zależność występowania choroby próchnicowej zębów u pacjentów

Nowiny Lekarskie 2013, 82, 2, 130–133
ANETA BAX-ADAMOWICZ
ZALEŻNOŚĆ WYSTĘPOWANIA CHOROBY PRÓCHNICOWEJ ZĘBÓW
U PACJENTÓW Z ASTMĄ OSKRZELOWĄ
W ASPEKCIE CZASU TRWANIA CHOROBY I JEJ TERAPII
THE RELATIONSHIP BETWEEN DURATION OF THE DISEASE
AND ITS TREATMENT AND THE PREVALENCE OF DENTAL CARIES IN PATIENTS WITH ASTHMA
Katedra i Klinika Stomatologii Dziecięcej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Maria Borysewicz-Lewicka
Streszczenie
Cel. Ocena wpływu astmy oskrzelowej i/lub jej leczenia na poziom występowania próchnicy w uzębieniu mieszanym i stałym
w zależności od czasu trwania choroby i jej terapii.
Materiał i metoda. Badaniami objęto 64 osoby, w wieku od 8 do 16 lat, chorujące na astmę oskrzelową przez okres od 1 roku do 16
lat. Grupę kontrolną stanowiły dzieci zdrowe. W oparciu o wywiad i dokumentację lekarską ustalono stopień zaawansowania astmy
u chorych, czas trwania choroby i leczenia, dane od którego roku życia dziecko choruje oraz w którym roku życia została postawiona
diagnoza, a także rodzaj stosowanych leków. Badanie kliniczne jamy ustnej było przeprowadzone zgodnie z wytycznymi WHO.
Pacjentów podzielono na 2 podgrupy: z uzębieniem mieszanym i stałym.
Wyniki. Wyniki badań wykazały brak istotnej statystycznie zależności pomiędzy liczbą zębów z próchnicą i z wypełnieniami (P i W)
a czasokresem leczenia oraz terminem zachorowania. Stwierdzono natomiast występowanie istotnej statystycznie zależności pomiędzy czasem trwania choroby a wzrostem liczby PUW (p = 0,0016). Analiza statystyczna wykazała zależność pomiędzy liczbą PUW
a wiekiem dziecka, w którym rozpoczęto terapię.
Wniosek. Przeprowadzone badania potwierdzają wpływ astmy oskrzelowej i/lub jej leczenia na zwiększenie intensywności próchnicy zębów u dzieci chorych na astmę oskrzelową
SŁOWA KLUCZOWE: astma, leki przeciwastmatyczne, próchnica, intensywność, frekwencja.
Abstract
Aim. To evaluate the impact of asthma and/or its treatment on the prevalence of caries in the mixed and permanent dentition, depending on the duration of the disease and its treatment.
Material and method. A total of 64 people between the ages of 8 to 16 years suffering from asthma for the period from 1 year to 16
years. Control group consisted of healthy children. Based on the interview and medical records determined the severity of asthma in
patients, the duration of illness and treatment, the age at which a child became ill and in which age the diagnosis, and the type of
prescribed drugs were established. Clinical examination of the mouth was carried out in accordance with the guidelines of the WHO.
Patients were divided into 2 groups, with the mixed and permanent dentition, respectively.
Results. The data have shown that there was no statistically significant relationship between the number of D and F and duration of
treatment and the date of onset. A significant was the relationship between the disease duration and the increase of DMF (p =
0.0016). Statistical analysis showed that the relationship between the number of DMF and the age of the child, in which treatment
started was significant.
Conclusion. The study confirms the impact of asthma and/or treatment involving an increase in the intensity of dental caries in children with asthma.
KEY WORDS: asthma, asthma drugs, caries, intensity, frequency.
Wstęp
Cel
Profilaktyka chorób jamy ustnej ma duże znaczenie
u dzieci z chorobami ogólnoustrojowymi, w tym pacjentów
z astmą oskrzelową. Obecność stanu zapalnego może wpływać na układ odpornościowy chorego i modyfikować przebieg lub nawet utrudniać leczenie choroby podstawowej.
Z drugiej strony należy brać pod uwagę fakt, że nie tylko
sama choroba, ale i jej terapia mogą mieć niekorzystny
wpływ na zęby i błonę śluzową jamy ustnej.
Ocena wpływu astmy oskrzelowej i/lub jej leczenia
na poziom występowania próchnicy w uzębieniu mieszanym i stałym w zależności od czasu trwania choroby
i jej terapii.
PRACE ORYGINALNE
Materiał i metoda
Badaniami objęto 64 osoby (32 dziewczynki oraz 32
chłopców) pacjentów Kliniki Pneumonologii, Alergolo-
Zależność występowania choroby próchnicowej zębów u pacjentów z astmą oskrzelową w aspekcie czasu trwania choroby … 131
gii Dziecięcej oraz Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
w wieku od 8 do 16 lat chorujących na astmę oskrzelową
przez okres od 1 roku do 16 lat.
Średni wiek badanych dziewczynek wynosił 11 lat
i 4 miesiące (Me = 11,5) a chłopców 12 lat (Me = 12).
Średni czas trwania choroby oznaczony w oparciu o wywiad i dokumentację lekarską określono na 10 lat, a średni
czas leczenia na 7 lat. Wiek, w którym rozpoznano chorobę
wynosił średnio 22 miesiące życia (Me = 12 miesięcy),
a średni wiek dziecka, w którym rozpoczęto kurację obliczono na 58 miesięcy (Me = 48).
W oparciu o wywiad i dokumentację lekarską ustalono stopień zaawansowania astmy u chorych (lekka,
umiarkowana, ciężka), czas trwania choroby, dane od
którego roku życia dziecko choruje oraz w którym roku
życia została postawiona diagnoza. Pytano też o rodzaj
przyjmowanych leków przeciwastmatycznych wziewnych oraz systemowych a także o czas trwania terapii.
Uwzględniono również częstość zachorowań na wirusowe lub bakteryjne zapalenie górnych i/lub dolnych dróg
oddechowych w przeciągu jednego roku (przyjmując
więcej niż trzykrotnie jako wartość wysoką) oraz jak
często i w jakim okresie życia dzieci przyjmowały leki w
postaci płynnej. Postawiono także pytanie o odczuwanie
suchości w jamie ustnej.
Grupę kontrolną stanowiły dzieci zdrowe, odpowiadające wiekiem, płcią oraz miejscem zamieszkania grupie osób chorujących.
Badanie kliniczne jamy ustnej było przeprowadzone
zgodnie z wytycznymi WHO (WHO 1987). Badanych
podzielono na 2 podgrupy: z uzębieniem mieszanym i stałym, którym przyporządkowano dzieci z grupy chorych
na astmę oskrzelową i kontrolnej. Średnia wieku w grupie z uzębieniem mieszanym wynosiła 9,30 u chorych
i 9,08 u zdrowych (Me = 9) a z uzębieniem stałym 13,30
w obu badanych grupach (Me = 13). Badaniu poddano
ocenę istotności zależności pomiędzy czasem trwania
choroby i zażywania leków a występowaniem próchnicy,
ocenę istotności różnicy pomiędzy grupą badaną a kontrolną pod względem intensywności próchnicy oraz obliczono korelacje porządku rang Spearmana dla czasu
trwania choroby i leczenia, czasu początku choroby i terapii oraz liczby PUW.
Analiza statystyczna została przeprowadzona przy
pomocy dwustronnego testu U Manna-Whitneya oraz
testu Fishera (przy poziomie p > 0,05 jako nieistotne
statystycznie, p = 0,05 na granicy istotności, p < 0,05 (*)
istotne statystycznie oraz p < 0,001 wysoce istotne statystyczne (**)).
Badania statystyczne wykonane zostały w Katedrze
Statystyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Wyniki
U 50,00% dzieci stwierdzono astmę umiarkowaną,
u 29,68% lekką a u 20,31% ciężką postać tej choroby.
Zebrane dane wskazują, że aż 82,81% dzieci chorowało
od urodzenia lub też choroba rozpoczęła się w pierwszych trzech latach życia. Natomiast tylko u połowy tych
dzieci była postawiona prawidłowa diagnoza i rozpoczęte leczenie w okresie do 3. roku życia. U 3,12% dzieci
początek choroby zaobserwowano po 10. roku życia,
przy czym u 17,19% ogółu badanych terapię rozpoczęło
pomiędzy 8. a 14. rokiem życia.
Wśród pacjentów czas trwania choroby najczęściej
wynosił od 8 do 12 lat (60,93%) a okres stosowania
leków przeciwastmatycznych w 46,87% przypadków od
4 do 7 lat. U 24 (37,50%) dzieci leczenie trwało powyżej
8 lat, a u 10 poniżej 4 lat (15,63%).
Dzieci w toku leczenia otrzymywały leki wziewne
i systemowe. Wszystkie stosowały sympatykomimetyki
(o szybkim lub długotrwałym działaniu), 95,31% – glikokortykosteroidy i 59,37% – kromony. Dodatkowo
59,37% ogółu badanych przyjmowało doustnie leki
przeciwalergiczne (głównie Zyrtec), 28,12% – leki przeciwleukotrienowe (Singulair) oraz 37,50 % sporadycznie w okresach zaostrzeń choroby otrzymywało leki
przeciwhistaminowe dożylnie i/lub doustnie.
Dane uzyskane z badania podmiotowego wskazują,
że aż 51,56% dzieci z astmą oskrzelową w okresie odontogenezy chorowało i stosowało antybiotyki powyżej
trzech razy w roku, podczas gdy wśród zdrowych dotyczyło to tylko 1,56% grupy. Podobnie wykazano, że
stosowanie leków doustnych w postaci płynnej w przeszłości u tych dzieci było znacznie częstsze, odpowiednio 93,73% i 4,68%.
Dane z wywiadu zostały potwierdzone informacjami
zawartymi w dokumentacji lekarskiej.
Badanie kliniczne wykazało, że uzębienie mieszane
miało 35,93% badanych astmatyków i 35,93% dzieci
z grupy kontrolnej. Analiza statystyczna nie wykazała
istotnych statystycznie różnic pomiędzy podgrupami w
liczbie badanych dzieci i zębów. Wykazano także, że nie
istnieje istotna statystycznie zależność pomiędzy liczbą
zębów z aktywną próchnicą i zębów wypełnionych a czasem leczenia oraz terminem zachorowania na astmę
oskrzelową. Stwierdzono natomiast występowanie istotnej statystycznie zależności pomiędzy czasem trwania
choroby a wzrostem liczby PUW (p = 0,0016). Analiza
statystyczna wykazała także zależność pomiędzy liczbą
PUW a wiekiem dziecka, w którym rozpoczęto terapię.
Ponadto oceniono zależność pomiędzy występowaniem próchnicy a odczuwaniem suchości w jamie ustnej.
Średnia PUW-z wśród chorych, którzy zgłaszali suchość
w jamie ustnej wynosiła 5,1 (min. = 0, max. = 16, SD =
4,5), a bez tej dolegliwości 4,4 (min. = 0, max.= 17, SD
= 4,1), w grupie kontrolnej odpowiednio 4,1 (min.= 0,
max. = 12, SD = 3,5) i 3,5 (min. = 0, max. = 16, SD =
3,8). Analiza statystyczna nie wykazała zależności pomiędzy występowaniem suchości w jamie ustnej a liczbą
PUW-z w żadnej z badanych grup oraz pomiędzy przyjmowaniem w przeszłości leków w postaci płynnej a wartością liczby PUW-z.
PRACE ORYGINALNE
132
Aneta Bax-Adamowicz
Omówienie wyników i dyskusja
Dostępne publikacje na temat badania wpływu czasu
trwania i leczenia astmy oskrzelowej na występowanie
choroby próchnicowej przedstawiają sprzeczne opinie.
Część badaczy uważa, że wzrost intensywności choroby
próchnicowej może być związany z długoterminowym
stosowaniem beta2-mimetyków wziewnych, poprzez
redukcję ilości wydzielanej śliny o 20–36% [1, 2, 3, 4, 5,
6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15]. Inne dane sugerują, że
wyższa frekwencja próchnicy zdiagnozowana u astmatyków może być spowodowana przez długoterminowe
stosowanie dużych dawek leków zawierających stosunkowo wysoką zawartością laktozy (6–25 mg w pojedynczej dawce leku) przy niskim ich pH (są to głównie inhalatory proszkowe) [16, 17, 18, 19, 20, 21]. Inni autorzy
twierdzą, że wyższa intensywność próchnicy może być
spowodowana wysoką dawką dzienną i dużą częstotliwością zażywanych leków i/lub zaawansowaniem astmy
[8, 10, 16, 18, 19, 21].
Uważa się obecnie, że wyższa intensywność próchnicy
oraz jej większa aktywność są spowodowane częstszymi
i cięższymi napadami ataku astmy u młodszych dzieci, a co
za tym idzie – stosowaniem wyższych dawek leków przeciwastmatycznych. U większości prawidłowo leczonych pacjentów, w miarę upływu lat, choroba jest kontrolowana
i częstotliwość aplikacji oraz dawki leków ulegają obniżeniu.
Stwierdzono, że stosowanie leków przeciwastmatycznych
więcej niż dwa razy dziennie może prowadzić do wzrostu
intensywności próchnicy [8, 18].
Jednak znane są także dane ukazujące brak zależności pomiędzy wzrostem występowania próchnicy a stopniem zaawansowania astmy, czasem trwania choroby
i leczenia czy też wiekiem, w którym miała ona początek
[22, 23, 24, 25, 26]. Shulman i wsp. badający dzieci w
Stanach Zjednoczonych jako nieliczni opisali nie tylko
brak różnicy w poziomie występowania próchnicy zębów u astmatyków i zdrowych, ale statystycznie niższą
liczbę PUW-z i PUW-p u chorych w porównaniu do ich
zdrowych rówieśników (p < 0,05). Autorzy tłumaczą to
prawdopodobieństwem nie stosowania się do zaleceń
lekarskich i nie zażywaniem leków przeciwastmatycznych oraz tym, że liczebność w grupie pacjentów
z ciężkim stopniem zaawansowania choroby była mała
przy jednoczesnym dobrym poziomie opieki wielospecjalistycznej badanych astmatyków [23]. Ryberg i wsp.
wykazali, że astmatycy z wyższą liczbą PUW-z mieli
niższy poziom wydzielanej śliny niż chorzy z niższą
zapadalnością na próchnicę. Jednakże nie stwierdzono,
by poziom ten był na tyle niski, aby mógł spowodować
wzmożoną zapadalność na chorobę próchnicową. Wyniki te są zgodne z danymi uzyskanymi w badaniach własnych, gdzie nie wykazano istotnych zależności pomiędzy występowaniem kserostomii a liczbą PUW-z w żadnej z badanych grup, chociaż zbadano, iż u chorych na
astmę oskrzelową istotnie częściej odnotowano odczuwanie suchości w jamie ustnej [27]. Również nie wykazano zależności pomiędzy częstością przyjmowania le-
PRACE ORYGINALNE
ków płynnych w postaci syropów w przeszłości a wzrostem
liczby PUW-z i/lub puw-z. Przytoczyć należy tutaj badania
Maguire i wsp., którzy wykazali zależność statystyczną
pomiędzy długoterminowym (1 rok lub dłużej) stosowaniem leków płynnych (cukrowych lub bezcukrowych)
a wzrostem próchnicy zębów mlecznych przednich. Jednak
autorzy ci także nie potwierdzili zależności pomiędzy wzrostem intensywności próchnicy zębów stałych a stosowaniem leków w postaci płynnej [28].
W badaniu własnym odnotowano wysoce istotną statystycznie zależność pomiędzy liczbą zębów z aktywną
próchnicą i z wypełnieniami (P+W) a czasem trwania choroby, natomiast brak jest korelacji pomiędzy PUW-z a czasem leczenia oraz momentem początku astmy i terapii. Daje
to podstawy do podkreślenia konieczności objęcia dzieci
z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi, a w tej
grupie właśnie znajdują się osoby z astmą oskrzelową,
specjalistyczną opieką stomatologiczną. Potwierdzają to
inne przeprowadzone badania dzieci z ogólnoustrojowymi
przewlekłymi chorobami oraz upośledzeniem umysłowym
i fizycznym, gdzie zaobserwowano statystycznie wyższą
liczbę zębów mlecznych z próchnicą i wypełnionych u astmatyków (p < 0,01) [14, 28, 29].
Reasumując można powiedzieć, że dotychczas wprawdzie nie ma jednoznacznego stanowiska odnośnie wpływu
astmy i stosowanych w jej terapii leków na powstawanie
i rozwój choroby próchnicowej zębów, jednak wiele przesłanek przemawia za tym, iż chorzy na astmę oskrzelową
mogą też być w większym stopniu zagrożeni tą chorobą –
w porównaniu z populacją osób zdrowych. Grupa ta wymaga zatem objęcia specjalistyczną opieką stomatologiczną, która powinna być wdrożona z chwilą postawienia
diagnozy. Pozwoli to na wprowadzenie odpowiedniej do
potrzeb profilaktyki stomatologicznej i w rezultacie może
ochronić przed wystąpieniem niepożądanych objawów w
jamie ustnej.
Wniosek
Przeprowadzone badania potwierdzają wpływ astmy
oskrzelowej i/lub jej leczenia na intensywność próchnicy
zębów, co wskazuje, że pacjenci ci powinni być zakwalifikowani do grupy wysokiego ryzyka zapadalności na
choroby jamy ustnej.
Piśmiennictwo
1. Hyyppä T.M., Paunio K. Oral health and salivary factors in
children with asthma. Proc Finn Dent Soc. 1979; 75: 7-10.
2. Hyyppä T.M. Studies on immunologic and inflammatory
factors in the saliva and gingival in patients with asthma. Proc
Finn Dent Soc. 1984; 80 Suppl. 7-8: 1-64.
3. Ryberg M., Mőller Ch., Ericson T. Effect of beta2-adrenoceptor agonist on saliva proteins and dental caries in
asthmatic children. J Dent Res. 1987; 66, 8: 1404-1406.
4. Ryberg M., Mőller Ch., Ericson T. Saliva composition in
asthmatic patients after treatment with two dose levels of a
beta2-adrenoceptor agonist. Arch Oral Biol. 1990; 35, 12:
945-948.
Zależność występowania choroby próchnicowej zębów u pacjentów z astmą oskrzelową w aspekcie czasu trwania choroby … 133
5. Ryberg M., Mőller Ch., Ericson T. Saliva composition and
caries development in asthmatic patients treated with beta2 –
adrenoceptor agonist: a 4-year follow-up study. Scand J Dent
Res. 1991; 99: 212-218.
6. McDerra E.J., Pollard M.A., Curzon M.E. The dental status
of asthmatic British school children. Pediatr Dent. 1998; 20:
281-287.
7. Milano M. Increased risk for dental caries in asthmatic
children. Tex Dent J. 1999; 116: 35-42.
8. Milano M., Lee J.Y., Donovan K., Chen J-W. A crosssectional study of medication-related factors and caries
experience in asthmatic children. Pediatr Dent. 2006; 28, 5:
415-419.
9. Lenander-Lumikari M., Laurikainen K., Kuusisto P., Vilja P.
Effect of inhaled corticosteroids on plaque pH. Caries Res.
2000; 34: 348.
10. Reddy D.K., Hegde A.M., Munshi A.K. Dental caries status
of children with bronchial asthma. J Clin Pediatr Dent. 2003;
27, 3: 293-295.
11. Mazzoleni S., Stellini E., Cavaleri E. et al. Dental caries in
children with asthma undergoing treatment with short-acting
beta2-agonist. Eur J Paediatr Dent. 2008; 9: 132-8.
12. Stensson M., Wendt L.K., Koch G. et al. Oral health in preschool children with asthma-followed from 3 to 6 years. Int J
Paediatr Dent. 2010; 20: 165-72.
13. Stensson M., Wendt L.K., Koch G. et al. Caries prevelence,
caries-related factors and plaque pH in adolescents with long
term asthma. Caries Res. 2010; 44: 540-546.
14. Arnrup K., Lundin S-Å., Dahllöf G.. Analysis of paediatric
dental services provided at a regional hospital in Sweden.
Swed Dent J. 1993; 1: 255-259.
15. Laurikainen K., Kuusisto K. Comparison of the oral health
status and salivary flow of asthmatic patients with those of
nonasthmatic adults –result of a pilot study. Allergy 1998; 53:
316-319.
16. Kankaala T.M., Virtanen J.I., Larmas M.A. Timing of first
fillings in the primary dentition and permanent first molars of
asthmatic children. Acta Odontol Scand. 1998; 56, 1: 20-24.
17. Kargul B., Tanboga I., Ergeneli S. et al. Inhaler medicament
effects on saliva and plaque pH in asthmatic children. J Clin
Pediatr Dent. 1998; 22, 2: 137-140.
18. Corpas Pastor L. i Ruiz Leon C. Oral diseases in asthmatic
children: a case-control pilot study. Acta Pediatr Esp. 2003;
61, 1: 9-20.
19. Ersin N.K., Gülen F., Eronat N. et al. Oral and dental
manifestations of young asthmatics related to medication,
severity and duration of condition. Pediatr Int. 2006; 48: 549554.
20. Tootla R., Toumba K.J., Duggal M.S. An evaluation of the
acidogenic potential of asthma inhalers. Arch Oral Biol.
2004; 49: 275-283.
21. Wogelius P., Poulsen S., Sørensen H.T. Use of asthma-drugs
and risk of dental caries among 5 to 7 years old Danish
children: cohort study. Community Dent Health 2004; 21, 3:
201-211.
22. Bjerkeborn K., Dahllöf G., Hedlin G. et al. Effects of disease
severity and pharmacotherapy of asthma on oral health in
asthmatic children. Scand J Dent Res. 1987; 95: 159-164.
23. Kankaala T.M., Virtanen J.I., Larmas M.A. Timing of first
fillings in the primary dentition and permanent first molars of
asthmatic children. Acta Odontol Scand. 1998; 56, 1: 20-24.
24. Eloot A., Vanobbergen J.N., De Baets F, Martens L.C. Oral
health and habits in children with asthma related to severity
and duration of condition. Eur J Paediatr Dent. 2004; 5, 4:
210-215.
25. Eloot A., Vanobbergen J.N., Martens L.C. Oral health in
asthmatic children: a dose-response study. Rev Belge Med
Dent. 2004; 59, 2: 130-137.
26. Meldrum A.M., Thomson W.M., Drummond B.K., Sears
M.R. Is asthma a risk factor for dental caries? Findings from
a cohort study. Caries Res. 2001; 35: 235-239.
27. Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Bręborowicz A., Borysewicz-Lewicka M. Assessment of oral cavity dryness in
children with bronchial asthma. Pol J Environ Studies. 2007;
16, 2C, pt. 1: 303-306.
28. Maguire A., Rugg-Gunn A.J., Butler T.J. Dental health of
children taking antimicrobial and non-antimicrobial liquid
oral medication long term. Caries Res. 1996; 30: 16-21.
29. Storhaug K. Caries experience in disabled pre-school
children. Acta Odontol Scand. 1985; 43: 241-248.
Adres do korespondencji:
[email protected]
Aneta Bax-Adamowicz
PRACE ORYGINALNE