, Kamienicy Górnej i Siedliskach-Bogusz oraz oddziałem dla dzieci W Domu Kultury w Brzostku prowadzona jest działalność dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych, która obejmuje: klub, siłownię, centrum kształcenia na odległość na wsiach, teatrzyk „Biedronki” oraz kółko plastyczne, muzyczne i szachowe. Prowadzony jest również aerobik dla dorosłych i dzieci, kurs tańca dla dzieci i młodzieży oraz zajęcia Prywatnej Szkoły Muzycznej w Jaśle. Od 1999 roku działa tu również Kapela Ludowa „Brzostowianie”. Ww. placówki mają na celu organizowanie życia kulturalnego na terenie całej gminy oraz upowszechnianie kultury jako czynnika wpływającego na zwiększenie poziomu życia mieszkańców, poszanowanie i ochronę dziedzictwa kulturowego oraz czynnika promującego gminę w regionie, kraju oraz na świecie. Instytucje te 75 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 aktywizują lokalną społeczność do uczestniczenia w różnych formach życia artystycznego oraz kulturalnego. Prowadzone są tutaj różnego rodzaju przeglądy, konkursy i wystawy. Odbywają się także cykliczne imprezy kulturalne, np. „Dni Ziemi Brzosteckiej” czy „Dożynki Gminne”. Działalność oświatowych i istniejącej kulturalnych sieci bibliotecznej okolicznych służy mieszkańców. zaspokajaniu Biblioteki potrzeb publiczne uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury, a ponadto gromadzą opracowują, przechowują oraz udostępniają materiały biblioteczne. Organizowane są również spotkania z pisarzami. Na terenie gminy Brzostek działalność prowadzą 4 placówki biblioteczne. W 2009 r. z tutejszych zbiorów skorzystało 1 773 czytelników wypożyczając łącznie 33,6 tys. woluminów. Tabela 34. Placówki biblioteczne w gminie Brzostek w 2009 r. Wypożyczenia Liczba w woluminach ludności na Placówki Wyszczególnienie Księgozbiór Czytelnicy biblioteczne 1 placówkę w na 1 tys. czytelnika biblioteczną Gmina Brzostek 4 43 377 1 773 33,6 19,0 3 268 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku wraz z Towarzystwem Miłośników Ziemi Brzosteckiej i Radą Miejską wydaje od 1990 roku czasopismo „Wiadomości Brzosteckie” (od października 2001 roku – miesięcznik). Centrum Kultury i Czytelnictwa współpracuje również z sołectwami gminy Brzostek, kołami gospodyń, jednostkami Ochotniczej Straży Pożarnej, szkołami, Towarzystwem Miłośników Ziemi Brzosteckiej, Związkiem Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, Ludowym Klubem Sportowym, Związkiem Emerytów i Rencistów oraz z ośrodkami kultury z powiatu dębickiego, a także od wielu lat zaprzyjaźnionymi ośrodkami z Dukli, Dydni, Frysztaka, Nowego Żmigrodu, Wielopola Skrzyńskiego i Wiśniowej. Działalność kulturalna wśród młodzieży prowadzona jest również w szkołach podstawowych i gimnazjach poprzez wszelkiego rodzaju grupy recytatorskie, teatrzyki dla dzieci i młodzieży. 76 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 2.6.6 Organizacje społeczne Na terenie gminy Brzostek funkcjonują liczne organizacje społeczne. Poza formalnie istniejącymi organizacjami pozarządowymi na terenie gminy Brzostek działają również inne, które nie posiadają osobowości prawnej. Mieszkańcy gminy przy wsparciu ze strony władz samorządowych tworzą liczne organizacje społeczne oraz kapele i zespoły artystyczne. Organizacje te poprzez swoją działalność chronią dorobek materialny i kulturalny poprzednich pokoleń. Najważniejszymi organizacjami społecznymi w gminie są: Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Gminy Brzostek – stowarzyszenie liczy 19 członków, misja organizacji to edukacja obywatelska społeczności lokalnej, rozwijanie, umacnianie i propagowanie aktywności społeczności lokalnej, działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego oraz promocja gminy. Głównymi obszarami działania stowarzyszenia są: przeciwdziałanie bezrobociu i rozwój gospodarczy; doradztwo zawodowe i poradnictwo; szkolenia i podnoszenie kwalifikacji; reprezentowanie interesów bezrobotnych i grup zawodowych; nauka, kultura i ekologia; działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna. Stowarzyszenie Dorośli Dzieciom w Nawsiu Brzosteckim - Cele statutowe organizacji to: działanie na rzecz wszechstronnego rozwoju Zespołu Szkół w Nawsiu Brzosteckim, organizowanie działań na rzecz edukacji wczesnoszkolnej dla dzieci w wieku 0-6 lat, prowadzenie kursów edukacyjnych, zajęć, szkoleń, imprez, obozów sportowych, turystycznych, rehabilitacyjnych i kulturalnych oraz innych działań dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych, szeroko rozumianą działalność kulturalną, w tym działania na rzecz zachowania i rozwoju lokalnej tożsamości, tradycji, obyczajów i dóbr kultury, organizowanie pomocy i opieki dla osób starszych i niepełnosprawnych, organizowanie wsparcia dla rodzin w trudnej sytuacji, wspieranie działań społecznych i zawodowych kobiet wiejskich, organizowanie i prowadzenie działań na rzecz rozwoju infrastruktury wsi, wspieranie rozwoju gospodarczego wsi, ochronę przyrody i krajobrazu, tworzenie nowych miejsc pracy, tworzenie lokalnych systemów stypendialnych, wspieranie aktywnego uczestnictwa mieszkańców wsi w Unii Europejskiej, działalność na rzecz upowszechnienia turystyki, sportu, rekreacji oraz aktywnego wypoczynku, prowadzenie działalności wydawniczej, podejmowanie w 77 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 ramach obowiązujących przepisów wszelkich przedsięwzięć związanych z rozwojem wsi. Stowarzyszenie „Razem w Przyszłość” - organizacja podejmuje działania na rzecz: wspierania oświaty, edukacji i nauki, kultury, dziedzictwa kulturowego, sportu, bezpieczeństwa, tolerancji, walki z nałogami, ochrony środowiska, europeistyki, przedsiębiorczości, wyrównania szans grup słabszych lub zagrożonych społecznym wykluczeniem. Oprócz inicjowanych przez siebie przedsięwzięć Stowarzyszenie współdziała z wieloma instytucjami i organizacjami dla osiągnięcia wspólnych celów (tj. Warsztaty Terapii Zajęciowej, Gminny Ośrodek Kultury, Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku, Powiatowy Urząd Pracy, Parafia Brzostek, Urząd Miasta i Gminy Brzostek). Stowarzyszenie „Razem w Przyszłość” działa aktywnie realizując projekty w ramach Programu Integracji Społecznej i Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, prowadząc zajęcia dla dzieci specjalnej troski, warsztaty integracyjne, wyjazdy, wycieczki, imprezy plenerowe i uroczystości lokalne. Stowarzyszenie Wspierania Edukacji w Zespole Szkół w Siedliskach-Bogusz – Celem istnienia stowarzyszenia jest wspieranie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju: społecznego, oświatowego, kulturalnego i gospodarczego wsi SiedliskaBogusz, Smarżowa, Gorzejowa, Kamienica Górna, Grudna Górna i Grudna Dolna, Głobikówka. Organizacja realizuje ten cel poprzez: działanie na rzecz wszechstronnego rozwoju Zespołu Szkół w Siedliskach-Bogusz organizowanie działań na rzecz edukacji; szeroko rozumianą działalność kulturalną, w tym działania na rzecz zachowania i rozwoju lokalnej tożsamości, tradycji, obyczajów i dóbr kultury; organizowanie i prowadzenie działań na rzecz rozwoju infrastruktury wsi; ochronę przyrody i krajobrazu; tworzenie lokalnych systemów stypendialnych; wspieranie aktywnego uczestnictwa mieszkańców wsi w Unii Europejskiej i przeciwdziałanie negatywnym skutkom integracji europejskiej i globalizacji; promocję zdrowia i zdrowego stylu życia w jak najszerszym rozumieniu tych pojęć; działalność na rzecz upowszechnienia turystyki, sportu, rekreacji oraz aktywnego wypoczynku; prowadzenie działalności wydawniczej. Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej - jako stowarzyszenie zostało zarejestrowane 29 sierpnia 1988 r. na bazie działającego od 1983 roku Klubu Miłośników Ziemi Brzosteckiej. Z inicjatywy ks. prof. dr hab. Bogdana Stanaszka – Honorowego Obywatela Brzostku, utworzono Towarzystwo w 80. rocznicę powstania Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej w Brzostku. Nawiązuje ono do tamtej organizacji 78 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 działającej w poprzednim stuleciu. Głównym celem TMZB jest troska o zabytki, walory krajobrazowe oraz wszechstronny rozwój Brzostku i okolic pod każdym względem. Przez cały okres swojego istnienia stowarzyszenie prowadzi działalność w oparciu o całkowicie społeczne zaangażowanie członków, którzy w różny sposób przyczynili się do realizacji statutowych zadań i nadal dbają o swoją Małą Ojczyznę. Stowarzyszenie na rzecz Osób Potrzebujących „Nieść Nadzieję" w Brzostku - Działanie organizacji skierowane jest na osoby niepełnosprawne i dzieci oraz młodzież z rodzin patologicznych, prowadzone są szkolenia dla nauczycieli wychowujących młodych ludzi z problemami. Głównym obszarem działań Stowarzyszenia jest pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie ich szans. Podkarpackie Towarzystwo Konne jako Stowarzyszenie powołane zostało w Brzostku 22 stycznia 2011 roku przez hodowców i miłośników koni z terenu gminy Brzostek. Jego głównym celem jest popularyzacja szeroko rozumianej turystyki konnej, integracja lokalnych hodowców koni, działalność edukacyjna ukierunkowana na praktyczne zastosowanie w hodowli nowoczesnych rozwiązań. Istotnym elementem jest także kultywowanie tradycji kawaleryjskich oraz działalność dla pożytku publicznego. Bazą Stowarzyszenia stały się: Stajnia Ułańska w Brzostku oraz stajnia „Świerkowe Rancho" w Kamienicy Dolnej. Istotną rolę odgrywają też rolnicy-hodowcy koni z gminy Brzostek, którzy już aktywnie włączyli się w działalność organizacji. Uczniowski Klub Sportowy „Kyokushin Karate” w Brzostku – Klub został w dniu 6 lutego 2006 r., za sprawą Tomasza Mendonia (obecny prezes klubu) oraz Roberta Kolbusza (obecny wiceprezes). Klub rozwija się prężnie w ostatnich latach, na zajęcia uczęszcza coraz więcej dzieci i młodzieży oraz coraz częściej pojawiają się wyniki sportowe z rywalizacji na turniejach organizowanych przez Polski Związek Karate oraz Podkarpacki Okręgowy Związek Karate. Ukoronowaniem działalności klubu była organizacja w dniu 12.12.2009 r. I Mikołajkowego Turnieju Karate o Puchar Burmistrza Miasta Brzostku. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż zawodnicy z Brzostku zajęli w klasyfikacji końcowej II miejsce drużynowo. Nie bez znaczenia w działalności Uczniowskiego Klubu Sportowego Kyokushin Karate w Brzostku jest pomoc którą otrzymano od Burmistrza Miasta Brzostku Pana Leszka Bieńka oraz Dyrektor Publicznej Szkoły Podstawowej w Brzostku Pani Marii Przebiędy. 79 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Uczniowski Klub Sportowy „Spartakus” - Uczniowski Klub Sportowy „SPARTAKUS” powstał w 1996r. na rzecz uczniów Publicznej Szkoły Podstawowej w Brzostku. Zarejestrowany jest w prowadzonej przez Starostę Powiatu Dębickiego Ewidencji Stowarzyszeń Kultury Fizycznej pod nr 24. Celem działalności Klubu jest planowanie i organizacja pozaszkolnego życia sportowego uczniów, angażowanie ich do różnorodnych form aktywności ruchowej oraz współzawodnictwa sportowego. Realizowane zajęcia służą wszechstronnemu rozwojowi sprawności fizycznej ze szczególnym uwzględnieniem funkcji zdrowotnych. Dzięki nim uczniowie mogą w sposób aktywny i czynny spędzać swój wolny czas, będący alternatywą biernego wypoczynku. Dysponuje 2 salami gimnastycznymi oraz nowo oddanym obiektem sportowym powstałym w ramach rządowego projektu ORLIK 2012, w skład którego wchodzi boisko do piliki nożnej, koszykowej i siatkowej oraz kort tenisowy. Ma on więc bardzo dobre warunki oraz zaplecze sportowe, które wykorzystywane są do realizacji w/w zadań. Poza wymienionymi wyżej organizacjami na terenie gminy Brzostek funkcjonują jeszcze: Koło Gospodyń w Brzostku, Ochotnicza Straż Pożarna w Brzostku, Ochotnicza Straż Pożarna w Nawisu Brzosteckim, Ochotnicza Straż Pożarna w Siedliskach-Bgusz, Ochotnicza Straż Pożarna w Skurowej, Ochotnicza Straż Pożarna w Opacionce, Ochotnicza Straż Pożarna w Grudnej Górnej, Ochotnicza Straż Pożarna w Grudnej Dolnej, Ochotnicza Straż Pożarna w Januszkowicach „Działy”, Ochotnicza Straż Pożarna Januszkowicach „Wieś”, Ochotnicza Straż Pożarna w Bukowej, Ochotnicza Straż Pożarna Zawadce Brzosteckiej, Ochotnicza Straż Pożarna w Kamienicy Górnej. 2.7 Dochody i wydatki gminy Brzostek 80 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Budżet jest finansowym wyrazem i instrumentem polityki gospodarczej gminy. Dochody i wydatki gminy Brzostek jak również poziom zadłużenia w latach 2004 – 2009 przedstawia poniższa tabela. Tabela 35. Dochody i wydatki budżetu gminy Brzostek w latach 2004-2009 (w tys. zł) Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Dochody 19 005 22 545 27 445 30 112 34 206 35 322 Wydatki 19 948 21 214 28 083 29 798 35 892 37 771 Dochody ogółem na 1 mieszkańca gminy 1,45 1,73 2,11 2,30 2,62 2,70 Wydatki ogółem na 1 mieszkańca gminy 1,53 1,62 2,16 2,28 2,75 2,89 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego Wykres 24. Dochody i wydatki budżetu gminy Brzostek w latach 2004-2009 (w tys. zł) 81 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 40 000 35 000 30 000 25 000 Dochody Wydatki 20 000 15 000 10 000 5 000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego 3. WYNIKI ANKIET W badaniu ankietowym możliwość udziału mieli wszyscy mieszkańcy Gminy Brzostek. W ankietyzacji wzięło udział 161 osób w różnym wieku oraz z różnym wykształceniem. Kobiety stanowiły 52,98%, natomiast mężczyźni 47,02%. Najliczniejszą grupą wiekową wśród ankietowanych były osoby w wieku 41-50 lat, stanowiąc 29,68% badanych, osoby w wieku 51-60 lat - 23,87% oraz osoby w wieku 31-40 lat, które stanowiły 18,71% badanych. Najmniej liczebną grupę, bo tylko 3,87%, stanowili mieszkańcy gminy Brzostek poniżej 21 roku życia. 82 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 25. Ankietowani według wieku Źródło: Opracowanie własne Biorąc pod uwagę edukację, ankietowani najczęściej reprezentowali wykształcenie średnie 52,05% oraz zawodowe – 23,29%. Wykształcenie wyższe deklarowało 19,83%, natomiast podstawowe 4,79% badanych. Wykres 26. Ankietowani według wykształcenia Źródło: Opracowanie własne 83 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Analizując aktywność zawodową ankietowanych, zauważyć można, iż 30,77% z nich pracuje w firmach prywatnych. Nieco mniej liczną grupą stanowiącą 19,87% badanych są pracownicy przedsiębiorstw państwowych, emeryci i renciści - 16,67%, nieaktywni zawodowo i bezrobotni – 8,97%. Najmniej liczne grupy stanowili: uczniowie i studenci – 4,49% oraz pracujący na stanowiskach kierowniczych w przedsiębiorstwach państwowych - 4,49%. Wykres 27. Ankietowani według aktywności zawodowej Źródło: Opracowanie własne Respondenci zamieszkują w gospodarstwach domowych różnej wielkości. Najczęściej wymieniane to gospodarstwa liczące do 5-6 osób (46,84%), 3-4 osób (41,14%). Zamieszkanie w gospodarstwie liczącym powyżej 7 osób deklarowało 8,86% badanych. 84 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 28. Ankietowani według wielkości zamieszkiwanego gospodarstwa domowego Źródło: Opracowanie własne Zdecydowana większość badanych (45,57%) zamieszkuje w gospodarstwach domowych, gdzie dochód na członka rodziny nie przekracza do 500 zł. 34,18% respondentów deklaruje natomiast dochód od 500 do 1000 zł na osobę. Zdecydowanie mniejszą grupą są osoby zamieszkujące gospodarstwa, gdzie dochód na mieszkańca kształtuje się od 1000 do 2000 zł (16,46%). Jedynie 3,80% badanych określa dochód per capita na większy niż 2000 zł. 85 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 29. Ankietowani według dochodu na członka rodziny Źródło: Opracowanie własne Pytanie nr 1 - Jak ocenia Pan/Pani warunki życia w Gminie? L.p. Skala ocen 1. 2. 3. 4. bardzo dobre dobre zadawalające złe Razem Procent udzielonych odpowiedzi 11,80% 42,24% 40,99% 4,97% 100% Analiza danych uzyskanych z ankiet wskazuje, iż 42,24% respondentów ocenia warunki życia w gminie jako dobre, a 40,99% jako zadowalające. Jedynie 11,80% ankietowanych określa je jako bardzo dobre, natomiast 4,97% jako złe. 86 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Wykres 30. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie nr 1 Źródło: Opracowanie własne Pytanie nr 2 - Proszę ocenić wymienione elementy na terenie Gminy Brzostek? L.p. Wyszczególnienie 1 2 3 4 5 Średnia ważona 7,01% 3,82% 2,18 1. Lokalny rynek pracy 2. Opieka społeczna 10,13% 27,85% 34,81% 24,05% 3,16% 2,82 3. Opieka zdrowotna 13,84% 27,04% 30,19% 25,16% 3,77% 2,78 4. Bezpieczeństwo mieszkańców 6,29% 23,90% 35,22% 29,56% 5,03% 3,03 5. Edukacja przedszkolna 20,89% 18,35% 29,11% 22,15% 9,49% 2,81 6. Szkolnictwo podstawowe 3,16% 13,92% 26,58% 35,44% 20,89% 3,57 7. Szkolnictwo gimnazjalne 11,88% 16,88% 38,13% 26,25% 6,88% 2,99 8. Dostępność do kultury i rozrywki 15,38% 25,00% 28,21% 24,36% 7,05% 2,83 9. Dostępność do sportu i rekreacji 4,49% 25,64% 28,21% 32,05% 9,62% 3,17 10. Stan dróg 13,55% 23,87% 26,45% 32,26% 3,87% 2,89 31,21% 34,39% 23,57% 87 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 11. Stan środowiska naturalnego 3,85% 13,46% 28,85% 44,87% 12. Dostęp do internetu 3,90% 8,44% 13. Placówki usługowe 14. Warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej 8,97% 3,42 21,43% 33,12% 33,12% 3,83 3,27% 13,07% 22,88% 34,64% 26,14% 3,67 5,92% 14,47% 36,18% 34,21% 3,26 9,21% Analiza danych uzyskanych na podstawie pytania drugiego wskazuje, iż elementami najwyżej ocenionymi przez ankietowanych są: - Dostęp do internetu – 3,83 - Placówki usługowe – 3,67 - Szkolnictwo podstawowe – 3,57 Natomiast elementami, które respondenci ocenili na najniższym poziomie są: - Lokalny rynek pracy – 2,18 - Opieka zdrowotna – 2,78 - Edukacja przedszkolna – 2,81 Pytanie nr 3 - Proszę zaznaczyć maksymalnie trzy z niżej wymienionych obszarów, które zdaniem Pani/Pana są największym atutem Gminy? L.p. 1. Przedmiot oceny Procent udzielonych odpowiedzi 80,75% 3. Walory krajobrazowe Kultywowanie zwyczajów oraz tradycji Dogodna komunikacja 4. Prorozwojowa polityka gminy 6,83% 5. Dobra baza oświatowa 18,63% 6. Wykształcenie mieszkańców Dobry stan środowiska naturalnego Infrastruktura techniczna Zainteresowanie przedsiębiorców 14,91% 2. 7. 8. 9. 23,60% 54,66% 16,77% 13,04% 4,35% 88 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 10. Dobry dostęp do internetu 18,01% 11. Inny 0,00% Według 80,75 % respondentów największym atutem gminy są walory krajobrazowe. Ponad połowa ankietowanych (54,66 %) opowiedziało się również za dogodną komunikacją. Wysoko oceniane były również: - kultywowanie zwyczajów oraz tradycji - 23,60%, - dobra baza oświatowa - 18,63%, - dobry dostęp do internetu - 18,01%, - dobry stan środowiska naturalnego - 16,77%. Pytanie nr 4 - Proszę zaznaczyć maksymalnie trzy z niżej wymienionych obszarów, które zdaniem Pani/Pana są największym problemem Gminy? L.p. Przedmiot oceny Procent udzielonych odpowiedzi 1. Zanieczyszczone środowisko Słabo rozwinięta sieć 2. przedszkoli 3. Patologie społeczne 29,81% 4. Przestępczość 2,48% 5. Brak miejsc pracy Słaby dostęp do opieki 6. społecznej Słaby dostęp do opieki 7. zdrowotnej 8. Niski poziom edukacji Słabo rozwinięta baza 9. turystyczna i rekreacyjnowypoczynkowa 10. Zły stan dróg 90,68% 11. Dostęp do internetu Inny: Słaba sieć kanalizacyjna i 12. wodociągowa 0,00% Bezsprzecznie największym problemem 7,45% 10,56% 5,59% 11,18% 3,73% 29,19% 28,57% 1,86% Gminy Brzostek według ankietowanych jest brak miejsc pracy, który wskazało 90,68% respondentów. Drugim 89 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 co do wielkości problemem jest słabo rozwinięta sieć przedszkoli. Temat ten poruszony został przez 29,81% badanych. Na trzecim miejscu uplasował się problem „słabo rozwinięta baza turystyczna i rekreacyjno-wypoczynkowa” wskazany przez 29,19% respondentów. Następne w kolejności wymieniane były: - zły stan dróg - 28,57%, - słaby dostęp do opieki zdrowotnej - 11,18%, - patologie społeczne - 10,56%, - zanieczyszczone środowisko – 7,45%. Pytanie nr 5 - Które zdaniem Pani/Pana działania powinny być realizowane w pierwszej kolejności (proszę zaznaczyć maksymalnie pięć)? L.p. Przedmiot oceny Procent udzielonych odpowiedzi 1. Remonty i budowa dróg Nakłady inwestycyjne na 2. szkoły Budowa infrastruktury przy 3. drogach 4. Wspieranie przedsiębiorców Wspieranie organizacji 5. pozarządowych Nakłady na inwestycje 6. turystyczne Budowa i modern. budynków 7. służby zdrowia Zwiększenie oferty edukacyjnej 8. szkół 9. Zwiększanie estetyki gminy Współpraca z miastami 10. partnerskimi Wspieranie działań 11. artystycznych, kulturowych. i promocja gminy Rozszerzenie oferty opieki 12. przedszkolnej 13. Dostęp do internetu 89,44% 14. Zwiększenie pomocy socjalnej Inny: Rozbudowa sieci 15. kanalizacyjnej i wodociągowej 4,97% 9,32% 30,43% 22,98% 9,32% 43,48% 3,11% 5,59% 37,27% 10,56% 22,36% 14,29% 0,62% 4,35% 90 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Działaniem, które powinno zostać zrealizowane w pierwszej kolejności według respondentów jest remont i budowa dróg (89,44%). Drugim działaniem wskazanym przez ankietowanych są nakłady na inwestycje turystyczne (43,48%). Z kolei na trzecim miejscu uplasowały się działania związane ze zwiększeniem estetyki gminy (37,27%). Następne w kolejności wymieniane były: - budowa infrastruktury przy drogach - 30,43%, - wspieranie przedsiębiorców - 22,98%, - wspieranie działań artystycznych, kulturowych. i promocja gminy - 22,36%, - rozszerzenie oferty opieki przedszkolnej - 14,29%. Pytanie nr 6 - Jakie problemy społeczne zdaniem Pani/Pana należy rozwiązać w pierwszej kolejności (proszę zaznaczyć maksymalnie trzy)? L.p. Przedmiot oceny Procent udzielonych odpowiedzi 1. Przestępczość 1,24% 2. Bezrobocie 91,93% 3. Bieda 16,15% 4. Przemoc w rodzinie 4,35% 5. Narkomania Niedobór organizacji 6. pomagających w znalezieniu pracy Mała aktywność środowisk 7. lokalnych Brak dostępu do nowoczesnej 8. technologii 9. Emigracja młodych 2,48% 19,88% 26,71% 4,97% 66,46% 10. Inny: Słaba sieć kanalizacyjna 1,86% 11. Inny: Brak dostępu do basenu 0,62% Najpoważniejszym problemem społecznym w gminie jest z pewnością bezrobocie, wskazane przez 91,93% respondentów. Równie poważnym problemem w gminie jest emigracja młodych (66,46%). Natomiast trzecie miejsce zajął problem 91 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 małej aktywności środowisk lokalnych (26,71%). Następne w kolejności wymieniane przez responentów były: - niedobór organizacji pomagających w znalezieniu pracy - 19,88%, - bieda - 16,15%, - brak dostępu do nowoczesnej technologii - 4,97%, - przemoc w rodzinie - 4,35%. Pytanie nr 7 - Jakie kierunki rozwoju z wymienionych poniżej są według Pani/Pana najważniejsze (proszę zaznaczyć maksymalnie pięć)? L.p. Procent udzielonych odpowiedzi Przedmiot oceny Poprawa infrastruktury drogowej Rozwój infrastruktury 2. turystycznej 3. Sprawne urzędy 1. 73,91% 42,86% 9,94% 4. Edukacja 7,45% 5. Promocja kultury regionalnej Poprawa bazy sportowo6. rekreacyjnej Zwiększenie dostępu 7. kształcenia 8. Wspieranie przedsiębiorczości Wspieranie działalności 9. usługowej Promocja obszarów, 10. produktów Rozbudowa sieci 11. telekomunikacyjnej 12. Promocja gminy Stworzenie bazy przetwórstwa 13. płodów rolnych Rozbudowa sieci 14. kanalizacyjnej Uregulowanie gospodarki 15. odpadami 13,66% Najważniejszym kierunkiem rozwoju w 42,24% 10,56% 21,74% 10,56% 21,12% 3,11% 6,83% 21,12% 56,52% 9,32% Gminie Brzostek według ankietowanych jest poprawa infrastruktury drogowej wskazana przez 73,91% 92 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 respondentów. Na drugim miejsu uplasowała się rozbudowa sieci kanalizacyjnej (56,52%). Z kolei trzecie miejsce zajął rozwój infrastruktury turystycznej, wskazany przez 42,86% ankietowanych. Następne w kolejności wymieniane były: - poprawa bazy sportowo-rekreacyjnej - 42,86%, - wspieranie przedsiębiorczości - 21,74%, - promocja obszarów, produktów - 21,12%, - stworzenie bazy przetwórstwa płodów rolnych - 21,12%. Pytanie nr 8 - Czy według Pani/Pana w Gminie Brzostek istnieje dotąd niewykorzystany potencjał? Proszę krótko opisać rodzaj potencjału, jego dotychczasowe wykorzystanie oraz propozycję nowego wykorzystania. L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Przedmiot oceny Budynek GOSIR - wymagający remontu Walory krajobrazowe, które można wykorzystać poprzez rozwój infrastruktury turystycznej Mała aktywność lokalnych środowisk Wspieranie przedsiębiorczości Czyste środowisko i duże bezrobocie można wykorzystać zwiększając ilość upraw i areałów w gminie Stadion w Grudnej Górnej 7. Położenie gminy Poprawa jakości szkolnictwa podstawoweg poprzez 8. zwiększenie ilości pozalekcyjnych zajęć artystycznych dla dzieci. 9. Brak promocji gminy Uregulowanie stanu prawnego budynków/pustostanów w 10. gminie w celu adaptacji ich dla lokale pod działalność gospodarczą Procent udzielonych odpowiedzi 5,66% 48,11% 0,94% 5,66% 0,94% 0,94% 3,77% 6,60% 5,66% 2,83% 93 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Lepsze wykorzystanie infrastruktury sportowej poprzez organizację większej liczby imprez sportowych Przetwórstwo płodów rolnych Organizacja większej ilości zajęć w Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku Promocja tradycji i kultury Renowacja zabytków i ich udostępnienie Budowa zakładu segregacji odpadów oraz usprawnienie systemu kanalizacji Młodzi wykształceni ludzie 6,60% 0,94% 3,77% 1,89% 0,94% 1,89% 0,94% 18. Poprawa stanu dróg 0,94% 19. Brak 0,94% Ankietowani widzą największy niewykorzystany potencjał gminy w walorach krajobrazowych, które można wykorzystać poprzez rozwój infrastruktury turystycznej, taką odpowiedź zaznaczyło 48,11% respondentów. Na drugim i trzecim miejscu ex aequo ankietowani wskazali lepsze wykorzystanie infrastruktury sportowej poprzez organizację większej liczby imprez sportowych oraz poprawę jakości szkolnictwa podstawowego poprzez zwiększenie ilości pozalekcyjnych zajęć artystycznych dla dzieci (6,60%). Następne w kolejności wymieniane przez responentów były: - budynek GOSIR - wymagający remontu - 5,66%, - wspieranie przedsiębiorczości - 5,66%, - brak promocji gminy - 5,66%, - położenie gminy - 3,77%, - organizacja większej ilości zajęć w Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku 3,77%. Pytanie nr 9 - Proszę wskazać kluczowy element, z którego Gmina może być dumna? 94 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 L.p. Przedmiot oceny Procent udzielonych odpowiedzi 1. Boisko „Orlik” 8,51% 2. Czyste środowisko naturalne Sprawny Urząd Miejski w 3. Brzostku Środowiskowy Dom 4. Samopomocy w Brzostku Gmina nie posiada nic z czego 5. mogłaby być dumna 6. Walory krajobrazowe Wykształceni i przedsiębiorczy 7. mieszkańcy 8. Zabytki gminy 7,45% 2,13% 7,45% 4,26% 28,72% 14,89% 8,51% 9. Dobra komunikacja 3,19% 10. Folklor tradycje 3,19% 11. Lokalna gazeta Baza oświatowa szkolnictwa 12. podstawowego Dostęp do nowoczesnych form 13. kształcenia 14. Infrastruktura drogowa 1,06% 15. Niska przestępczość 1,06% 16. Straż pożarna Odzyskanie praw miejskich 17. przez Brzostek 18. Promocja gminy 1,06% 3,19% 2,13% 1,06% 1,06% 1,06% Elementem, z którego mieszkańcy gminy są najbardziej dumni są walory krajobrazowe, które wskazało 28,72% ankietowanych. Na drugim miejscu uplasowali się wykształceni i przedsiębiorczy mieszkańcy - 14,89%, natomiast na trzecim i czwartym ex aequo Boisko „Orlik” oraz zabytki gminy, które wskazane były przez 8,51% responedentów. Następne w kolejności wymieniane były: - Czyste środowisko naturalne - 7,45%, - Środowiskowy Dom Samopomocy w Brzostku - 7,45%, - Gmina nie posiada nic z czego mogłaby być dumna - 4,26%. 95 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 4. ANALIZA SWOT Analiza uwarunkowań rozwojowych SWOT, mająca postać analizy silnych i słabych stron gminy oraz szans i zagrożeń, została opracowana na podstawie: zdiagnozowanej w pierwszej części Strategii sytuacji społeczno – gospodarczej gminy Brzostek, wyników ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców gminy oraz na podstawie przeprowadzonych konsultacji społecznych. Analizie poddane zostały następujące strefy: 1. Gospodarcza 2. Infrastruktury technicznej i społecznej 3. Środowiska przyrodniczego 4. Społeczna W sposób szczegółowy wyznaczono dla tych obszarów podstawowe mocne i słabe strony wynikające z uwarunkowań wewnętrznych oraz szanse i zagrożenia wynikające z uwarunkowań zewnętrznych, czyli czynników niezależnych od mieszkańców i władz gminy. 4.1 Strefa gospodarcza SŁABE STRONY MOCNE STRONY Działające Stowarzyszenia Promocji i Rozwoju Gminy Brzostek Przychylność władz dla istniejącej i powstającej przedsiębiorczości Duże zasoby siły roboczej Przewaga przedsiębiorstw prywatnych Wolne tereny z przeznaczeniem pod inwestycje Tradycje i duże doświadczenie w produkcji rolnej Dobra jakość gleb Możliwość dywersyfikacji działalności rolniczej w kierunku agroturystyki, której sprzyjają warunki przyrodnicze i kulturowe Możliwość rozwoju rolnictwa Niski wskaźnik przedsiębiorczości Słaba kondycja finansowa małych i średnich przedsiębiorstw Trudności w pozyskaniu przez firmy kapitału na inwestycje Małe zróżnicowanie prowadzonej na terenie gminy działalności gospodarczej Małe gospodarstwa rolne Rozproszenie podaży produktów rolnych wynikające z rozdrobnienia gospodarstw i małej skali produkcji towarowej Niski poziom specjalizacji produkcji rolniczej Słaba współpraca miejscowych odbiorców z producentami rolnymi Ograniczony rynek zbytu na 96 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 ekologicznego Duży kompleks leśny oraz możliwość jego turystycznego wykorzystania ZAGROŻENIA SZANSE Rosnący popyt na dobra i usługi Możliwość wykorzystania wsparcia finansowego UE przez firmy na inwestycje rozwojowe, doradztwo w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej Możliwość wykorzystania potencjału pobliskich miast Możliwość skorzystania z doradztwa rolniczego i gospodarczego Dostęp do tanich i preferencyjnych kredytów rolniczych Możliwość tworzenia grup producenckich Pojawianie się nowych technologii Wyższy poziom specjalizacji rolniczej Rosnący popyt na zdrową żywność Wzrost zainteresowania regionalnymi produktami i kulturą Możliwość wypromowania produktu lokalnego Rosnący popyt na agroturystykę i turystykę weekendową Wzrost zapotrzebowania na usługi okołoturystyczne Możliwość nawiązania współpracy surowce rolne z terenu gminy Brak organizacji wspierających przedsiębiorców i rolników Niski poziom wykształcenia wśród rolników Wysokie koszty produkcji rolnej Słabo rozwinięta baza noclegowa oraz gastronomiczna Słaby rozwój agroturystyki Sezonowość oferowanych usług turystycznych Niewystarczająca promocja gospodarcza gminy Nie oznakowane szlaki turystyczne Brak planu zagospodarowania przestrzennego Brak zakładów przetwórczych i organizacji zbytu Ograniczenie tempa rozwoju gospodarczego Niestabilna i skomplikowana polityka podatkowa Brak efektywnej polityki państwa wspierającej sektor małych i średnich przedsiębiorstw Ograniczona wiedza na temat zewnętrznych środków pomocowych Skomplikowana procedura ubiegania się o środki z UE Ograniczona współpraca na linii władza – przedsiębiorca – organizacja pozarządowa Wysokie koszty i ryzyko podejmowania działalności gospodarczej Wysokie koszty stworzenia i utrzymania nowych miejsc pracy Wysokooprocentowane kredyty bankowe ograniczające powstawanie nowych oraz rozwój istniejących firm Wysokie wymagania jakościowe narzucane przez unijne dyrektywy Niestabilna polityka rolna Wahające się ceny produktów 97 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 zagranicznej Możliwość pozyskania inwestorów zewnętrznych Korzystne położenie geograficzne Możliwość nawiązania współpracy z gminami ze Słowacji rolnych Wysokie ceny środków do produkcji rolniczej Konkurencja ze strony podmiotów gospodarczych działających poza granicami gminy Kryzys gospodarczy Zmienność prawa 4.2 Strefa infrastruktury technicznej i społecznej SŁABE STRONY MOCNE STRONY Przebieg przez teren gminy drogi krajowej nr 73 Wiśniówka – Jasło Oczyszczalnia ścieków Wysoki poziom zgazyfikowania gminy Dobrze rozwinięta sieć energetyczna Dostęp do telefonii stacjonarnej i komórkowej Dobry stan infrastruktury sportowej (m.in. boisko „Orlik”) Dobry dostęp do internetu Rozwój budownictwa indywidualnego Dobrze rozwinięta sieć placówek szkolnictwa podstawowego i ponadpodstawowego – łatwy dostęp do edukacji Dobry stan budynków i wyposażenia szkół Dobrze rozwinięta sieć gminnych bibliotek Prorozwojowa polityka gminy ZAGROŻENIA SZANSE Możliwość ubiegania się o dofinansowanie inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej i społecznej ze środków zewnętrznych Pojawianie się nowych technologii Budowa autostrady A4 w niedużej odległości od gminy Brak kompleksowej sieci kanalizacji na terenie gminy Słabo rozwinięta sieć wodociągów Zły stan techniczny dróg Niedobory w zakresie infrastruktury okołodrogowej Mały budżet gminy na inwestycje w infrastrukturę Słabo rozwinięta infrastruktura sportowo – rekreacyjna Słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna i okołoturystyczna Niepełny plan zagospodarowania przestrzennego gminy Wiele niewykorzystanych budynków (pustostanów) Groźba zamknięcia części placówek służby zdrowia z uwagi na rosnące wymagania odnośnie stanu technicznego Wysokie koszty inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej Duża konkurencja w aplikowaniu 98 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 o zewnętrzne środki pomocowe Rosnące natężenie ruchu na drogach Niewystarczające nakłady na remonty i modernizacje dróg Wzrost zagrożenia wypadkami drogowymi 4.3 Strefa środowiska przyrodniczego SŁABE STRONY MOCNE STRONY Dobrze zachowane środowisko przyrodnicze Ograniczona liczba zakładów przemysłowych Zasoby czystej wody Stosunkowo niski stopień zanieczyszczenia środowiska Duża lesistość terenu Występowanie obszarów chronionych (CzarnorzeckoStrzyżowski Park Krajobrazowy oraz rezerwat leśno-florystyczny „Kamera”) Konkursy ekologiczne w szkołach Działalność Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Brzostku Piękne krajobrazy 600 letni dąb szypułkowy w Januszkowicach Spora ilość zabytków ZAGROŻENIA SZANSE Możliwość wspierania rozwoju przedsięwzięć sprzyjających poprawie środowiska naturalnego Możliwość pozyskania zewnętrznych środków finansowych na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska naturalnego Wzrastająca świadomość ekologiczna społeczeństwa Słaba regulacja rzek oraz wałów ochronnych i przeciwpowodziowych Niski stopień kanalizacji gminy Duża ilość przydomowych kotłowni na węgiel i koks Niski poziom świadomości ekologicznej szczególnie wśród dorosłych mieszkańców gminy Mało oznakowanych szlaków turystycznych Brak kąpieliska Zagrożenie klęskami żywiołowymi Rosnące natężenie ruchu drogowego Wzrost poziomu zanieczyszczenia środowiska Wzrost poziomu hałasu Ograniczenia wynikające z uregulowań dotyczących obszarów chronionych Zagrożenie degradacją stanu jakości wód powierzchniowych oraz 99 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 wód wgłębnych z powodu nie uporządkowanej gospodarki ściekowej 4.4 Strefa społeczna SŁABE STRONY MOCNE STRONY Kreatywność i zaradność (przedsiębiorczość) mieszkańców Wzrastająca liczba ludności Korzystna struktura wiekowa mieszkańców gminy Działalność jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej Dobra organizacja systemu pomocy społecznej Dostępność do ośrodków służby zdrowia Prężnie działające Koła Gospodyń Wiejskich Zmniejszający się poziom bezrobocia Organizacja imprez sportowokulturalnych z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury sportowej Wysoki poziom bezpieczeństwa i porządku publicznego Dostęp do Internetu Folklor i lokalne tradycje Wysoka jakość usług świadczonych przez Urząd Miejski Prężnie działające organizacje pozarządowe ZAGROŻENIA SZANSE Bliskość ośrodków kształcenia ponadgimnazjalnego oraz wyższego Dostępność zewnętrznych środków pomocowych na doskonalenie lokalnych zasobów ludzkich oraz przystosowanie ich do aktualnych wymogów rynku pracy Współpraca zagraniczna Pojawianie się nowych Niski poziom integracji społecznej Niski poziom wykształcenia mieszkańców Brak atrakcyjnych inicjatyw dla młodzieży Brak programu wyrównywania szans wśród młodzieży Wysoka stopa bezrobocia Duży udział młodych ludzi w strukturze bezrobotnych Migracja osób młodych i wykształconych w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia Zła sytuacja dochodowa mieszkańców (niskie dochody) Słabo rozwinięta oferta spędzania wolnego czasu Niski stopień wykorzystania istniejącej bazy kulturalnej Występowanie patologii społecznych Duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej Ograniczony dostęp do specjalistycznych usług medycznych Ograniczone środki budżetu gminy na dofinansowanie placówek oświatowych i kulturalnych Ograniczone środki finansowe na rozwój imprez kulturalnych i sportowych Duża konkurencja przy aplikowaniu o zewnętrzne środki pomocowe na doskonalenie lokalnych zasobów ludzkich oraz rozwój lokalnej 100 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 instrumentów aktywizujących osoby bezrobotne Możliwość ograniczania patologii społecznych poprzez systematyczny rozwój usług kulturalnych i sportowych przy wykorzystaniu zewnętrznych środków pomocowych infrastruktury społecznej Brak programów pomocowych dla małych gospodarstw rolnych GŁÓWNE OBSZARY PROBLEMOWE WSKAZANE PRZEZ MIESZKAŃCÓW GMINY BRZOSTEK: Brak miejsc pracy – ukryte bezrobocie w rolnictwie Zła jakość infrastruktury drogowej Słabo rozwinięta baza turystyczna i rekreacyjno-wypoczynkowa Emigracja młodych Słaby dostęp do specjalistycznej opieki medycznej Brak zakładów przetwórczych i organizacji zbytu Rozdrobnienie gospodarstw rolnych 5. MISJA GMINY BRZOSTEK MISJA GMINY BRZOSTEK Gmina Brzostek jest sprzyjającym miejscem życia dla mieszkańców, turystów odwiedzających gminę oraz gospodarstw rolnych. To obszar atrakcyjny kulturowo i przyrodniczo, nastawiony na rozwój nowoczesnej infrastruktury, efektywnego rolnictwa i ekologicznych sektorów działalności gospodarczej. To gmina, która uwzględnia potrzeby oraz dążenia lokalnej społeczności, wychodząc naprzeciw aspiracjom swoich mieszkańców 6. WIZJA GMINY BRZOSTEK WIZJA GMINY BRZOSTEK Gmina Brzostek - atrakcyjna turystycznie, czysta ekologicznie, zasobna ekonomicznie dzięki: bogatemu dziedzictwu kulturowemu, wyspecjalizowanemu rolnictwu, zmodernizowanej infrastrukturze technicznej oraz turystyce, wykształconym mieszkańcom i ich przedsiębiorczości; przyjazna dla mieszkańców, inwestorów i gości. 101 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 7. PLAN STRATEGICZNY DLA GMINY BRZOSTEK NA LATA 2011-2020 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Brzostek, wyniki przeprowadzonej ankiety wśród mieszkańców gminy oraz przeprowadzona analiza SWOT pozwoliły na wyznaczenie czterech obszarów strategicznych, które w znaczący sposób wpływają na jej przyszły rozwój gospodarczy, społeczny, ekologiczny i przestrzenny. Wokół wskazanych obszarów strategicznych skoncentruje się działalność Gminy Brzostek przy współpracy ze wszystkimi partnerami. W ramach wyznaczonych pięciu obszarów strategicznych zostały sformułowane cele strategiczne, cele operacyjne oraz zadania. Rysunek 6. Obszary strategiczne gminy Brzostek OBSZARY STRATEGICZNE GMINY BRZOSTEK Oświata i kultura Infrastruktura techniczna Turystyka Rolnictwo Przedsiębiorczość Źródło: Opracowanie własne 102 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 OBSZAR – INFRASTRUKTURA TECHNICZNA CEL STRATEGICZNY I. Rozwój infrastruktury technicznej służącej poprawie jakości życia mieszkańców gminy CEL OPERACYJNY 1. Poprawa stanu technicznego dróg, zwiększenie dostępności komunikacyjnej gminy oraz podniesienie bezpieczeństwa ruchu drogowego 2. Rozbudowa infrastruktury okołodrogowej 3. Realizacja inwestycji z zakresu gospodarki wodno-ściekowej ZADANIA budowa, przebudowa i modernizacja sieci drogowe modernizacja infrastruktury drogowej budowa nowych dróg gminnych poprawa dostępności dojazdowej do pól budowa mostów, chodników, przejścia dla pieszych budowa parkingów modernizacja oświetlenia rozbudowa stacji uzdatniania wody oraz zbiorników awaryjnych scentralizowanie zaopatrzenia w wodę z głównego ujęcia rozbudowa i przebudowa sieci wodociągowej budowa studni głębinowej budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej, uzbrojenie terenów rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków budowa przydomowych oczyszczalni ścieków zagospodarowanie osadów ściekowych budowa kanalizacji deszczowej 103 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 4. Poprawa warunków funkcjonowania oraz rozwój obiektów dydaktycznych, kulturalnych oraz sportowo-rekreacyjnych 5. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł w produkcji energii w gminie 6. Rozbudowa infrastruktury teleinformacyjnej oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego systematyczne modernizowanie i rozbudowa zaplecza placówek dydaktycznych poprawa stanu technicznego przyszkolnych boisk sportowych budowa, modernizacja, rozbudowa i doposażenie obiektów sportowych rozbudowa, modernizacja i poprawa wyposażenia budynków ośrodków kultury budowa, rozbudowa placówek przedszkolnych modernizacja budynku Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Brzostku budowa placów zabaw i innej infrastruktury dla dzieci budowa obiektu basenowego na terenie gminy promocja wśród mieszkańców korzystania z odnawialnych źródeł energii montaż kolektorów słonecznych zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej z wód – budowa małych elektrowni wodnych budowa kotłowni do spalania biomasy tworzenie warunków do budowy i rozbudowy sieci informatycznych zwiększenie liczby osób korzystających z dostępu do sieci informatycznych rozwój punktów na terenie gminy z bezpłatnym dostępem do Internetu podniesienie jakości usług publicznych oraz zwiększenie dostępności zasobów informacyjnych administracji w formie elektronicznej wspieranie inicjatyw służących wymianie informacji, wiedzy oraz doświadczeń 104 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 OBSZAR – TURYSTYKA CEL STRATEGICZNY II. Stworzenie optymalnych warunków do rozwoju turystyki i kultury w gminie oraz zabezpieczenie trwałości dziedzictwa kulturowego CEL OPERACYJNY ZADANIA 1. Rozwijanie i poprawa jakości infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej oraz infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form turystyki 2. Wykorzystanie i ochrona zabytkowych obiektów dziedzictwa kulturowego wraz z ich otoczeniem 3. Aktywna promocja oferty turystycznej gminy, stworzenie planu promocji budowa nowych, rozbudowa już istniejących obiektów gastronomicznych, noclegowych i sportowo-kulturalnych budowa pól namiotowych, campingów budowa i przebudowa zbiorników retencyjno-rekreacyjnych wraz z zagospodarowaniem przyległych terenów poprawa stanu technicznego istniejących szlaków turystycznych tworzenie nowych szlaków dla potrzeb turystyki pieszej, rowerowej i przyrodniczo-edukacyjnej zagospodarowanie cieków wodnych pod organizację rekreacji wodnej zagospodarowanie szczególnie cennych obiektów i terenów pozyskiwanie środków na zabezpieczenie i renowacje zabytkowych obiektów dziedzictwa kulturowego wraz z ich otoczeniem promocja walorów turystycznych gminy współpraca z organizacjami społecznymi inicjowanie międzygminnej oraz międzynarodowej współpracy w zakresie wspólnej promocji turystyki stworzenie kalendarza imprez cyklicznych rozwój handlu i usług towarzyszących turystyce (rzemiosło, rękodzieło artystyczne, pamiątkarstwo) organizacja punktów informacyjnych (tablice informacyjne) zapewnienie dostępności informacji na temat wydarzeń o charakterze kulturalnym, sportowym itp. 105 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 4. Promocja lokalnych produktów kulinarnych identyfikacja i promocja lokalnych specjałów kulinarnych zorganizowanie imprez promujących miejscowe kulinaria inicjowanie współpracy z Kołami Gospodyń Wiejskich oraz integrowanie ich działań OBSZAR – ROLNICTWO CEL STRATEGICZNY III. Wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych oraz dochodów rolników w gminie CEL OPERACYJNY 1. Wspieranie działań prowadzących do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej ZADANIA 2. Rozwój pozarolniczych form działalności gospodarczej organizowanie bezpłatnych specjalistycznych szkoleń dla rolników promowanie stosowania nowych technik w produkcji rolniczej tworzenie warunków do zagospodarowania nieużytków rolnych promowanie ekologicznej produkcji rolniczej zaoferowanie doradztwa oraz pomocy dla rolników aplikujących o środki z programów ukierunkowanym na obszary wiejskie sukcesywne zalesianie gruntów o niskiej wartości bonitacyjnej oraz gruntów rolnych pod uprawy ekologiczne scalanie gruntów rolnych wspieranie grup producenckich kampania informacyjna wśród rolników na temat możliwości pozyskania środków finansowych na rozwój gospodarstw agroturystycznych oraz na różnicowanie działalności rolniczej szkolenia dla rolników w zakresie podejmowania dodatkowej działalności zbliżonej do rolnictwa doradztwo w zakresie zmiany zawodu szkolenia pozwalające na zdobycie umiejętności i kwalifikacji związanych z wyborem nowego zawodu bezpłatne doradztwo prawne w gminie promocja produktu lokalnego 106 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 3. Rozwój gospodarstw ekologicznych 4. Rozwój i promocja grup producenckich wśród mieszkańców gminy oraz rolniczych spółdzielni produkcyjnych promocja zasad prowadzenia gospodarstw ekologicznych wśród mieszkańców szkolenia pozwalające na zdobycie wiedzy i umiejętności z zakresu zasad prowadzenia gospodarstw ekologicznych oraz produkcji żywności ekologicznej zaoferowanie doradztwa oraz pomocy dla rolników decydujących się prowadzić gospodarstwa ekologiczne promowanie stosowania ekologicznych technik w produkcji rolnej aktywna promocja grup producenckich wśród mieszkańców szkolenia dla rolników w zakresie zakładania grup producenckich informowanie mieszkańców gminy o możliwościach założenia grup producenckich oraz uzyskania dofinansowania na ten cel OBSZAR – PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ CEL STRATEGICZNY CEL OPERACYJNY ZADANIA 107 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 IV. Przyspieszenie rozwoju gospodarczego gminy poprzez kreowanie przyjaznego klimatu dla rozwoju nowoczesnej przedsiębiorczości 1. Wspieranie powstawania nowych oraz kreowanie sprzyjających warunków dla rozwoju już istniejących podmiotów gospodarczych w oparciu o lokalne zasoby 2. Zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej gminy 3. Wsparcie tworzenia spółdzielni socjalnych oraz innych przedsiębiorstw społecznych bezpłatne doradztwo w zakresie zakładania działalności gospodarczej stworzenie bazy informacji gospodarczych dla przedsiębiorców doradztwo dla przedsiębiorców z zakresu pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych na zakładanie i rozwój działalności gospodarczej zbudowanie systemu wsparcia dla przedsiębiorców ułatwienia administracyjno-organizacyjne dla przedsiębiorców współpraca z organizacjami wpierającymi podmioty gospodarcze identyfikacja oczekiwań lokalnych przedsiębiorców oraz preferowanych przez nich zawodów stworzenie bazy informacji o przedsiębiorcach partycypacja w działaniach na rzecz bezrobotnych podejmujących działalność gospodarczą informowanie przedsiębiorców o możliwości refundowania kosztów stworzenia nowych miejsc pracy wspieranie współpracy międzygminnej, międzyregionalnej, międzynarodowej, ze szczególnym uwzględnieniem kontaktów z najbliższymi sąsiadami pozyskiwanie nowych terenów pod inwestycje poprzez wykup, scalanie lub zamianę gruntów przygotowanie terenów pod inwestycje promocja oferty inwestycyjnej gminy opracowanie i wdrożenie planu zagospodarowania przestrzennego zgodnego z kierunkami rozwoju gminy informowanie mieszkańców gminy o możliwościach założenia spółdzielni socjalnych ułatwienia administracyjno-organizacyjne dla osób zakładających spółdzielnie socjalne szkolenia dla osób zakładających spółdzielnie promocja spółdzielni socjalnej jako formy prowadzenia działalności gospodarczej 108 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 OBSZAR – OŚWIATA I KULTURA CEL STRATEGICZNY V. Poprawa jakości infrastruktury kulturalno-oświatowej oraz przedsięwzięcie działań sprzyjających rozwojowi kultury wśród mieszkańców CEL OPERACYJNY 1. Rozwój i modernizacja infrastruktury oświatowokulturalnej ZADANIA 2. Zwiększenie dostępu do kultury jako sposobu spędzania wolego czasu 3. Wyrównanie szans kształcenia oraz stworzenie optymalnych warunków rozwoju dla dzieci i młodzieży budowa, modernizacja, rozbudowa i doposażenie obiektów sportowych rozbudowa, modernizacja i poprawa wyposażenia budynków ośrodków kultury inicjowanie międzygminnej oraz międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju kultury i oświaty systematyczne modernizowanie placówek dydaktycznych wraz z całą infrastrukturą (m.in. sale sportowe, przyszkolne boiska itd.) budowa nowych przedszkoli oraz modernizacja już istniejących stworzenie atrakcyjnej oferty spędzania „czasu wolnego” inspirowanie działań mających na celu poszerzenie zakresu działalności miejscowych domów kultury organizacja imprez kulturalno-turystycznych dla mieszkańców udostępnianie niezagospodarowanych obiektów społeczności lokalnej poszerzenie oferty kulturalnej świetlic zwiększenie dostępu do nauki języków obcych zachęcanie młodzieży do udziału w życiu społecznym i publicznym gminy rozszerzenie pozalekcyjnej oferty zajęć dla dzieci i młodzieży współpraca z organizacjami pozarządowymi w celu wykorzystania szansy na sfinansowanie ciekawych przedsięwzięć adresowanych do dzieci i młodzieży 109 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 8. FINANSOWANIE STRATEGII Podstawowym źródłem finansowania części działań zaplanowanych w Strategii są środki pochodzące z budżetu gminy Brzostek. Jednakże z uwagi na ambitnie wytyczone cele oraz możliwość pozyskania środków z innych źródeł gmina Brzostek będzie ubiegać się o dofinansowanie realizowanych przedsięwzięć z zewnętrznych środków finansowych. Władze Gminy przewidują pozyskanie środków finansowych z następujących źródeł: z budżetu państwa z programów pomocowych Unii Europejskiej z programów Rządu RP z Fundacji Zagranicznych z instytucji finansowych i funduszy inwestycyjnych z polskich fundacji i organizacji z rządowych programów wspierających integrację europejską od inwestorów lokalnych, krajowych i zagranicznych z wkładu prywatnego z innych źródeł. Strategia zakłada, iż na dochody budżetu składać się będą: dotacje na zadania zlecone i realizowane na podstawie zawartych porozumień subwencja ogólna (część oświatowa) dochody własne, do których zalicza się: podatki i opłaty lokalne, udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, dochody z majątku gminy, odsetki od środków na rachunkach bankowych, pozostałe dochody Władze gminy będą ubiegać się o dofinansowanie zadań z zakresu rynku pracy, turystyki, edukacji, kultury, ochrony środowiska, infrastruktury technicznej i 110 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 społecznej, ponadto będą wspierać przedsiębiorców aplikujących o środki pomocowe na rozpoczęcie i rozwój działalności gospodarczej. Gmina świadoma jest roli, jaką odegrają pozyskane fundusze w jej rozwój społeczno-gospodarczy. Dostrzega ogromną szansę na rozwój mieszkańców, sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz infrastruktury zarówno społecznej, jak i technicznej. Gmina liczy również na pozyskanie inwestorów zewnętrznych, co z kolei jest szansą na jeszcze szybszy rozwój oraz zwiększenie dochodów gminy z tytułu podatków i opłat lokalnych. Konsekwentna realizacja założeń Strategii, umiejętne wykorzystywanie lokalnych zasobów oraz wychwytywanie wszystkich pojawiających się w otoczeniu szans na pozyskanie środków finansowych z funduszy krajowych i zagranicznych na realizację zaplanowanych zadań z pewnością przyśpieszy zarówno społeczny, jak i gospodarczy rozwój Gminy Brzostek. 9. PROGRAMY OPERACYJNE NA LATA 2011-2020 Warunkiem prawidłowej realizacji opracowanej Strategii jest jej powiązanie ze Strategią Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, tj. najważniejszym dokumentem dotyczącym rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Opracowany dokument zawiera podobne priorytety, dlatego też akceptując opracowaną strategię, gmina Brzostek może skorzystać ze wsparcia finansowego w ramach programów krajowych oraz programów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. Priorytetami strategicznymi Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007 – 2015 są: 1. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. 2. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej. 3. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości. 4. Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa. 5. Rozwój obszarów wiejskich. 6. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Cele strategiczne zawarte w opracowanej Strategii Rozwoju Gminy Brzostek są zgodne również z priorytetami Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego opracowanej na lata 2007 – 2020. Strategia Województwa Podkarpackiego 111 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 wyznacza 8 obszarów rozwoju, z którymi zgodne są zadania zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Brzostek: 1. Gospodarka regionu. 2. Infrastruktura techniczna. 3. Obszary wiejskie i rolnictwo. 4. Ochrona środowiska. 5. Kapitał społeczny. 6. Współpraca międzynarodowa. 7. Ochrona zdrowia. 8. Zabezpieczenie społeczne. Zadania zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Brzostek na lata 2007-2015 realizowane będą przede wszystkim z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Programu Europejskiej Współpracy Terytorialnej, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. 112 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 STRATEGIA ROZWOJU KRAJU NA LATA 2007-2015 NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI 2007-2013 NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA 2007-2013 PROGRAMY OPERACYJNE 2007-2013 KRAJOWY PLAN STRATEGICZNY STRATEGIA ROWOJU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH RYBOŁÓSTWA PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013 PROGRAM OPERACYJNY ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SEKTORA RYBOŁÓSTWA I PRZYBRZEŻNYCH OBSZARÓW RYBACKICH NA LATA 2007-2013 16 REGIONALNYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO PROGRAM OPERACYJNY KAPITAL LUDZKI PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA PROGRAM EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ PROGRAM OPERACYJNY ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ STRATEGIE SEKTOROWE, REGIONALNE, PRZESTRZENNE I INNE PROGRAM OPERACYJNY POMOC TECHNICZNA 113 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 10. MOŻLIWOŚCI ZEWNĘTRZNEGO FINASOWANIA WYZANCZONYCH CELÓW STRATEGICZNYCH STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK INFRASTRUKTURA TECHNICZNA REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY Priorytet II: Infrastruktura techniczna Priorytet IV: Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom Priorytet V: Infrastruktura publiczna PO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO Priorytet I: Gospodarka wodno-ściekowa Priorytet VII: Transport przyjazny środowisku Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe Priorytet IX: Infrastruktura drogowa w Polsce TURYSTYKA ROLNICTWO PO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO Priorytet XII: Kultura i dziedzictwo kulturowe PROGRAM ROZWJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet III: Dywersyfikacja ekonomiczna obszarów wiejskich i podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich. PROGRAM ROZWJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet I: Wsparcie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Priorytet II: Zrównoważone gospodarowanie zasobami gruntów rolnych i leśnych, Priorytet III: Dywersyfikacja ekonomiczna obszarów wiejskich i podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ KULTURA I OŚWIATA REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY PO KAPITAŁ LUDZKI Priorytet I: Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach PO INNOWACYJNA GOSPODARKA PROGRAM KULTURA Priorytet III: Kapitał dla innowacji Priorytet IV: Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia Priorytet V: Dyfuzja innowacji Priorytet VI: Polska gospodarka na rynku międzynarodowym Priorytet II: Promowanie dostępu do kultury, szczególnie poprzez promowanie dziedzictwa kulturowego, turystyki kulturalnej, wielojęzyczności, cyfryzacji, synergii z edukacją (w szczególności w zakresie sztuki) oraz większej mobilności zbiorów 114 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Priorytet VIII: Społeczeństwo informacyjne - zwiększanie innowacyjności gospodarki PO KAPITAŁ LUDZKI Wschodniej PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki PO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO Priorytet I: Wsparcie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Priorytet III: Jakość życia na obszarach wiejskich i zróżnicowanie gospodarki wiejskiej PO ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ Priorytet III: Infrastruktura transportowa PO ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ Priorytet I: Nowoczesna gospodarka Priorytet III: Infrastruktura transportowa Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska Priorytet XII: Kultura i dziedzictwo kulturowe REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY Priorytet V: Infrastruktura publiczna PROGRAM ROZWJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet I: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Priorytet III: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej PO ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ Priorytet I: Nowoczesna 115 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 gospodarka Priorytet V: Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne 116 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 11. ZARZĄDZANIE STRATEGIĄ Aby Strategia Rozwoju Gminy Brzostek osiągnęła zakładane efekty władze Gminy oraz wszystkie osoby, którym bliski jest los oraz które uczestniczyły w procesie jej tworzenia, powinni: aktywnie uczestniczyć w realizacji poszczególnych celów strategicznych czuwać nad tym, aby założenia Strategii były sukcesywnie wdrażane, na bieżąco monitorować postępy w jej wdrażaniu, zgłaszać pomysły, uwagi i propozycje zmian, wyszukiwać nowatorskie rozwiązania w otoczeniu, wychwytywać w otoczeniu pojawiające się szanse na rozwój gminy, identyfikować oraz ograniczać zagrożenia i przeszkody, które mogłyby opóźnić rozwój gminy, pobudzać prorozwojowe inicjatywy społeczne, gospodarcze, kulturalne, aktywnie uczestniczyć w pozyskiwaniu środków finansowych na realizację założeń Strategii ze źródeł budżetowych, pozabudżetowych krajowych i zagranicznych, w tym z Unii Europejskiej. Efekty Strategii Rozwoju Gminy Brzostek w dużym stopniu uzależnione są stopnia zaangażowania w jej realizację władz Gminy, instytucji, podmiotów gospodarczych, grup społecznych oraz wszystkich mieszkańców, którzy rozumieją potrzebę nieustannego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, a także troszczą się o jej zrównoważony rozwój oraz konkurencyjną pozycję w powiecie, regionie oraz Polsce. 12. MONITORING REALIZACJI STRATEGII Strategia Rozwoju Gminy Brzostek opracowana została z szerokim udziałem społeczeństwa. Dokument ten nie jest jednak zamknięty z uwagi na to, że w trakcie realizacji może podlegać okresowej ocenie, z której wyciągnięte wnioski będą w nim uwzględniane. 117 STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRZOSTEK 2011-2020 Aby Strategia przyniosła zaplanowane efekty musi być systematycznie monitorowana. Systematyczna kontrola umożliwia bowiem wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości występujących przy realizacji założonych celów. Dzięki systematycznie przeprowadzanej kontroli będzie możliwe także określenie stopnia wdrożenia Strategii, a więc stopnia realizacji zaplanowanych działań. Realizacja należy Strategii do władz samorządowych gminy, a w szczególności do Burmistrza Brzostku, ponieważ to właśnie on kierując bieżącą działalnością gminy ma największy wpływ na opracowanie Strategii, następnie na jej wdrażanie, a w końcu na ocenę jej realizacji. Wójt gminy jest kluczową postacią w procesie monitoringu. Do jego głównych zadań będzie należał m.in. bezpośredni nadzór nad wdrażaniem Strategii. 13. PODSUMOWANIE Strategia Rozwoju Gminy Brzostek powstała z potrzeby weryfikacji i aktualizacji zapisów Strategii opracowanej w 1999 r. Aktualizacja zapisów była wymogiem zaistnienia nowej sytuacji społeczno-gospodarczej na terenie gminy, powiatu, regionu podkarpackiego oraz Polski. Niniejszy dokument pozostaje w ścisłej korelacji z kluczowymi opracowaniami lokalnymi, regionalnymi oraz dokumentami na poziomie Wspólnoty. Zaktualizowany dokument będzie ułatwiał władzom gminy rozwiązywanie problemów oraz formułowanie zadań do realizacji w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, które mają na celu przyśpieszenie restrukturyzacji oraz modernizację gospodarki jak również zwiększenie spójności ekonomicznej oraz społecznej państw Wspólnoty. Strategia w pozytywny sposób wpłynie także na sposób postrzegania Gminy przez jej mieszkańców oraz potencjalnych inwestorów. 118
