Trybunał Konstytucyjny Zasada demokratycznego państwa prawa w

Trybunał Konstytucyjny
Zasada demokratycznego
państwa prawa w orzecznictwie
TK
SNA II (I)
Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś
[email protected]
Zajęcia nr 3
Charakter ustrojowy TK
• Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 188-197
• Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997r., Dz U. Nr 102 poz. 643 ze zm.)
 Trybunał jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania z Konstytucją aktów
normatywnych i umów międzynarodowych i wykonywania innych zadań ( art. 1 ust. 1 TKU)
 Jest organem niezależnym od innych władz i odrębnym ( art. 173 Konstytucji)
 Cechy TK odróżniające go od sądu:
 Tryb powoływania sędziów – zasada ich kadencyjności ( art. 194 Konstytucji )
 Niepodleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego
 Niewystępowanie związków między TK a KRS
 Brak zasady dwuinstancyjności postępowania przed TK
 Gwarancje niezawisłości sędziów TK:
 Wymóg posiadania wyróżniającej się wiedzy prawniczej,
 Materialna niezależność sędziów,
 Immunitet sędziowski
 Zasada incompatibilitias
• Immunitet sędziowski. Zgodę na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności
karnej wyraża Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 głosów. Sędzia TK nie może
być pozbawiony wolności ,zatrzymany, aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na
gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do
zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Niezwłocznie zawiadamia się o
tym prezesa TK, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
• Kary dyscyplinarne: upomnienie, nagana, usunięcie ze stanowiska.
• Zasada wybieralności sędziów TK. Kandydatów przedstawia co najmniej 50
posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu o wyborze bezwględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Ponowny wybór niedopuszczalny.
• Zasada kadencyjności. Wybierani przez Sejm na 9 letnią kadencję.
• Zasada kolegialności.
Struktura TK
Organy:
1. Zgromadzenie Ogólne
• Składa się z sędziów TK
• Zwołuje je Prezes i on lub wiceprezes przewodniczy Zgromadzeniu
• Zwoływane przynajmniej raz w roku w celu omówienia działalności TK oraz problemów
wynikających z jego orzecznictwa
• Może być zwołane tez w razie konieczności rozpatrzenia innych spraw należących do
kompetencji TK
• Prawo udziału przewodniczących komisji sejmowych i senackich, Prezes NIK, MS, PG,
Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, RPO, RPD. Natomiast Prezydent, marszałkowie obu izb i
premier mogą wziąć udział osobiście lub delegować przedstawiciela
• Uchwalanie regulaminu, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwalanie statutu
Biura TK, uchwalanie projektu dochodów i wydatków, zatwierdzanie przedkładanych
Sejmowi i Senatowi dorocznych informacji o istotnych problemach wynikających z
działalności i orzecznictwa TK, stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego TK, wyrażanie
zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności sędziego TK,
wykonywanie innych czynności z ustawy o TK lub z regulaminu.
2. Prezes Trybunału
• Nominuje go Prezydent spośród kandydatów (2) wskazanych
przez ZO
• Reprezentuje TK na zewnątrz
• Zapewnia organizacyjne warunki pracy
• Przewodniczy obradom, zwołuje ZO
• Wyznacza składy orzekające
• W czasie nieobecności zastępuje go wiceprezes
• Uprawnienia administracyjne, organizacyjne, reprezentacyjne, nie
ingeruje w orzecznictwo
Kompetencje TK
Konstytucja:
• Art. 188
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
• Art. 189
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa.
• Art.193
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu
normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od
odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
• Art. 122 ust. 3
Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału
Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent
Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za
zgodną z Konstytucją.
• Art. 133 ust. 2
Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do
Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją
• Art.132 ust. 1
Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym
Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy
Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności
sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania
przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał
Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta
Rzeczypospolitej.
Ustawa TKU:
• Art. 2.1.
Trybunał orzeka w sprawach:
1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody
wyrażonej w ustawie,
3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,
4)skargi konstytucyjnej,
5)sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
6)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
2.Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz
umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.
3.Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez
Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania
urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza
Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.
• Art. 3.
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy
rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
Charakter kontroli głównie następczy:
• Art. 191 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji - podmioty legitymowane generalnie
• Art. 191 ust. 1 pkt. 2 konstytucji - KRS
• Art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji - podmioty legitymowane indywidualnie, akt
objęty och zakresem działania
• Forma wystąpienia - wniosek
Kontrola prewencyjna:
• Art. 122 ust. 3 i 133 ust. 2 Konstytucji
Kontrola abstrakcyjna - wystarczy ocena kwestionowanej normy jako niezgodnej
z konstytucją i dążenie do zlikwidowania tej niezgodności
Kontrola konkretna – pytania prawne art. 193 Konstytucji
Skutki prawne orzeczeń TK:
• Pozytywne, negatywne
• Ostateczne
• Ex nunc, pro futuro, ex tunc
• Pośrednie, bezpośrednie
Zasada demokratycznego
państwa prawa w
orzecznictwie TK
Na zasadę demokratycznego państwa prawa składają się następujące zasady:
• Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju
• Zasada zaufania obywateli do państwa (a tym samym i prawa przez nie
stanowionego) i bezpieczeństwa prawnego obywateli
• Zasada ochrony praw nabytych
• Zasada niedziałania prawa wstecz
• Zasada dostatecznej określoności
• Zakaz stanowienia aktów normatywnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu oraz
nakaz działania wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji
• Zasada dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw
• Zasada domniemania niewinności
• Zasada proporcjonalności
• Reguła przyzwoitej legislacji
• Zasada praworządności
Ad. Kazus nr 1 Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasady prawidłowej legislacji
• TK podkreśla konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia
w życie odpowiednio długim okresem. Zachowanie takiego okresu, określanego vacatio legis,
ma na celu umożliwienie adresatom aktu prawnego zapoznanie się z treścią nowych
unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. Podstawę ciążącego na
prawodawcy obowiązku zachowania vacatio legis TK upatruje w zasadzie demokratycznego
państwa prawnego.
• Szczególnie TK akcentuje to w odniesieniu do przepisów prawa daninowego, gospodarczego
oraz przepisów regulujących sytuacje osób, których zdolność adaptacyjna do nowych
warunków jest szczególnie utrudniona np. bezrobotni, emeryci, renciści.
• Zasada odpowiedniego vacatio legis jest jednocześnie częścią zasady ochrony zaufania
obywateli do państwa i prawa przez nie stanowionego. W szczególnych przypadkach
ustawodawca może odstąpić od tej zasady. Co do zasady jednak okres dostosowawczy
powinien zostać zachowany.
• „Odpowiedniość” vacatio legis należy rozpatrywać w związku z możliwością pokierowania
swoimi sprawami, w taki sposób aby uwzględnić nową regulację
• „Odpowiedniość” zależy od całokształtu okoliczności – przedmiotu, treści przepisów i stopnia
zmiany dotychczasowych
Ad. Kazus nr 2 Prawo powszechnie obowiązujące a akty wewnętrznie obowiązujące
Rozporządzenie:
• Akt prawa powszechnie
obowiązującego
• Wydawany na podstawie
szczegółowego upoważnienia
ustawowego
• Obowiązuje wszystkie jednostki
• Ogłaszane w Dzienniku Ustaw
Zarządzenie:
• Akt prawa wewnętrznie obowiązującego
• Wydawane na podstawie upoważnienia
ogólnego
• Obowiązują jednostki organizacyjne podległe
organowi wydającemu akt
• Nie mogą być podstawą praw i obowiązków
wszystkich jednostek
• Mogą być ogłaszane w dziennikach
urzędowych