3_Etyka normatywna – systemy etyczne

3_Etyka normatywna – systemy etyczne
Wartościami i zasadami moralnymi zajmuje się etyka normatywna. Jej zakres
obejmuje aksjologię moralności (z gr. aksios - godny, cenny, wartościowy;
ogólna teoria wartości, nauka o wartościach) i deontologię (naukę o
obowiązkach i powinnościach moralnych). W tym zakresie konstruuje ona
systemy moralne takie, które powinny się odnosić do moralności w myśl
założeń etyków.
Najczęściej systemy etyczne wskazują:
1. cel wyrażany - w dobru najwyższym
2. pozytywne powinności związane z tymi dobrami lub tylko z jednym z nich, a
wyrażane w cnotach, zaletach i zasadach oraz regułach wspomagających cel;
3. negatywne powinności (ostrzeżenia i zakazy) wyrażane w wadach i
zabronionych zachowaniach;
4. odpowiedzialność za dobre i złe postępowania moralne, wyrażane w
sankcjach.
Dobro jest w etyce i jej systemach tym, co pożądane i stanowi wartość
pozytywną dla ludzi, którzy podejmują działania, aby pozyskać i osiągnąć tę
wartość. Wynika ono z potrzeb i spełnia się w realizacji celu tych działań. Jest
ono jednocześnie przedmiotem, którego człowiek pragnie i niekiedy osiąga.
1
W myśli etycznej rozróżnia się rozmaite rodzaje dobra oraz różnie się je dzieli.
Stosuje się na przykład następujące ambiwalentne podziały na dobra:
• materialne i duchowe;
• naturalne i kulturowe (cywilizacyjne);
• ekonomiczne (rzadkie) i wolne.
Jednak dla struktury i funkcjonowania systemów etycznych ważny jest podział
na dobra autoteliczne (same w sobie, niezbywalne i najważniejsze) oraz dobra
instrumentalne (wymienne i zbywalne w zamian za inne dobra, najlepiej
autoteliczne).
Szczególną jednak rolę w etyce spełnia dobro najwyższe, zwane również z łac.
summum bonum (suma wszelkich dóbr i ich uogólnienie w jakiejś wartości, z
której daje się jednocześnie implikować poszczególne dobra indywidualne).
Temu dobru podporządkowane są wszelkie inne dobra. Ono stanowi
wierzchołek normatywny systemów etycznych. Jest jednocześnie dobrem
autotelicznym, tzn. takim, którego nie należy poświęcać na rzecz dóbr
instrumentalnych.
Wszystkie
zaś
inne
dobra
podporządkowane
dobru
najwyższemu są sytuowane jako dobra i cnoty instrumentalne, które można
poświęcać i zbywać, szczególnie na rzecz summum bonum. Stąd też dobro
najwyższe jest kryterium tworzenia i określenia głównych kierunków etycznych.
W rzeczy samej dobro to określa kierunki etyki normatywnej, zwane również
2
doktrynami etycznymi.
Stosując kryterium dobra najwyższego najczęściej wyróżnia się co najmniej
dwanaście głównych kierunków (doktryn) etycznych:
1. intelektualizm etyczny - doktryna etyczna uznająca wiedzę i mądrość za
istotę działania dobrego i moralnego;
2. eudajmonizm (gr. eudaimon - szczęśliwy; eu - dobry, daimonion, demon istota natury duchowej, duch opiekuńczy, swoisty głos sumienia moralnego) doktryna etyczna uznająca za najwyższą wartość szczęście osobiste lub
społeczne, a dążenie do szczęścia za główny motyw postępowania;
3. hedonizm (gr. hedone - rozkosz) - doktryna etyczna uznająca przyjemność
(rozkosz) - raczej o charakterze zmysłowym, a nie intelektualnym - bądź
unikanie przykrości za najwyższe lub jedyne dobro, cel życia i naczelny motyw
ludzkiego postępowania;
4. epikureizm (od szkoły Epikura) - jest przekształconym hedonizmem, który
za wartość najwyższą uznaje przyjemność i brak cierpień tudzież przyjemność,
która polega na braku cierpień;
3
5. stoicyzm (od szkoły grecko-rzymskiej) - doktryna etyczna, która preferuje
obojętność i która szczęście wiąże z cnotą pojmowaną jako dzielność
(działanie), polegającą na maksymalnym ograniczeniu potrzeb i pożądań;
izolacji od świata zewnętrznego i maksymalnej obojętności wobec jego dóbr;
6. teocentryzm (gr. theos - Bóg; kentron - punkt środkowy) - doktryna etyczna
uznająca dążenie do Boga i powrót do Stwórcy za wartość najwyższą,
zasadniczy cel ludzkich starań;
7. personalizm (łac.
personalis
- osobisty)
-
jest przekształconym
teocentryzmem, który oparty jest na założeniu, że najwyższą wartością świata
stworzonego przez Boga jest osoba ludzka, obdarzona samoświadomością i
wolą, mająca potrzeby zarówno duchowe jak i cielesne, która poprzez ich
realizację zmierza do uczestnictwa w kulturze (życiu społecznym) i
zjednoczenia z Bogiem.
8. perfekcjonizm (łac. perfectionis - doskonałość) – stanowisko etyczne,
według którego najwyższym dobrem moralnym jest doskonałość osobista;
9. rygoryzm zwany również deontologizmem (gr. deon – obowiązek
powinność, to co niezbędne i konieczne, logos - słowo, nauka). Tutaj dobrem
najwyższym jest obowiązek, czynienie zadość nakazom i zakazom właściwego
4
autorytetu moralnego;
10. utylitaryzm (łac. utylitas - korzyść, użyteczność, pożytek, dobro) - doktryna
etyczna głosząca, że pożytek jednostki lub społeczeństwa powinien stanowić
najwyższy cel moralny postępowania ludzi, zakładająca, że dążenie do dobra
własnego (korzyści i pożytku) sprzyja pomnożeniu dobra społecznego
(bogactwa i dobrostanu);
11. ewolucjonizm (łac. evolutio - rozwinięcie) - teoria stopniowego rozwoju
głosząca,
że
rozwój
społeczny
ma
charakter
ciągły,
stopniowy
i
jednokierunkowy, polegający na różnicowaniu się elementów, ich coraz
ściślejszym powiązaniu oraz coraz większym uporządkowaniu. Dobrem
najwyższym jest tutaj doskonalenie się mocą natury, ewolucja biegnąca ku
doskonałości osiągającej najwyższy poziom w życiu ludzkim.
12. rewerentyzm (łac. reveretia - szacunek, poważanie, uszanowanie) - zwany
również ekoetyką bądź filozofią żyjącą. Tutaj dobrem najwyższym jest cześć dla
życia, doskonalenie życia ludzkiego mocą twórczej działalności człowieka,
zgodnej z logiką świata wywodzoną z kosmologii.
5