Neurokognitywistyka WYKŁAD 5 Nowe metody badawcze III

advertisement
Neurokognitywistyka
WYKŁADY 12
Rozumienie intencji innych.
Neurony lustrzane.
Empatia. Różnice międzypłciowe.
Prof. dr hab. Krzysztof Turlejski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Instytut Biologii Doświadczalnej PAN
Rozumienie intencji innych
• Interpretacja intencji zachowania innych,
własnego i cudzego gatunku jest kluczowa
dla przeżycia zarówno ludzi, jak i zwierząt.
• Wrodzone, instynktowne mechanizmy
umożliwiające selektywną reakcję na
bodźce sygnalizujące zagrożenie
wykształciły się bardzo wcześnie.
Instynktowne zrozumienie
intencji innych
• - zagrożenie (wpatrywanie się, podchodzenie na
wprost i w napięciu)
• - objawy agresji
• - objawy bólu u innego osobnika, także
należącego do innego gatunku
• - objawy lęku, paniki, (ucieczka, okrzyki,
zachowanie świadczące o lęku)
• - niektóre gatunki stale używają zachowania
osobników innych gatunków, jako sygnałów
pozwalających wykryć miejsce, gdzie jest pokarm
lub jako ostrzeżenie o niebezpieczeństwie.
Gatunki społeczne mają rozbudowane
zrozumienie intencji innych
• Odczytywanie intencji innych
jest szczególnie ważne u
osobników należących do
gatunków społecznych i
stadnych, szczególnie gdy są
to społeczności
zhierarchizowane, jak u
naczelnych.
Odkrycie „neuronów lustrzanych”
• Publikacje: Gallese i Rizzolatti
1996: Action recognition in the
premotor cortex.
• Premotor cortex and the
recognition of motor actions.
• Badacze zapisywali aktywność
neuronów w korze przedruchowej
makaka (okolica F5, dolna
okolica 6).
• Jest to motoryczna reprezentacja
ust oraz sąsiedniej reprezentacji
dłoni, obszar homologiczny do
okolicy Broca u ludzi.
• Okolica ta jest odpowiedzialna za
generację ruchów chwytnych
dłoni. Zadanie wyuczone przez
małpę: chwytanie widocznego
pokarmu dłonią.
Odkrycie „neuronów lustrzanych”
• Gallese, pracujący z Rizzolattim, zauważył,
że niektóre neurony, normalnie aktywne gdy
małpa chwyta pokarm dłonią, reagują także,
gdy małpa siedzi spokojnie i nic nie robi,
a to badacz, którego obserwuje małpa,
Giacomo Rizzolatti
chwyta dłonią jedzenie (kanapkę).
Uniw. w Parmie
• Ani widok samego aktu zaciskania dłoni bez widocznego
obiektu manipulacji, ani widok samego obiektu, który mógłby
być manipulowany nie pobudzały tych neuronów. To samo
stwierdzono badając inne neurony, aktywne gdy małpa
obserwowała mówiących ludzi lub „cmokała” ustami, co jest
formą komunikacji społecznej u małp.
• Wcześniejsze badania ustaliły, że okolica ta jest aktywna przy
generowaniu ruchów dłoni i ust.
• Te same neurony tak samo reagowały gdy małpa generowała
własny ruch dłoni lub ust, jak gdy go obserwowała.
• Spośród ponad 500 zarejestrowanych neuronów, w ten sposób
zachowywało się 20%.
Odkrycie „neuronów lustrzanych”
• Gallese, pracujący z Rizzolattim, zauważył, że niektóre
neurony, normalnie aktywne gdy małpa sama chwyta
pokarm dłonią, reagują także, gdy małpa siedzi spokojnie i
nic nie robi, a to badacz, którego obserwuje małpa, chwyta
dłonią własne jedzenie (kanapkę).
• Ani widok samego aktu zaciskania dłoni bez widocznego
obiektu manipulacji, ani widok samego obiektu, który mógłby
być manipulowany nie pobudzały tych neuronów. To samo
stwierdzono na innych neuronach, aktywnych gdy małpa
obserwowała mówiących ludzi lub „cmokała” ustami, co jest
formą komunikacji społecznej u małp.
• Wcześniejsze badania ustaliły, że okolica ta jest aktywna
przy generowaniu ruchów dłoni i ust.
• Te same neurony tak samo reagowały, gdy małpa
generowała własny ruch dłoni lub ust i gdy go obserwowała.
• Spośród ponad 500 zarejestrowanych neuronów, w ten
sposób reagowało 20% neuronów.
Odkrycie „neuronów lustrzanych”
• Neurony te nazwano „lustrzanymi”.
• Badacze uznali, że „neurony lustrzane” tworzą
system integrujący generację ruchów i percepcję
wzrokową wykonania tych ruchów, oraz
zrozumienie intencji ruchu.
• Neurony lustrzane umożliwiają zarówno kontrolę
intencjonalnych (mających określony cel)
ruchów własnej dłoni, jak i rozpoznawanie celu
aktywności innych osobników.
• Umożliwiają także ponadgatunkowe
rozpoznawanie intencji aktu ruchowego.
Neurony lustrzane u ludzi
• Rizzolatti uznał, że ponieważ u ludzi
neurony lustrzane powinny występować w
reprezentacji ruchów twarzy (okolica
Broca) i sąsiedniej reprezentacji ruchów
ręki, to w tych okolicach powinien istnieć
system homologiczny do tego, który został
odkryty u makaka.
• Późniejsze badania metodą fMRI
(funkcjonalny rezonans magnetyczny) na
ludziach w pełni to potwierdziły.
Tomograf MRI dla ludzi
• Urządzenie MRI to ogromny i bardzo silny elektromagnes oraz zestaw
nadajników i czujników promieniowania w zakresie fal radiowych.
• Osoba badana jest układana na specjalnym wózku i unieruchamiana, a
następnie wraz z wózkiem wprowadzana do wnętrza elektromagnesu.
Zależnie od celu, badanie trwa od kilku minut do godzin.
• Ogromny magnes urządzenia wytwarza wysoki poziom hałasu.
Neurony lustrzane a ewolucja języka
• Badania metodą fMRI (funkcjonalny rezonans
magnetyczny) na ludziach potwierdziły, że
neurony lustrzane są reprezentacją zarówno
własnej, jak i cudzej aktywności celowej, którą
obserwujemy.
• Neurony lustrzane tworzą system rozpoznawania
celowości aktów ruchowych, który jest podstawą
zrozumienia intencji innych.
• Neurony lustrzane rzucają także światło na
ewolucyjne pochodzenie mowy ludzkiej. Uważa
się, że system mowy wykształcił się przez
rozwinięcie systemu rozpoznawania intencji
wykonywanych ruchów ręki i wyrazu twarzy.
Układ słuchowy a procesy
rozumienia
• Inne badania grupy Rizzolatti pokazały, że także
układ słuchowy wpływa na aktywność neuronów
lustrzanych.
• Wiele zdarzeń możemy rozpoznać nie tylko przez
obserwację wzrokową, ale i słuchową.
• Wiele „zdarzeń” jest związanych z
charakterystycznymi dźwiękami i słuchając
charakterystycznych dźwięków jesteśmy w stanie
zrozumieć sens tego, co się dzieje.
• Przykład: odgłosy rozstawiania talerzy na stole
sugerują, że ktoś przygotowuje posiłek dla siebie
lub grupy osób. Rozumieją to i ludzie i zwierzęta
(psy, koty)
Analogie kory przedruchowej małp
z okolicą Broca u ludzi
• W tej części kory przedruchowej istnieją również neurony
reagujące tak samo na wykonywanie przez zwierzę
określonego działania i na usłyszenie dźwięku, zwykle
towarzyszącego temu działaniu. Większość z nich jest
aktywna również wtedy, gdy zwierzę obserwuje działanie
wykonywane przez kogoś innego.
• A więc, te neurony lustrzane, położone w małpim homologu
okolicy Broca, kodują „akcje” zarówno wykonywane,
widziane i słyszane.
• Stwarza to podstawy hipotezy o ewolucyjnym powstaniu
języka. Neurony o takich potrójnych właściwościach mogły
zacząć kodować znaczenie pewnych dźwięków i związek
tych dźwięków zarówno z obiektami fizycznymi, jak i z
„akcjami” i pojęciami abstrakcyjnymi i przekładać je na
aktywację mięśni twarzy. A to jest podstawowy warunek
funkcjonowania języka mówionego.
•
Źródło: Kohler et al. 2002. Science 297 :846-848. Hearing sounds, understanding actions: action
representation in mirror neurons.
Kora przedczołowa i modele
kontroli kognitywnej
• Po lewej – podział kory czołowej człowieka na okolice Brodmana (BA).
• Po prawej – przepływ informacji miedzy okolicami kory przedczołowej w
przypadku wykonywania zamierzenia (a), obserwacji obiektu (b),
kontroli wykonania aktów ruchowych z alternatywami sterowania (c),
kontroli kontekstu działania (d).
Badania „aktywności lustrzanej”
metodą fMRI na ludziach
• Dwie sytuacje: przed śniadaniem, po śniadaniu.
• Trzy obrazki: kontekst, akcja, intencja działania.
•
Według: Iacoboni et al. (2005) PLoS Biol 3: e79
Udział kory skroniowej w
zrozumieniu intencji działania
Neurony dolnej części płata skroniowego (inferior parietal
lobule, IPL) również uczestniczą w systemie „neuronów
lustrzanych”.
Większość neuronów IPL kodujących specyficzny akt ruchowy
(n.p. chwytanie), wykazywała wzorzec aktywacji zależny od
tego, częścią jakiej akcji był ten akt ruchowy (jedzenie,
zabieranie przedmiotów po jedzeniu).
Wiele neuronów wykazywało podobną aktywność, gdy małpy
wykonywały dany akt ruchowy w danej sytuacji i gdy
obserwowały jego wykonanie przez obserwatora.
Gdy ogólna sytuacja, w jakiej wykonywany był taki sam ruch
zmieniała się, większość komórek zmieniała aktywność.
Tak więc, aktywność tych neuronów nie tylko kodowała
charakter wykonywanego aktu ruchowego, ale i pozwalała
obserwatorowi zrozumieć intencje osoby działającej.
•
Źródło: Fogassi et al. (2005) Science 308: 662-667. Parietal lobe: from action
organization to intention understanding.
Dolny płat skroniowy
i okolica Wernickego
u ludzi
• Dolny płat skroniowy integruje informacje dotykowe (w tym
informacje o napięciu mięśni), informacje wzrokowe i słuchowe.
• Graniczy z okolicą Wernickego, drugą z okolic mowy (obok okolicy
Broca), zawiadującą zrozumieniem sensu wypowiadanych słów.
Wynik badania „aktywności
lustrzanej” metodą fMRI na
PRAWA
LEWA
ludziach
LEWA
PRAWA
• Okolice o wzmożonej aktywności (silniejszy sygnał fMRI BOLD)
w różnych sytuacjach doświadczalnych i różnice między nimi.
• Czarna strzałka wskazuje na okolicę położoną w górnej części
wieczka (zakrywa wyspę) prawej półkuli, gdzie aktywność była
wyższa w obu sytuacjach. Wiele badań wskazało to miejsce, jako
okolicę szczególnie związaną z aktywnością neuronów lustrzanych.
Wnioski z badań na ludziach metodą fMRI
• Zrozumienie intencji tego, co robią inne osoby jest podstawą relacji
społecznych.
• Sytuacja doświadczalna – patrz poprzedni slajd.
• W dolnej części kory przedruchowej i sąsiadujących częściach kory
czołowej (to tam są neurony lustrzane) działania widziane w
kontekście (przygotowania do śniadania, sprzątanie po śniadaniu)
wywoływały znacznie silniejszą aktywność niż same działania lub
sam kontekst.
• Ta część kory jest reprezentacją czuciową dłoni w korze
przedruchowej.
• Zatem okolice te mają aż trzy funkcje: kontrolowania ruchów własnej
dłoni, rozpoznawanie takich samych ruchów dłoni innych osób, oraz
rozpoznawanie INTENCJI innych osób (jedzenie, sprzątanie).
• Przypisywanie intencji wymaga antycypowania celu działania innej
osoby. Nasz układ kontroli ruchów robi to automatycznie, bez udziału
naszej woli.
• Dzięki temu ludzie wiedzą, do czego zmierza działanie innych bez
zastanawiania się nad tym.
• Iacoboni PLoS Biol (2005) 3: e79.
Porozumienie międzygatunkowe.
Współodczuwanie emocji.
• Inne badania grupy Rizolatti obejmowały rozszerzenie
badań międzygatunkowej percepcji aktywności ruchowej i
wydawanych głosów.
• Człowiek, pies, małpa. Metoda fMRI.
• Dwa rodzaje akcji: gryzienie, wydawanie głosów
właściwych dla gatunku.
• Wnioski:
• (1) system neuronów lustrzanych reaguje także
międzygatunkowo;
• (2) gryzienie u wszystkich trzech gatunków aktywowało
silniej nie tylko układ emocji lecz również systemem
„neuronów lustrzanych”.
Jest to podstawa „obwodu empatii” – szczególnie wyraźnego
w przypadku bodźców uszkadzających i sprawiających
ból.
Biologiczne znaczenie empatii
• Pierwszym oczywistym zyskiem jest zdolność do
zrozumienia, co się dzieje z innym osobnikiem i co on
zamierza, oraz odniesienia tego do emocji, jakie wówczas
przeżywałby obserwator.
• Na podstawie takiej „empatii” jesteśmy w stanie uniknąć
zagrożeń, nim nas dotkną, jedynie obserwując stany
emocjonalne innych i to, co się z nimi dzieje.
• Uruchomienie układu emocji na podstawie zrozumienia
intencji podmiotu działającego oznacza, że obserwując
sytuację innych sami zaczynamy przeżywać takie same
emocje (przyjemne lub nieprzyjemne). To jest podstawą
prawdziwej empatii.
• Jest też podstawą uczenia się przez obserwację i
imitację, bez konieczności doznawania samemu, np.
cierpień.
• Różne mechanizmy i funkcje imitacji, w zależności od
kontekstu.
Różnica między sytuacją nieszkodliwą,
a uszkadzającą i bolesną oraz
stronność reakcji (lewa, prawa).
• Gu 2011
Różnica w reakcji kory czołowej, kory wyspy oraz kory
zakrętu obręczy w reakcji na empatyczną obserwację
sytuacji sprawiającej ból. Badania fMRI
• Gu porównywał ze sobą
aktywność wszystkich struktur
mózgu prezentując zdarzenia w
różnym kontekście, o różnym
znaczeniu emocjonalnym (ból,
brak bólu) oraz „dziejące się” po
lewej lub prawej stronie.
• Strona, po której zaszło
zdarzenie i kontekst nie miały
znaczenia.
• Niezależnie od kontekstu i
strony, bolesne zdarzenia
wywoływały silną aktywację w
dolnej części kory przedczołowej
i w dolnej korze skroniowej.
• To tam właśnie znaleziono
„neurony lustrzane”.
• Gu 2011
Biologiczne znaczenie empatii
• 1. Zrozumienie intencji innych osobników,
także innych gatunków
• 2. Lepsza adaptacja w grupie u zwierząt
społecznych
• 3. Motywacja reakcji na zagrożenie innego
członka grupy społecznej – korzyści dla
członków i grupy
• 4. Zapewnienie komfortu psychicznego i
bezpieczeństwa młodym osobnikom.
Czy możemy być empatyczni bez
doznania osobiście bolesnych odczuć?
• Badania na pacjentach z wrodzonym brakiem
odczuwania bólu.
• Psychologowie nie byli zgodni, czy jesteśmy
zdolni do odczuwania i zrozumienia tego,
czego sami nie przeżyliśmy w podobnej
sytuacji.
• Przeprowadzono badania na pacjentach z
wrodzonym brakiem receptorów bólowych, a
więc odczuwania bólu, którzy z definicji nie
mogli odczuwać empatii na zasadzie „ja też tak
miałem i wiem, jak to boli, więc z tobą współodczuwam” (projekcja własnych uczuć).
• Źródło: Danziger, Neuron. 2009 61: 203-12.
Czy możemy być empatyczni bez
doznania osobiście bolesnych odczuć?
• Badanie prowadzono przy pomocy fMRI.
• Ludzie z zaburzeniem (brakiem) percepcji bólu
wykazywali taką samą aktywację przedniej części
zawoju obręczy i kory wyspy.
• Są to okolice kory oceniających emocjonalny, bólowy
aspekt zdarzeń i odnoszące go do własnego „ja”.
• U pacjentów, którzy nie odczuwali bólu, w
przeciwieństwie do zdrowych ludzi, aktywowana była
również dolno-przyśrodkowa część kory
przedczołowej, normalnie reagująca tylko na ból
własny.
• Tak więc, możliwe jest „przyjęcie perspektywy” innej
osoby bez odczuwania tego, co czuje inna osoba.
• Stwarza to nową perspektywę na zrozumienie roli
empatii w życiu społecznym ludzi.
•
Źródło: Danziger, Neuron. 2009 61: 203-12.
Emocje, empatia a poświęcenie
• Badania na ludziach, polegające na mierzeniu
przewodnictwa elektrycznego skóry (nakładka na palec)
podczas gdy badani obserwowali prezentowane im na
ekranie zdarzenia, pozwalają wykryć ich stan emocjonalny
i siłę emocji.
• Ludzie silniej, bardziej emocjonalnie reagujący na
obserwację bolesnych zdarzeń dotykających innych ludzi,
są skłonni poświęcić więcej czasu, energii, własnej
wygody („ponieść koszty”) pomocy cierpiącym ludziom bez
własnego zysku.
• W sytuacji kryzysu, z reguły bardziej możemy liczyć na
pomoc ludzi emocjonalnych, niż chłodno odnoszących się
do zdarzeń nie dotyczących innych.
• Źródło: Hein, G., Lamm, C., Brodbeck, C., & Singer, T. (in
press). PLos ONE. 2012
Empatia - różnice zależne od płci
• W badaniach fMRI stwierdzono, że kobiety
uważniej obserwują zdarzenia dotykające innych i
silniej reagują na ich skutek. Lepiej też rozpoznają
intencje działania.
• Jest to naukowe potwierdzenie oczywistego faktu,
że kobiety mają wyższą inteligencję emocjonalną i
są bardziej empatyczne od mężczyzn.
• Chyba, że uznają że w interesie ich samych i ich
rodziny jest zabezpieczenie sobie odpowiednie
zasobów (w tym partnera). Wtedy ich empatia
gwałtownie spada, a agresja rośnie.
• Kobiety również łatwiej „zarażają się” emocjami.
•
Źródło: Schulte-Rüther, Neuroimage 2008.
Różnice wielkości mózgów
kobiet i mężczyzn
• Meta-analiza dostępnej literatury, opartej na badaniach
metodą MRI z uwzględnieniem wieku badanych .
• Uwzględniono wyniki 126 badań przeprowadzonych na
dużej grupie badanych obu płci.
• Poszukiwano różnic objętości struktur zależnych od płci, w
różnym wieku.
• Średnio, mężczyźni mają mózgi o większe o 10-12%, niż
kobiety. Różnica masy ciała kobiet i mężczyzn: 20-30%.
• Ta różnica jest najwyraźniejsza w grupie wiekowej 18-59 lat.
Wcześniej indywidualne różnice tempa rozwoju i szybszy
rozwój dziewczynek zamazują tą zależność; później,
męskie mózgi szybciej się starzeją i tracą masę.
• Źródło: Ruigrok i inni 2013.
Regionalne różnice między
mózgami kobiet i mężczyzn
• Meta-analiza dostępnej literatury, opartej na badaniach objętości mózgu i
jego struktur metodą MRI, z uwzględnieniem wieku badanych .
• Tylko 25 badań dotyczyło różnic wielkości poszczególnych struktur,
przekraczających (in plus albo in minus) średnie różnice dla całych
mózgów.
• Największe różnice: zależne od płci:
• Mężczyźni mają większe: ciało migdałowate lewe, hipokamp, kora
wyspy, jądra przodomózgowia, skorupa.
• Kobiety +: kora prawego bieguna czołowego, przednia część zawoju
obręczy, kora wyspy (inna część, niż mężczyźni), kora skroniowa lewej
półkuli.
• Z wcześniejszych badań morfometrycznych wiadomo o różnicach
wielkości niektórych jąder podwzgórza (większe u kobiet). Są one zbyt
małe, aby można je zmierzyć metodą MRI.
• Są to struktury związane z układami emocji i pamięci przestrzennej.
• Źródło: Ruigrok 2013.
REGIONALNE RÓŻNICE WIELKOŚCI
STRUKTUR MÓZGOWIA KOBIET I MĘŻCZYZN
• Kolor czerwony – struktury proporcjonalnie większe u kobiet
• Kolor niebieski – struktury proporcjonalnie większe u mężczyzn
Kora wyspy i ciało migdałowate
Centralna część ciała migdałowatego
połączona jest obustronnie z korą wyspy.
Funkcje kory wyspy
• Kora wyspy gra ważną rolę w analizie bólu, strachu,
wstrętu, złości, smutku i szczęścia.
• Jest też kluczową strukturą w tworzeniu poczucia
przymusu wykonania pewnych czynności związanego z
uzależnieniami narkotycznymi, jak i z uczuciem głodu.
• Prawdopodobnie jedną z jej ról jest interpretacja stanu
fizjologicznego ciała i zmian tego stanu w wyniku emocji,
co pozwala na ocenę i zapamiętanie, uprzytomnienie,
uświadomienie emocji na podstawie reakcji ciała (por.
teorię Williama Jamesa).
• Przednia część kory wyspy oraz przednia część kory
zakrętu obręczy (aCC) u człowieka i małp naczelnych
zaangażowane są w procesy poznawczo-emocjonalne
związane z samoświadomością i empatią.
Kora zakrętu obręczy
• Ten bardzo ważny zawój kory leży pomiędzy
hipokampem (pamięć, emocje) a korą wzrokową,
czuciową (somatosensoryczną) i czołową.
• Jego tylna część jest związana z emocjonalną oceną
bodźców zewnętrznych, przednia – z funkcjami kory
czołowej i wpływem emocji na podejmowane decyzje.
Kora przedczołowa
• Siedlisko funkcji kognitywnych, ośrodek
podejmowania decyzji, wyborów. Hamuje wiele
reakcji spontanicznych.Silnie związana z
układem emocji poprzez układ dopaminergiczny
i projekcje do jądrer przodomózgowia.
Inne korelaty empatii
• Jądra przodomózgowia (w szczególności
prążkowie) – sterują wyuczonymi, złożonymi
zachowaniami, kodują pamięć strat i zysków
związanych z określonym postępowaniem
(Seymour i in. 2007).
• Empatia łączy aktywność struktur kognitywnych i
związanych z emocjami (De Waal 2008).
• Odczuwanie empatii jest rzeczywistą potrzebą. Jest
to podstawą zachowań altruistycznych. Gdy nie
możemy jej skierować na swoich bliskich czy
znajomych, mamy potrzebę zrealizowania jej w
stosunku do zwierząt, a nawet roślin (Staub 2005).
Mózg supermęski
Simon Baron-Cohen , Cambridge.
• Simon Baron-Cohen w 2005 roku postawił
tezę, że autyzm jest skrajnym przypadkiem
rozwoju mózgu w kierunku „męskim”.
• Przewaga tendencji do systematyzacji nad
empatią. Brak potrzeby komunikacji
społecznej przy wybitnych zdolnościach
matematycznych, technicznych i
organizacyjnych.
Inne badania nad empatią
• Podanie kobietom testosteronu w iniekcji
znacznie zmniejsza ich skłonność do
empatii i do interakcji emocjonalnmych.
• Ten efekt jest odwracalny.
• Agresja kobiet nie jest mniejsza, ale ma
inny charakter.
• Kobiety częściej dążą do społecznego
wykluczenia przeciwnika, mężczyźni do
jego fizycznego zniszczenia.
Czy zwierzęta mogą być
empatyczne?
• Choć badania nad neurobiologią empatii zaczęły się od
badań na małpach, mało jest badań porównawczych na
zwierzętach.
• Jest dobrze dowiedzione, że naczelne są w stanie odczytać
intencje innych. Jednak mało jest dowodów ich działania na
rzecz innych osobników, którego nie dało by się wytłumaczyć
instynktowną obroną własnej rodziny (własnych genów).
• Inne gatunki: słabo poznane.
• Adopcja potomstwa innego gatunku – wiele faktów.
Zazwyczaj tłumaczone realizacją instynktu macierzyńskiego.
• Rola bodźców węchowych w automatycznej transmisji lęku i
innych stanów emocjonalnych. Jest ona znacznie większa u
zwierząt, niż u ludzi i nie wymaga empatii, a jedynie
działania instynktownego na określone bodźce węchowe.
Empatia u szczurów
• Jeżeli umieszczamy w tej samej klatce szczura
swobodnie się poruszającego i drugiego, w
ciasnej klateczce zamkniętej na
nieskomplikowaną zasuwkę, to „wolny” szczur
bardzo szybko uczy się uwalniać kolegę.
• Uwalnia go nawet wtedy, gdy będzie się z nim
musiał podzielić jedzeniem. Nie otwiera nigdy
pustej klatki, lub klatki zawierającej obiekt
nieożywiony.
• Ben-Ami, Bartal i in. Science 2011
Pytanie
1. Co wiesz o neuronach lustrzanych i ich
roli w wytwarzaniu pojęć i w odczuwaniu
empatii?
Download