Synagoga, cmentarz, święta żydowskie
advertisement
dział edukacji żydowskiego muzeum galicja synagoga 3. ner tamid Lampka paląca się w synagodze nad aron ha-kodesz – tzw. wieczne światło. Nawiązuje do menory w Świątyni. Synagoga (bożnica) to dom zgromadzeń, modlitwy, nauki. Pierwsze synagogi powstawały już w czasie niewoli babilońskiej; współistniały z Drugą Świątynią Jerozolimską. W diasporze niemal wszędzie, gdzie Żydzi się osiedlali, budowali synagogę. Synagoga jest miejscem modlitw, studiowania Tory oraz zebrań gminy żydowskiej. 1. bima „Podwyższenie”, podium w synagodze, z którego odczytuje się Torę; zwykle – według tradycji aszkenazyjskiej – znajduje się pośrodku sali. Źródło: Wikimedia Commons 4. aron ha-kodesz „Święta skrzynia”. Nazwa pochodzi od Arki Przymierza. Szafa, w której umieszczona jest Tora, znajduje się na ścianie wschodniej (kierunek Jerozolimy). W synagogach drewnianych była to drewniana szafa, w murowanych – wnęka w ścianie z dwuskrzydłowymi, drewnianymi lub metalowymi drzwiami zakrytymi zasłoną – parochetem, z lambrekinem – kaporetem. © Żydowskie Muzeum Galicja © Żydowskie Muzeum Galicja 2. amud Pulpit kantora, w wielu synagogach znajduje się w zagłębieniu, co jest dosłownym potraktowaniem słów Psalmu 130,1 „Z głębokości wołam do Ciebie Panie...”. Sziwiti, tabliczka znajdująca się przed pulpitem kantora, zawiera słowa Psalmu 16,8: „Stawiam sobie zawsze Pana przed oczyma” 3. 1. 4. 2. © Żydowskie Muzeum Galicja 5. Źródło: Wikimedia Commons Plansze edukacyjne © Żydowskie Muzeum Galicja schemat synagogi 5. babiniec i przedsionek Sale modlitewne dla kobiet sytuowano na piętrze nad przedsionkiem lub na parterze, wzdłuż jednej ze ścian sali głównej. Podobnie jak przedsionek, były one znacznie niższe od sali męskiej. Połączenie pomiedzy salą męską a kobiecą stanowiły zwykle małe okienka, dodatkowo zasłonięte kratami. dział edukacji żydowskiego muzeum galicja cmentarz żydowski przepisy religijne związane z cmentarzami żydowskimi: W tradycji żydowskiej grób jest miejscem wiecznego spoczynku, dlatego nie należy w żaden sposób naruszać grobu, przeniesienie szczątków zmarłej osoby na inne miejsce jest dozwolone tylko w wyjątkowych przypadkach. Każdy zmarły pochowany jest w osobno. Wyjątek robi się tylko dla spokrewnionych osób, które zmarły mniej więcej w tym samym czasie. Zmarłego ubiera się w prostą szatę pośmiertną, mężczyznom zakłada się jeszcze tallit. Do grobu nie należy wkładacć żadnych przedmiotów. W grobie zmarły ułożony jest najczęsciej na linii wschód-zachód (w kierunku Jerozolimy). Kamień nagrobny – macewę – ustawia się przy głowie zmarłego. napis nagrobny Inskrypcja nagrobna zawiera zwykle zwroty pochwalne dotyczące zmarłego, lamentacje, imię zmarłej osoby i jej ojca, datę śmierci oraz formułę końcową : „Niech jego/jej dusza zostanie wpleciona w wieniec życia”. © Żydowskie Muzeum Galicja symbole nagrobne dłonie – ręce ułożone w geście błogosławieństwa są symbolem zarezerwowanym dla kohenów (kapłanów), grupy uprzywilejowanej w tradycji żydowskiej, ze względu na pełnienie służby w Świątyni; groby kohenów umieszczone były zwykle blisko muru cmentarza, gdyż wymogi zachowania rytualnej czystości zabraniały im wchodzenia na cmentarz. dzban i misa – symbol zarezerwowany dla lewitów, którzy w tradycji żydowskiej byli pomocnikami kohenów – kapłanów, między innymi obmywali im dłonie przed czynnościami liturgicznymi w Świątyni. korona – symbol ten odnosi się do cytatu: „Są trzy korony: korona Tory, korona kapłańska i korona królestwa, ale korona dobrego imienia jest ponad nimi.” (Pirke Awot – Przypowieści Ojców). Korona na nagrobku świadczyłaby więc o doskonałej reputacji, autorytecie i poważaniu jakim darzono zmarłego. Plansze edukacyjne © Żydowskie Muzeum Galicja © Żydowskie Muzeum Galicja © Grzegorz Sowa lew – w tradycji żydowskiej kojarzony jest z plemieniem Judy; często wiąże się ten symbol z cytatem „Bądź wytrzymały jak tygrys, a lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, a silny jak lew, abyś mógł wypełnić wolę Ojca twego w Niebiosach” (Pirke Awot – Przypowieści Ojców). Innym wytłumaczeniem jest związek tego symbolu z imieniem zmarłego: Jehuda, Arie lub Lejb. księga – otwarte biblioteki i same księgi umieszczano na nagrobkach uczonych, zajmujących się studiowaniem Tory i Talmudu. Na nagrobkach autorów znanych, ważnych dzieł religijnych można znaleźć również tytuły ich ksiąg. Czasem otwarta szafa z księgami jest wyobrażeniem aron ha kodesz. jeleń – symbol ten odnosi się do imienia zmarłego (Cwi, Hirsz, Naftali), można go również interpretować jako nawiązanie do wspomnianego wcześniej cytatu z Pirke Awot („rączy jak jeleń”) lub symbol dążenia ku Bogu, zgodnie z Psalmem 42:2. złamane drzewo – symbol kruchości życia, znany również w tradycji chrześcijańskiej, pojawia się na nagrobkach żydowskich stosunkowo późno (xix wiek). Drzewo nie jest jednak nigdy do końca złamane, martwe – przeważnie u dołu pnia wyrastają nowe pędy. Symbol ten umieszczano niejednokrotnie na nagrobkach młodych ludzi. ptaki – zwykle symbolizują ludzkie dusze. Orzeł (tak jak lew lub jeleń) może być nawiązaniem do cytatu z Pirke Awot, albo symbolem potęgi, odwagi, miłości. Ptaki na nagrobkach kobiet są często również nawiązaniem do imienia zmarłej (Fajgl lub Cipora). świecznik – jeden z najczęstszych symboli umieszczanych na żydowskich nagrobkach, głównie na macewach kobiet, gdyż ich przywilejem i religijnym obowiązkiem jest zapalanie świec na rozpoczęcie szabatu. Czasem można zobaczyć także przedstawienia złamanych świec – mają podobne znaczenie jak złamane drzewo. Pozostałe fotografie © Bartosz Wencel dział edukacji żydowskiego muzeum galicja święta żydowskie Święta żydowskie obchodzone są według kalendarza hebrajskiego (utworzonego w vi w. p. n. e.). Składa się on z dwunastu miesięcy księżycowych, co oznacza, że początek każdego miesiąca liczony jest od nowiu księżyca. Rok księżycowy liczy 354 dni, więc dla wyrównania niezgodności z rokiem słonecznym, co 2–3 lata przypada rok przestępny z dodatkowym miesiącem (adar ii). Według tradycji, kalendarz żydowski odmierza czas od stworzenia świata, więc przyjęta data początkowa jest o 3760 lat wcześniejsza od powszechnie przyjętej w świecie chrześcijańskim. aw elul Rosz Haszana, 1–2 tiszri et siwan ijar n a is Chanuka, 25 kislew t e w n t szwa adar Purim, 14–15 adar kislew szabat Szabat to najważniejsze święto w tradycji żydowskiej. Upamiętnia siódmy dzień tygodnia, w którym Bóg odpoczywał po stworzeniu świata, więc należy w tym dniu powstrzymać się od wszelkiej pracy. Szabat rozpoczyna się w piątek tuż po zachodzie słońca i trwa do sobotniego wieczora. Początek szabatu wyznacza zapalenie dwóch świec przez kobietę, około 20 minut przed zmierzchem. Zapalając świece odmawia ona modlitwę za domowników i błogosławieństwo. Tradycyjnie mężczyźni witają szabat w synagodze podczas wieczornego nabożeństwa. Po powrocie do domu odmawiają kidusz – błogosławieństwo nad kielichem wina. W sobotę w południe, przed posiłkiem, obowiązkowy jest drugi kidusz. Zakończenie świętego dnia wieńczy uroczystość hawdali [hebr. różnica, oddzielenie], w czasie której odmawia się błogosławieństwo nad kielichem wina, światłem i wonnościami. Sukot, 15–21 tiszri szwan che Szawuot, 6 siwan Pesach, 14–21 nisan ti sz uz ri ta m Jom Kipur, 9 tiszri dział edukacji żydowskiego muzeum galicja święta żydowskie rosz haszana Święto upamiętnia akt stworzenia świata przez Boga. Obchodzone jest również jako uroczystość żydowskiego Nowego Roku. Rosz Haszana ma w tradycji żydowskiej szczególne znaczenie, gdyż rozpoczyna 10 dni pokutnych [hebr. jamim noraim], w czasie których Żydzi modlą się i żałują za grzechy. W synagogach rozbrzmiewa dźwięk szofaru (rogu baraniego), który ma wzywać grzeszników do skruchy. Dość powszechnym zwyczajem wśród Żydów wschodnioeuropejskich była ceremonia taszlich, polegająca na wyrzucaniu okruchów nad brzegiem wody. Akt ten symbolizuje oczyszczenie z grzechów. jom kipur Jom Kipur upamiętnia dzień, w którym Mojżesz zszedł z Synaju z drugimi Tablicami Praw i oznajmił, że Bóg przebaczył ludowi Izraela kult złotego cielca. Właśnie dlatego Jom Kipur to moment oczyszczenia z grzechów i przebaczenia oraz wynagradzania wyrządzonych bliźnim krzywd. W Jom Kipur obowiązuje post i wstrzymanie się od pracy. Nakazuje się także rezygnację ze wszystkich cielesnych przyjemności. Świąteczny dzień wypełniają modły w synagodze. Koniec święta i tym samym dziesięciu dni pokutnych ogłasza dźwięk szofaru. sukkot Sukkot upamiętnia wędrówkę przez pustynię, podczas której Izraelici mieszkali w namiotach. Dlatego przez okres święta Żydzi modlą się i spożywają posiłki w szałasach [hebr. sukka] stawianych na podwórzu lub na tarasie. Sukkot jest również świętem dziękczynienia za plony. W liturgii wykorzystuje się cztery gatunki roślin [hebr. arba minim]: etrog (owoc cytrusowy), gałązkę palmową, liście mirtu oraz gałązki wierzby. Każda z roślin ma głęboką symbolikę religijną. Rośliny te związane są w jeden bukiet (lulaw), którym potrząsa się na cztery strony świata oraz ku górze i ku dołowi, co symbolizuje wszechobecność Boga. Plansze edukacyjne © Żydowskie Muzeum Galicja Zaraz po zakończeniu Sukkot przypada święto Simchat Tora [hebr. „radość Tory”], kiedy kończy się cykl czytania Pięcioksięgu i dla uczczenia tego w synagodze odbywa się uroczysta procesja ze zwojem Tory. chanuka Chanuka, zwana Świętem Świateł, została ustanowiona na pamiątkę cudu, jaki miał miejsce w 165r. p.n.e. Panująca wówczas w Palestynie grecka dynastia Seleucydów dążyła do narzucenia Żydom politeistycznej religii, posuwając się nawet do zbezczeszczenia Świątyni Jerozolimskiej. Żydowscy powstańcy pod wodzą Machabeuszy zwyciężyli Seleucydów i odzyskali Świątynię. Aby poświęcić ją na nowo Bogu Izraela, konieczne było zapalenie menory. Do tego celu potrzebna była specjalnie oczyszczona oliwa, ale znaleziono jej bardzo niewiele. Wówczas stał się cud, gdyż oliwa, której powinno wystarczyć na jeden dzień, paliła się przez osiem dni. Dlatego święto Chanuka trwa osiem dni i na pamiątkę cudu codziennie zapala się jedną świecę w ośmioramiennym świeczniku zwanym chanukiją. purim Purim obchodzi się na pamiątkę cudownego ocalenia Żydów w Persji od zagłady, w czasach króla Aswerusa (Kserksesa). Cała historia opisana została w Księdze Estery – Megilat Ester: doradca królewski, Haman, postanowił wymordować wszystkich Żydów i przekonał do tego króla. Plany Hamana zostały jednak pokrzyżowane przez młodą królową Esterę i jej krewnego Mordechaja. W dniu święta Purim obowiązkiem każdego religijnego Żyda jest dwukrotne wysłuchanie Księgi Estery. Dzieci przynoszą wówczas do synagogi kołatki, którymi hałasują za każdym razem, gdy czytający Księgę Estery wypowiada imię Hamana, aby symbolicznie „wymazać” jego imię. W Purim wydaje się przyjęcia i bale. Świętowaniu towarzyszy także odgrywanie Purim Szpil czyli zabawnego przedstawienia opartego na Księdze Estery. pesach Pesach – jedno z najstarszych świąt żydowskich – upamiętnia wybawienie Izraelitów z niewoli egipskiej. Nazwa święta [hebr. „ominięcie”] nawiązuje do ostatniej z dziesięciu plag egipskich, podczas której pierworodni synowie Egipcjan zginęli, natomiast Anioł Śmierci ominął domy żydowskie, ponieważ ich drzwi zostały zgodnie z nakazem Boga pomazane krwią baranka. Wówczas faraon postanowił wypuścić Izraelitów. Pesach trwa siedem dni, podczas których zamiast chleba należy spożywać macę (pieczywo sporządzone bez zakwasu) na pamiątkę tego, że gdy Izraelici w pośpiechu opuszczali Egipt, nie mieli czasu aby sporządzić zaczyn na chleb. Najważniejszą częścią święta jest wieczerza spożywana pierwszego wieczoru – seder. Na świątecznym stole powinno się znaleźć wino oraz symboliczne pokarmy ułożone na talerzu sederowym. Kolejność spożywania poszczególnych potraw i odmawiania modlitw podczas tej wieczerzy jest ściśle ustalona. Ostatni dzień Pesach odpowiada dacie przejścia Izraelitów przez Morze Czerwone. szawuot Święto Szawuot (tzw. Święto Tygodni) następuje siedem tygodni po Pesach, stąd jego nazwa. W starożytności miało ono charakter typowo rolniczy i związane było z podziękowaniem za plony, jednak dziś Szawuot przede wszystkim upamiętnia dzień, w którym Mojżesz otrzymał na Synaju Torę. Główną ceremonią tego święta jest odczytywanie Dekalogu w udekorowanej kwiatami synagodze. Czytana jest również Księga Rut, ponieważ opisane w niej wydarzenia dzieją się w trakcie żniw i opowiadają o kobiecie, która z własnej woli przyjęła judaizm. Wykorzystane fotografie pochodzą ze zbiorów Żydowskiego Muzeum Galicja oraz z Wikimedia Commons
