informator przygotowujący pacjenta do zabiegu - WCM
advertisement
INFORMATOR PRZYGOTOWUJĄCY PACJENTA DO ZABIEGU KARDIOCHIRURGICZNEGO Oddział Kardiochirurgii WCM OPOLE SPIS TREŚCI PLANOWE PRZYJĘCIE NA ODDZIAŁ KARDIOCHIRURGII WCM OPOLE 4 WAŻNE! 4 DOKUMENTY POTRZEBNE DO PRZYJĘCIA NA ODDZIAŁ! 5 Sugerujemy, aby dla swojego komfortu i zdrowia, w trakcie pobytu na oddziale pacjent posiadał: 5 PROSIMY O ODDANIE KRWI 6 PORADNIA KARDIOCHIRURGICZNA 7 CHOROBY SERCA I METODY ICH LECZENIA 8 Choroba niedokrwienna serca Co to jest choroba wieńcowa..? Jak leczyć chorobę wieńcową? ZALETY l WADY ROŻNYCH METOD LECZENIA 8 8 9 10 Wady zastawek serca 11 Tętniak 14 STOMATOLOG I INNE ZABIEGI 15 LEKI PRZECIWKRZEPLIWE 16 PO ZABIEGU KOMPENDIUM 18 DIETA 20 Chorzy z cukrzycą leczeni kardiochirurgicznie Czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy w okresie pooperacyjnym: 21 21 Opieka nad chorym z cukrzycą w okresie pooperacyjnym Wpływ zaburzeń metabolicznych na proces gojenia się ran 22 22 Kilka uwag odnośnie diety cukrzycowej: SKŁAD DIETY 23 23 PIELĘGNACJA RANY POOPERACYJNEJ W DOMU 26 Podstawowe obowiązki które powinien spełniać pacjent: 26 Kontrola Rany Przystępując do zmiany opatrunku: Problem z gojeniem się rany… Zmniejszenie blizny 27 28 30 31 Jeżeli wystąpi którykolwiek z poniższych objawów związany z raną pooperacyjną: 31 STABILIZACJA MOSTKA CO PACJENT WIEDZIEĆ POWINIEN… 32 34 Jakie czynności można podejmować? 34 Obrzęki nóg 35 Ból pooperacyjny 36 Zaburzenia świadomości 36 Podróże 37 Powrót do pracy zawodowej 37 Współżycie 37 Sen 38 Zmiany nastrojów 38 Lekarz 38 Apetyt 39 Kaszel 39 Tytoń 40 Kontrola ciśnienia tętniczego 40 Odpowiednia masa ciała 40 Dieta 40 Codzienna aktywność 41 Leki przeciwkrzepliwe… 41 REHABILITACJA Ćwiczenia Na leżąco: Na siedząco: Na stojąco: 43 43 43 45 47 Planowe przyjęcie na Oddział Kardiochirurgii WCM Opole Termin przyjęcia do szpitala, przekaże sekretariat Oddziału Kardiochirurgii pod numer telefonu, który pozostawili Państwo w dokumentacji, około tygodnia wcześniej przed planowanym zabiegiem. W przypadku braku informacji o terminie przyjęcia w tym czasie, prosimy o kontakt telefoniczny z sekretariatem celem potwierdzenia wstępnie wyznaczonego w Przychodni Kardiochirurgicznej terminu przyjęcia do szpitala. Prosimy nie zgłaszać się do przyjęcia bez telefonicznego potwierdzenia terminu! Dodatkowe informacje i wyjaśnienia można uzyskać pod numerem telefonu 77/4520774 (sekretariat) w godzinach: 8.00-15.00. W dniu przyjęcia proszę zgłosić się w Izbie Przyjęć Wojewódzkiego Centrum Medycznego około godz. 8:00 na czczo. Osoby przyjmujące insulinę, proszone są o zabranie śniadania. Po pobraniu krwi do badań laboratoryjnych należy przyjąć normalną dawkę insuliny i zjedzenie śniadania. WAŻNE! Osoby przyjmujące leki przeciwkrzepliwe (Syncumar, Acenocumarol, Warfin, Sintron), pochodne kwasu acetylosalicylowego (Aspiryna, Polopiryna, Acard, Bestpirin) pochodne tienopiryny (Aclotin, Ticlopidyna, Plavix, Zyłt, Areplex), nowe leki przeciwkrzepliwe: rywaroksaban (inhibitor czynnika Xa) (XARELTO), dabigatran (inhibitor trombiny) (Pradaxa) proszone są o odstawienie wymienionych leków na siedem dni przed planowym przyjęciem! Leki przeciwbólowe mają podobne działanie do przeciwkrzepliwych!!! Nie można ich stosować w okresie 7 dni przed przyjęciem na oddział !! Dozwolone leki przeciwbólowe to: Paracetamol i Pyralgina. Ostatecznej kwalifikacji przyjęcia do Oddziału dokona lekarz w Izbie Przyjęć. W sytuacjach uzasadnionych (np. infekcja, niewłaściwe wyniki badań laboratoryjnych, nie odstawienie leków przeciwkrzepliwych (wyżej wymienionych), przyjęcie może zostać wstrzymane i odłożone na termin późniejszy. Szczegółowych informacji na temat zabiegu operacyjnego, ryzyka i ewentualnych powikłań udzieli chirurg, a o znieczuleniu anestezjolog w oddziale. Dokumenty potrzebne do przyjęcia na oddział! 1. Skierowanie do Oddziału Kardiochirurgii od Lekarza Rodzinnego 2. Dowód osobisty 3. Dokumentacja medyczna: - wypis z oddziału kierującego i inne karty informacyjne z pobytu w szpitalu - aktualna koronarografia (ważna 6 miesięcy od daty jej wykonania), - zalecamy wykonanie badania przepływów w tętnicach dogłowowych (UDP tętnic dogłowowych) dla pacjentów powyżej 60 roku życia, oraz u pacjentów po udarach mózgu (o wykonaniu badania decyduje pacjent) - posiew z gardła i nosa w kierunku nosicielstwa gronkowca złocistego (o badaniu decyduje pacjent). Upoważniony do wydania skierowania na to badanie jest lekarz pierwszego kontaktu. - potwierdzenie dokonanych 2 szczepień przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW B) (o wykonaniu szczepienia decyduje pacjent) Sugerujemy, aby dla swojego komfortu i zdrowia, w trakcie pobytu na oddziale pacjent posiadał: - pas stabilizujący klatkę piersiową (można kupić w szpitalnej aptece). Informacji na ten temat udzielą Rehabilitanci w oddziale - środki higieny osobistej: (dezodorant, żel pod prysznic, balsam lub mleczko do ciała, 2 ręczniki, 2 gąbki ciemna i jasna) - ręcznik papierowy w rolce - pojemnik na protezę zębową - pidżama 2 komplety (najlepiej dwuczęściowa rozpinana – również kobiety) - co najmniej 3 podkoszulki („za duże") - obuwie zastępcze („kapcie") - płyn do płukania jamy ustnej - termometr lekarski/elektroniczny W przypadku korzystania ze środków pomocniczych takich jak kule lub laska należy zgłosić ten fakt przy kwalifikacji do zabiegu oraz przy przyjęciu na Oddział Kardiochirurgiczny, aby zastąpić je balkonikiem. Asymetryczna praca mostka podczas podpierania się na kuli bądź lasce uniemożliwia jego prawidłowe zrośnięcie. Lekarz pierwszego kontaktu (POZ) jak również lekarz w Oddziale Kardiochirurgii (po zakończeniu leczenia) może wypisać wniosek umożliwiający uzyskanie 70% zniżki na zakup balkonika, który będzie potrzebny od 3 do 6 miesięcy po zabiegu (zależnie od indywidualnego tempa powrotu pacjenta do pełnej aktywności). Istnieje także możliwość wypożyczenia sprzętu rehabilitacyjnego w placówce CARITAS. Pacjenci chorujący na Przewlekłą Obturacyjną Chorobę Płuc (POChP), padaczkę, choroby psychiczne, przyjmujący leki hormonalne i inne leki przewlekle Proszeni są o zabranie ich na oddział i poinformowanie o ich stosowaniu (celem zapewnienia ciągłości w ich przyjmowaniu). Do Oddziału prosimy o zabranie małej torby, takiej, którą będzie można umieścić w szafce przyłóżkowej. Duże torby należy pozostawić w depozycie szpitalnym. Zgodnie z zarządzeniem Nr 31/2003 Dyrektora WCM rzeczy wartościowe, takie jak pieniądze biżuteria, klucze, telefony komórkowe oraz dokumenty należy oddać w Izbie Przyjęć do depozytu, za potwierdzeniem na druku depozytowym. Za przedmioty wartościowe, pieniądze, dokumenty niezłożone do depozytu WCM nie ponosi odpowiedzialności. INFORMACJI O STANIE ZDROWIA PACJENTA NIE UDZIELA SIĘ TELEFONICZNIE TYLKO OSOBIŚCIE OSOBOM UPOWAŻNIONYM PRZEZ PACJENTA Informacji o zdrowiu pacjenta udziela Ordynator Oddziału w terminach: Poniedziałek - Środa godz. 16-17. Odwiedziny w Sali Pooperacyjnej wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach i za zgodą Ordynatora Oddziału, bądź lekarza dyżurnego. Sugerowana pora odwiedzin w Oddziale Kardiochirurgii w godzinach od 15.00 do 18.00 (po zakończeniu pracy merytorycznej na oddziale). Przed wejściem do Oddziału Kardiochirurgii okrycia wierzchnie (płaszcze, kurtki) należy zostawić w szatni, która znajduje się obok rejestracji głównej, przy wejściu głównym. Prosimy o oddanie krwi Krew i preparaty krwiopochodne są najcenniejszym z leków. Nic nie jest w stanie jej zastąpić, nie możemy jej zakupić, musi ją ktoś honorowo oddać, by w sposób bezpieczny przeprowadzić zabieg operacyjny na sercu i dużych naczyniach krwionośnych konieczne jest przygotowanie odpowiedniego zapasu krwi i jej preparatów. Stąd nasza prośba o współuczestnictwo pacjenta, jego rodziny, znajomych, krewnych, sąsiadów w przygotowaniu krwi. Jeśli dla każdego z Szanownych Państwa 4 dorosłe, zdrowe osoby oddadzą krew (bez względu na grupę krwi), to na zasadzie wzajemności (Państwa krew pomaga innym pacjentom a ich Państwu) umożliwi to zabezpieczenie przeprowadzenia operacji. ADRESY ODDZIAŁÓW KRWIODAWSTWA l KRWIOLECZNICTWA Nysa Kluczbork Brzeg Kędzierzyn-Koźle Opole ul Piłsudskiego 55 ul. Skłodowskiej 23 ul. Mossora l ul. Koszykowa ul. Kośnego 55 tel. 077 4332443 tel. 077 4173517 tel. 077 4446573 tel. 077 4849694 tel. 077 4410600 Zaświadczenie o oddaniu krwi prosimy oddać w sekretariacie Oddziału Kardiochirurgii. Oddanie krwi jest przywilejem, który daje pierwszeństwo w wykonaniu zabiegu! PORADNIA KARDIOCHIRURGICZNA Poradnia znajduje się na „ parterze niskim”. Wchodząc do szpitala głównym wejściem należy pójść w kierunku Oddziału Kardiochirurgicznego / Wojewódzkiej Poradni Kardiochirurgicznej ( informatory umieszczone są na ścianach). Gabinet poradni ( nr 12) jest po lewej stronie korytarza, przed klatką schodową prowadzącą na oddział ( II piętro). Pacjent przed wizytą w Poradni Kardiochirurgicznej musi potwierdzić swoją obecność 30 minut wcześniej w rejestracji ogólnej !!! Co pacjent powinien mieć podczas wizyty w poradni? - pacjenci pierwszorazowi w danym roku - skierowanie od Lekarza Rodzinnego lub Kardiologa ( Skierowanie jest ważne przez rok od wystawienia !!!) - pacjenci przed operacją kardiochirurgiczną, do kwalifikacji, przychodzą na godzinę 9.00-9.30 Należy mieć: wypis z kardiologii, płytę CD z koronarografią, skierowanie od kardiologa lub innego specjalisty, echo serca, grupę krwi, niektórzy pacjenci: próbę dobutaminową, UDP tętnic szyjnych ( według rekomendacji ECS) - pacjenci po operacji kardiochirurgicznej przychodzą na godzinę 7.30 ( w poniedziałki i piątki ), celem przygotowania przez personel pielęgniarski do wizyty lekarskiej Chorzy z trudno gojącą się raną mostka mogą mieć pobrane badanie na posiew. Wynik jest najwcześniej po 2 dniach do odbioru w poradni ( 48 – 72 h trwa wzrost bakterii w hodowli, konieczny do wyboru dalszego sposobu leczenia). Choroby serca i metody ich leczenia Choroba niedokrwienna serca Koronarografia Badanie to pozwala uzyskać rentgenowski obraz tętnic wieńcowych, czyli naczyń krwionośnych, dostarczających krew do serca. Podczas koronarografii została rozpoznana u Państwa choroba wieńcowa, doprowadzająca do zwężenia lub zamknięcia tętnic wieńcowych. Wyniki tego badania ułatwią lekarzowi wybór najlepszej dla Państwa metody leczenia. Co to jest choroba wieńcowa..? Tętnice wieńcowe tworzą układ naczyń dostarczających krew do samego serca. Serce jest mięśniem, który pompuje krew z tlenem do całego organizmu. Miażdżyca jest chorobą, która zajmuje ścianę tętnic wieńcowych, zmniejszając dopływ krwi do serca . Duże ograniczenie przepływu krwi do powoduje dławicę, czyli bóle w klatce piersiowej z powodu niedokrwienia, a nagłe całkowite przerwanie przepływu krwi może spowodować zawał serca. Rozpoznanie choroby wieńcowej w trakcie koronarografii pozwala na wybranie sposobu leczenia, który zmniejszy ryzyko zgonu i zawału, oraz umożliwi poprawę jakości życia poprzez zmniejszenie dolegliwości bólowych. Cewnikowanie serca i koronarografia Na początku badania lekarz znieczula skórę , a następnie wprowadza długą, cienką i giętką rureczkę ,zwaną cewnikiem , do tętnicy w pachwinie lub w nadgarstku , którą przesuwa aż do serca . Za pomocą tego cewnika lekarz wstrzykuje do tętnic wieńcowych specjalny kontrast, który jest widoczny w promieniowaniu rentgenowskim. Zależnie od wyniku badania lekarz poszerza zwężone naczynie lub przy zmianach wielu naczyniach i trudnych warunkach kieruje pacjenta na zabieg kardiochirurgiczny ( operacja pomostowania naczyń CABG) Jak leczyć chorobę wieńcową? W zależności od nasilenia i lokalizacji choroby wieńcowej lekarz zaproponuje jedną z trzech metod leczenia. Opisane poniżej sposoby leczenia są jedynie uzupełnieniem dla najważniejszej opcji leczenia, jaką jest zmiana stylu życia poprzez wprowadzenie zdrowej diety, rozpoczęcia regularnej aktywności fizycznej oraz zaprzestanie palenia tytoniu. 1. Leczenie farmakologiczne i zmiana stylu życia Leczenie farmakologiczne oznacza przyjmowanie, w większości przypadków do końca życia leków, które złagodzą dolegliwości związane z chorobą tętnic. Wprowadzenie zmian w stylu życia oraz lekarstw może okazać się długotrwałym procesem. Ważna jest kontrola poziomu frakcji lipidowych (lipidogram), których podwyższone wartości są czynnikiem powodującym powstawanie zmian miażdżycowych i między innymi zamykanie naczyń wieńcowych. Istotnym elementem jest odpowiednia dieta. Powinna być uboga w tłuszcze zwierzęce, które to przyczyniają się do zaburzenia przemiany związków tłuszczowych w organizmie człowieka, wzrostu frakcji lipidowych co przekłada się na nasilony rozwój miażdżycy. W pewnych przypadkach, w zależności od odpowiedzi na leki lub progresji choroby pojawia się konieczność wykonania zabiegu angioplastyki lub operacji kardiochirurgicznej. 2. Przezskórna angioplastyka tętnicy wieńcowej Polega na poszerzeniu zwężonej tętnicy lub otwarciu całkowicie zamkniętej tętnicy. Angioplastyka za pomocą stentu polega na wprowadzeniu metalowej siateczki w kształcie rurki (stentu) do tętnicy wieńcowej tak, by utrzymać jej drożność. U Państwa może istnieć konieczność wprowadzenia kilku stentów. Zabieg ten wykonuje się po niewielkim 2-3 mm nacięciu skóry pachwiny, nadgarstka lub przedramienia. Angioplastykę, podobnie jak koronarografię, wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Podczas całego badania będą Państwo całkowicie świadomi. Angioplastyka może trwać od 15 minut nawet do 2 lub 3 godzin w skomplikowanych przypadkach. Czas pobytu w szpitalu, po niepowikłanym zabiegu, wynosi od 24 do 48 h. ANGIOPLASTYKA: w miejsce zwężenia tętnicy zostaje wprowadzony i napełniony balon, blaszka miażdżycowa zostaje tym samym wciśnięta w ścianę tętnicy, a opróżniony balon usunięty. Drugi balon, na który założona jest metalowa siatka, nazywana stentem, jest napełniany tak, by stent rozwinął się w ścianie tętnicy, a opróżniony balon mógł być z naczynia usunięty. Pomostowanie tętnic wieńcowych, kardiochirurgiczna operacja wszczepienia pomostów wieńcowych CABG. Operacja wszczepienia pomostów wieńcowych jest zabiegiem wykonywanym w znieczuleniu ogólnym, do którego niezbędne jest otwarcie klatki piersiowej. Podczas zabiegu serce nie pracuje, a jego funkcje przejmuje pompa sercowo-płucna (czyli urządzenie łączące płuca z sercem), co pozwala chirurgowi wykonać pomosty. Operację można również wykonać przy bijącym sercu (zależnie od zaawansowania choroby wieńcowej). POMOSTOWANIE TĘTNIC WIEŃCOWYCH polega na wprowadzeniu dodatkowych naczyń omijających zamknięte odcinki naczynia w sercu, celm przywrócenia dopływu krwi. Wykorzystywanymi do tego zabiegu są tętnice piersiowe, znajdujące się na wewnętrznej ścianie klatki piersiowej oraz żyły kończyn dolnych lub tętnice przedramienia. Operacja trwa od 3 do 5 godzin. Średnia długość pobytu w szpitalu po niepowikłanym zabiegu wynosi od 2 do 7 dni. ZALETY l WADY ROŻNYCH METOD LECZENIA Przezskórna angioplastyka wieńcowa W porównaniu do operacji kardiochirurgicznej najważniejszą zaletą angioplastyki jest mniejsza inwazyjność zabiegu, jednak taka procedura może być wykonana bezpiecznie dla zdrowia pacjenta tylko przy małym zaawansowaniu choroby wieńcowej. Angioplastyka nie jest doskonała. W ciągu pierwszego roku po zabiegu z użyciem stentu, u ponad 30% chorych istnieje ryzyko konieczności jej powtórzenia z powodu niedrożności stentu. Angioplastykę można powtarzać kilka razy. Co więcej, po zabiegu angioplastyki konieczne jest stosowanie przynajmniej przez jeden rok specjalnego leku, zmniejszającego krzepliwość krwi i zapobiegającego tworzeniu skrzeplin. Może to stanowić przeszkodę do wykonania innych zabiegów. Lek ten wiąże się z niewielkim ryzykiem krwawień powierzchownych lub wewnętrznych. . Operacja kardiochirurgiczna Podstawową zaletą operacji kardiochirurgicznej jest długotrwała skuteczność w przeciwdziałaniu dławicy. Pomostowanie chirurgiczne w określonych grupach chorych: z ciężką miażdżycą tętnic wieńcowych, z cukrzycą, niewydolnością nerek lub po przebytym zawale z niewydolnością serca, przedłuża życie. Przed każdym zabiegiem ocenia się ryzyko: zgonu, zawału serca, udaru, innych powikłań takiego leczenia w trakcie pobytu w szpitalu. Wszystkie te okoliczności powinny zostać wyraźnie omówione przez konsultującego Państwa Kardiochirurga. Ogólnie ujmując, operacja kardiochirurgicznego pomostowania tętnic wieńcowych jest odpowiedniejsza dla cięższych przypadków choroby wieńcowej. Zabieg jest bardziej inwazyjny niż angioplastyka, ale jeden, może rozwiązać problem na dłuższy czas. Pomost tętniczy do lewej tętnicy wieńcowej pozostaje drożny po 10 latach u ponad 90% chorych, a pomosty żylne po 10 latach ponad 60% pacjentów, zależy to od kontroli przez pacjenta poziomu frakcji lipidowych (lipidogram) i utrzymaniu go na właściwym poziomie. Odpowiednia dieta i przyjmowanie leków stabilizujących profil lipidowy, znacznie wydłuża przeżycie pomostów żylnych, co przekłada się na zdrowie i dobre samopoczucie pacjenta. Wady zastawek serca Zastawki są to niewielkie, ale bardzo istotne elementy Twojego serca. Pomagają utrzymać przepływ krwi we właściwym kierunku. Prawidłowe zastawki otwierają i zamykają się szybko i całkowicie. Gdy zastawki w sercu przestają prawidłowo działać, dochodzi do zaburzenia przepływu krwi. Istnieje wiele przyczyn nabytych wad zastawek takich, jak infekcja (np. zapalenie wsierdzia) lub choroby uogólnione (np. reumatoidalne zapalenie stawów). Mogą one doprowadzić do powstania sztywnej, ciasnej zastawki ograniczającej przepływ krwi (zwężenie zastawki), lub zastawki nieszczelnej, która nie zamyka się dokładnie, umożliwiając wsteczny przepływ krwi (niedomykalność zastawki). Czasami występują oba typy wad zastawek równocześnie (złożona wada zastawkowa).………………………………………………….. Wada zastawki może także być spowodowana zawałem serca, chorobą wieńcową, chorobą mięśnia sercowego, tętniakiem aorty (znaczne poszerzenie aorty), nadciśnieniem, chorobami tkanki łącznej i rzadziej, guzami, pewnymi lekami lub radioterapią. 11 Serce posiada cztery jamy. Mięśniowa ściana (przegroda) dzieli serce na lewą i prawą stronę. Każda ze stron serca jest dalej podzielona na górną część (przedsionek), która zbiera krew z żył, oraz większą część dolną (komorę), która pompuje krew do tętnic. Przedsionki i komory współpracują kurcząc się i rozkurczając, aby wypompować krew z serca. Skurcz i rozkurcz powoduje przepływ krwi z przedsionków do komór, który prowadzi do otwarcia i zamknięcia zastawek. Przepływ krwi przez serce Serce ma cztery zastawki. Otwierają się one, aby umożliwić przepływ krwi do następnej jamy serca lub naczynia i zamykają się, aby zapobiec jej cofaniu się. Przepływ krwi rozpoczyna się po prawej stronie serca. Żyłami krew, która zawiera mało tlenu, przypływa do prawego przedsionka, następnie z prawego przedsionka krew przemieszcza się do prawej komory przez zastawkę trójdzielną. Następnie jest pompowana z prawej komory do pnia płucnego przez zastawkę pnia płucnego i dalej do płuc, gdzie otrzymuje tlen. Krew z płuc bogata w tlen powraca do serca po lewej stronie przez żyły płucne do lewego przedsionka, a następnie przepływa do lewej komory przez zastawkę mitralna. Stąd jest pompowana do aorty przez zastawkę aortalna i dalej rozprowadzana po organizmie. Prawy Przedsionek Lewy Przedsionek Zastawka Mitralna Lewa Komora Aorta Zastawka Aortalna Zastawka Pnia Płucnego Zastawka Trójdzielna Prawa Komora W zależności od uszkodzenia zastawek mogą być naprawione lub wymienione. Naprawa polega na wykonaniu plastyki płatków zastawki oraz wszyciu specjalnego pierścienia poprawiającego jej geometrię. Pacjenci, którzy mają zbyt uszkodzone zastawki kwalifikowani są do zabiegu jej wymiany. Wyróżniamy tutaj dwa rodzaje zastawek: mechaniczne i biologiczne (wykonane z tkanek zwierzęcych). 12 Zastawka mechaniczna Mechaniczna Zastawka Aortalna Zalecana jest u młodszych pacjentów (<65r.ż.), ponieważ przy przestrzeganiu zaleceń lekarskich wystarcza na całe życie. Wymaga regularnego przyjmowania leków przeciwkrzepliwych do końca życia !!! Pacjent zobowiązany jest do oznaczania wskaźnika INR, na podstawie którego określa się dawkę leków przeciwkrzepliwych (Warfin). Przedawkowanie tych leków może doprowadzić do niebezpiecznych krwotoków, natomiast niska wartość INR (zalecana 2-3) po zabiegach zastawkowych może doprowadzić do powstania skrzepliny na dyskach zastawki i jej zablokowania grożącego śmiercią! (szczegóły w książeczce leczenia Warfinem) Zastawka biologiczna Biologiczna Zastawka Aortalna Zalecana jest dla osób starszych (>65r.ż.) i kobiet planujących zajście w ciąże. Nie wymaga przyjmowania leków przeciwkrzepliwych i oznaczania wskaźnika INR. Istotnie zmniejsza to ryzyko krwawień i blokady zastawki. Wykonana jest z tkanek zwierzęcych. Jej prawidłową funkcje przewiduje się do 20 lat (w zależności od stosowania się pacjenta do zaleceń lekarskich). Ulega podobnym procesom degeneracyjnym jak zastawka ludzka. 13 Inne zastawki (TAVI), przezskórne: przeznaczyniowe i przezkoniuszkowe wszczepienie zastawki aortalnej. Pacjenci, których stan zdrowia nie pozwala na bezpieczną wymianę zastawki aortalnej podczas klasycznej operacji kardiochirurgicznej zostają zakwalifikowani do „przezskórnej” implantacji zastawki aortalnej (TAVI). Zastawka używana do procedury TAVI należy do protez biologicznych. Jej implantacja polega na wprowadzeniu przez tętnice udową lub koniuszek serca, złożonej zastawki, następnie jej rozprężeniu w miejscu docelowym pod kontrolą rentgenowską i przy użyciu kontrastu. Tętniak Jest to poszerzenie aorty, które zagraża jej pęknięciem i wykrwawieniem pacjenta. Wymaga naprawy kardiochirurgicznej. Tętniak Prawidłowa aorta 14 Stomatolog i inne zabiegi W czasie zabiegu dentystycznego lub chirurgicznego bakterie mogą dostać się do krwi. Może to spowodować infekcje, na przykład zapalenie wsierdzia toczące się w tkankach otaczających nową zastawkę. Aby zachować ostrożność, powinieneś zawiadomić swojego lekarza lub dentystę o tym, że przeszedłeś operację zastawki. W wytycznych ESC zalecane jest rozpoczęcie antybiotykoterapii przed zabiegiem i jej kontynuacja po leczeniu stomatologicznym, jako najlepszej ochrony przed infekcją. Po wymianie zastawki na mechaniczną lub biologiczną i podczas przyjmowania leków przeciwkrzepliwych będziesz musiał informować o tym fakcie swojego dentystę lub lekarza przed jakimikolwiek zabiegami w przyszłości. Badania: Tomografia Komputerowa, Rezonans Magnetyczny, przejście przez bramki na lotniskach i wykrywacz metali nie stanowią zagrożenia dla prawidłowego działania zastawki. 15 Leki przeciwkrzepliwe W naszym oddziale stosowana jest warfaryna ( lek: np. „Warfin”). Otrzymują ją pacjenci po implantacji mechanicznych zastawek serca oraz z utrwalonym migotaniem przedsionków, muszą stosować do końca życia. Celem jej przyjmowania jest zapobieganie powikłaniom zakrzepowozatorowym (udar lub zator w krążeniu obwodowym), a także blokadzie dysków zastawki. Skuteczność leczenia przeciwkrzepliwego należy regularnie oceniać przy pomocy wskaźnika INR, który powinien wynosić pomiędzy: 2 - 3 dla mechanicznej zastawki aortalnej 2,5 – 3,5 dla mechanicznej zastawki mitralnej Docelową wartość INR zaleca zawsze lekarz, ponieważ mogą istnieć inne czynniki mające wpływ na jego wartość (szczegóły w książeczce leczenia Warfinem). Dawkowanie U pacjentów z normalną wagą i samoistną wartością INR poniżej 1,2 dawkowanie wynosi 10 mg warfaryny przez trzy kolejne dni. Podawanie leku kontynuuje się zgodnie z tabelą poniżej, zależnie od wartości oznaczenia INR wykonanego w czwartym dniu leczenia. Dzień INR 1. 2. <2,0 2,0 do 2,4 2,5 do 2,9 3. 3,0 do 3,4 3,5 do 4,0 >4,0 <1,4 1,4 do 1,9 2,0 do 2,4 4.-6. 2,5 do 2,9 3,0 do 3,9 4,0 do 4,5 >4,5 1,1 do 1,4 1,5 do 1,9 2,0 do 3,0 7.3,1 do 4,5 >4,5 Dawka warfaryny, mg/dzień 10 (5*) 10 (5*) 10 (5*) 5 3 2,5 1,5 opuścić jeden dzień 10 7,5 5 4,5 3 opuścić jeden dzień, następnie 1,5 opuścić dwa dni, następnie 1,5 Tygodniowa dawka warfaryny zwiększyć o 20% zwiększyć o 10% utrzymać dawkę zmniejszyć o 10%, opuszczać dawki do czasu INR <4,5, następnie kontynuować z dawką zmniejszoną o 20% 16 Należy mówić lekarzowi/stomatologowi przed każdym zabiegiem o przyjmowaniu leków przeciwkrzepliwych !!! Każdy pacjent (wymagający kontroli INR) zobowiązany jest do prowadzenia „Książeczki INR” (którą otrzyma na oddziale), powinno się ją zawsze zabierać ze sobą idąc na kontrole do lekarza (każdej specjalności). 17 PO ZABIEGU Kompendium Bezpośrednio po zabiegu będą Państwo przebywali przez pierwsze 2-3 dni w łóżku, dlatego ważne jest zapoznanie się z informatorem już teraz, aby jak najszybciej rozpocząć proces rehabilitacji, który przyspieszy Państwa powrót do zdrowia. PAMIĘTAJ !!! 1. Nie podpieraj się na rękach w trakcie siedzenia i przy zmianach pozycji 2. Przez pierwszy miesiąc nie śpij na boku. Staraj się spać w jednej pozycji. 3. Podczas siadania w obrębie łóżka używaj do tego celu drabinki. 4. Nie rozpoczynaj samodzielnie rehabilitacji (poproś o asystę rehabilitanta lub gdy go brak, pielęgniarkę). 5. Przed wstaniem z łóżka, usiądź na chwile ze spuszczonymi nogami i sprawdź jak się czujesz. Jeśli odczuwacz: osłabienie, zawroty głowy, mroczki przed oczami, poczekaj aż te dolegliwości miną lub połóż się ponownie, inaczej taka próba może skończyć się katastrofą. 6. Staraj się dużo spacerować po oddziale, początkowo z pomocą rehabilitanta i balkonika, potem samodzielnie. 7. W trakcie chodzenia, normalnie tak jak przed zabiegiem zginaj nogę, z której pobrano naczynie, nie utykaj! Ułatwi to estetyczne zagojenie rany. 8. Wykonuj ćwiczenia stóp lub dłoni (zależy od miejsca pobrania naczynia), aby zapobiegać obrzękom lub zmniejszać już obecne. 9. Kończynę z raną układaj wyżej. 10.Jeśli dokucza Ci uporczywy kaszel CHROŃ MOSTEK ! (suchy kaszel, niespowodowany infekcją, świadczy o niezakończonej rehabilitacji oddechowej) 18 Podczas kaszlu powinieneś/aś: a) trzymać ręce skrzyżowane a dłonie pod pachami b) lub ułożyć obie ręce skrzyżowane na przedramionach 19 UNIKAJ !!! 1. Unoszenia rąk powyżej barków. 2. Rozciągania klatki piersiowej przez oddalanie rąk w bok. 3. Dźwigania ciężarów większych niż 3 kg do czasu zrośnięcia mostka ( od 4 do 6 miesięcy). 4. Spacerów z dużym psem na smyczy (ponieważ może on niespodziewanie pociągnąć). 5. Wysiłków statycznych, czyli takich gdzie dochodzi do napinania mięśni rąk bez wykonywania nimi ruchu i wstrzymywania oddechu np. : - otwieranie okna w pociągu - koszenie trawy kosiarką - odgarnianie mokrego śniegu - pchania – przesuwania (szafy, samochodu, taczki) - ciągnięcia ciężkich przedmiotów (wózek) - pompowania ręczną pompką - zmiany koła w samochodzie 6. Prysznica i kąpieli w zbyt gorącej wodzie, gdyż może to spowodować niebezpieczne omdlenia lub zaburzenia w gojeniu się ran pooperacyjnych. DIETA Unikaj - spożywania nadmiernych ilości tłuszczów zwierzęcych ( tłuste wędliny, czerwone mięso, smalec) - cukierki, ciasta, czekolada itd. - słodzenia herbaty i kawy - ogranicz picie mocnej kawy i herbaty - ogranicz spożywanie soli, zarówno do przyrządzania posiłków jak i w przekąskach (chipsy, solone orzeszki) Częściej - pij wodę mineralną -naturalne, niesłodzone soki warzywne i owocowe - jedz warzywa i owoce ( unikaj grejfrutów, ponieważ zaburzają działanie leków kardiologicznych) - białe mięso i ryby ( pieczone lub duszone, nigdy smażone) 20 Pacjenci w oddziale Prosimy o ścisłe zastosowanie się do poleceń pielęgniarskich i dietetycznych dotyczących przyjmowanych potraw. UWAGA! Po operacji organizm człowieka nabiera zwykle tendencję do gromadzenia nadmiaru płynów (woda), skutkujących obrzękami kończyn dolnych, okolicy lędźwiowej oraz postępującą dusznością. W celu prawidłowej oceny sprawności układu krążenia konieczny jest codzienny pomiar masy ciała (po oddaniu moczu, w tym samym ubraniu o tej samej porze), oraz zapisanie wyniku. Chorzy z cukrzycą leczeni kardiochirurgicznie W kardiochirurgii napotykamy na pacjentów, u których: cukrzycę zdiagnozowano przed zabiegiem operacyjnym, cukrzycę zdiagnozowano w trakcie hospitalizacji, występują okołooperacyjne zaburzenia poziomu glikemii Czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy w okresie pooperacyjnym: wystąpienie hiperglikemii i/lub hipoglikemii, nieprawidłowe gojenie się ran, powolne gojenie się ran, słaby zrost skóry i tkanki w miejscu operowanym, wybitna podatność na zakażenia, w tym zakażenia mostka, ran pooperacyjnych po pobraniu naczyń, infekcja układu moczowego lub posocznica, zapalenie płuc, zaburzenia równowagi elektrolitowej, stres, jak i sam zabieg powodują metaboliczne zaburzenia oraz zaburzenia glikemii, podwyższona możliwość wystąpienia niedokrwienia mózgu 21 Opieka nad chorym z cukrzycą w okresie pooperacyjnym U wszystkich chorych z rozpoznaną cukrzycą, w dniu przyjęcia do szpitala oznaczamy hemoglobinę glikowaną. Standardowo wprowadzamy leczenie insuliną krótko-działającą. We wczesnym okresie pooperacyjnym stosuje się insulinoterapię metodą infuzji dożylnej za pomocą pompy. Kontrola glikemii odbywa się rutynowo co 2-3 godziny, w szczególnych przypadkach co 1h. Podaż insuliny w ciągłym wlewie modyfikowana jest według poziomów glikemii. Insulinooporność może nasilać się ze względu na stan pooperacyjny, w takich przypadkach chorzy wymagają 2 – 3 krotnie większych dawek podaży insuliny. Wlew dożylny insuliny utrzymuje się do momentu ustabilizowania się glikemii, następnie przechodzi się na metodę frakcjonowaną. Wiele zależy od współpracy z chorym w tym okresie szczególnie w aspekcie prawidłowego żywienia. Wpływ zaburzeń metabolicznych na proces gojenia się ran Rany u chorego na cukrzycę w szczególności charakteryzują się upośledzeniem ziarninowania. Niektórych składników zawierają one za mało np. czynników wzrostu, innych zaś za dużo co wpływa niekorzystnie na proces gojenia się. U chorych na cukrzycę szybciej tworzą się blaszki miażdżycowe w tętnicach, blaszki te utrudniają przepływ krwi. Upośledzenie mikro-krążenia przyczynia się do niedotlenienia tkanek i w związku z tym dostaje się mniej czynników przyśpieszających gojenie się ran. U pacjentów chorych na cukrzycę dochodzi także do zaburzeń układu odpornościowego. Aby rana mogła się w prawidłowy sposób zagoić, organizm musi usunąć martwe i zniszczone tkanki by na ich miejsce wytworzyć nowe komórki, należy to m.in. do zadań układu odpornościowego. Komórki odpornościowe nie funkcjonują prawidłowo, gdy poziom glukozy we krwi jest za wysoki. Wynika to z upośledzonej produkcji hormonów i enzymów przez układ immunologiczny. Do utrudnionego procesu gojenia się ran u diabetyków przyczynia się także nadmierne wydzielanie wody przez część komórek i jej nadmierne wchłanianie przez inne tkanki. Niedobór równowagi wodnej może niewłaściwie wpływać na proces gojenia się ran. Źle kontrolowana cukrzyca, zbyt wysokie wartości glikemii sprzyjają rozwojowi zakażeń w ranie. Opanowanie zakażenia jest nieodzownym elementem, aby rana mogła się 22 zagoić. Dlatego tak ważne jest wyrównanie cukrzycy u chorych operowanych i przestrzeganie diety. Istotny jest podział ról: - lekarz - dawkowanie insuliny - pielęgniarka - podawanie - chory - współpraca, przestrzeganie diety i spożywanie posiłków w określonych godzinach Kilka uwag odnośnie diety cukrzycowej: Twoja dieta powinna mieć określoną wartość energetyczną (czyli odpowiednią ilość kalorii) i powinna zapewniać konieczne składniki pożywienia. Nadmiar pożywienia jest dla Ciebie absolutnie niepożądany a nawet szkodliwy (prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi i otyłości). Najlepiej abyś ustalił z dietetyczką i lekarzem odpowiednią dla Ciebie ilość kalorii na dobę. Pamiętaj!!! • zjadaj 6 posiłków w czasie doby (częściej, ale w mniejszych ilościach) • spożywaj je o stałych porach • spożyj posiłek w około 30 minut po każdym wstrzyknięciu insuliny • jeśli spożyłeś dodatkowy posiłek lub ulubioną potrawę przyniesioną z domu zgłoś to pielęgniarce przed podaniem insuliny( może zwiększyć dawkę). Jeżeli z różnych przyczyn nie spożyłeś posiłku również należy zgłosić to pielęgniarce, zmniejszymy dawkę a tym samym nie dojdzie do wzrostu poziomu cukru lub jego niekontrolowanego spadku, który odczujesz osłabieniem, potami, dusznością bądź zawrotami głowy. SKŁAD DIETY Dieta cukrzycowa, podobnie jak u zdrowego człowieka, zawiera wszystkie składniki pokarmowe, a więc węglowodany, białka, tłuszcze, witaminy i sole mineralne. 23 Węglowodany Powinny pokrywać 55-60% ogólnego zapotrzebowania energetycznego. Dzielimy je na proste i złożone. Unikaj: spożywania węglowodanów prostych (cukrów prostych), cukru, miodu, dżemu, słodyczy, które powodują wzrost poziomu cukru we krwi. Źródłem węglowodanów powinny być dla Ciebie głównie: • produkty zbożowe szczególnie te bogate w błonnik (np. razowe pieczywo, kasza gryczana) oraz nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica). • warzywa – szczególnie polecane!!! Spożywaj je w ilości 350g - 500g na dobę. Mają one niewielką wartość energetyczną, dają uczucie sytości, są źródłem witamin, soli mineralnych i błonnika. Staraj się jeść surówkę do każdego posiłku. • owoce (mogą zawierać mylące stężenie cukrów np. winogrona, rodzynki itp.) spożywaj je w ilości 200g - 300g na dobę (pamiętając o wliczaniu ich do ustalonej ilości wymienników węglowodanowych w danym posiłku). Są one także dobrym źródłem błonnika pokarmowego. Co to jest 1 wymiennik węglowodanowy? Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to taka ilość produktu wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru). Np.: jeżeli jedna bułka (kajzerka) zawiera 3 WW, to oznacza, że poziom cukru we krwi rośnie tak, jak po spożyciu 30 g (3 x 10 g) czystego cukru. Węglowodany przyswajalne to np. skrobia, cukier buraczany (sacharoza), cukier mleczny (laktoza), natomiast węglowodany nieprzyswajalne to np. błonnik pokarmowy. Po ustaleniu ile WW należy spożywać, np. na śniadanie, posiłki należy komponować tak, aby w kolejnych dniach śniadania zawierały podobną liczbę WW. Dzięki temu można zapobiec wahaniom poziomu cukru we krwi. Wymienniki węglowodanowe ułatwiają i pomagają planować codzienny jadłospis. W prosty sposób pozwalają na zastąpienie określonej ilości jednego produktu odpowiednią ilością innego produktu, który dostarcza tę samą liczbę węglowodanów. W tym celu można korzystać z gotowych tabel wymiennikowych. Należy pamiętać, aby wymieniać produkty z tej samej grupy 24 produktowej, np. warzywa na inne warzywa, produkty zbożowe na inne produkty zbożowe. Pamiętaj, aby te same posiłki (np. śniadania) w ciągu kolejnych dni były zbliżone pod względem zawartości węglowodanów, co zmniejszy wahania cukru we krwi w ciągu doby. Białko powinno pokrywać 10-15% zapotrzebowania energetycznego. Białko pochodzenia zwierzęcego powinno stanowić u osób dorosłych 30 - 50% białka ogółem. Unikaj wieprzowiny, tłustego drobiu (gęsi, kaczki). Spożywając produkty białkowe (np. mleko, wędliny, sery) pamiętaj, aby zawierały jak najmniej tłuszczu. Dobrym źródłem białka pochodzenia zwierzęcego są np. ryby morskie, drób chudy bez skóry, cielęcina, chude wędliny, mleko i przetwory mleczne odtłuszczone. Tłuszcze powinny pokrywać mniej niż 30% zapotrzebowania energetycznego. Ogranicz ilość spożywanego tłuszczu. Jego nadmiar sprzyja rozwojowi miażdżycy i powoduje szybki przyrost masy ciała. Ogranicz spożycie cholesterolu (mniej niż 300mg na dobę). Produkty bogate w cholesterol to np. podroby, masło, śmietanka kremowa, żółtko jaja kurzego. Uważaj na tłuszcze "ukryte", zawarte w tłustych mięsach, serach, mleku (np. 1 parówka zawiera 12 g tłuszczu). Wśród tłuszczów zaleca się spożycie olejów roślinnych i rybnych, ograniczyć należy masło a wykluczyć smalec. Przygotowując potrawy pamiętaj: • nie rozgotowuj produktów zbożowych i jarzyn "na miękko" – potrawy bardziej rozgotowane powodują szybszy wzrost cukru we krwi, • stosuj: gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w pergaminie, w ostateczności duszenie (z dodatkiem jak najmniejszej ilości tłuszczu), • przy doprawianiu potraw używaj chudego mleka, kefiru, jogurtu zamiast śmietany i zasmażek, • unikaj potraw smażonych, • ogranicz spożycie soli kuchennej, • unikaj słodkich płynów (szczególnie między posiłkami). Można je spożywać tylko przy objawach niedocukrzenia. 25 PIELĘGNACJA RANY POOPERACYJNEJ W DOMU Ludzka skóra pełni funkcje bariery ochronnej, zabezpieczając organizm przed środowiskiem zewnętrznym i znajdującymi się w nim czynnikami chorobotwórczymi. Odgrywa również ważną role w utrzymaniu równowagi wewnętrznej, dlatego bardzo ważna jest regularna samokontrola rany pooperacyjnej zarówno na klatce piersiowej jak i na kończynie dolnej. Na proces gojenia wpływa ma wiele czynników zależnych od pacjenta. Szczególną uwaga na ranę powinny zwrócić osoby w wieku powyżej 65 lat, otyłe jak i te z niedoborem masy ciała, chorujące na cukrzyce I i II typu, przyjmujące glikokortykosteroidy (np. Prednizon, Encorton), będące długoletnimi palaczami tytoniu, z rozpoznaną chorobami zapalnymi jelit (Wrzodziejące Zapalenia Jelita Grubego, Choroba Leśniewskiego-Crohn’a), zaburzeniami funkcji tarczycy, przewlekłą chorobą nerek, wykazujący odczyny uczuleniowe i alergiczne a także zaburzenia wodno-elektrolitowe. Do zakażenia rany pooperacyjnej dochodzi średnio u 1% pacjentów, jednak u osób z wyżej wymienionymi czynnikami ryzyka możliwość infekcji wzrasta 10 krotnie, dlatego tak ważna jest sumienna pielęgnacja miejsca cięcia chirurgicznego, aż do momentu wytworzenia stabilnej blizny. Postępowanie według dalej wymienionych zaleceń ma na celu uniknięcie niepotrzebnych i niebezpiecznych powikłań związanych z zakażeniem rany, mogących doprowadzić do zapalenia śródpiersia i zaburzenia stabilności klatki piersiowej a w najgorszym przypadku do śmierci chorego. Podstawowe obowiązki które powinien spełniać pacjent: - przyjmowanie wszystkich leków zaleconych przez lekarza o wyznaczonej porze, mających na celu optymalizacje ciśnienia tętniczego ( 120/80 mmHg) i ochronę serca (według norm Światowej Organizacji Zdrowia, WHO) - osoby chore na cukrzyce powinny mieć uregulowany poziom cukru (stężenie glukozy poniżej 100 mg/dl na czczo, wartość hemoglobiny glikowanej HbA1C poniżej 7% ) 26 - osoby chore na ASTME powinny mieć ją kontrolowaną, czyli objawy dzienne nie powinny występować częściej niż 2 razy w tygodniu, bez objawów nocnych (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, poradnia pulmonologiczna, internistyczna) - osoby chore na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, POChP – poinformować o chorobie lekarza prowadzącego - osoby z zaburzoną funkcją tarczycy powinny kontrolować poziom TSH, FT4 (lekarz pierwszego kontaktu, endokrynolog) - osoby z nadwagą powinny zmniejszyć ilość tłustych pokarmów a zwiększyć podaż owoców i warzyw Kontrola Rany Właściwa opieka nad raną rozpoczyna się bezpośrednio po operacji i jest wykonywana przez personel medyczny. Pamiętaj jednak, że musisz o nią dbać również samodzielnie po powrocie do domu. Podstawą w prawidłowym zagojeniu rany jest zachowanie zasad higieny osobistej, która u poszczególnych osób może wymagać pomocy członków rodziny. W początkowym okresie należy ostrożnie myć ( woda z mydłem hypoalergicznym ) okolice rany ( na klatce piersiowej i nodze) tak aby nie zalać opatrunków. Prosimy myć rany (zagojone, czyli bez opatrunku) pooperacyjne dwa razy dziennie - rano i wieczorem. Po umyciu osuszyć delikatnie ranę np. przy pomocy ręcznika jednorazowego lub czystego ręcznika kąpielowego ( prać minimum raz w tygodniu, najlepiej każdego dnia mieć świeży ręcznik do wytarcia całego ciała). Opatrunki powinno zmieniać raz na dwa dni, chyba że będą przemoczone przez wydzielinę z rany, wtedy ich zmiana powinna być częstsza. Do czasu zagojenia ran unikać długich kąpieli w wannie. Lepszy jest krótki (do 10 minut) codzienny prysznic. Woda nie może być zbyt gorąca. Do mycia najlepiej używać preparatów delikatnych, hypoalergicznych (jak dla dzieci), nie powodujących podrażnienia skóry. 27 Codziennie należy zmieniać bieliznę osobistą! Pas stabilizujący klatkę piersiową zakładamy na czysty! podkoszulek, a nie na „gołą” skórę. Najlepiej mieć dwa pasy stabilizujące, do stosowania na zmianę, tak aby zawsze utrzymać je w czystości. Należy również pamiętać o zmianie bielizny pościelowej minimum raz w tygodniu! Przystępując do zmiany opatrunku: 1. Starannie myjemy dłonie i okolice wokół starego opatrunku. Najlepiej używać do tego celu wygotowanych gąbek, tak aby podczas każdego mycia mieć ją czystą lub jednorazowych jałowych gazików (jest to bardzo ważne dla prawidłowego zrośnięcia: skóry, tkanki podskórnej i mostka. Zlekceważenie może doprowadzić do powikłań np.: kolonizacja bakteryjna, które zagrażają życiu !!!) 2. Zdejmujemy opatrunek 28 3. Oceniamy stan rany: - obecność wysięku, krwi - oczyszczamy całą ranę, przy pomocy zalecanych przez nas środków: Kodan’u lub Octenisept’u i kompresu gazowego jałowego5x5 (potocznie gazik) nie nasączonego żadnymi substancjami! (cena małego opakowania gazików to 0,5 zł) Skórę spryskujemy jednym z wcześniej wymienionych środków i pozostawiamy tu na kilka minut (2-3) - przy oczyszczaniu rany należy delikatnie przesuwać nasączony Octenisept’em; Kodan’em gazik od środka na zewnątrz. 4. Układamy gaziki na całej długości rany i przyklejamy je plastrem (najwygodniej PLASTER OMNIFIX 10cm x 10m x 1szt, cena około 13 zł lub folią opatrunkową). Przykład: 29 Problem z gojeniem się rany… Gdy zauważymy na przebiegu rany bolesne zaczerwienienie skóry, bolesne przy ucisku z wydostającą się wydzieliną to: 1. Oczyszczamy całą ranę przy pomocy Kodan’u lub Octenisept’uj i gazików (tak jak opisano wyżej), następnie 2. Osuszamy ranę jałowym gazikiem 3. Spryskujemy na całej długości OCTENISEPT’em lub Kodan’em i przykładamy jałowymi gazikami następnie przyklejamy plastrem. Na miejsce, które budzi największe obawy możemy przyłożyć nasączony OCTENISEPT’ em jałowy gazik a pozostałą część rany spryskać tak jak opisano powyżej i wszystko przykleić plastrem. Preparaty te nie zaburzają procesu gojenia rany a zabijają szkodliwe czynniki dla jej wygojenia. Cena: Octenisept - 50 ml około 20 zł, 250 ml około 40 zł; Kodan 250ml około 20 zł. Opatrunki należy stosować do 2 dni po zdjęciu szwów, a w przypadku nieustępowania zmian zapalnych, wycieku surowiczego (bezwonny, jasny wyciek), ale wtedy tylko w okolicy tych zmian ( tak jak opisano wcześniej). Zdjęcie szwów (metalowych klipsów) powinno nastąpić po 10 lub w przypadku chorych na cukrzyce 14 dniach od operacji w poradni chirurgicznej, rejonowym ośrodku zdrowia lub oddziale rehabilitacji kardiologicznej. Niektórzy pacjenci mogą mieć zastosowany szew kosmetyczny (zależy od indywidualnej predyspozycji do prawidłowego wygojenia), którego nie trzeba usuwać. Po 30 dniach od zabiegu należy zgłosić się na kontrole do Poradni Kardiochirurgicznej w Wojewódzkim Centrum Medycznym w Opolu. Pacjent przed wizytą w Poradni Kardiochirurgicznej musi potwierdzić swoją obecność 30 minut wcześniej w rejestracji ogólnej !!! Pacjenci po operacji kardiochirurgicznej przychodzą na godzinę 7.30 ( w poniedziałki i piątki ), celem przygotowania przez personel pielęgniarski do wizyty lekarskiej. 30 Zmniejszenie blizny Po 1,5 – 2 miesiącach od operacji (najlepiej po ocenie lekarskiej) przy dobrze wygojonej ranie można stosować niżej wymienione substancje w celu poprawy estetyki blizny: CEPAN Krem na blizny 35g - cena około 15 zł Lub CONTRACTUBEX żel 50g - cena około 55 zł Lub DERMATIX Żel na blizny 15 g – cena około 110 zł Wyżej wymienione preparaty należy wmasowywać w wymytą i osuszoną bliznę 2-3 razy dziennie przez 5 minut. Jeżeli wystąpi którykolwiek z poniższych objawów związany z raną pooperacyjną: - wysięk wzdłuż rany - silny ból - ocieplenie - intensywne zaczerwienienie - obrzęk - otwarcie rany - temperatura ciała powyżej 38°C Należy bezzwłocznie skontaktować się z: - lekarzem pierwszego kontaktu (lekarz rodzinny) - poradnią chirurgiczną - Pogotowiem Ratunkowym ( numer 112) - Izbą przyjęć najbliższego szpitala 31 STABILIZACJA MOSTKA Pas stabilizujący mostek powinno się nosić przez 3 miesiące w celu prawidłowego zrośnięcia kości czyli mostka. Noga po pobraniu materiału na wykonanie pomostu powinna być przez okres 3 miesięcy utrzymywana wyżej przez 20-30 minut 3-4 razy dziennie tak jak pokazano na zdjęciu. (najlepiej przy pomocy zwiniętego koca podłożonego pod piętę) Nogę można utrzymywać wyżej również podczas oglądania telewizji, czytania książki… celem tej pozycji jest zmniejszenie obrzęku, który może wystąpić po operacji. Można również stosować specjalne pończochy uciskowe, które powinny być dobrane w sklepie medycznym lub przez lekarza (pomiar obwodu indywidualny dla każdego pacjenta, zalecamy średni stopień ucisku). Można ich używać jeśli na skórze nogi nie ma owrzodzeni, wyprysków lub sączących ran. Zakłada się je rano i zdejmuje na noc. 32 Po zabiegu kardiochirurgicznym należy SPAĆ NA PLECACH (jeśli sprawia to problem należy wybrać taką pozycję, której nie trzeba będzie zmieniać – musimy leżeć spokojnie), wtedy również można stosować podłożenie pod nogę. Gdy odczuwa się jakiekolwiek wątpliwości odnośnie stanu rany (zaczerwienienie, temperatura powyżej 38°C, ból), stabilności klatki piersiowej lub inne niepokojące objawy (duszność) powinno się skontaktować z lekarzem w rejonowym ośrodku zdrowia i postępować według jego zaleceń. Jeśli wątpliwości nie zostaną rozwiązane proszę zgłosić się do Wojewódzkiej Poradni Kardiochirurgicznej WCM Opole. POGOTOWIE RATUNKOWE – jeśli odczuwasz ból podobny do tego podczas zawału, lub inny zlokalizowany w klatce piersiowej i nieustępujący po nitroglicerynie przez 20 min to dzwoń! Pod numer 112. 33 Co Pacjent wiedzieć powinien… Jakie czynności można podejmować? W ciągu pierwszych 6 tygodni od operacji (lekkie prace): • Ścieranie kurzu (ale nie odkurzanie odkurzaczem) • Mycie naczyń • Podlewanie kwiatów (małe pojemniczki) • Gotowanie • Drobne zakupy (nie większe niż 2 kg) • Drobne naprawy domowe nie wymagające dużej siły • Spacery (stopniowo wydłużać czas trwania od 5 minut do pierwszych oznak zmęczenia) • Spacery z psem (pod warunkiem, że smycz będzie trzymała towarzysząca osoba) • Jazda na rowerze stacjonarnym (treningowym) bez obciążenia, bądź z obciążeniem zaleconym przez lekarza lub rehabilitanta Mogą, a nawet powinni Państwo, zacząć chodzić po schodach. Proszę wchodzić powoli, jeśli poczujecie taką potrzebę - zatrzymajcie się na chwilę. Jeśli przy wchodzeniu opieracie się o poręcz, nie podciągajcie się na niej rękami. Jeśli w trakcie pracy poczują Państwo ból w klatce piersiowej, duszność, przyspieszenie oddechu, kołatanie serca lub nadmierne osłabienie natychmiast proszę przerwać wykonywaną czynność. Najwyraźniej jest jeszcze zbyt wcześnie aby ją wykonywać. Jeśli dolegliwości nie ustąpią w ciągu 20 minut - proszę wezwać lekarza. Planując pracę proszę nie zapominać o krótkich przerwach.. Nie podejmować żadnej czynności w ciągu 30 minut po posiłku. W czasie spacerów trzymać się swojego tempa i odpoczywać wtedy, kiedy będziecie Państwo odczuwali taką potrzebę. Należy zaopatrzyć się w elektroniczny, naramienny aparat do pomiaru ciśnienia, w celu kontroli jego wartości (jest to ważny czynnik wpływający na dalszy powrót do zdrowia), lekarz pierwszego kontaktu powinien ustawić Państwu tak leki aby wartości ciśnienia tętniczego były prawidłowe (120/80 wg WHO). Po 6 tygodniach od operacji będą Państwo stopniowo zwiększać zakres wykonywanych czynności: • Zamiatanie • Odkurzanie 34 • Pranie • Prasowanie • Wyprowadzanie psa na smyczy • Prowadzenie samochodu • Dalsze podróże • Prace w ogrodzie (początkowo lżejsze, potem - cięższe) Stopniowo będą zwiększali Państwo zakres wykonywanych czynności. Proszę nie spieszyć się jednak zbytnio i pamiętać, że powrót do pełnego zdrowia po operacji trwa zazwyczaj od kilku do kilkunastu tygodni i że nie wszyscy chorzy powracają do pełnej sprawności w tym samym czasie. Jeśli wykonywanie cięższych prac nie będzie sprawiało problemu, stopniowo można podjąć się: • Wykonywania ciężkich prac domowych - np. mycia podłóg • Uprawiania sportów - jazdy na rowerze, pływania, łowienia ryb, narciarstwa • I każdej innej formy aktywności (wszystko oczywiście ze zdrowym rozsądkiem) Celem zabiegu jest: likwidacja objawów bólowych, poprawa tolerancji wysiłku i wydłużenie życia pacjenta. Obrzęki nóg Występują po operacji serca u chorych, którym pobrano żyłę z kończyny dolnej. Aby je zmniejszyć: • W czasie odpoczynku trzymać nogi wyżej, najlepiej powyżej poziomu serca. Podczas siedzenia albo leżenia, proszę położyć je na kilku poduszkach lub oprzeć na stojącym przed Państwem krześle. • Nie zakładać nogi na nogę. • Dużo spacerować. • Unikać pozostawania w jednej pozycji stojącej przez okres dłuższy niż 15 minut. Codzienna kontrola masy ciała, w celu oceny poprawności leczenia ( prowadzenie zapisu wagi w zeszycie) 35 Ból pooperacyjny Może występować nawet jeszcze przez kilka tygodni po operacji. Dopóki nie przypomina tego, który odczuwali Państwo przed zabiegiem, nie ma powodu do obaw. Zazwyczaj ulgę przynosi zażycie leku przeciwbólowego zaleconego przez Waszego lekarza. Jeśli ból utrzymuje się dłużej albo ma niepokojący charakter, proszę skontaktować się z lekarzem. Aby zmniejszyć ból związany ze zmianą pozycji ciała (podnoszenie się lub kładzenie) Proszę wykonać głęboki, około 3-sekundowy wdech przez nos, następnie około 3-sekundowy wydech przez otwarte usta. W trakcie tego wydechu zmienić pozycję ciała. Zaburzenia świadomości Czas wybudzania w okresie pooperacyjnym może być różny i zależy min. od stabilności stanu hemodynamicznego, ilości zastosowanych leków znieczulających, od czasu ich zmetabolizowania ("wypłukania" z organizmu). W przypadku wystąpienia silnego pobudzenia psychoruchowego (bezpośrednio po zabiegu operacyjnym lub w okresie późniejszym) może być konieczne zastosowanie czasowego unieruchomienia, aby pacjent nie spowodował sam dla siebie zagrożenia (np. wyrywając sobie założone dreny, wkłucia). Zdecydowana większość pacjentów sam zabieg i wiążące się z nim dolegliwości znosi pod względem psychicznym zupełnie dobrze, są jednak osoby, u których bezpośrednio po operacji stwierdza się psychozę egzogenną, związaną ze stresem i urazem pooperacyjnym. Także wiek, współistniejące choroby (cukrzyca, niewydolność nerek, choroby tarczycy, układu nerwowego, zespoły abstynencyjne) jak i czas zaklemowania aorty (podczas zabiegu operacyjnego) mogą być czynnikami ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych po zabiegu. Takie zjawisko zdarza się zazwyczaj na 2-3 dzień po operacji i trwa kilka dni. Dotyczy średnio kilkunastu procent pacjentów. Najczęściej są to krótkie, przemijające jakościowe zaburzenia świadomości (kontakt z otoczeniem istnieje, ale jest zaburzony, świadomość jest zawężona, chory jest splątany, zdezorientowany, co do własnej osoby, miejsca i czasu, często ma halucynacje) oraz zaburzenia nastroju typu depresyjnego i lękowego. U niektórych pacjentów mogą pojawić się zaburzenia typu zespołu omamowourojeniowego. Inne, częściej występujące objawy to: zmęczenie, wyczerpanie, drażliwość, obniżenie energii życiowej, zaburzenia snu, brak apetytu. Depresja może być w niektórych przypadkach traktowana jako reakcja psychologiczna u osób nigdy 36 niewykazujących zaburzeń nastroju, na wiadomość o przewlekłej chorobie serca, czy zagrożeniu życia. Według różnych badań takie zaburzenia psychiczne występują nie częściej niż u 25 proc. wszystkich pacjentów. Zawsze otrzymują oni wtedy odpowiednie leki i pomoc. Podróże Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby podróżowali Państwo samochodem jako pasażerowie zaraz po wypisaniu z oddziału. Podróże odbywać powinny się w pozycji siedzącej, z zapiętymi pasami bezpieczeństwa. Jeśli obawiacie się Państwo, że pasy mogą powodować bolesny ucisk na ranę pooperacyjną, można włożyć pod nie złożony ręcznik. W ciągu pierwszych 6 tygodni od operacji, w czasie podróży samochodem, powinni robić Państwo co godzinę 10 minutową przerwę i wykorzystać ją na spokojny spacer. Kierowanie samochodem jest bezpieczne po sześciu - ośmiu tygodniach od operacji. Decyzję musi podjąć Państwa lekarz, który nie tylko stwierdzi, czy mostek jest w pełni zrośnięty, ale także oceni czas odruchów. Bezpośrednio po wypisaniu z oddziału mogą Państwo odbyć lot samolotem. Pamiętać należy tylko o wstawaniu w trakcie lotu co godzinę i spacerowaniu po pokładzie około 10 minut. Przed podróżą proszę skontaktować się z Państwa lekarzem - być może zaleci Wam dodatkową dawkę aspiryny lub Clexane, leku zapobiegającego powstawaniu skrzepów krwi. Ważne jest unikanie niepotrzebnego pośpiechu na lotnisku, w korku, czy w innych sytuacjach. Powrót do pracy zawodowej Decyzję o ponownym podjęciu pracy muszą podjąć Państwo wspólnie z lekarzem medycyny pracy, lekarzem zakładowym lub lekarzem orzecznikiem ZUS. Wziąć pod uwagę charakter pracy (fizyczna czy umysłowa), stan zdrowia i psychiczne nastawienie do problemów zawodowych. Kardiochirurg wystawia jedynie zaświadczenie o ocenie Państwa zdrowia a wcześniej wymienieni lekarze podejmują dalsze decyzje. Współżycie Stosunek fizyczny ze stałym partnerem wymaga w przybliżeniu zużycia takiej ilości energii jak wejście na drugie piętro bądź przejście szybszym krokiem 37 około 800 metrów. Jeśli są Państwo w stanie wykonać takie zadanie bez większego zmęczenia, mogą Państwo podjąć współżycie. Staje się to zazwyczaj możliwe po około czterech tygodniach od operacji. Ze względu na zrastający się mostek najbezpieczniejsze jest ułożenie na wznak i na boku. Viagra i inne podobne leki - zanim zdecydują się Państwo zastosować ten preparat, proszę skontaktować się lekarzem. Stosowanie Viagry jest przeciwwskazane w przypadku stosowania niektórych leków (Nitrogliceryna, Nitromint). Sen W pierwszych tygodniach po operacji mogą Państwo skarżyć się na kłopoty ze snem. Mogą to być problemy z zaśnięciem, bądź bezsenność przychodząca w środku nocy. Kłopoty te ustąpią w ciągu kilku następnych tygodni. Mogą poprosić Państwo lekarza o tabletki nasenne, zanim to jednak uczynicie, proszę wypróbować kilka prostych sposobów, które mogą pomóc: • Nie spać w dzień. • Jeśli odczuwacie Państwo jeszcze bóle w okolicy rany pooperacyjnej, godzinę przed planowanym zaśnięciem proszę zażyć leki przeciwbólowe. • Unikajcie kofeiny (kawa, herbata, czekolada, cola, napoje energetyzujące). Można stosować ziołowe leki nasenne, melatonine Zmiany nastrojów Operacja serca jest bardzo ważnym wydarzeniem, nic więc dziwnego, że wpływa także na psychikę. Wielu chorych w ciągu pierwszych tygodni od zabiegu skarży się na wahania nastroju i stany lękowe. Stany takie są całkowicie normalne o ile szybko przemijają. Wpływ na zaburzenia poznawcze może mieć: krążenie pozaustrojowe (używane podczas operacji), wcześniejsze zanurzenia neurologiczne pacjenta. Lekarz Zaraz po powrocie do domu proszę skontaktować się z lekarzem rodzinnym, nie po to by leczyć a zapoznać ze zmianami w stanie zdrowia pacjenta. Powinien wiedzieć o Państwa operacji w celu odpowiedniego doboru sposobu leczenia. 38 Proszę informować każdego lekarza, u którego będziecie szukali pomocy, o przebytym zabiegu. Zwykła wizyta u stomatologa może doprowadzić do powikłań, jeśli nie będzie on wiedział o Państwa chorobie i zażywanych lekach. Apetyt Większość chorych skarży się na brak apetytu po operacji serca. Jest to całkowicie normalne. Apetyt wróci w ciągu kilku najbliższych tygodni. Osłabienie, brak przyrostu masy ciała, wyniszczenie – powinny być ocenione przez lekarza pierwszego kontaktu. Kaszel Wielu chorych skarży się po operacji na napady kaszlu. Są one bardzo nieprzyjemne i powodują wystąpienie silnego bólu w klatce piersiowej. Aby zmniejszyć nasilenie kaszlu, proszę prowadzić intensywną rehabilitację oddechową zaleconą przez rehabilitantów (m.in. dmuchanie do butelki lub do specjalnego aparatu „RESPIFLO” ). Dmuchanie do butelki z wodą przez wężyk (słomkę) Aparat „RESPIFLO” (cena ok. 50 zł) Kiedy poczujecie Państwo zbliżający się napad kaszlu, proszę objąć ramionami klatkę piersiową - ustabilizuje to mostek i zmniejszy dolegliwości bólowe. Mocny napad kaszlu może spowodować niestabilność mostka wymagającą wykonania kolejnej operacji. 39 To od Państwa rehabilitacji zależy czy kaszel będzie ustępował. Ukazuje to prawidłowość przeprowadzanych ćwiczeń (zależy to od sumienności pacjenta). . Tytoń Palenie tytoniu prowadzi do szybkiego zamknięcia się wszczepionych pomostów wieńcowych. Jeśli zatem chcą Państwo odnieść jakąkolwiek korzyść z przebytej operacji, muszą Państwo definitywnie pożegnać się z tytoniem. Nie pozwalając nikomu palić w Waszej obecności - palenie bierne jest tak samo szkodliwe jak czynne. Jeśli chcesz przeżyć wszystko jeszcze raz to pal dalej!!!…… ……………………………………………………………………………………. Kontrola ciśnienia tętniczego Ważne jest aby po operacji kardiochirurgicznej Państwa ciśnienie było optymalne dla stanu zdrowia i zaleceń WHO 120/80 mmHg Odpowiednia masa ciała Waga należna = wzrost w centymetrach - 100 Jeśli mają Państwo kłopoty z utrzymaniem odpowiedniej wagi ciała, proszę skontaktować się z lekarzem dietetykiem i stosować się do jego zaleceń. Dieta Zalecenia dotyczące stosowania diety można streścić w kilku słowach: - przyjmować nie więcej kalorii niż się spala - spożywać dużo owoców i warzyw, sięgać po pokarmy zbożowe (szczególnie tzw. pełnoziarniste) i bogato resztkowe - produkty mleczne o jak najniższej zawartości tłuszczu - drób, warzywa strączkowe i ryby (szczególnie tłuste) - należy jeść co najmniej dwa razy w tygodniu. Jeśli będą mieli Państwo ochotę na mięso, proszę wybierać tylko chude, najlepiej gotowane. Tłuszcze zwierzęce należy zamienić na tłuszcze roślinne (np. masło na pastę z mielonego 40 owocu avocado a smalec do smażenia na oliwę z oliwek lub olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia). Należy także ograniczy ć ilość przyjmowanej soli (najlepiej zrezygnować i zastąpić bazylią). Dobrym rozwiązaniem, będzie kontakt z lekarzem dietetykiem, który pomoże w pierwszym etapie planowania diety. Codzienna aktywność Od pierwszych dni po operacji zaczynacie Państwo stopniowo powracać do pełnej aktywności życiowej. Ważne jest, aby nie czynić tego zbyt szybko ani zbyt wolno. Punktem granicznym, który oddziela od siebie dwa etapy powrotu do pełnej sprawności jest zagojenie się mostka. Kość mostka, przecięta w trakcie operacji, goi się około 4 - 6 tygodni. Do tego czasu nie powinni Państwo wykonywać prac wymagających dużego zaangażowania kończyn górnych. Może to spowodować zaburzenie zrostu mostka i jego niestabilność wymagającą leczenia operacyjnego. Po 6 tygodniach będą Państwo mogli stopniowo podejmować cięższe czynności i powracać do pełnej aktywności życiowej. Po zabiegu kardiochirurgicznym czas powrotu do pełni funkcji życiowych zależy przede wszystkim od Państwa i to Wy będziecie decydować o wizycie u lekarz pierwszego kontaktu, który ma wyjaśnić wszelkie wątpliwości dotyczące waszego stanu zdrowia i ewentualnie skierować do innych specjalistów. Personel lekarski, pielęgniarski i rehabilitanci są jedynie mostem, który umożliwia Państwu powrót do zdrowia, jednak droga którą trzeba przejść zależy od Waszego zaangażowania i wytrwałości. Praca włożona we współprace z nami zaowocuje szybkim i długotrwałym efektem leczniczm. Leki przeciwkrzepliwe… Niektórym z Państwa zalecimy po wypisaniu z oddziału zażywanie warfinu. Jest to lek obniżający krzepliwość krwi i chroniący przed powstaniem groźnych dla życia skrzepów. Większość chorych ten lek będzie musiała zażywać do końca życia. Ponieważ zbyt mała dawka lekarstwa może nie wystarczyć dla ochrony przed powstaniem skrzepów, za ś zbyt duża doprowadzi do groźnego dla życia krwawienia, należy przy jego zażywaniu kontrolować wskaźnik INR i w zależności od jego wartości, korygować dawkę leku. 41 Proszę pamiętać o datach wyznaczonego przez lekarza badania wartości wskaźnika INR. Jeśli zauważą Państwo u siebie krwawienia z dziąseł, nosa, przewodu pokarmowego itd., proszę skontaktować się szybko z lekarzem. W przypadku wizyty u chirurga, stomatologa bądź w gabinecie zabiegowym, proszę pamiętać o poinformowaniu o zażywaniu wyżej wymienionych leków. 42 Rehabilitacja Aktywność fizyczną należy dobierać do swoich umiejętności i wytrzymałości. Ważne jest regularne wykonywanie ćwiczeń. Osoby, które przed operacją prowadziły mało aktywny tryb życia mogą początkowo wykonywać ćwiczenia z mniejszą intensywnością ale regularnie! Zalecana minimalna dawka aktywności fizycznej to 3 x w tygodniu po 30 minut. Ćwiczenia Każde z wybranych ćwiczeń, proszę powtarzać początkowo minimum dwa razy, a w miarę nabierania sił i poprawy sprawności do dziesięciu razy. Na leżąco: proszę położyć się na plecach i ułożyć ręce wzdłuż tułowia, a następnie wykonywać: 1. Zginać stopy w kostkach jednocześnie potem naprzemiennie. (palce w kierunku nosa/sufitu) 2. Zginać raz prawą, raz lewą nogę w kolanie. ( stopa cały czas ma dotykać podłoża) 3. Jedną nogę proszę zgiąć w kolanie (cała stopa zostaję oparta na podłożu), drugą nogę unieść wyprostowaną w kolanie na wysokość 10 cm na podłoże i utrzymać tak 5 sekund. Następnie zmiana nogi. 4. Proszę zgiąć obie nogi w kolanach i unieść biodra, zostać tak przez 5 sekund. 43 5. Jedną nogę zgiąć w kolanie (cała stopa na podłożu), drugą nogą proszę wykonywać ruch taki jak na rowerze (obszerne koła do przodu i do tyłu). Następnie zmiana nogi. 6. Zgiąć nogi w kolanach, unieść głowę i barki, dłonie kierować raz na prawą, raz na lewą stronę na wysokość kolan. 44 Na siedząco: Proszę usiąść, wyprostować plecy, dłonie położyć na materacu lub chwycić od dołu siedzisko krzesła, następnie 1. Zginać stopy ( opierać o podłogę raz na piętach a raz na palcach ). 2. Prostować raz prawą a raz lewą nogę w kolanie (można utrzymywać 5 sekund). 3. Unieść w górę raz prawą, raz lewą nogę zgiętą w kolnie. 4. Wykonywać krążenia nogami jak w trakcie jazdy na rowerze, na zmianę. 45 5. Położyć dłonie na ramiona a następnie na kolana. 6. Położyć dłonie w kolejności: - na barki - wyciągnąć ku przodowi - na barki - na kolana 7. Położyć dłonie w kolejności: - na barki - wyciągnąć do boku - do przodu - na kolana 46 8. Zginamy szyje i brodą dotykamy mostka, następnie prostujemy szyje i patrzymy przed siebie. 9. Proszę wykonać spojrzenie w lewo, przed siebie, w prawo, przed siebie. 10. Proszę starać się dotknąć prawym uchem do prawego barku, następnie spojrzeć przed siebie i powtórzyć tą samą czynność z lewym uchem. Na stojąco: 1. Proszę stać w lekkim rozkroku i wykonywać „marsz” w miejscu z wysokim unoszeniem kolan, wykonując naprzemienną prace rąk w łokciach. 2. Proszę stanąć w lekkim rozkroku, ręce położone na biodrach i wykonywać obszerne krążenia biodrami w prawo/lewo. 3. Stanąć w rozkroku, oprzeć dłonie na poręczy krzesła lub stolika -stanąć na palcach ( wytrzymać 5 sekund) i powrócić. 4. Stanąć w rozkroku, oprzeć dłonie na poręczy krzesła lub stolika - ugiąć nogi w kolanach i wykonać niezbyt głęboki przysiad ( stopniowo pogłębiać). 5. Stanąć w rozkroku, oprzeć dłonie na poręczy krzesła lub stolika - unieść w bok raz prawą, raz lewą nogę pamiętając o wyprostowanych 47 plecach 6. Stanąć w lekkim rozkroku i wykonać: - skręt tułowia w prawo - powrót - skręt tułowia w lewo - powrót 7. Stanąć w lekkim rozkroku (ręce wzdłuż tułowia) - unosić na przemian prawi i lewe kolano 8. Stanąć w lekkim rozkroku (ręce wzdłuż tułowia) - unieść ramiona do przodu na wdech - opuścić na wydech Stanąć w lekkim rozkroku (ręce wzdłuż tułowia) - spróbować piętą dosięgnąć pośladków ( na zmianę ) Dziękujemy za zapoznanie się z treścią naszego informatora. Życzymy szybkiego powrotu do zdrowia 48
