Rozdział VIII. Znaczenie postanowień EKPCz dla ochrony praw
advertisement
Spis treści Autorzy ......................................................................................................... Wykaz skrótów ............................................................................................ Wstęp (Jan Barcz) ........................................................................................ I. Uwarunkowania polityczno-prawne .................................................. II. Punkt wyjścia – postanowienia TUE i TFUE .................................... III. Karta Praw Podstawowych w toku dyskusji nad ratyfikacją Traktatu z Lizbony ............................................................................. I . Struktura i główne problemy badawcze ............................................. Załączniki ........................................................................................... X 1 1 4 8 10 12 Część I. Karta Praw Podstawowych. Znaczenie dla umocnienia ochrony jednostki w UE Rozdział I. Wprowadzenie: granice władzy i granice interpretacji (Mirosław Wyrzykowski) ......................................................... § 1. Mandat parlamentarny ...................................................................... § 2. Typologia argumentacji uzasadniającej negację postanowień Karty Praw Podstawowych i przystąpienie do Protokołu Nr 7 w sprawie stosowania Karty do Polski ............... § 3. Próba objaśnienia istoty i funkcji Protokołu polsko-brytyjskiego w świetle Deklaracji Nr 62 .............................. § 4. Cele przeciwników Karty w świetle Konstytucji RP ........................ Rozdział II. Karta Praw Podstawowych: struktura, zakres regulacyjny i dotychczasowe znaczenie w praktyce (Filip Jasiński) ....... § 5. Uwagi wstępne .................................................................................. § 6. Przebieg prac nad koncepcją i treścią KPP ....................................... I. Początki ..................................................................................... II. Pierwsze próby skatalogowania praw podstawowych ............... III. Efekty prac I Konwentu Europejskiego ..................................... IV. Od Traktatu konstytucyjnego do Traktatu z Lizbony ................ § 7. Struktura i zakres regulacyjny KPP .................................................. I. Adresaci KPP ............................................................................. II. Relacja KPP z EKPCz w świetle art. 52 ust. 3 KPP .................. III. Kategoria specyficzna: prawa nowoczesne ............................... § 8. Znaczenie KPP w praktyce ............................................................... I. Znaczenie legislacyjne i interpretacyjne .................................... II. Znaczenie dyplomatyczne i instytucjonalne ............................... § 9. Podsumowanie .................................................................................. 25 25 28 33 36 38 38 38 38 40 41 42 44 46 48 48 49 54 56 59 II Spis treści Spis treści Rozdział III. Karta Praw Podstawowych: wyznaczniki standardów ochronnych (Cezary Mik) ....................................................... § 10. Wstęp .............................................................................................. § 11. Karta Praw Podstawowych UE z 2007 r. – uwagi ogólne .............. § 12. Normatywne postaci praw podstawowych ..................................... I. Uwagi wprowadzające ............................................................. II. Prawa, wolności i zasady – znaczenie rozróżnienia ................ III. Struktura normatywna praw ..................................................... IV. Struktura normatywna zasad .................................................... § 13. Prawa podstawowe z KPP a prawa podstawowe jako zasady ogólne prawa ................................................................................... § 14. Zasady korzystania z praw podstawowych i ich ochrony .............. I. Korzystanie z praw podstawowych ............................................ II. Zasady ochrony praw podstawowych ....................................... § 15. Zobowiązania wynikające dla Polski z KPP w świetle wyznaczników standardów ochronnych ......................................... Rozdział IV. Inkorporacja Karty Praw Podstawowych do prawa UE: status Karty w prawie UE, zakres obowiązywania i stosowania, główne problemy interpretacyjne z uwzględnieniem stanowiska polskiego (Anna Wyrozumska) .................. § 16. Status Karty Praw Podstawowych w prawie UE ............................ § 17. Zakres zastosowania Karty Praw Podstawowych ........................... § 18. Protokół w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w stosunku do Polski i Zjednoczonego Królestwa ............................................................ § 19. Polskie deklaracje w sprawie Karty Praw Podstawowych i Protokołu polsko-brytyjskiego ..................................................... § 20. Deklaracja czeska ............................................................................ § 21. Przyczyny związania Polski Protokołem w sprawie stosowania Karty oraz niektóre dalsze jego skutki ......................... I. Kwestie moralności i obyczajności ......................................... 61 61 62 65 65 66 68 72 73 74 74 75 77 80 80 84 88 97 99 100 100 Spis treści Spis treści II. Standardy socjalne ................................................................... III. Roszczenia majątkowe związane z drugą wojną światową i cezurą temporalną .................................................. § 22. Podsumowanie ................................................................................ Rozdział V. Postanowienia Karty Praw Podstawowych w świetle wiążących Polskę umów międzynarodowych i postanowień Konstytucji RP z 1997 r. (Roman Wieruszewski) ............... § 23. Wstęp .............................................................................................. § 24. Tytuł I KPP – Godność człowieka .................................................. I. Godność człowieka ................................................................. II. Prawo do życia ........................................................................ III. Prawo człowieka do integralności ........................................... IV. Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego karania albo traktowania ...................................................................... V. Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej ............................... III 106 109 111 113 113 114 114 115 116 117 117 Spis treści Spis treści § 25. Tytuł II KPP – Wolności ................................................................. I. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego ................ II. Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego .................... III. Ochrona danych osobowych ................................................ IV. Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny ............ . Wolność myśli, sumienia i religii ........................................ VI. Wolność wypowiedzi i informacji ........................................ VII. Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się ................. VIII. Wolność sztuki i nauki ........................................................ IX. Prawo do nauki .................................................................... X. Wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy .................................................................................... XI. Wolność prowadzenia działalności gospodarczej ............... XII. Prawo własności .................................................................. XIII. Prawo do azylu .................................................................... XIV. Ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji ..................................... § 26. Tytuł III KPP – Równość ................................................................ I. Równość wobec prawa ......................................................... II. Niedyskryminacja ................................................................. III. Różnorodność kulturowa, religijna i językowa .................... IV. Równość kobiet i mężczyzn .................................................. V. Prawa dziecka ........................................................................ VI. Prawa osób w podeszłym wieku ........................................... VII. Integracja osób niepełnosprawnych ...................................... § 27. Tytuł IV KPP – Solidarność ............................................................ I. Prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa .................................................... II. Prawo do rokowań i działań zbiorowych .............................. III. Prawo dostępu do służb pośrednictwa pracy ........................ IV. Ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy ... V. Należyte i sprawiedliwie warunki pracy ............................... I. Zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy .......... VII. Życie rodzinne i zawodowe ................................................ VIII. Zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna .................... IX. Ochrona zdrowia ................................................................. X. Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym ...................................................................... XI. Ochrona środowiska ............................................................. XII. Ochrona konsumentów ......................................................... § 28. Tytuł V KPP – Prawa obywateli .................................................... I. Prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego .................................................... II. Prawo głosowania i kandydowania w wyborach 9 118 118 119 120 120 121 122 122 123 123 124 125 126 127 127 128 128 128 129 130 130 131 131 131 132 132 132 133 133 133 134 134 135 135 136 136 136 137 9 Spis treści Spis treści lokalnych .............................................................................. III. Prawo do dobrej administracji .............................................. IV. Prawo dostępu do dokumentów ............................................ 10 137 137 138 10 Spis treści Spis treści V. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich ........................... VI. Prawo petycji ........................................................................ II. Swoboda przemieszczania się i pobytu ................................ VIII. Ochrona dyplomatyczna i konsularna .................................. § 29. Tytuł VI KPP – Wymiar sprawiedliwości ...................................... I. Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu ................................................................... II. Domniemanie niewinności i prawo do obrony ...................... III. Zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary.............................. IV. Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary ...................................................................... § 30. Tytuł VII KPP – Postanowienia ogólne .......................................... I. Zakres zastosowania ................................................................ II. Zakres i wykładnia praw i zasad ............................................. III. Poziom ochrony ...................................................................... IV. Zakaz nadużywania praw ........................................................ § 31. Uwagi końcowe .............................................................................. Rozdział VI. Karta Praw Podstawowych: zróżnicowany charakter prawny postanowień Karty i ich skutki dla jednostek, sądów oraz ustawodawcy (Adam Bodnar) ............................... § 32. Wstęp – zarys systemu ochrony praw podstawowych w UE ......... § 33. Klasyfikacja postanowień materialnych KPP pod względem ich charakteru normatywnego ......................................................... I. Uwagi ogólne .......................................................................... II. Prawa i wolności, które mogą być bezpośrednio stosowane ................................................................................ III. Prawa i wolności odwołujące się do prawa unijnego lub prawa krajowego ............................................................... IV. Zasady („Unia uznaje i szanuje”) ............................................ V. Postanowienia programowe lub aspiracyjne („unijne polityki powinny zapewniać”) .............................................................. VI. Prawa związane z obywatelstwem Unii .................................. § 34. Znaczenie KPP dla jednostek, sądów i ustawodawcy polskiego .... I. Uwagi ogólne ........................................................................... II. Powoływanie się przez jednostkę na bezpośrednio stosowalne postanowienia KPP przed sądami krajowymi i wspólnotowymi ..................................................................... III. Uwzględnianie postanowień KPP w procesie stanowienia prawa krajowego ................................................. § 35. Podsumowanie ................................................................................ 11 138 138 138 139 139 139 140 140 141 141 141 142 142 143 143 144 144 147 147 148 151 154 157 158 159 159 161 164 166 11 Spis treści Spis treści Rozdział VII. Rola Agencji Praw Podstawowych jako podmiotu wspierającego stosowanie Karty Praw Podstawowych (Adam Łazowski) .... § 36. Uwagi wprowadzające .................................................................... 12 167 167 12 Spis treści Spis treści § 37. Dyskusja nad utworzeniem Agencji Praw Podstawowych ............. § 38. Rozporządzenie 168/2007 – ramy prawne dla działalności Agencji Praw Podstawowych ......................................................... I. Uwagi wprowadzające ............................................................ II. Cele i mandat kompetencyjny Agencji Praw Podstawowych ......................................................................... III. Zakres terytorialny działalności Agencji Praw Podstawowych ......................................................................... IV. Zadania Agencji Praw Podstawowych oraz mechanizmy ich realizacji ....................................................... § 39. Wieloletnie ramy prac Agencji Praw Podstawowych na lata 2007–2012 ........................................................................... § 40. Podsumowanie ................................................................................ 168 172 172 174 177 178 182 184 Część II. Konsekwencje przystąpienia UE do EKPCz dla umocnienia ochrony jednostki w UE i dla umocnienia europejskiego systemu ochrony praw człowieka Wprowadzenie (Andrzej Wróbel) ................................................................ Rozdział VIII. Znaczenie postanowień EKPCz dla ochrony praw podstawowych jako ogólnych zasad prawa w UE (Cezary Mik) ............. § 41. Wprowadzenie ................................................................................ § 42. System ochronny EKPCz – charakterystyka ogólna ...................... § 43. Ewolucja powiązania praw podstawowych jako zasad ogólnych prawa z EKPCz ............................................................... § 44. Czynniki określające pozycję EKPCz w odniesieniu do praw podstawowych jako zasad ogólnych prawa UE ..................... § 45. Zakres, sposoby i cele wykorzystywania EKPCz w sferze ochrony praw podstawowych jako zasad ogólnych prawa UE ....... § 46. Zakończenie .................................................................................... Rozdział IX. Relacje między Europejską Konwencją Praw Człowieka a Kartą Praw Podstawowych po przystąpieniu Unii Europejskiej do Konwencji (Zdzisław Kędzia) ................................................................. § 47. Diagnoza obecnej sytuacji .............................................................. § 48. Komplementarność inkorporacji KPP do prawa traktatowego i akcesji UE do EKPCz ................................................................... § 49. Relacja między KPP a EKPCz co do treści .................................... § 50. Relacje między KPP a EKPCz jako źródłami prawa ...................... I. Perspektywa prawa krajowego ................................................ II. Perspektywa prawa unijnego ................................................... III. Perspektywa EKPCz ................................................................ § 51. Konsekwencje przystąpienia UE jako organizacji międzynarodowej do EKPCz .......................................................... 13 189 204 204 204 207 213 218 223 224 224 229 233 234 234 236 238 238 13 Spis treści Spis treści § 52. Wpływ przystąpienia UE do EKPCz na ochronę praw człowieka w Europie ........................................................................................ 14 244 14 Spis treści Spis treści Rozdział X. Przystąpienie UE do EKPCz. Relacje instytucjonalno-prawne Unii Europejskiej i Rady Europy (Hanna Machińska) ...................................................................................... § 53. Wstęp .............................................................................................. § 54. Przebieg debaty dotyczącej przystąpienia WE/UE do EKPCz ....... § 55. Podstawa traktatowa przystąpienia UE do EKPCz ......................... § 56. Ku spójności ochrony praw człowieka w Europie ......................... § 57. Instytucjonalne relacje WE/UE z Radą Europy .............................. § 58. Uwagi końcowe .............................................................................. Rozdział XI. Przystąpienie UE do EKPCz i inkorporacja Karty Praw Podstawowych do prawa UE a umocnienie ochrony praw podstawowych w III filarze UE (Anastazja Gajda) ................................... § 59. Ochrona praw jednostki w III filarze UE ....................................... § 60. Wzmocnienie ochrony praw podstawowych we współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych na mocy Traktatu z Lizbony .......................................................................... § 61. Wpływ KPP oraz przystąpienia UE do EKPCz na prawo karne UE w świetle Traktatu z Lizbony ................................................... § 62. Wnioski ........................................................................................... Rozdział XII. Umocnienie statusu jednostek w UE po przystąpieniu UE do EKPCz. Konsekwencje dla ustawodawcy i sądów krajowych – następstwa praktyczne (Dagmara Kornobis-Romanowska) ................... § 63. Umocnienie ochrony praw jednostek w Traktacie z Lizbony ........ § 64. Wykonywanie kompetencji w dziedzinie ochrony praw podstawowych w Unii Europejskiej ............................................... § 65. Skuteczna ochrona praw jednostek w UE ...................................... I. Spójność uprawnień jednostek w EKPCz i w KPP .................. II. Prawo do efektywnej ochrony sądowej .................................... § 66. Odpowiedzialność za naruszenie EKPCz w wyniku stosowania prawa UE jako konieczny element ochrony praw podstawowych ... § 67. Konkluzje ........................................................................................ Rozdział XIII. Raport krajowy – Węgry (Gábor Halmai, Eszter Polgári, Część III. Raporty krajowe Balázs D. Tóth) ............................................................................................. § 68. Ocena propozycji inkorporacji KPP do prawa UE ......................... I. Konsensus polityczny ............................................................... II. Dyskusje eksperckie ................................................................. § 69. Ocena propozycji przystąpienia UE do EKPCz .............................. § 70. Podstawowe problemy wynikające z inkorporacji KPP do prawa UE w świetle prawa krajowego ...................................... I. Węgierska „klauzula europejska” oraz krajowa kontrola konstytucyjności prawa UE ..................................................... II. Prawa socjalne ......................................................................... III. Nullum crimen sine lege .......................................................... 15 247 247 248 254 256 258 262 264 264 275 280 287 290 290 294 298 299 300 307 312 319 319 319 321 323 324 324 334 336 15 Spis treści Spis treści IV. Podburzanie do nienawiści (ang. hate speech) ........................ V. Pozytywna dyskryminacja ....................................................... 341 346 Rozdział XIV. Raport krajowy – Czechy (Zdenkĕk Kűhn) ........................ § 71. Uwagi wstępne ................................................................................ § 72. Czy KPP stanie się częścią czeskiego porządku konstytucyjnego? ............................................................................ I. Czeski porządek konstytucyjny, status umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka w prawie czeskim oraz orzecznictwo Sądu Konstytucyjnego ................ II. Europoprawka do Konstytucji i orzecznictwo Sądu Konstytucyjnego ..................................................................... III. Status KPP w prawie czeskim ................................................. IV. Czy KPP może wywierać wpływ na czeskie krajowe prawo konstytucyjne? ......................................................................... § 73. Potencjalne sprzeczności między KPP a konstytucją krajową ....... I. Aktualne stanowisko CSK w sprawie badania zgodności prawa UE z Konstytucją ........................................................... II. Sprzeczności między KPP a krajową Kartą Praw Podstawowych i Wolności ........................................................ § 74. KPP w debacie naukowej ............................................................... § 75. KPP w dyskusji politycznej ............................................................ § 76. Skarga Senatu w sprawie Traktatu z Lizbony do Sądu Konstytucyjnego ............................................................................. § 77. Wnioski: KPP jako kozioł ofiarny? ................................................. 349 349 Rozdział XV. Raport krajowy – Słowacja (Radoslav Procházka) ............. § 78. Ocena nadania Karcie mocy wiążącej ............................................ I. Poglądy polityczne .................................................................. II. Dyskusja akademicka .............................................................. III. Relacje w mediach .................................................................. § 79. Ocena przystąpienia do EKPCz ...................................................... I. Forum publiczne ....................................................................... II. Forum akademickie .................................................................. § 80. Spodziewane trudności ................................................................... § 81. Podsumowanie ................................................................................ 374 374 374 375 377 377 377 378 379 381 Indeks rzeczowy .......................................................................................... 383 350 350 352 356 358 360 360 362 366 367 371 373 XIII
