Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży

advertisement
Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży
Dr n.med. Iwona Makowska
Klinika Psychiatrii Młodzieżowej
UM w Łodzi
Kierownik: prof. hab. n.med. Agnieszka Gmitrowicz
Plan – część 1
○
Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
F06.32 organiczne zburzenia depresyjne
F31 zaburzenia afektywne dwubiegunowe – epizod
depresji
F32 epizod depresyjny
F33 zaburzenia depresyjne nawracające
F34.0 cyklotymia
F34.1 dystymia
F41.2 zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane
F43.20 krótka reakcja depresyjna
F43.21przedłużona reakcja depresyjna
F92.0 depresyjne zaburzenia zachowania
Plan 1- cd
○
Zachowania samobójcze
○
○
Myśli rezygnacyjne – myśli samobójcze –
tendencje samobójcze
Samouszkodzenia
“Ekwiwalenty depresji”
Weinberg
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
Nastrój dysforyczny
Autodeprecjacja
Pobudzenie i zachowania agresywne
Zaburzenia snu
Pogorszenie w wynikach szkolnych
Mniejsze uspołecznienie
Zmiana postawy wobec szkoły
Skargi somatyczne
Utrata dotychczasowej energii
Niecodzienna zmiana apetytu
Depresja niemowlęcia i
małego dziecka (do 30.m-ca)
○
○
○
○
○
Depresja anaklityczna – Spitz – w przypadku
ciężkiego braku uczuciowego:
Niemowlę przygnębione, o przygaszonym
spojrzeniu, pozornie zobojętniałe na otoczenie,
wycofane
Brak ożywienia i chęci do zabawy rączkami,
grzechotką, nieobecność poznawczej
ciekawości
Częste autostymulacje (balansowanie, rytmiczne
ruchy itp) aż do zachowań autoagresywnych
Opóźniony rozwój psychomotoryczny,
dysharmonia
Epidemiologia
○
○
○
0,2-1,5% dzieci w okresie
przedpokwitaniowym – MD – K=M
2-15% młodocianych – nieco M>K
Rodzinne występowanie – ryzyko depresji
w ciągu życia u dzieci rodziców z
depresją to ok. 15-45%
F32 – kryteria ICD-10:
Muszą występować przez co najmniej dwa tygodnie
przynajmniej dwa z trzech poniższych objawów:
○ obniżenie nastroju
○ utrata zainteresowań i anhedonia
○ mniejsza energia lub wytrzymałość na zmęczenie
○
○
○
○
○
○
○
○
oraz dwa lub więcej następujących objawów:
trudności w skupieniu uwagi
obniżenie samooceny
odczuwanie winy, czucie się bezwartościowym
pesymistyczne postrzeganie przyszłych wydarzeń
myśli lub zachowania samobójcze albo zachowania
autoagresywne
problemy ze snem
zmniejszenie apetytu.
Specyficzna manifestacja
objawów depresyjnych u
dzieci i młodzieży
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
Liczne, zmienne skargi somatyczne (bóle głowy,
mięśni, brzucha)
Częsta nieobecność w szkole, gorsze wyniki w nauce
Ucieczka przed wysiłkiem
Znudzenie
Wybuchy krzyku, skarg, niezrozumiałego rozdrażnienia
czy płaczu
Utrata zainteresowania zabawami z przyjaciółmi
U młodzieży – SPA
Społeczna izolacja, słąba komunikacja
Obawy przed śmiercią
Wygórowana nadwrażliwość na odrzucenie
Zachowania ryzykowne (niebezpieczne, bez
przewidywania konsekwencji)
SU
Objawy zesp.depresyjnego
Sfera emocjonalna
• Smutek
• Przygnębienie
• Rozdrażnienie
• Anhedonia
• Poczucie winy
• Lęk, niepokój
Sfera poznawcza
• Zab.koncentracji
• Męczliwość
• Spadek tempa
procesów
poznawczych
• Niska samoocena
• Triada Becka
• Bezradność
• Myśli “S”
behawioralne
• Spowolnienie lub
pobudzenie
• Społeczne
wycofanie
• Mniejsza
rozmowność
• Spadek
zainteresowań
• Utrata apetytu
• Zab.snu
• Próby “S”
Komunikaty
○
○
○
○
○
○
○
“zrobił się taki powolny”, “taki poważny…mały
stary”,
“zbyt grzeczny” vs. “cały czas się rusza”,
“prawdziwy furiat..denerwuje się byle czym”, “nie
można mu nic powiedzieć…ciągle wścieka się o
nic”
“wszystkiego odmawia…na nic się nie zgadza”
Dziecko: “nudzę się..do niczego się nie nadaję”,
“jestem zerem”, “ja nie wiem, nie mogę, nie
umiem”
“nikt mnie nie lubi”
“jestem zły, niegrzeczny”, “to wszystko moja
wina”
“jestem leniem”, “nic w życiu nie osiągnę”,
“wszystko jest bez sensu”, “nic już się nie zmieni..
moje życie nie ma sensu”
Smutek
○
○
○
○
○
○
○
○
○
Czy jesteś smutny?
Jak często czujesz się smutny?
Kiedy zwykle jesteś smutny?
Jak bardzo jest źle?
Jak było najgorzej?
Jak długo to trwa?
Kiedy czujesz się smutny, co chciałbyś zrobić?
Jak często płaczesz?
Kiedy rano otwierasz oczy, jak się czujesz?
Drażliwość
○
○
○
○
○
○
Jak często jesteś w złym humorze?
Co sprawia, że jesteś w złym humorze?
Kiedy jesteś w złym humorze, jak długo to
trwa?
Czy jest coś, co psrawia, że jesteś w złym
humorze?
Czy wpadasz w złość?
Co się dzieje gdy tracisz panowanie?
Poczucie winy
○
○
○
Czy jest coś takiego co sprawia, że czujesz
się źle?
Czy jest coś, z powodu czego czujesz, że
powinieneś być ukarany?
Urojenia winy, kary
Emocjonalne wycofanie
○
○
○
○
○
Czy masz przyjaciół? Jak się z nimi
czujesz?
Czy masz jednego, najlepszego
przyjaciela?
Jak dużo czasu spędzasz ze swoim
najlepszym przyjacielem?
Czy lubisz spędzać czas ze swoimi
przyjaciółmi?
W jakich zajęciach w czasie wolnym
bierzesz udział?
Anhedonia
○
○
○
○
Kiedy ostatnio czułeś się szczęśliwy?
Co sprawia, że czujesz się szczęśliwy?
Czy to dobrze, gdy czujesz się szczęśliwy?
Przez ile dni w tym tyg czułeś się
szczęśliwy?
Poczucie beznadziejności
○
○
○
“Wszystko mi jedno”, “to nie ma
znaczenia”
Skargi na zmęczenie➔brak
motywacji➔utratę zainteresowania szkołą
➔trudności z koncentracją
Depresja młodzieńcza - prof.
J.Bomba:
Depresja młodzieńcza czysta:
1.
1.
2.
3.
Obniżony nastrój
Obniżona aktywność
Lęk
Depresja młodzieńcza z rezygnacją:
2.
1.
2.
3.
4.
5.
Obniżony nastrój
Obniżona aktywność
Lęk
Trudności w nauce
Pojawienie się myśli i prób “S”
Depresja młodzieńcza - prof.
J.Bomba:
3. Depresja młodzieńcza z niepokojem:
1.
2.
3.
4.
5.
Obniżony nastrój
Obniżona aktywność
Lęk
Zmienność nastroju
zaburzenia zachowania
4. Depresja młodzieńcza z objawami
hipohondrycznymi:
6.
7.
8.
9.
10.
Obniżony nastrój
Obniżona aktywność
Lęk
Zab. somatyczne
Skargi hipohondryczne
DSM-5 – Zab. o destrukcyjnej
regulacji nastroju (DMDD):
○
○
○
○
Nawracające wybuchy złości, manifestujące się werbalnie i/lub
zachowaniem, które w dużej mierze w swojej intensywności,
proporcji i czasie trwania są nieproporcjonalne do sytuacji lub
prowokacji, np. Werbalna furia, agresja fizyczna w stosunku do
ludzi lub mienia
Wybuchy złości są niezgodne z poziomem rozwoju
Występują średnio 3 lub więcej razy na tyg
Nastrój między wybuchami złości:
○
○
○
○
○
○
prawie każdego dnia, przez większą część dnia, jest uporczywie
drażliwy lub gniewliwy
Drażliwość lub złość mogą być zaobserwowane przez innych
(rodziców, nauczycieli, rówieśników)
Co najmniej 12 m-cy trwania
Pierwszy epizod nie powinien mieć miejsca przed 6r.ż. i po 18r.ż
Kryteria wykluczające
Dotyczy 2-5% dzieci i młodzieży
Współwystępowanie
○
U 40-90% dzieci i młodzieży z epizodem
depresji:
○
○
○
○
○
○
○
Zab. zachowania, zab.opozycyjnobuntownicze
Zab. lękowe (lęk uogólniony, paniczny,
agorafobia, fobia społeczna, OCD)
Zab.dystymiczne
Nadużywanie SPA
ADHD
Enuresis,encopresis
Zab.odżywiania
Epizod depresyjny
○
Epizod depresyjny w F33
Dystymia
○
○
○
○
○
Długotrwale (min. 2 lata) – u dzieci min.1 rok
utrzymujący się lub nawracający obniżony nastrój nie
osiągający klinicznego nasilenia lekkiego epizodu
depresji.
Jeśli występowały okresy wyrównanego nastroju nie
trwały dłużej niż kilka tygodni. Nie wystąpiła
hipomania.
Objawy podobne do występujących w epizodzie
depresyjnym, lecz o mniejszym nasileniu.
Wyraźne zaburzenia funkcjonowania.
U nawet 75% osób występują inne zaburzenia
psychiczne ( inne zaburzenia afektywne, zaburzenia
lękowe, osobowości, nadużywanie leków).
Cyklotymia
○
○
○
Przewlekłe zaburzenie afektywne (2 lata),
u dzieci 1rok, w którego przebiegu
występują wahania nastroju i aktywności
w postaci łagodnych stanów subdepresji i
hipomanii, czasem oddzielone okresami
normalnego samopoczucia
Ok. 15-50% osób z tym rozpoznaniem ma
w przyszłości rozpoznanie CHAD
Dotyczy ok. 0,4-1% młodzieży
Dystymia:
Cyklotymi
a:
Szczególne sytuacje kliniczne
○
○
○
○
Dzieci z “podwójną depresją” (epizod depresji
i dystymia) charakteryzuje szczególnie wysokie
ryzyko nawrotu w przyszłości zaburzeń
depresyjnych
U 20-40% adolescentów z dużą depresją
pojawia się w przyszłości epizod maniakalny
lub submaniakalny, najczęściej w ciągu 5 lat
od czasu pierwszego epizodu depresyjnego
Depresja atypowa
Depresja maskowana
CHAD u dzieci i młodzieży
CHAD to jedna z najpoważniejszych
psychopatologii u dzieci i młodzieży
○ Typ I – epizody depresji i manii
○ Typ II – epizody depresji i hipomanii
Mieszane epizody manii i depresji o szybkiej
zmianie faz: ○ Szybko zmienny przebieg CHAD rapid cycling
– 4 epizody w roku
○ Ultra szybkie – ultra rapid cycling – 5 – 365
epizodów w roku,
○ Ultradian – fazy zmieniające się w ciągu dnia
– epizody trwają 4 lub więcej godzin
○
(Geller, 2000; Kramlinger & Post, 1996)
Choroba afektywna dwubiegunowa typu I:
Choroba afektywna dwubiegunowa
typu II:
Rozpowszechnienie
1/250 16 latków miało w życiu epizod manii lub depresji
(0,06%)
0,95% z 1709 14-18 latków zdiagnozowano jako PBD:
○ 0,1% miało epizod manii
○ 0,6% miało depresje z hipomanią
○ 0,3% miało cyklotymię
5,7% doświadczyło przynajmniej 1 tygodnia
podwyższonego nastroju, drażliwości (żadna z tych osób
w ciągu 4 lat nie miała manii)
Carlson, 1988; Lewinsohn, 2000.
CHAD rozpoznano u 1% młodzieży, u 5%
objawy podprogowe CHAD (Rabe-Jabłońska, 2004)
Rozpowszechnienie
○
○
Oceniając rozpowszechnienie choroby
afektywnej dwubiegunowej
retrospektywnie, 25-40 % dorosłych osób
dwubiegunowych podaje, że pierwszy
epizod miał miejsce w okresie dzieciństwa
i adolescencji (Kessler 1997)
Rodzinne występowanie CHAD – 56-80%
bliźniąt monozygotycznych, 14-25% bliźniąt dizygotycznych, 6,5% wśród
krewnych I stopnia
CHAD dziecięce – charakterystyka:
Objawy:
○
○
○
○
○
○
○
○
○
wzmożona aktywność,
nadmiar pomysłów,
łatwa rozpraszalność,
labilność emocjonalna,
fantazje o omnipotencji,
wielomówność,
trudności w zasypianiu,
budzenie się o wczesnej porze,
rozdawanie swojej własności
CHAD dziecięce - charakterystyka
Rozwój:
○
○
○
○
○
○
od najmłodszych lat częste zmiany nastrojów,
nagłe przechodzenie do radości do rozpaczy,
wybuchy złości,
szybko przestają spać w ciągu dnia
Drażliwość występująca w dziecięcym CHAD ma
dużą intensywność, częstotliwość i duże
natężenie pozbawionych kontroli agresywnych
zachowań, często łączy się z przemocą z
użyciem niebezpiecznych narzędzi, przemocą
wobec zwierząt.
Przez diagnostów jest często uważana za przejaw
zaburzeń zachowania, lub wynik społecznej
sytuacji dziecka.
Nadmierne zainteresowanie seksem
○
Zdrowe dzieci:
○
○
○
7-latek bawi się w doktora ze swoimi rówieśnikami
12-latek z zainteresowaniem ogląda pornograficzne
pisma ojca
Dzieci z CHAD:
○
○
○
○
11-latek podczas rozmowy z badającą oznajmia, że
lubi stare kobiety i pyta czy z nim zatańczy
8-latek imituje zachowanie gwiazdy muzyki pop –
kręci biodrami i chwyta się za krocze
14-letnia dziewczyna wypisuje w klasie liściki do
kolegów z propozycją „aby ją przelecieli”
10-latek używa wulgarnych określeń seksulanych w
miejscach publicznych (Geller, 2004)
Specyficzne cechy BPD:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Krótki czas trwania faz
Szybka zmiana faz
Częste fazy psychotyczne
Częste fazy mieszane
Częsty nastrój drażliwy
Zachowania buntownicze
Zachowania ryzykowne
Problemy szkolne, bójki, używanie SPA
Współwystępowanie innych zaburzeń
○
○
○
○
○
z ADHD do 74% - 90%
CD 63% (połączone z dysforią)
ODD – 93%
psychoza 28 %
SUD 83%
CHAD a zaburzenia zachowania
CD
○
○
○
CD +
BPD
BP
D
Sugeruje się, że w BPD zachowania agresywne
nie mają charakteru drapieżnego i są
zdezorganizowane, w CD mają charakter
celowych
i zorganizowanych (drapieżnych).
U osób z CD/CHAD mogą się pojawić oba typy
zachowań agresywnych (Biederman et al., 1997;
Biederman et al., 1999; Eichelman, 1987;
Eichelman, 1992; Vitandiello and Stoff, 1997).
U pacjentów z wczesnym początkiem CHAD i
współwystępowaniem CD istnieje duże ryzyko
powikłań związanych z nadużywaniem substancji
psychoaktywnych (Carlson, 1998)
CHAD dziecięce a ADHD
ADHD CHAD
Do 90% dzieci z diagnozą CHAD spełnia kryteria ADHD;
jedynie 20 % dzieci z ADHD spełnia kryteria CHAD
CHAD dziecięce a ADHD
○
CHAD charakteryzuje 5 objawów:
○
○
○
○
○
○
podwyższenie nastroju,
nastawienia wielkościowe,
gonitwa/ natłok myśli
zmniejszona potrzeba snu
hiperseksualność - nadmierne zainteresowanie
seksem
Pozostałe symptomy charakteryzujące CHAD
często występują także w ADHD:
○
○
○
○
nadmierna drażliwość
nadmierna ruchliwość
przyspieszony tok wypowiedzi
zaburzenia koncentracji uwagi
Narzędzia diagnostyczne
○
Jednakowe kryteria diagnostyczne jak dla
dorosłych.
○
Konieczna modyfikacja kryteriów
F30.0 Epizod maniakalny
kryteria diagnostyczne
A.
B.
Nastrój podwyższony lub drażliwy w
stopniu zdecydowanie nieprawidłowym
dla danej osoby, utrzymujący się przez 4
kolejne dni.
Występują przynajmniej 3 z
następujących
przejawów, prowadząc do pogorszenia
funkcjonowania w codziennym życiu:
1.
2.
3.
4.
wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny
wzmożona rozmowność
odwracalność uwagi, kłopoty w
koncentracji
zmniejszona potrzeba snu
F30.0 Epizod maniakalny
kryteria diagnostyczne - cd
5.
6.
7.
D.
zwiększona energia seksualna
lekkomyślne wydatki oraz inne zachowania
lekkomyślne lub mało odpowiedzialne
wzmożona łatwość kontaktu z innymi
osobami
i brak dystansu.
Przyczyny epizodu nie wiążą się z
używaniem
substancji psychoaktywnych ani
z jakimkolwiek zaburzeniem organicznym.
○
Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizofrenia
(KSADS Orvaschel, Puig-Antich, 1987)
○
○
ustrukturyzowany wywiad diagnostyczny, przesiewowy ,
możliwy do przeprowadzenia przez wytrenowanego
diagnostę
Young Mania Rating Scale (YMRS) stworzona
przez Fristad, 1992,Youngstorm, 2002,
○
○
skala wypełniana przez badacza na podstawie
wywiadu
i obserwacji dziecka.
Jest to 11 punktowa skala oceniająca w skali od 0-4
nasilenie następujących objawów: podwyższenie
nastroju, wzmożoną energię, zainteresowanie seksem,
zaburzenia snu, gonitwę myśli, wygląd i wgląd w skali
od 0-8 nasilenie: drażliwości, przyśpieszenie toku
wypowiedzi i zachowania gwałtowne
i agresywne.
Skala manii Younga - wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
1.
Podwyższony nastrój.
Czy nastrój dziecka jest podwyższony (lepszy) niż
zwykle?
0 nie
1 lekko lub możliwie podwyższony
2 wyraźnie odczuwane podwyższenie nastrojuwiększy optymizm, pewność siebie; radość;
stosownie do okoliczności
3 podwyższenie nastroju niestosowne do sytuacji
, żarty, dowcipy, „umiarkowane wygłupianie się”
4 stan euforii, niestosowny śmiech; śpiewanie/
hałasowanie; nasilone „wygłupianie się”
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
2. Wzmożona aktywność ruchowa/ energia
Czy poziom energii lub aktywności ruchowej
dziecka jest większy niż zwykle?
0 nie
1 lekko lub prawdopodobnie podwyższony
2 większe ożywienie, wzmożona gestykulacja
3 przejawy nadmiernej energii
4 bardzo pobudzone, ciągła nadmierna
aktywność; nie można go/jej uspokoić
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
3 Zainteresowania seksualne.
Czy dziecko jest bardziej niż zwykle
zainteresowane sprawami seksu?
0 nie
1 lekko lub prawdopodobnie bardziej zainteresowane
2 wyraźny wzrost zainteresowania seksem, gdy
pojawiają się tematy związane z seksem
3 spontanicznie mówi o seksie, podaje więcej
szczegółów niż zazwyczaj
4 przejawia zachowania seksualne: dotykanie innych
lub siebie
w niewłaściwy sposób
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
4 Sen.
Czy długość snu dziecka jest ostatnio krótsza?
0 nie
1 sen o około godzinę krótszy niż normalnie
2 sen o więcej niż godzinę krótszy niż
normalnie
3 potrzeba snu obniżona: sen trwa krócej niż
4 godziny
4 zaprzecza potrzebie snu: nie spał przez
jedną lub dwie noce
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
5 Drażliwość.
Czy dziecko wydaje się drażliwe?
0 nie bardziej niż zwykle
1 opryskliwe, zrzędliwe
2 wyraźnie rozdrażnione kilka razy w ciągu
dnia; ostatnio epizody wybuchów gniewu w
domu, szkole, w towarzystwie kolegów
3 częste rozdrażnienie aż do poziomu bycia
chamskim lub wycofania się
4 wrogi, prawie zawsze odmawiający
współpracy
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
6 Mowa.
Czy dziecko mówi szybciej lub więcej niż
zwykle?
0 bez zmian
1 wydaje się bardziej rozmowne
2 czasami mówi szybciej, jest bardziej
gadatliwe
3 mówi szybciej lub więcej tak, że trudno mu
przerwać
4 mówi cały czas, nie można mu przerwać
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
7 Język, zaburzenia w myśleniu.
Czy dziecko ujawnia zmiany w sposobie
myślenia?
0 nie
1 szybszy bieg myśli, lekkie zaburzenia
koncentracji uwagi, mówienie nie na temat
2 łatwo się rozprasza, gubienie wątku, częsta
zmiana tematu, gonitwa myśli
3 trudno podążyć za biegiem myśli,
przeskakiwanie z tematu na temat, rymuje
słowa lub je powtarza
4 dziecko jest zupełnie niezrozumiałe,
myślenie wydaje się bezsensowne
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
8 Treść myślenia.
Czy dziecko mówi na inne tematy niż zwykle?
0 nie
2 ma nowe zainteresowania, robi więcej
planów niż zwykle
4 tworzy nadzwyczajne projekty, jest bardziej
religijne lub zainteresowane Bogiem
6 myśli więcej na swój temat: wierzy, że ma
szczególną moc, wierzy, że otrzymuje
szczególne informacje/ przesłania
8 słyszy nieistniejące hałasy/ głosy, czuje
zapachy, których nie czuje nikt inny,
doświadcza niezwykłych doznań, ma
nierealne wierzenia
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
9 Zachowania destrukcyjne/ agresywne
Czy dziecko jest bardziej agresywne,
zachowuje się w sposób niszczycielski?
0 nie, jest chętny do współpracy
2 sarkastyczne, hałaśliwe, nieufne
4 ma dużo pretensji/ wymagań, grozi innym
6 groziło członkowi rodziny lub
nauczycielowi, krzyczy, kopie
w przedmioty/meble lub uderza w ściany
8 zaatakował nauczyciela, członka rodziny
lub rówieśnika; niszczy przedmioty, niemożliwa
spokojna rozmowa (bez przemocy,
podniesionego głosu)
Skala manii Younga- wersja dla
rodziców (P-YMRS) – polskie tłum.
10 Wygląd.
Czy zainteresowanie dziecka wyglądem zewnętrznym zmieniło się
ostatnio?
0 nie
1 nieco mniej lub bardziej zainteresowane ubiorem niż zwykle
2 nie dba o pranie ubrań i przebieranie lub przebiera się częściej niż
trzy razy w ciągu dnia
3 bardzo niedbały; musi być nadzorowany by skończyć się ubrać,
nadmierny lub tandetny (krzykliwy) makijaż
4 odmawia ubierania się w sposób właściwy; nosi ubrania w
dziwacznych stylach
11 Wgląd.
Czy dziecko uważa, że potrzebuje w tym momencie pomocy?
0 tak, potwierdza trudności, chce się leczyć
1 uważa, że coś jest nie tak
2 potwierdza zmiany w zachowaniu, ale nie uważa, że potrzebuje
pomocy
3 potwierdza, że zachowanie mogło się ewentualnie zmienić, ale
Samobójstwo wg WHO 2007r.
○
To akt umyślnie zainicjowany i
przygotowany przez osobę w pełni
zorientowaną i antycypującą jego skutek.
Epidemiologia prób “S” i “S”
○
○
○
○
“S” jest jedną z głównych przyczyn
zgonów ,młodzieży (2.w Polsce)
W latach 2002-2012 liczba zgonów
samobójczych w grupie 10-19lat mieściła
się w przedziale 150-304 rocznie (w tym w
wieku 14lat i mniej – od 12-38 zgonów)
Częstsze u dziewcząt niż u chłopców
Szczyt nasilenia prób “S” – okres późnej
adolescencji i wczesnej dorosłości
C-CASA
(Columbia Classification
Algorithm of Suicide Assessment
○
Zachowania samobójcze
○
○
○
○
○
Zachowania niesamobójcze
○
○
Samobójstwa
Próby “S”
Przygotowania do próby “S” (zawierające
udaremnione lub przerwane próby “S”)
Myśli “S”
SU bez intencji “S” i in. np. wypadki
Zachowania potencjalnie samobójcze
○
○
Zamierzone SU o nieustalonej intencji “S”
Brak wystarczających informacji do uznania
“S”
Def. prób “S”
1.
2.
3.
4.
Próba rzeczywista – to działanie potencjalnie
prowadzące do samouszkodzenia, podjęte
przynajmniej z częściowym pragnieniem śmierci
Wnioskowany zamiar – jeśli osoba zaprzecza, że
zamierzała pozbawić się życia, ale można to
wnioskować klinicznie z zachowania lub
okoliczności
Próba udaremniona – kiedy podjęcie działania
potencjalnie prowadzącego do
samookaleczenia zostało uniemożliwione przez
czynniki zew.
Próba zaniechana – kiedy osoba rozpoczynająca
działania, które mają na celu dokonanie PS,
sama z nich rezygnuje
Próby “S”
○
○
○
○
○
○
Gwałtowne i niegwałtowne
Planowane i impulsywne
Ocena wysokiej letalności
Zespół podwyższonego ryzyka
samobójczego – 24m-cy
Średnio 25-30% osób podejmujących
próby “S” ponawia te zachowania
Współwystępowanie zab.psychicznych
Monitorowanie ryzyka
○
○
○
○
○
○
○
○
○
S – sex – płeć męska
A – age – wiek młodzieńczy i starość
D – depression
P – previous attemps
E – ethanol abuse
R – rational thinking loss
S – social support lacking
O – organized plan for S
N – no spouse or not living with relation
Monitorowanie ryzyka
○
○
Każdy item oceniany jest 0-1
Poziom ryzyka:
○
○
○
○
○
○
0-2 – niskie
3-4 – średnie
5-6 – wysokie
7-10 bardzo wysokie
Przy średnim ryzyku hospitalizacja jest
zalecana
Przy wysokim - bezwzględnie wskazana
Samouszkodzenie
○
To takie zamierzone, przeprowadzone z
własnej woli i stanowiące niewielkie
zagrożenie życia uszkodzenie własnego
ciała, które nie jest akceptowane
społecznie, a jest dokonywane w celu
zmniejszenia dyskomfortu psychicznego
i/lub zakomunikowania o nim.
(Walsh, 2014)
Metody:
○
○
○
○
○
○
○
○
○
Silne drapanie, szczypanie
paznokciami, in.przedmiotami,
w wyniku czego skóra krwawi
Uderzanie w przedmioty aż do
sińca lub krwawienia
Przecinanie skóry
Uderzanie się czymś
Szarpanie, rozdzielanie skóry
Wycinanie na skórze słów,
symboli
Rozdrapywanie gojących się
ran
Przypalanie skóry
Wyrywanie włosów
(Whitlock i wsp.,2006)
○
○
○
○
○
○
○
Przecinanie i drapanie skóry
oraz wycinanie na niej wzorów
Rozdrapywanie gojących się
ran
Uderzanie się przedmiotami
Przypalanie skóry
Uderzanie głową
Samodzielne wykonane
tatuaże
Inne (gryzienie się, ścieranie
skóry, połykanie ciał obcych,
samodzielne kolczykowanie się,
wyrywanie włosów)
(Walsh i Rosen,1988; Klonsky,2007; Nixon i
Heath, 2009; Nock,2010)
Biopsychospołeczny model SU
- wymiar środowiskowy:
1.
2.
3.
4.
5.
Zdarzenia z przeszłości rodziny(np. Przemoc,
choroba psychiczna, SPA, S w rodzinie)
Zdarzenia z przeszłości pacjenta
(zaniednywanie, problemy z więzią, utrata
rodzica, molestowanie)
Unieważniające środowisko rodzinne
Silne strony i zalety środowiska rodzinnego
Aktualne awersyjne czynniki środowiskowe
(strata, konflikt w relacji, rówieśnicy
dokonujący SU)
Biopsychospołeczny model SU
- wymiar biologiczny:
1.
2.
3.
Niewłaściwa regulacja poziomu
serotoniny?
Dysfunkcja endogennego systemu
opioidowego?
Zmniejszona wrażliwość na ból?
Biopsychospołeczny model SU
- wymiar poznawczy:
○
○
○
Interpretacje czynników pochodzących ze
środowiska, zwł. negatywne i pesymistyczne
myśli, osądy i przekonania (“wszystkie moje
związki źle się kończą”, “Nikt mnie nie
rozumie”, “jestem całkiem sama”)
Własne akty poznawcze dotyczące Ja oraz
SU (“muszę to zrobić”, “tylko to mi pomaga”,
“zasłużyłem na to”, “nienawidzę swojego
ciała”, “teraz ludzie rozumieją, jak bardzo
cierpię”)
Myśli, obrazy i wspomnienia związane z
traumą
Biopsychospołeczny model SU
- wymiar afektywny:
1.
2.
3.
Podatność na występowanie silnych i
długotrwałych emocji
Emocje negatywne, prowokujące SU,
zwłaszcza złość, lęk, napięcie, wstyd,
smutek, pogarda, martwienie się
Emocje i dysocjacja w połączeniu z
myślami, obrazami i wspomnieniami
związanymi z traumą
Biopsychospołeczny model SU
- wymiar behawioralny:
1.
2.
3.
Najczęstsze czynniki behawioralne
poprzedzające SU, np. kłótnie,
nadużywanie SPA, izolacja
Przygotowania do SU, np. wybór miejsca,
pozyskanie narzędzia, zabezpieczenie się
przed ingerencją innych
Zachowania następujące po SU, np.
powró† do poprzednich zajęć, pójście
spać, poinformowanie o SU
SU - motywy
○
○
○
○
○
○
○
○
Rozładowanie napięcia i redukcja lęku
Wyrażenie gniewu i złości
Wyrażenie autonomii i potrzeby kontroli
Ukaranie siebie lub innej osoby
Demonstracja sił
Powrót do rzeczywistości
Zaburzone postrzeganie własnego ciała:
“czasem czuję, że moje ciało jest moim
wrogiem”
SU – społeczny efekt
“zarażania” SU
○
○
○
○
○
○
○
○
○
Chęć bycia dostrzeżonym (“zwróć na mnie uwagę”)
Chęć ukarania kogoś (“zobacz, do czego mnie zmusiłeś”)
Chęć, żeby ktoś się wycofał (“może teraz zostawisz mnie w
spokoju”)
Chęć wywierania przymusu (“jak tego nie zrobisz, potnę się”)
Rywalizowanie o zasoby związane z opieką
Oczekiwanie awersyjnych konsekwencji (“jeśli zaatakuję kogoś
innego, pójdę do więzienia, jeśli się potnę, kara jest niewielka)
Bezpośrednie modelowanie zachowań (na zachowanie wpływ
ma samo modelowanie, bez widocznych uwarunkowań
sprawczych)
Odhamowanie (SU pojawia się wskutek obserwowania go u
innych)
Rywalizacja rówieśnicza (motywowane pragnieniem, żeby być
“najlepszym” w SU)
(Walsh, Terapia samouszkodzeń)
Zasady terapii (Walsh, 2012)
○
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Doświadczony terapeuta:
Korzysta z formalnej oceny SU
Unika terminologii związanej z “S”
Wykorzystuje język, jakim w swoich opisach posługuje
się pacjent
Delikatnie kwestionuje takie zastosowanie języka
(przez pacjenta), które świadczą o minimalizowaniu
problemu
Pozostaje świadomy ryzyka nieumyślnego
dostarczania pacjentowi wzmocnień drugiego rzędu
Cechuje się stonowanym i wyważonym sposobem
bycia
Wyraża swoje pełne szacunku zainteresowanie
Nie osądza, lecz okazuje współczucie
Techniki behawioralne
○
○
○
○
Wygaszenie – wycofanie stosowanych wzmocnień
po SU
Wzmacnianie – po określonym czasie bez SU
Wzmacnianie pozytywnych zachowań –
występujących zamiast SU
Trening umiejętności zastępczych: negatywne
zachowania zastępcze (Uwaga! Substytuty cięć?
malowanie markerem skóry, okładanie lodem z
czerwonego soku, obwiązywanie gumką, taśmą…),
umiejętności uważnego oddychania, techniki
wizualizacji, ruch, pisanie, twórczość artystyczna,
granie na instrumencie lub słuchanie muzyki,
rozmowa, techniki odwracania uwagi
Motywy SU a rodzaj terapii
○
○
○
○
Łagodzenie napięcia i redukcja bólu, lęku➔weź
gorącą kąpiel, ulubieńca, owiń się w coś
ciepłego, masuj się, słuchaj spokojnej muzyki
Wyrażanie bólu, intensywnych emocji ➔opisuj
negatywne emocje i drzyj papier, słuchaj
odpowiedniej do emocji muzyki, maluj
czerwonym…
Wyrażanie gniewu i złości ➔ćwicz intensywnie,
ściskaj gumę, glinę, rób hałas, wal w coś…
Pozwala poczuć się żywym (zamiast pustki,
odrętwienia) ➔dzwoń do przyjaciół, zanurz rękę
w lodzie, weź zimny prysznic, zjedz coś ostrego.
Inne metody terapii
○
○
○
○
○
Terapia PTSD (przedłużona ekspozycja lub
przeformułowanie poznawcze)
Terapia przez naukę radzenia sobie z
chorobą i zdrowienia
Psychoedukacja rodziny
Terapia rodzinna behawioralna
Grupy wsparcia
Pomaganie w NSSI to:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Wysłuchanie, podążanie za pacjentem
Okazywanie akceptacji, zrozumienia, współczucia i szacunku
Okazywanie troski np. Inf jak pielęgnować rany
Umożliwienie wyrażania emocji i mówienia o trudnościach
Udzielanie wsparcia emocjonalnego
Nie ocenianie – ZSU są metodą radzenia sobie z trudnościami
Omawianie syt w jakich dochodzi do SU
Ustalenie przyczyn dokonywania SU
Pomoc w rozwiązywaniu bieżących rpoblemów
Identyfikowanie zasobów pacjenta
Szukanie wsparcia w otoczeniu
Usamodzielnianie pacjenta w dokonywaniu życiowych
wyborów
Przykładowy kontrakt dotyczący
chronienia samego siebie:
○
○
○
Dane wyjściowe (częstość dokonywania SU)
Cel (zmniejszenie częstości dokonywania SU)
Umiejętności, które można wykorzystaćzamiast
dokonywania SU:
1.
2.
3.
○
Nagroda za osiągnięcie celu:
○
Zobowiązanie
Podpis pacjenta + terapeuty, psychologa itp
Kontrakt zawarto na okres od_______ do ________
○
○
SEYLE The Saving and Empowering
Young Lives in Europe
Badania randomizowane, kontrolowane
dot. Promocji Zdrowia Psychicznego
i Interwencji w zakresie Prewencji
Samobójstw, kwestionariuszowe,
przeprowadzone w europejskich
szkołach średnich
Vladimir Carli, M.D., Ph.D.
Senior Lecturer in Prevention of Mental Ill-Health and Suicide
NASP, Department of Public Health Sciences
Karolinska Institutet, Stockholm, Sweden
3
SEYLE: CELE
○ Pozyskanie
informacji dot.
zdrowia i dobrostanu młodzieży
w Europie.
○ Opracowanie
rekomendowanego modelu do
promowania zdrowia młodzieży
w Europie, uwzględniającego
różnice kulturowe.
84
Characterystyka zrekrutowanych populacji
Austria
960
15.1 (0.8)
350
36.8
602
63.2
Estonia
1,036
14.2 (0.5)
477
46.0
560
54.0
France
1,001
15.2 (0.8)
319
31.7
688
68.3
Germany
1,444
14.7 (0.8)
692
47.9
752
52.1
Hungary
1,009
15.1 (0.8)
415
41.1
594
58.9
Ireland
1,091
13.7 (0.7)
600
54.7
496
45.3
Israel
1,256
15.9 (0.8) 1,023
81.4
233
18.6
Italy
1,189
15.3 (0.7)
381
32.0
811
68.0
Romania
1,139
15.0 (0.4)
395
34.6
745
65.4
Slovenia
1,165
15.2 (0.7)
347
29.7
823
70.3
Spain
1,023
14.5 (0.7)
530
51.7
496
48.3
Total
12,313
14.9 (0.9) 5,529
44.8
6,800
55.2
85
Socjodemograficzna charakterystyka
uczestników badania
%
%
%
Urodzeni poza krajem
8.3a
5.9b
7.1
Rodzice nie urodzeni w kraju
21.3a
17.4b
19.2
Brak przynależności do określonego wyznania
30.6a
29.9a
30.1
Ktoś z rodziny stracił pracę w ostatnim roku
9.6a
10.1a
9.8
Tylko jeden rodzic w domu
20.1a
21.4a
20.7
86
Występowanie zachowań ryzykownych
we wszystkich grupach wiekowych
All age groups (n=12.328)
M
F
M+F
%
%
%
Nadużywanie alkoholu (drinks 2 to 3 times a week or more)
10.9
6.0
8.2
Nadużywanie nielegalnych spa (used illegal drugs at least three
times during life)
5.7
3.6
4.5
Palenie papierosów (smokes more than 5 cigarettes per day)
12.4
9.2
10.7
Krótko śpiący (sleeps 6 hours per night or less)
13.1
17.4
15.5
Nadmierna masa ciała (BMI above 95th percentile per age)
5.4
2.0
3.5
Niedowaga (BMI below 5th percentile per age)
3.5
2.8
3.1
Niedost. aktywność fizyczna (performs physical activity less than
once a week)
13.6
22.6
18.5
and videogames for non-school-related purposes 5 hours or more
per day)
11.7
8.8
10.1
Wagary (skips school without being ill at least once a week)
5.1
2.6
3.8
Nadmierne korzystanie z mediów (uses media such as internet, tv
Występowanie zachowań ryzykownych
z podziałem na wiek
87
14 and below (n=4.007)
15 (n=5.350)
16 and above (n=2.955)
M
%
F
%
M+F
%
M
%
F
%
M+F
%
M
%
F
%
M+F
%
6.4
4.1
5.2
10.0
5.3
7.3
17.7
10.2
14.1
3.2
2.0
2.6
5.8
2.7
3.9
8.6
7.8
8.2
Palenie papierosów
4.6
6.1
5.4
10.5
8.0
9.0
25.0
16.7
21.0
Krótko śpiący
9.7
14.6
12.3
11.4
17.6
15.1
19.9
21.4
20.7
Nadmierna masa ciała
4.8
2.5
3.5
5.4
1.6
3.1
6.1
2.3
4.2
Niedowaga
3.0
2.8
2.9
3.6
2.4
2.9
4.1
3.4
3.8
Niedost. aktywność
fizyczna
9.4
16.8
13.5
14.2
23.4
19.6
17.7
29.3
23.5
10.8
7.2
8.8
10.6
8.8
9.6
14.1
11.3
12.7
2.8
1.9
2.3
4.2
2.3
3.1
9.3
4.5
7.0
Nadużywanie
alkoholu
Nadużywanie
nielegalnych spa
Nadmierne
korzystanie z mediów
Wagary
Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych
we wszystkich grupach wiekowych
88
All age groups (n=12.328)
Male
(n=5.529)
%
Female
(n=6.799)
%
Both genders
%
Łagodne zab. depresyjne (BDI_II<20 and positive on DSMIV-TR
MDE) (sadness or loss of pleasure)
25.8
34.2
30.4
Depresja (BDI-II => 20)
4.9
10.6
8.1
Łagodne zab. lękowe (ZUNG-A <60 and ZUNG-A >=45)
15.8
29.5
23.3
Zab. lękowe (ZUNG-A >=60)
2.3
6.6
4.7
SDQ zaburzenia emocjonalne
3.0
11.2
7.5
SDQ problemowe zachowania
12.5
8.4
10.3
(SDQ) nadruchliwość
9.6
9.2
9.4
(SDQ) problemy rówieśnicze
)4.4
2.9
3.6
(SDQ) brak prospołecznych zachowań
10.6
3.9
6.9
Niesamobójcze samouszkodzenia (NSSI => 3)
7.9
10.2
9.1
Myśli samobójcze
24.5
38.7
32.3
Przydatne adresy internetowe:
○
○
○
○
○
○
www.crpsib.com
www.selfinjury
www.insync-group.ca
www.mentalhealthscreening.org
www.issweb.org
www.helpguide.org/mental/self_injury.
htm
Download