Co to jest azbest Właściwości azbestu
advertisement
Co to jest azbest Właściwości azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila SzeszeniaDąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi z z z Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów. Są to materiały nieorganiczne o unikalnych właściwościach chemicznych i fizycznych, które były przyczyną różnorodnego ich wykorzystania już w czasach starożytnych. Azbesty, niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest był i jeszcze jest eksploatowany na skalę przemysłową. z z z - z Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów i grupę azbestów amfibolowych. Do grupy serpentynów należy tylko jedna odmiana azbestu, azbest chryzotylowy. W grupie azbestów amfibolowych praktyczne znaczenie mają dwie odmiany: azbest amozytowy azbest krokidolitowy. W niewielkich ilościach do produkcji filtrów stosowany był antofilit z uwagi na wyjątkowo dużą odporność na chemikalia. Pod względem chemicznym azbesty są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo. z z z z Chryzotyl jest stosowany w największych ilościach, stanowiąc 85-90% ogólnego zużycia azbestu Azbest chryzotylowy jest włóknistą odmianą serpentynu, tj uwodnionego krzemianu magnezu. Chryzotyl ma kolor żółtawy, po rozwłóknieniu prawie biały, jest miękki, jedwabisty, o długości włókien do 60 mm. Włókna azbestu chryzotylowego są najcieńsze ze wszystkich znanych włókien pochodzenia naturalnego. z z z Grecka nazwa „chrozotyl” oznacza puszyste, złote włosy. Włókna azbestów chryzotylowych mają kształt rurek o średnicy 200-500Å, są cieńsze, elastyczniejsze i bardziej miękkie w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych, grubych i twardych, podobnych do prętów. Przeciętna średnica włókna chryzotylowego wynosi 350Å, amfibolowego – 0,1 do 0,3 µm. z z Włókna azbestowe o średnicy poniżej 3 µm i długości powyżej 5 µm, tzw. włókna respirabilne są włóknami chorobotwórczymi Przy pomiarach stężenia włókien w powietrzu brana jest pod uwagę liczba włókien respirabilnych (pod mikroskopem zliczane są tylko włókna o podanych wyżej parametrach). Zastosowanie azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila SzeszeniaDąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi z z - Azbest był stosowany w ponad 1000 różnych technologii (niektóre doniesienia mówią o znacznie większej liczbie do 3000). Wyroby azbestowo-cementowe produkowane z azbestów chryzotylowego i amfibolowych, takie jak: płyty dekarskie, rury ciśnieniowe, płyty okładzinowe i elewacyjne zawierają od 10 do 18% azbestu. Wyroby te są - ogniotrwałe, - odporne na korozje i gnicie, - wytrzymałe na działania mechaniczne, - lekkie, - trwałe. Pozostałe grupy produktów, do których zużyto znaczne ilości azbestu to wyroby izolacyjne stosowane do izolacji - - kotłów parowych, wymienników ciepła, zbiorników, przewodów rurowych, a także do ubrań i tkanin ognioodpornych. Należą do nich: wata, włóknina, sznury, przędza, tkaniny termoizolacyjne, taśmy. Wyroby te, mimo, iż nie należą do najbardziej rozpowszechnionych materiałów zawierających azbest, są źródłem bardzo dużej emisji pyłu azbestu, podczas prac zabezpieczających i rozbiórki. z - wyroby uszczelniające: tektury, płyty azbestowo-kauczukowe, które charakteryzują się: *odpornością na podwyższona temperaturę, *wytrzymałością na ściskanie, *nieznacznym odkształceniem trwałym, *dobrą elastycznością. Płyty mogą być zbrojone. - szczeliwa plecione stosowane do uszczelniania części pracujących w wysokich temperaturach, a także w środowisku wody, pary wodnej, gazów obojętnych i aktywnych, kwasów organicznych i nieorganicznych, ługów, roztworów soli, smarów, olejów, rozpuszczalników, gazów spalinowych, z - wyroby cierne, takie jak: okładziny cierne, taśmy hamulcowe stosowane do różnego typu hamulców. Azbest chryzotylowy stosowany do ich produkcji chroni elementy robocze przed zbytnim przegrzewaniem. wyroby hydroizolacyjne : - lepiki asfaltowe, - kity uszczelniające, - asfalty drogowe uszlachetnione, - zaprawy gruntujące, - papa dachowa, - płytki podłogowe, Zawierają od 20 do 40% azbestu z z - azbest stosowany był także w produkcji m.in. filtrów w browarnictwie, masek p/gazowych do produkcji których stosowany był chryzotyl. z - z - Wielkość emisji włókien azbestu zależna jest od: technologii związania włókien w danym wyrobie, sposobu użytkowania wyrobów, procesów ich degradacji mogących powodować uwalnianie się elementarnych włókien. W zależności od zawartości azbestu stosowanego spoiwa oraz gęstości objętościowej wyróżniono dwie klasy: wyroby „miękkie” wyroby „twarde”. - Klasyfikacja ta ma istotne znaczenie dla określenia procedur zabezpieczenia, usuwania - składowania wyrobów zawierających azbest. z - z Klasa I („wyroby miękkie”) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m3 , zawierające powyżej 20 % azbestu. z Najczęściej stosowane w tej grupie były wyroby tekstylne, używane przez pracowników w celach ochronnych, koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury, płytki podłogowe PCW, masy azbestowe natryskowe stosowane były jako izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych. - z Klasa II („wyroby twarde”) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m3, zawierające poniżej 20% . z W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów, rozbijanie, zrzucania). z W grupie tej najbardziej rozpowszechnione są - płyty azbestowo- cementowe faliste oraz płyty „karo” stosowane jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne. - płyty płaskie wykorzystywane były jako elewacje zewnętrzne, ściany osłonowe, ściany działowe, osłony ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych w budownictwie wielkokondygnacyjnym. - w mniejszych ilościach stosowano rury, w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych, a także jako przewody kominowe i zsypy. Zużycie azbestu i zanieczyszczenie środowiska st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila SzeszeniaDąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi z Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploatacji przemysłowej. Produkcja płyt azbestowo cementowych na ziemiach polskich rozpoczęła się w 1907 roku i trwała do roku 1998, kiedy to weszła w życie Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 101, poz.628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). z W Unii Europejskiej całkowity zakaz importu azbestu, produkcji wyrobów azbestowych oraz obrotu nimi został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2005 r. Wprowadzony w UE dziesięć lat wcześniej zakaz dotyczył tylko azbestu niebieskiego. z Ze względu na swoje właściwości i praktycznie niezniszczalność azbest wprowadzony do środowiska otaczającego człowieka utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. z Włókna azbestu przedostają się do powietrza atmosferycznego w wyniku: korozji materiałów zawierających surowiec, wietrzenia formacji geologicznych, działalności człowieka. - z - Źródłami naturalnymi włókien azbestu są zanieczyszczenia skorupy ziemskiej, zanieczyszczenie wód przepływających przez złoża zawierające azbest, zanieczyszczenie azbestem eksploatowanych złóż węgla kamiennego, rud miedzi, kamieni budowlanych, talku i innych. z Źródła emisji pyłu azbestu do środowiska związane z działalnością człowieka dotyczą: - terenów wydobywania i produkcji azbestu oraz zakładów przetwórstwa azbestu. Szacuje się, że na 1 tonę przerabianego surowca, przy zastosowaniu filtrów wydalane jest na zewnątrz zakładu ok. 100 g pyłu odpadów przemysłowych związanych z przetwórstwem azbestu. - ze względu na praktyczną niezniszczalność włókien azbestu bardzo istotny problem w ochronie środowiska stanowią niewłaściwie składowane przemysłowe odpady azbestowe, z z Istotnym źródłem emisji pyłu wewnątrz pomieszczeń mogą być: urządzenia ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne izolacje zawierające azbest. Użycie azbestu w budownictwie na znaczną skalę rozpoczęło się w Polsce w latach 60-tych, kiedy to uruchomione zostały 4 duże zakłady wyrobów azbestowo-cementowych. z Szacuje się, że w naszym kraju zabudowanych jest ok. 15,5 mln ton wyrobów zawierających ten surowiec, znajdujących się aktualnie w różnym stanie technicznym. Największa ilość zabudowanych wyrobów azbestowo-cementowych w ok. 1 kg na osobę dotyczy województw: podlaskiego, lubelskiego, mazowieckiego oraz świętokrzyskiego. z Rejonami szczególnie środowiskowo zagrożonymi azbestem są: - obszary oddziaływania byłych zakładów przetwórstwa azbestu, tereny, na których zabudowana została duża ilość materiałów azbestowo-cementowych. - Istotnym problemem w ocenie zanieczyszczenia powietrza jest: - ilość i stan techniczny eksploatowanych obiektów, budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, w których zastosowano wyroby azbestowe, - „dzikie” wysypiska odpadów azbestowocementowych, - obszary, na których wykorzystywano odpady wyrobów azbestowych do celów „gospodarczych” z - z W powietrzu atmosferycznym wysokie stężenia pyłów zawierających azbest obserwuje się przede wszystkim na wielkich budowach, gdzie następuje: cięcie, szlifowanie wiercenie otworów w azbestowych materiałach budowlanych. Stężenia pyłu mogą w tych przypadkach wynosić przy stanowiskach pracy 20 wł./cm3 aż do 100 wł./cm3 ((20000 wł./l – 100 000 wł./l) w odległości 1-5 m od stanowiska pracy. z Największe stężenia w budynkach (do 1000 wł./l) występują podczas prac remontowych przy zrywaniu izolacji azbestowych, zeskrobywaniu pozostałości po wykładzinach itp. z Stężenia włókien w pomieszczeniach zależą od warunków eksploatacji materiałów zawierających azbest, znajdujących się w tych budynkach. Na przykład przy normalnym zużywaniu się wykładzin podłogowych stężenia włókien nie przekraczają 1,0 wł./l, ale przy takich czynnościach, jak szlifowanie papierem ściernym lub cięcie mogą osiągać wartość od 10-60 wł./l. Skutki zdrowotne powodowane ekspozycją na pył azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila SzeszeniaDąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego. z z - - Proces ten zależy od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma średnica poszczególnych włókien, długość odgrywa mniejszą rolę. włókna cienkie o średnicy poniżej 3 µm przenoszone są łatwiej i odkładają się w końcowych odcinkach dróg oddechowych, włókna grube, o średnicy powyżej 5 µm, zatrzymują się w górnej części układu oddechowego. z Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy mają tendencje do zatrzymywania się wyżej niż igłowate włókna azbestów amfibolowych, z łatwością przenikające do obrzeży płuca. z Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna o średnicy mniejszej od 3 µm i długości powyżej 5 µm tj. tak zwane włókna respirabilne, które z powietrzem dostają się do pęcherzyków płucnych, skąd mogą penetrować tkankę płucną. - z - Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną następujących chorób: pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuca i międzybłoniaków, a także obturacyjnego przewlekłego zapalenia oskrzeli. W ekspozycji parazawodowej i środowiskowej praktycznie głównym skutkiem, który należy brać pod uwagę jest międzybłoniak oraz wzrost ryzyka raka płuca. z - Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów: krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika oraz chłoniaków. Jednak zwiększenie ryzyka w tych grupach nowotworów nie jest wystarczająco pewne, ze względu na rozbieżność wyników w różnych badaniach można je określać jedynie jako prawdopodobne. z Długie okresy między pierwszym narażeniem a pojawieniem się patologii – zwłaszcza nowotworów – oznaczają, że aktualnie wykrywane skutki odnoszą się do warunków pracy, jakie istniały 20-40 lat temu. z Azbest jest uznanym czynnikiem rakotwórczym, jednym z najgroźniejszych zanieczyszczeń środowiska człowieka. Szacuje się, że na świecie rocznie na choroby azbestozależne umiera 100 tys. osób. z W Polsce, wg danych rejestru chorób nowotworowych, odnotowano w 2005 r. 93 przypadki zgonów z powodu międzybłoniaka opłucnej rocznie, tj. ok. 2-3 przypadki na 1 mln ludności. Jeżeli dane te uznane zostałyby za wiarygodne, należałoby traktować je jako wskaźnik bardzo niskiego narażenia na pył azbestu populacji generalnej w naszym kraju. Należy jednocześnie zaznaczyć, że dane te, ze względu na długi okres latencji, nie odzwierciedlają jeszcze w pełni skutków narażenia ludności z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. z - z Pył azbestu ze względu na właściwości pylicotwórcze i rakotwórcze uważany jest za jeden z pyłów stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia pracowników. Pomimo niestosowania w Polsce już od ponad 8 lat azbestu do produkcji różnych wyrobów, liczba zawodowych chorób azbestozależnych systematycznie wzrasta, co jest związane ze specyfiką biologicznego działania azbestu, którego następstwa zdrowotne mogą się ujawniać w trakcie trwania zatrudnienia, jak również wiele lat po zaprzestaniu pracy w narażeniu. Postępowanie w czasie pożarów miejsc zagrożonych występowaniem azbestu i materiałów zawierających azbest st. kpt. Kazimierz Wilk Postępowanie w razie pożaru obiektu, w którym wykorzystywane są azbest albo wyroby zawierające azbest (lub, gdy istnieją przesłanki odnośnie występowania tych materiałów) nie różni się w zasadniczy sposób od akcji gaśniczej prowadzonej przy pożarach obiektów, w których azbest nie był stosowany. z - Azbest jest minerałem niepalnym i nie podtrzymującym palenia, w wysokich temperaturach nie emituje żadnych gazów ani substancji toksycznych. Wynika z tego, że azbest w aspekcie zagrożenia pożarowego jest materiałem inertnym (bierny, bezwładny) z Azbest długotrwale (40 – 60 minut) poddawany działaniu temperatury ok. 700o C traci budowę wstęgową (przestaje być materiałem włóknistym) i zamienia się w substancję sypką o składzie analogicznym do talku. z Im wyższa temperatura pożaru tym, destrukcja włókien azbestu przebiega szybciej. W wyniku opisanego wyżej procesu azbest „sproszkowany” przestaje być substancją o charakterze rakotwórczym Podkreślić należy jednak, że w przypadkach pożaru w obiekcie, co do którego zachodzi domniemanie o obecności azbestu czy wyrobów zawierających azbest uzasadnione jest w razie braku konieczności, zaniechanie działań prowadzących do naruszenia struktury i destrukcji wyrobów podejrzanych o obecność azbestu. DOBÓR ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ ORAZ ODZIEŻY I OBUWIA ROBOCZEGO st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila SzeszeniaDąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi Pracodawca w szczególności jest obowiązany zapewnić, aby przy pracach stwarzających narażenie na działanie pyłu azbestu: z liczba osób przydzielonych do prac oraz czas trwania narażenia były ograniczone do niezbędnego minimum z maszyny, sprzęt i metody pracy stosowane przy wykonywaniu prac eliminowały lub ograniczały do minimum powstawanie pyłu azbestu, a szczególnie jego emisję do środowiska pracy lub środowiska naturalnego z stosowane były odpowiednie do rodzaju i poziomu narażenia odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, w tym odzież ochronna i środki ochrony układu oddechowego z W przypadku prowadzenia prac w warunkach wymagających stosowania środków ODO - pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom wykonującym takie prace odpowiednie do istniejących warunków środowiska pracy przerwy na odpoczynek w miejscach, w których nie występuje narażenie na działanie pyłu azbestu. z W przypadku przekroczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pyłu azbestu, określonej w przepisach dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, pracodawca jest obowiązany wstrzymać wykonywanie pracy przez pracowników oraz niezwłocznie podjąć działania w celu obniżenia stężenia pyłu azbestu do wartości dopuszczalnej. z Ponowne podjęcie pracy jest dopuszczalne po stwierdzeniu, iż w wyniku działań, o których mowa wyżej, stężenie pyłu azbestu w środowisku pracy nie przekracza dopuszczalnej wartości. z Jeżeli, mimo podjętych działań, nie jest możliwe obniżenie stężenia pyłu azbestu do wartości dopuszczalnej - podjęcie pracy jest możliwe pod warunkiem zastosowania środków ODO zapewniających nieprzekraczanie dopuszczalnego narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu. z Stosowanie tych środków nie może być stałe i powinno być ograniczone do minimum. z Wymagane jest dostarczenie pracownikom narażonym na działanie pyłu azbestu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej właściwej do poziomu narażenia oraz zapobiegające odpowiednio stykaniu się ciała z pyłami azbestu i ich wdychaniu. z Odzież, o której mowa wyżej, powinna być wykonana z materiału uniemożliwiającego przenikanie pyłu azbestu oraz umożliwiającego łatwe czyszczenie. - z Rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała. z Niedopuszczalne jest zdejmowanie środków ochrony układu oddechowego w strefie zanieczyszczonej pyłem azbestu. Wszelkich zmian elementów filtrujących należy dokonywać po wyjściu z tej strefy. Niezbędne jest zapewnienie, aby po zakończeniu pracy w warunkach narażenia na działanie pyłu azbestu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej były: z - z oczyszczone z pyłu azbestu wysoko skutecznymi urządzeniami filtracyjno-wentylacyjnymi lub na mokro w sposób uniemożliwiający uwalnianie się pyłu do środowiska pracy lub do środowiska naturalnego przechowywane wyłącznie w wyznaczonym miejscu, w sposób wykluczający kontakt z własną odzieżą pracowników. Odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stosowane w pracy z materiałami zawierającymi azbest, nie mogą być używane poza miejscem pracy. z Odzież zanieczyszczona pyłem azbestu przeznaczona do prania powinna być pakowana i oznakowana w sposób określony w wydanych przepisach (rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów) z z - - Przepisy prawa wymagają, aby zapewnione przez pracodawcę odzież i obuwie robocze i inne środki zapobiegające stykaniu się ciała z pyłem azbestu i jego wdychaniu posiadały właściwości ochronne i użytkowe. Powinny być zatem wykonane z materiału uniemożliwiającego przenikanie włókien azbestu a w przypadku odzieży ochronnej rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała. najlepiej, gdy są to kombinezony i sprzęt jednorazowego użytku, które po zanieczyszczeniu zostaną usunięte jako odpady zawierające azbest lub sprzęt zmywalny bądź nadający się do odkurzenia wysoko wydajnymi urządzeniami filtracyjnowentylacyjnymi. z Pracodawca ma obowiązek zapewnienia przechowywania zanieczyszczonej odzieży i innych środków ochrony, do czasu jej umieszczenia w miejscu bezpiecznego składowania, bez kontaktu z odzieżą prywatną pracowników. z W warunkach narażenia na pył azbestu powinna być stosowana odzież chroniąca przed pyłami typ 5 – pyłoszczelny. z Ważne jest uszczelnienie kombinezonu w krytycznych miejscach takich jak zamek błyskawiczny, mankiety rękawów i nogawek oraz szczelnie przylegający do twarzy kaptur. z Szwy kombinezonu powinny być wykonane są na zewnątrz tak, aby zapobiec przedostawaniu się substancji niebezpiecznych „z zewnątrz do wewnątrz”. W przypadku braku możliwości stosowania pełnych kombinezonów z zakrytą stopą najlepiej stosować łatwo zmywalne obuwie gumowe (bez sznurowadeł) zabezpieczone taśmą do nogawek. Również rękawice robocze, należy szczelnie połączyć z kombinezonem.
