żywienia dziecka - 1000 Pierwszych Dni dla Zdrowia
advertisement
Poradnik żywienia dziecka Praktyczne zastosowanie Norm Żywienia opracowanych przez Grupę Ekspertów w 2012 Poradnik żywienia dziecka Praktyczne zastosowanie Norm Żywienia opracowanych przez Grupę Ekspertów w 2012* Opracowanie Merytoryczne Prof. dr hab. n. med. Halina Weker *Normy żywienia zdrowych dzieci w 1–3. roku życia – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Standardy Medyczne Pediatria, 2012, T9. członek Zespołu ds Żywienia Dzieci i Młodzieży PAN Marta Barańska Grupa Ekspertów: Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska, Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć, Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska, Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha Projekt graficzny: Fundacja NUTRICIA, NEKO – Sonia Stańczyk-Staszewska psycholog Małgorzata Strucińska dietetyk Konsultacja Medyczno-Żywieniowa lek. med. Hanna Dyląg dr n. med. Grażyna Rowicka © Copyright by Instytut Matki i Dziecka Zakład Żywienia ISBN 978-83-88767-66-1 Przy publikowaniu informacji z niniejszego opracowania prosimy o podawanie źródła. Redakcja Agnieszka Riahi Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka 3 WSTĘP 1 WPROWADZENIE y JAKIE SĄ UMIEJĘTNOŚCI dziecka w wieku 1 - 3 lat 6 10 – charakterystyczne cechy rozwoju psychomotorycznego 4 y JAKIE SĄ ZACHOWANIA żywieniowe małego dziecka 12 y JAKIE SĄ POTRZEBY żywieniowe dziecka w okresie poniemowlęcym 14 2 KARMIENIE PIERSIĄ - WCIĄŻ WAŻNE y ŻYWIENIE DZIECI KARMIONYCH PIERSIĄ 3 PODSTAWY ŻYWIENIA DZIECI y MODELOWY TALERZYK żywieniowy – jak planować posiłki dla dzieci 22 y JAKIE PRODUKTY należy wykorzystywać w żywieniu dzieci 24 y JAKA POWINNA BYĆ WIELKOŚĆ PORCJI różnych produktów w diecie małego dziecka 18 5 y ILE I JAKIE POSIŁKI dziecko powinno otrzymać w ciągu dnia 42 44 y JAK PRAWIDŁOWO UŁOŻYĆ całodzienną DIETĘ dziecka 50 y JAK GOTOWAĆ? 52 4 JAKOŚĆ PRODUKTÓW W ŻYWIENIU DZIECI 60 5 PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI y JAK KARMIĆ małe dziecko 66 y JAKIE SĄ NAJCZĘSTSZE BŁĘDY w żywieniu dzieci 67 DZIECKO Z PROBLEMEM NADMIARU LUB NIEDOBORU 68 y masy ciała – jak postępować 6 PRZYKŁADOWE JADŁOSPISY 72 Szanowni Państwo, Dziś już z pewnością wiemy, że styl życia i właściwe żywienie mają ogromny wpływ na długość i jakość naszego życia. Wiemy również, że najważniejszym czasem dla programowania naszego zdrowia i życia jest okres płodowy i pierwsze trzy lata. Właściwe odżywianie połączone z umiarkowanym i regularnym wysiłkiem fizycznym Prof. dr hab. n. med. ANNA DOBRZAŃSKA Konsultant Krajowy ds. Pediatrii jest niezwykle ważne w profilaktyce szeregu chorób przewlekłych (otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory, udary, choroby neurodegeneracyjne). 6 Szanowni Państwo, MACIE REALNY WPŁYW na zdrowie waszego dziecka, DŁUGOŚĆ i JAKOŚĆ jego życia. 7 Doskonale wiemy, że nie jest łatwo dostosować dietę dziecka do zaleceń ekspertów, które są publikowane w pismach medycznych i dostępne lekarzom. Niestety, dzieci w Polsce nie są prawidłowo żywione. Lekarze sprawujący opiekę nad dziećmi, podczas wizyt profilaktycznych, przekazują informacje o należnej, odpowiedniej dla wieku dziecka diecie. W badaniu ”Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce” wykonanym przez Instytut Matki i Dziecka w 2011 roku wykazano, Poradnik, który trzymacie Państwo w rękach jest doskonałym że tylko 45,5% badanych dzieci miało prawidłowy wskaźnik masy ciała (BMI), opracowaniem, które w przystępny i bardzo praktyczny sposób dostarcza 27,5% dzieci było z nadwagą i otyłością, tyleż samo dzieci uczestniczących w badaniu wiedzy na temat aktualnych zaleceń dotyczących żywienia dzieci w wieku miało niedobór i znaczny niedobór masy ciała. Z przeprowadzonych badań wynika, poniemowlęcym. Podane w treści poradnika wskazówki oraz przykładowe że większość dzieci spożywa za mało produktów mlecznych oraz warzyw i owoców, jadłospisy będą pomocne w prawidłowym żywieniu małego dziecka. za dużo natomiast mięsa, wędlin. Stwierdzono liczne błędy żywieniowe, złe nawyki oraz niewłaściwy profil składników odżywczych w dietach małych dzieci. Wśród badanych, 80% dzieci miało dietę niedoborową w wapń i witaminę D, u 90% dzieci stwierdzono nadmierne spożycie soli, a u 80% - cukru. Rekomenduję niniejszy poradnik, który pozwoli uniknąć podstawowych błędów w żywieniu małego dziecka i poważnych, zdrowotnych następstw, w przyszłości. wprowadzenie wprowadzenie Jakie są umiejętności dziecka w wieku 1-3 lat? Rozwój każdego dziecka, niezależnie od indywidualnych różnic, charakteryzuje ciągłość, powtarzalność tych samych etapów rozwojowych oraz zależność osiągania różnych sprawności w procesie uczenia się od dojrzałości i gotowości układu nerwowego. Przeciętne dziecko w okresie poniemowlęcym, czyli po ukończeniu 1 ROKU ŻYCIA: 10 y osiąga SPRAWNOŚĆ CHODZENIA i konsekwentnie ją doskonali y MANIPULUJE różnymi przedmiotami, sprawdza różne ich właściwości y potrafi bawić się, chętnie INICJUJE ZABAWĘ i szuka partnera do różnych aktywności y wykazuje potrzebę SAMODZIELNEJ AKTYWNOŚCI, np. przy jedzeniu, ubieraniu się y ma dużą POTRZEBĘ POZNAWCZĄ, jest ciekawe otaczającego je świata y potrafi się komunikować z otoczeniem za pomocą SŁÓW lub PROSTYCH ZDAŃ i stale poszerza zakres słownictwa oraz umiejętność swobodnego mówienia y lubi NAŚLADOWAĆ dorosłych, obserwuje ich zachowania i chętnie odwzorowuje y jest ZMIENNE EMOCJONALNIE, skłonność do śmiechu i płaczu występuje naprzemiennie y przejawia zachowania charakterystyczne dla naturalnego w tym okresie rozwojowym etapu PRZEKORY I NEGATYWIZMU 11 wprowadzenie Jakie są zachowania żywnieniowe małego dziecka? Charakterystyczna dla tego etapu rozwojowego ciekawość poznawcza dziecka odnosi się także do sytuacji związanych z jedzeniem. Dziecko nie tylko przygląda się podawanym mu przez rodziców różnym daniom, ale także dotyka ich i smakuje. 12 Odczucia dziecka związane z rozpoznaniem nowego smaku i jego akceptacja nie dokonują się automatycznie. Zdarza się, że np. dwulatek odrzuca proponowaną potrawę z uwagi na „inne” niż dotychczas doznania smakowe - złości się i wypluwa jedzenie. Część matek w takiej sytuacji wycofuje się z podawania nowej potrawy. Tymczasem najlepszym rozwiązaniem jest stopniowe oswajanie dziecka z nowym smakiem oraz cierpliwe i konsekwentne zachęcanie go do spróbowania symbolicznej łyżeczki. Okres pomiędzy 13 a 36 miesiącem życia dziecka jest okresem KRYTYCZNYM do rozwoju określonych preferencji i nawyków żywieniowych. Pozytywny efekt widoczny jest po kilkunastu próbach - dziecko zazwyczaj samo otwiera buzię przed następną porcją. Dziecko w okresie poniemowlęcym potrafi już dobrze porozumiewać się otoczeniem, radzi sobie także w prostej samoobsłudze oraz w próbach samodzielnego jedzenia. Zdaje sobie także sprawę, że płacz i krzyk jest skutecznym sposobem na osiąganie swojego celu, jakim jest np. uzyskanie od rodzica ulubionej przekąski, deseru, słodkiego napoju. Dlatego pożądane są czasem zmiany w tym, czego dziecko się nauczyło, ponieważ wzory postaw i zachowań utrwalone w pierwszych latach życia dziecka mają tendencję do przetrwania, bez względu na to, czy są korzystne, czy niekorzystne. W kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych u dziecka istotna jest nie tylko cierpliwość i konsekwencja rodziców, ale także ustalenie przez nich czytelnych dla dziecka zasad odnoszących się do sytuacji jedzenia / karmienia, co jest niezbędne przy realizowaniu zaleceń żywieniowych. 13 wprowadzenie Jakie są potrzeby żywieniowe dziecka? – w okresie poniemowlęcym W żywieniu dzieci szczególną uwagę należy zwrócić na częstość spożywania posiłków i ich organizację, dobór produktów w diecie, wartość energetyczną i odżywczą oraz nawyki i zachowania żywieniowe. Właściwa organizacja posiłków podawanych dziecku w ciągu dnia zabezpiecza równomierną podaż energii, a także częściowo zapobiega błędom żywieniowym. WEDŁUG OBOWIĄZUJĄCYCH AKTUALNIE NORM USTALONO, ŻE: y do masy ciała dziecka. U dzieci w wieku 13 – 36 MIESIĘCY dobowe ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ w przeliczeniu NA JEDEN KILOGRAM MASY CIAŁA wynosi ok. 83 kcal. y 14 Małe dzieci powinny otrzymywać w ciągu dnia 4 – 5 posiłków – 3 podstawowe i 1 – 2 uzupełniające. Zapotrzebowanie na energię należy indywidualizować w odniesieniu Minimalna ilość białka nie powinna być niższa niż 1 g / kg masy ciała dziecka i wyższa niż 15% energii z białka w całodziennej zalecanej puli energetycznej (1000 kcal). y TŁUSZCZE powinny dostarczać 30 – 40% CAŁKOWITEJ ENERGII tak, aby zabezpieczać wydatek energetyczny dziecka i jego wzrost. Dzieci młodsze w drugim roku życia niekiedy wymagają większej liczby mniejszych objętościowo posiłków. Wartość energetyczna i odżywcza diet dzieci powinny realizować zapotrzebowanie żywieniowe dzieci określone w normach. Bardzo ważna jest podaż odpowiedniej jakości tłuszczu, w tym źródeł kwasów tłuszczowych, zwłaszcza długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. y Udział ENERGII Z WĘGLOWODANÓW w ogólnej puli energetycznej powinien wynosić 55-60%. Należy ograniczać tzw. cukry dodane (czyli cukry stosowane w produkcji żywności i przygotowywaniu potraw) do poniżej 10% energii. Zaleca się podawać produkty, które są źródłem węglowodanów złożonych, takie jak pełnoziarniste pieczywo, kasze, makaron i produkty z mąki z pełnego przemiału. Dieta dziecka powinna być DOSTOSOWANA do indywidualnych potrzeb i apetytu dziecka y Zapotrzebowanie dziecka w wieku 13 – 36 miesięcy na WAPŃ wynosi 700 mg, na WIT. D – 15 μg (600 j.m.). y Głównym źródłem płynów powinna być WODA DOBREJ JAKOŚCI. Dzieci nie powinny pić słodzonych i gazowanych napojów. 15 Karmienie piersią Karmienie piersią Żywienie dzieci karmionych piersią WARTO WIEDZIEĆ, ŻE: y Karmienie wyłączne piersią do około 6 miesiąca życia jest optymalną metodą żywienia młodszych niemowląt. y Zdrowe niemowlęta powinny być karmione piersią „na żądanie”, czyli odpowiednio do potrzeb swoich i matki. y Niemowlęta w I półroczu zwykle są karmione kilkanaście razy na dobę (w dzień i w nocy), a w kolejnych miesiącach życia dziecka (II półrocze) liczba karmień ulega stopniowemu ograniczeniu. y Między 6 a 9 miesiącem życia nabywane są także umiejętności żucia, gryzienia oraz sprawności manualnej do spożywania różnorodnych pokarmów. Dziecko zaczyna interesować się jedzeniem, sięga po żywność i przenosi ją do ust, smakuje, próbuje gryźć. W tym okresie pokarm naturalny pokrywa 18 około 70% zapotrzebowania energetycznego, a pomiędzy 9-11 miesiącem życia dziecka pokarm pokrywa już tylko około 55% jego zapotrzebowania energetycznego, stąd konieczne jest rozszerzanie diety. y Po wprowadzeniu żywności uzupełniającej zwiększa się wartość energetyczna i odżywcza diety. Dziecko poznaje nowe smaki, zapachy i konsystencję pożywienia. Stymulowany jest rozwój motoryki jamy ustnej. y W żywieniu dzieci karmionych piersią korzystne jest wprowadzenie 2 do 3 posiłków uzupełniających dla dzieci w wieku 6-8 miesięcy i 3-4 posiłków pomiędzy 9 a 24 miesiącem życia, z dodatkowymi zdrowymi przekąskami (od 1 do 2 dziennie/dzieci w wieku ok. 12 miesięcy), takich jak miękkie kawałki owoców, chleba, czy ciasta przygotowanego w domu. Karmienie piersią daje wiele korzyści zdrowotnych zarówno dziecku jak i jego matce. y Częściowe karmienie piersią powinno być kontynuowane, co najmniej do ok. 12 miesiąca życia i może być nadal kontynuowane w drugim i trzecim roku życia, tak długo jak sobie tego życzy matka i dziecko. Nie ustalono górnej granicy wieku, do której dziecko może być karmione naturalnie. 19 podstawy żywienia podstawy żywienia Modelowy talerzyk 1-2 4 porcje porcje Zdrowa dieta dzieci jest jednym z elementów umożliwiających ich optymalny wzrost, rozwój i zdrowie. Pod pojęciem takiej diety rozumieć należy urozmaicony, polecany w żywieniu dzieci asortyment żywności, właściwą liczbę posiłków o odpowiedniej wartości energetycznej i odżywczej. 22 3 porcje 1-2 porcje Dieta dziecka będzie prawidłowo zbilansowana pod względem energii i ważnych składników pokarmowych – białka, tłuszczu, witamin i składników mineralnych zwłaszcza – żelaza i wapnia wtedy, gdy w kuchni domowej wykorzystane zostaną różnorodne produkty spożywcze – mleko i produkty mleczne, pieczywo, kasze, mięso, drób, ryby, owoce i warzywa, a przygotowywane posiłki będą urozmaicone. Do układania diety dziecka pomocny może być modelowy TALERZ ŻYWIENIOWY który obrazuje udział poszczególnych grup produktów wyrażony w ilościach porcji w jadłospisie dziecka. 5 porcji 5 porcji podstawy żywienia Jakie produkty należy wykorzystać? – w żywieniu dziecka Pełnowartościowa całodzienna dieta dziecka powinna być urozmaicona i uwzględniać produkty z różnych grup żywności w następującej ilości porcji: Produkty białkowe Mleko i produkty mleczne 4¯5 porcji 3 porcje 24 25 Mięso, drób, ryby, jaja 1porcje ‒2 5 Produkty zbożowe porcji Warzywa porcji Owoce porcje Tłuszcze 5 4 1‒2 porcje podstawy żywienia Mięso w diecie dzieci jest ważnym źródłem białka, witaminy B1, witaminy PP, witaminy B12, żelaza hemowego - bardzo 26 Mleko (w tym mleko modyfikowane) i produkty mleczne dobrze przyswajalnego przez organizm, cynku oraz wielu – jogurt, kefir, serki twarogowe, sery żółte zawierają łatwo pierwiastków śladowych. W żywieniu dzieci poleca się świeże, przyswajalne białko, wapń - pierwiastek niezbędny do chude mięso wysokiej jakości. Mięso z drobiu jest delikatne, budowy kości, zębów i prawidłowego przebiegu wielu lekkostrawne, bogate w białko. Mięso z ryb oprócz białka przemian metabolicznych oraz niektóre witaminy z grupy B. jest źródłem ważnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jogurty i kefiry ze względu na obniżoną ilość laktozy Zaleca się podawać ryby 1-2 razy w tygodniu. W żywieniu – cukru mlecznego i obecność bakterii kwasu mlekowego najmłodszych dzieci polecane jest przede wszystkim wysokiej są lepiej tolerowane przez niektóre dzieci niż mleko płynne jakości mięso gotowane i mięso pieczone, które cienko spożywcze. Mleko, jogurty i kefiry wykorzystywane mogą pokrojone można wykorzystywać jako dodatek do kanapek, być nie tylko jako napoje, ale także jako dodatek do sosów, sałatek albo podstawę do sporządzania różnych past do zup, deserów. W żywieniu dzieci polecany jest najczęściej pieczywa. Ze względu na niepewną jakość i skład, oraz dużą jogurt naturalny, ewentualnie z dodatkiem miodu, świeżych liczbę substancji dodatkowych, dzieciom, a zwłaszcza tym, owoców, można go także wykorzystywać do przygotowy- które są na diecie bezglutenowej lub bezmlecznej nie należy wania lekkich sosów, zup. Należy pamiętać, że ser twarogowy podawać przetworów mięsnych o nieznanych recepturach. zawiera najmniej wapnia ze wszystkich produktów Jaja są skoncentrowanym źródłem cennych składników mlecznych. Zaleca się podawać dzieciom dziennie 2 porcje mleka odżywczych – pełnowartościowego białka, tłuszczu, oraz 1 porcję innych produktów mlecznych. biopierwiastków, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz innych składników o aktywności biologicznej m.in. lecytyny. Ważnym elementem diety dzieci do 3. roku życia jest nadal Najlepiej podawać je w formie gotowanych na miękko, mleko modyfikowane typu Junior. Dzięki zawartości m.in. na twardo, delikatnej jajecznicy i w różnych potrawach wapnia, żelaza i witaminy D mleko modyfikowane (naleśniki, kluski itp.). Tygodniowo można podać dziecku uzupełnia dietę w te deficytowe często składniki. 3-4 jaja (średnio ½ jajka dziennie). 27 podstawy żywienia Dlatego w żywieniu dzieci poleca się urozmaicone gatunki pieczywa – pełnoziarniste, jasne i ciemne, różnego rodzaju kasze grube i drobne, płatki zbożowe. 28 29 Produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych – skrobi, błonnika, witamin z grupy B, składników mineralnych – głównie fosforu, wapnia, magnezu, miedzi, selenu, molibdenu, manganu, chromu. Skrobia powinna być podstawowym węglowodanem w żywieniu dzieci. Jest ona dobrze trawiona, ale jej nadmiar w diecie może obciążać przewód pokarmowy. Pod nazwą błonnik kryje się wiele węglowodanów wchodzących w skład tkanki roślinnej, i nie ulegających trawieniu w przewodzie Słodkie pieczywo i ciastka zbożowe nie są pokarmowym. Błonnik wpływa korzystnie na perystaltykę polecane w żywieniu dzieci ze względu na obecność jelit, florę jelitową, absorbuje różne toksyczne substancje tłuszczu zawierającego niekorzystne izomery trans, i wzmaga ich wydalanie. Dieta dziecka powinna dostarczać które poprzez wpływ na wzrost stężenia „złego” cholesterolu 10 – 14 g błonnika pokarmowego (do max.19g). i obniżanie „dobrego” zwiększa ryzyko wystąpienia miażdżycy. podstawy żywienia Do przygotowania potraw dla dziecka należy Niedobór warzyw jest jednym z najczęściej obserwowanych wykorzystywać przede wszystkim świeże warzywa błędów w żywieniu dzieci. Warzywa są ważnym źródłem sezonowe. Z mrożonek i różnych przetworów warto witamin (C, beta karotenu, witamin z grupy B) i składników korzystać w okresie zimy i wczesnej wiosny. mineralnych (potasu, magnezu, wapnia, manganu, miedzi, cynku, molibdenu, żelaza), węglowodanów – głównie skrobi (ziemniaki, groch, fasola, soczewica, kukurydza) oraz cukrów (glukozy, fruktozy i sacharozy), oraz błonnika. Potrawy dla dzieci można uatrakcyjniać dodatkiem świeżych Po 30 y y y WARZYWA ZIELONE – krótko gotowany szpinak, zielony groszek, listków warzyw i ziół, w niewielkiej ilości. Zielona pietruszka lis zielona fasolka zawierają znaczne ilości kwasu foliowego, wit. B6 i B2. zawiera dużo cennej witaminy C, dlatego powinna być stoso- CIEMNOZIELONE WARZYWA LIŚCIASTE – jarmuż, brokuły wana jako dodatek do zup, sosów i surówek. Do dań rybnych mogą być źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – wit. E i K. doskonale pasuje świeży koper, bazylia i szczypiorek. Świeży, ROŚLINY STRĄCZKOWE – fasola, groch, soja, soczewica zawierają znaczne ilości białka roślinnego. y Różne odmiany KAPUSTY, POMIDORY, PAPRYKA to warzywa szczególnie bogate w witaminę C y Warzywa bogate w beta karoten to MARCHEW, DYNIA, SZPINAK, SAŁATA ZIELONA, ZIELONY GROSZEK, FASOLKA SZPARAGOWA. Warzywa stanowią podstawę zup jarzynowych, są ważnym dodatkiem do drugich dań w postaci jarzynek, surówek, a także sałatek. drobno pokrojony, koperek wykorzystać można do warzyw kapustnych, zup, potraw z ziemniaków, a także do dań i past rybnych. Listki bazylii można dodać do pomidorów, omletów, serów i ryb. Szczypiorek podkreśla smak sałatek warzywnych, zup, omletów, kanapek, białego sera. Liście świeżej mięty można okazyjnie dodać do napojów, deserów, sałatek owocowych. 31 podstawy żywienia Owoce są źródłem ważnych witamin, składników mineralnych, cukrów prostych, dwucukrów, wielocukrów, oraz wielu związków organicznych, które wpływają korzystnie na funkcjonowanie organizmu dziecka. Naturalne cukry występujące w owocach to przede wszystkim glukoza, fruktoza i sacharoza. Są one źródłem 32 łatwo dostępnej energii. Zawarty w owocach błonnik Składniki mineralne l zawarte w owocachh - potas, miedź, oraz pektyny regulują pracę przewodu pokarmowego żelazo, cynk, magnez, kobalt, wapń wchodzą w skład wielu małego dziecka. komórek i tkanek (kości, zęby, płyny ustrojowe, hemoglobina, enzymy) oraz wpływają na szereg przemian zachodzących Witaminy występujące w owocach to przede wszystkim w organizmie. Kwasy organiczne – cytrynowy, winowy, witamina C i prowitamina A czyli beta karoten, jabłkowy decydują o smaku owoców. Naturalne substancje związki o silnym działaniu przeciwutleniającym aromatyczne oraz barwniki roślinne – karotenoidy, chlorofil, i przeciwzapalnym. antocyjany i flawonoidy uatrakcyjniają smak, zapach, barwę i wygląd owoców. U dzieci z alergią na pokarm truskawki, poziomki, owoce cytrusowe i południowe, a niekiedy nawet maliny należy podawać ostrożnie dopiero po 1 roku życia. Większość owoców zalicza się do produktów o niskiej zawartości energii, co może mieć znaczenie w planowaniu diety dzieci z nadwagą. Najkorzystniejsze jest spożywanie świeżych owoców. 33 podstawy żywienia Soki dla dzieci przygotowywane są najczęściej z owoców i warzyw bogatych w witaminę C – czarnych porzeczek, porzeczek czerwonych i białych, malin, jeżyn, truskawek, owoców cytrusowych i południowych, a także pomidorów. Bardzo w tym pektyny (soki przecierowe) popularne soki w żywieniu dzieci to soki warzywne i warzywno – owocowe przygo- oraz wiele innych cennych substancji towywane na bazie marchwi. Nie zawierają one zbyt dużo witaminy C, ale są znako- odżywczych, które są ważne w procesach mitym źródłem beta karotenu – prowitaminy A. Oprócz marchwi znaczne ilości beta metabolicznych, np. polifenole, które posiadają karotenu zawiera także dynia, morele, pomidory oraz brzoskwinie. Najcenniejsze właściwości przeciwutleniające, kwasy organiczne, naturalne odżywczo są soki przygotowywane bezpośrednio do spożycia ze świeżych barwniki, aromaty oraz cukry – glukozę, fruktozę i sacharozę. dojrzałych owoców i warzyw bez dodatku cukru. Ponadto w żywieniu dzieci 34 zaleca się wykorzystywać soki zaliczane do środków spożywczych specjalnego Soki produkowane z przeznaczeniem dla niemowląt i małych dzieci, zaliczane przeznaczenia żywieniowego. W żywieniu dzieci polecane są soki typu przecie- do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego - nie mogą rowego – z miąższem warzyw i owoców. Soki te zawierają znacznie więcej składników zawierać mniej niż 20 mg witaminy C/ 100 ml, (jej zawartość wyrównuje się odżywczych niż soki klarowne lub naturalnie mętne. Oprócz witamin i składników w procesie produkcji). mineralnych soki są także źródłem błonnika i pektyn, które biorą udział w regulacji gospodarki wodnej, usuwają niekorzystne dla zdrowia związki (np. metale szkodliwe), oraz poprawiają pracę przewodu pokarmowego. Soki, podobnie jak warzywa Zawartość witaminy C I BETA KAROTENU w wybranych sokach i owoce, z których są otrzymywane, dostarczają organizmowi, oprócz witaminy C i beta karotenu, także składniki mineralne (głównie potas, magnez), błonnik, Mimo, że soki z owoców i warzyw są źródłem wielu cennych składników pokarmowych, ich nadmiar w żywieniu Sok marchwiowy Sok pomidorowy Sok z czarnej porzeczki Sok pomarańczowy Sok jabłkowy Wit C (mg/100ml) 5 mg 10 mg 30 mg 45 mg 2,3 mg Beta karoten (μg/100ml) 4850 μg 485 μg 4 μg 13 μg 2 μg dzieci nie jest wskazany. DZIENNIE NIE POWINNO SIĘ PODAWAĆ DZIECKU WIĘCEJ NIŻ JEDNĄ PORCJĘ Zbyt duży udział w diecie dzieci cukrów prostych – glukozy, fruktozy i dwucukru SOKU (OK 1/2 SZKLANKI). – sacharozy, które znajdują się w sokach może upośledzać wchłanianie ważnych pierwiastków, np. żelaza i cynku. A ponadto hamować apetyt i sprzyjać otyłości. 35 podstawy żywienia Tłuszcze odgrywają szczególną rolę w żywieniu dzieci. Oliwę z oliwek i olej rzepakowy możemy stosować Są źródłem energii, która jest niezbędna w okresie do smażenia. Do przygotowywania potraw intensywnego wzrastania. Stanowią ważny element na surowo – bez obróbki termicznej - takich jak surówki, strukturalny błon komórkowych. Długołańcuchowe sałatki poleca się np. olej sojowy, słonecznikowy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe są niezbędne do kukurydziany, z pestek winogron i in. rozwoju tak ważnych organów jak mózg i siatkówka oka. W żywieniu dzieci powyżej 1 roku życia ilość tłuszczu powinna pokrywać ok. 30-35% całodziennego 36 Tłuszcze są źródłem rozpuszczalnych w tłuszczach zapotrzebowania na energię – czyli więcej niż jest witamin A, D, E. Źródłem tłuszczu w diecie dzieci są przede potrzebne w diecie osób dorosłych. wszystkim produkty mleczne – mleko, sery, masło, jogurty, mięso, drób, ryby, żółtko jaj, a także tłuszcze spożywcze - oleje wykorzystywane do sporządzania potraw. Restrykcyjne ograniczanie tłuszczu w diecie dzieci może wpływać niekorzystnie na ich tempo wzrostu i rozwoju. Z wielu przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że bardzo korzystne dla naszego zdrowia są te tłuszcze spożywcze, które w swoim składzie zawierają w przewadze kwasy tłuszczowe nienasycone i wielonienasycone, czyli oleje roślinne. Polecane są zwłaszcza oliwa z oliwek, olej sojowy, olej rzepakowy. 37 podstawy żywienia Ilość płynów spożywana w ciągu dnia przez dzieci uwarunkowana Woda jest składnikiem niezbędnym do życia. W organizmie jest indywidualnymi potrzebami. W żywieniu małych dzieci polecana pełni rolę substancji budulcowej, uniwersalnego rozpuszczal- jest woda naturalna, źródlana, niskozmineralizowana zmineralizowana, nika, uczestniczy w transporcie m.in. składników odżywczych, najlepiej butelkowana z atestem. Woda dobrej jakości polecana jest nie tylko stanowi idealne środowisko dla prawidłowego przebiegu do picia, lecz także do przygotowywania mleka modyfikowanego i potraw. procesów metabolicznych, reguluje gospodarkę cieplną. W domu, żłobku, czy w przedszkolu dzieci powinny mieć zawsze dostęp do picia – kubki, szklaneczki i butelka z wodą powinny być zawsze w zasięgu U dzieci w wieku 1 – 3 lat zapotrzebowanie na płyny wynosi ok. 1300 ml na dobę. W żywieniu małych dzieci 38 szczególne znaczenie ma jakość wody używanej do przygotowywania mleka w proszku, zup, przecierów czy soków. Woda przeznaczona dla niemowląt i małych wzroku dziecka, tak by mogło ono wskazać, że chce pić. Dzieci po 1 roku życia nie powinny już pić napojów z butelki ze smoczkiem. Soków i słodkich napojów nie wolno podawać dzieciom w nocy. Dla wspomagania prawidłowego rozwoju aparatu mowy zaleca się podawanie dzieciom płynów z kubka lub szklanki, picie przez słomkę oraz z butelki. dzieci powinna mieć naturalną czystość chemiczną, mikrobiologiczną oraz właściwy skład minelralny. mieć do niej dostęp. Oprócz wody inne ważne dla zdrowia Woda najlepiej zaspokaja pragnienie, szczególnie w okresie płyny polecane w żywieniu niemowląt i dzieci to mleko, letnich upałów. Może też dostarczać pewnej ilości łatwo w tym mleko modyfikowane typu junior i napoje przyswajalnych mikroelementów. Dzieci zawsze powinny mleczne, takie jak jogurty i kefiry soki owocowe i warzywne. W żywieniu dzieci należy unikać dosładzanych i gazowanych napojów. Dla niemowląt zaleca się wody źródlane i naturalne wody mineralne niskosodowe (< 20 mg jonów sodu / 1 l) W czasie choroby – gorączka, wymioty, biegunka i niskozmineralizowane (<500 mg / 1 l rozpuszczonych – zapotrzebowanie na wodę wzrasta. Stąd bardzo składników). Dla dzieci starszych stopień mineralizacji ważne jest w tym okresie systematyczne podawanie wody może być wyższy (<1000 mg / 1 l). dzieciom małymi porcjami wody lub innych płynów zgodnie z zaleceniami lekarza. 39 podstawy żywienia Asortyment produktów polecany w żywieniu dzieci 4¯5 porcji 40 5 porcji 5 porcji 4 porcje 1‒2 porcje Produkty białkowe Produkty zbożowe Warzywa Owoce Tłuszcze Mleko i produkty mleczne Mieso, drób, ryby, jaja 3 porcje 1‒2 porcje Mleko, mleko modyfikowane, jogurty naturalne, kefir, ser żółty, ser biały Chude mięso czerwone, drób, chuda wędlina, ryby, jaja Pieczywo z pełnego przemiału zbóż Bułka pełnoziarnista, chleb pełnoziarnisty, chleb graham Ryż, kasze, płatki Płatki zbożowe bez cukru, kasza gryczana, kasza jęczmienna, kasza jaglana Makarony, pieczywo białe, kluski Makaron, bułka pszenna, naleśnik, placuszki, ciasto drożdżowe Czerwone Buraki, papryka, pomidor, rzodkiewka, baklażan Białe Kalafior, kalarepa, pietruszka, por, cebula, ziemniaki Żółto-pomarańczowe Dynia, fasolka, kabaczek, kukurydza, marchew Zielone Awokado, brokuły, bób, brukselka, cukinia, zielony groszek, kapusta, szpinak, szczypiorek Fioletowo-purpurowe Borówki, czarne jagody, czarne porzeczki, śliwki, winogrona Czerwone Arbuz, czereśnie, maliny, truskawki, wiśnie, żurawina, porzeczki, poziomki, jeżyny Żółto-pomarańczowe i białe Ananas, banan, brzoskwinia, cytryna, grejpfrut, gruszka, pomarańcza, morela, jabłko Tłuszcze roślinne Oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej słonecznikowy Tłuszcze zwierzęce Masło 41 podstawy żywienia Jaka powinna być wielkość porcji? W tabeli przedstawiono orientacyjną liczbę i wielkość porcji różnych produktów spożywczych i potraw zalecanych do spożycia w ciągu dnia dla dziecka w wieku 13-36 miesięcy. Zalecane spożycie – przykładowe wielkości porcji PRODUKTY BIAŁKOWE Produkty mleczne 42 4-5 porcji 3 porcje WARZYWA 5 porcji Warzywa żółte: 5 fasolek szparagowych, 2 łyżki kukurydzy 1 szklanka mleka płynnego spożywczego o zawartości 2-3,2 % tłuszczu Warzywa pomarańczowe: 2 łyżki startej marchewki, gotowanej dyni 1 szklanka mleka modyfikowanego typu Junior Warzywa białe: 1 ziemniak, 1/2 szklanki białej kapusty kwaszonej, 1/2 szklanki jogurtu, kefiru lub maślanki, 2 łyżeczki twarożku szklanka gotowanej cukinii, kalafiora lub białego sera; 1 plasterek lub łyżeczka tartego żółtego sera Warzywa czerwone: 1 mały pomidor, 1/2 małej papryki, Produkty białkowe inne 1-2 porcje 43 1-2 łyżki gotowanych buraczków, 1-2 gotowanej czerwonej kapusty cienki plaster pieczonego schabu, ryby, lub 1/2 piersi z kurczaka OWOCE 1/2 jajka lub 1 plasterek chudej wędliny Owoce żółto-pomarańczowe i białe: jabłko, gruszka, morele (3 sztuki) Produkty zbożowe 5 porcji 4 porcje mała brzoskwnia, 1/2 banana 1/2 bułki pszennej lub 1 kromka chleba jasnego Owoce fioletowo-purpurowe: 1/2 szklanki porzeczek, jagód 1/2 bułki pełnoziarnistej lub 1 kromka chleba razowego Owoce czerwone: 1/2 szklanki malin 1/2 szklanki platków zbożowych 1/2 szklanki soku ze świeżych owoców 2-3 łyżki gotowanej kaszy gryczanej, makaronu lub ryżu TŁUSZCZE 1 naleśnik, 1 placuszek, 1 kawałek ciasta drożdżowego lub biszkoptu 1 łyżeczka oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, 1 łyżeczka masła 1-2 porcji podstawy żywienia Ile i jakie posiłki dziecko powinno otrzymać? W żywieniu dziecka bardzo ważna jest REGULARNOŚĆ spożywania posiłków i ich odpowiednia liczba. W ciągu dnia dziecko powinno otrzymać 4-5 posiłków: 3 podstawowe (śniadanie, obiad, kolacja) i 1-2 uzupełniające (drugie śniadanie i/lub podwieczorek). Przerwa pomiędzy posiłkami powinna wynosić ok 3-4 godzin. 44 Liczba posiłków spożywanych przez dzieci w ciągu dnia może się okresowo zmieniać, zwłaszcza dotyczy to takich posiłków jak II śniadania czy podwieczorki. Dziecko w wieku 1 – 3 lat ze względu na małą pojemność żołądka powinno otrzymywać ilości potraw zgodne z indywidualnymi potrzebami, ale dostarczającej właściwej ilości energii (czyli o odpowiedniej gęstości energetycznej). Błędem jest podawanie dużych porcji rozcieńczonych zup, także tłustych potraw, ciężkich sosów, smażonych potraw. Niektóre dzieci chętniej jedzą mniejsze posiłki, ale częściej. Niewłaściwe jest jednak karmienie dzieci z częstotliwością kilkunastu razy w ciągu doby. 45 podstawy żywienia Wartość energetyczna pierwszego śniadania, obiadu i kolacji powinny wynosić każde ok. 250 kcal, tj. 25% z ogólnej puli energii zalecanej do spożycia w ciągu dnia (1000 kcal) przy założeniu spożywania 5 posiłków w ciągu dnia. Resztę energii powinny dostarczyć drugie śniadanie i podwieczorek. powinien być głównym pod względem wartości odżywczej i energetycznej posiłkiem w ciągu dnia. Posiłek obiadowy powinien składać się z zupy przygotowanej na bazie warzyw i drugiego dania. Drugie danie należy przygotować (do wyboru) z mięsa, drobiu, ryby lub jaj z dodatkiem ziemniaków, kaszy lub makaronu i warzyw w postaci jarzynki, surówki. Niekiedy zupę jarzynową można zastąpić sokiem warzywnym lub warzywno – owocowym bogatym w wit. C. Podstawową technologią przygotowania potraw powinno być gotowanie. Jeśli dziecko jest niejadkiem posiłek zaczynamy od potrawy mięsno – jarzynowej. Posiłek można zakończyć lekkim, wartościowym deserem – niewielką ilością soku, kompotem, porcją owoców lub domowym biszkoptem. 46 to pierwszy i najważniejszy posiłek spożywany w ciągu dnia. Dla dzieci po 12 miesiącu życia podstawą posiłku śniadaniowego powinno być mleko i produkty mleczne – jogurt z dodatkiem owoców, kefir ciepłe napoje mleczne – kawa zbożowa, kakao, mleko rodzaj posiłku popołudniowo-wieczornego przygotowywanego w domu dla dzieci zależy modyfikowane, ewentualnie ser twarogowy. Część dzieci domaga się tradycyjnych zup w dużej mierze od tego czy dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola. Często jest to mlecznych, inne odmawiają ich spożywania. Coraz popularniejsze są różnego rodzaju kolacja łączona przy jednym stole z posiłkiem obiadowo - kolacyjnym rodziców po ich płatki śniadaniowe łatwe do przygotowania, bo wymagające tylko połączenia z mlekiem. powrocie z pracy. Dla niektórych dzieci jest to drugi obiad. Niekiedy ostatnim posiłkiem W zestawie śniadaniowym małego dziecka należy uwzględniać oprócz mleka także inne popołudniowym dzieci jest bogatszy podwieczorek i owoce zjadane przed snem. Ten produkty białkowe – jaja, pasty mięsno – warzywne, sałatki warzywne z serem lub wysokiej zróżnicowany wzorzec żywienia dzieci wymaga indywidualnych jadłospisów. jakości wędlinami przygotowywane tuż przed podaniem. Ważna jest kompozycja śniadań. Posiłek podawany na kolację powinien być lekkostrawny. Potrawy gotowane mogą Jeśli dziecko pije sok owocowy, kanapka śniadaniowa powinna być źródłem białka czyli urozmaicić standardowe zestawy z kanapkami. W jadłospisach kolacyjnych dzieci należy przygotowana z chudą, drobno pokrojoną, wysokiej jakości wędliną lub serem twarogow- uwzględnić wysokowartościowe produkty spożywcze, które są źródłem białka, witamin ym albo pastą z jaj. Nie należy łączyć takich samych produktów np. zupy mlecznej z lanym i składników mineralnych – chude mięso, mleko i jego przetwory, a wśród nich mleczne ciastem i jaja w jednym zestawie śniadaniowym. Dzieciom powyżej 1. roku życia poleca napoje fermentowane – kefir, jogurt. Posiłek wieczorny bogaty w węglowodany, witaminy się urozmaicone rodzaje pieczywa – pszenne, mieszane żytnio-pszenne, razowe, cienko i składniki mineralne działa uspokajająco i może być korzystny dla dzieci nadaktywnych. krojone w małe kromeczki. Kanapki powinny zawierać dodatek warzyw lub owoców Podobnie może działać szklanka ciepłego mleka wypita przed snem. W takim przypadku (np. krążkami pomidorów bez skórki, plasterkami owoców kiwi itp.). należy pamiętać jeszcze raz o higienie jamy ustnej. 47 podstawy żywienia Drugie śniadanie i/lub podwieczorek powinny stanowić uzupełnienie puli energetycznej całodziennej diety dziecka. Mogą być one posiłkami przygotowywanymi 48 na bazie mleka lub jogurtu. Polecane są także świeże owoce podawane w formie 49 kolorowych odpowiednio dobranych smakowo kompozycji, także soki, przeciery owocowe i potrawy zaliczane do deserów stanowiące połączenie owoców z kleikiem, kaszką lub biszkoptem. Wiele smacznych potraw przygotować można z białego sera, homogenizowanych twarożków, z jaj lub z dodatkiem jaj – omlety, naleśniki. Potrawy o słodkim smaku można przyprawiać odrobiną cukru waniliowego, wanilii, cynamonu, goździków. Inne dodatki - miód, kakao, a także bakalie, podwyższają wartość energetyczną i odżywczą potraw. Migdały, orzechy mogą stanowić dobre źródło mikroelementów – pierwiastków śladowych takich jak cynk, mangan, molibden, miedź. Dzieci bardzo aktywne, zużywające wiele energii na zabawę albo procesy uczenia mogą Należy pamiętać jednak o odpowiednim stopniu rozdrobnieniu (drobnym zmieleniu) potrzebować uzupełnienia swojej diety różnymi przekąskami. Warto skonsultować się orzechów i migdałów w potrawach dla dzieci. Dla dzieci młodszych można podawać wtedy z lekarzem lub dietetykiem. porcję budyniu lub kisiel mleczny z owocami, dla dzieci starszych - porcję ciasta Zdrowe przekąski to świeże owoce – np. cząstki jabłka, mandarynki lub pomarańczy z napojami mlecznymi lub koktajle mleczno – owocowe. obranej z białej otoczki, plasterki banana, kawałeczki gotowanych warzyw – marchwi, kalafiora, fasolki szparagowej, soki owocowe przecierowe przeznaczone Nie poleca się w żywieniu dzieci tych potraw i deserów, dla niemowląt i dzieci do 3 roku życia, a przede wszystkim produkty białkowe które zawierają dużo tłuszczu i cukru. – plasterki sera, mleko, jogurt naturalny, który można podawać ze świeżymi owocami lub przecierami owocowymi. podstawy żywienia Jak prawidłowo ułożyć dietę dziecka? y urozmaicona – pod względem doboru produktów spożywczych, y uregulowana – pod względem częstości i pory spożywania posiłków, y umiarkowana – z dostosowaną wielkością porcji posiłków /potraw do potrzeb dziecka y z unikaniem – nadmiaru cukru i soli oraz substancji dodatkowych (np. barwniki, konserwanty) Składnik tłuszczowy (1-2 porcje) może być wykorzystywany w zależności od planowanego jadłospisu w różnych posiłkach, jako dodatek do pieczywa, jarzynki, zupy czy surówki. W każdym posiłku należy uwzględniać rozmaite produkty spożywcze. W tabeli przedstawiono zasady łączenia różnych produktów w całodzienne menu dla dziecka. 50 51 POSIŁKI GRUPY PRODUKTÓW ŚNIADANIE Produkty białkowe Produkty zbożowe Warzywa Owoce Produkty białkowe Produkty zbożowe Warzywa/Owoce Produkty białkowe Produkty zbożowe Warzywa Owoce Produkty zbożowe/białkowe Warzywa/Owoce Produkty białkowe Produkty zbożowe Warzywa/Owoce DRUGIE ŚNIADANIE OBIAD PODWIECZOREK KOLACJA LICZBA PORCJI 2 porcje 1 porcja 1 porcja 1 porcja 1 porcje 1 porcja 1 porcja 1 porcje 1 porcja 2 porcja 1 porcja 1 porcje 1 porcja 1 porcje 1 porcja 1 porcja PRZYKŁADOWY JADŁOSPIS szklanka mleka, 2 łyżeczki twarożku pół bułeczki z masłem mały pomidorek bez skórki cząstki miękkiej gruszki/jabłka pół szklanki jogurtu naturalnego płatki wielozbożowe dla dzieci pół brzoskwini zmiksowanej mały pulpet drobiowy 2-3 łyżki ugotowanej kaszy gryczanej zupa jarzynowa z dynią i ziemniakiem, 2-3 łyżki surówki z marchwi i jabłka kompot / sok w ilości ½ szklanki ciasto drożdżowe przetarte maliny szklanka mleka z kakao 2-3 łyżki ryżu gotowane warzywa z dodatkiem kilku kropli oleju/oliwy z oliwek podstawy żywienia Jak gotować? y Przestrzegaj zasad higieny związanych z przygotowywaniem posiłków – zawsze myj ręce przed przystąpieniem do pracy, używaj czystych, suchych naczyń i sprzętu kuchennego y Zwracaj uwagę na odpowiedni dobór składników do przygotowania potraw przewidzianych w jadłospisie dziecka y Do przygotowywania posiłków wykorzystuj żywność naturalną, świeżą, mało przetworzoną oraz wodę dobrej jakości, w okresie zimowo – wiosennym możesz wykorzystywać mrożonki z warzyw i / lub owoców 52 y Przestrzegaj zasad przygotowywania potraw związanych z technologią (mycie, staranne obieranie i płukanie warzyw/owoców, przesiewanie mąki, mycie, osuszanie i usuwanie nadmiaru tłuszczu i powięzi z mięsa, usuwanie ości z ryb, oczyszczanie i płukanie grubych kasz) oraz obróbką termiczną (gotowanie, duszenie, pieczenie potraw – tylko krótko do miękkości) y Potraw ze świeżych warzyw i owoców nie przechowuj w lodówce dłużej niż kilka godzin. y Potrawy z mięsa i / lub warzyw ugotowane wcześniej przechowuj w lodówce, zawsze po szybkim schłodzeniu y unikaj solenia potraw / posiłków y ograniczaj dodatek cukru do przygotowywanych potraw y Pamiętaj o odpowiedniej wielkości porcji pożywienia dla dziecka, szanuj jego apetyt, nie przekarmiaj. Ty decydujesz o tym, CO dziecko je dziecko decyduje o tym, ILE zje. 53 podstawy żywienia SKŁADNIKI 1. Włoszczyzna (marchew, seler, korzeń pietruszki) ew. ziemniaki 2. Woda dobrej jakości 54 CZYNNOŚCI y Warzywa umyj, obierz, opłucz y Pokrój w drobną kostkę/talarki/słupki lub zetrzyj na grubej tarce jarzynowej y Zagotuj wodę, włóż warzywa, gotuj ok 20 minut y Dodaj składnik główny, nadający zupie charakterystyczny smak, gotuj jeszcze 10-15 minut. 3. Składnik główny, np: – kasza/płatki jęczmienne, krupnik – świeże pomidory/przecier, zupa pomidorowa – ogórki kwaszone, zupa ogórkowa 4. Tłuszcz, np: y Pod koniec gotowania dodaj tłuszcz – olej oliwa z oliwek, – lub świeże masło, – lub śmietana 5. Przyprawy naturalne, np. zielenina y Przypraw do smaku (natka, koperek, szczypiorek) czosnek, sok z cytryny, sok z cytrusów, ew. pieprz (odrobina!) 6. Dodatki do zup, np: y Do porcji zupy dodaj przygotowane – jajko, barszcz czerwony/biały/żurek oddzielnie składniki dodatkowe. – makarony, kluseczki, do zup czystych – grzanki, groszek ptysiowy do zup kremów/przecierowych SKŁADNIKI 1. Mięso chude, np. cielęcina, wołowina, królik, piersi z kurcząt, indyka lub mięso z ryb, np. sola, łosoś norweski, dorsz 2. Włoszczyzna 3. Woda dobrej jakości 4. Składnik tłuszczowy CZYNNOŚCI y Mięso umyj dokładnie pod bieżącą zimną wodą. y Oddziel od kości, oczyść z błonek, tłuszczu, chrząstek, ości itp. y Wyporcjuj. y Warzywa umyj, obierz, opłucz. Pokrój w drobną kostkę, talarki, słupki lub zetrzyj na grubej tarce jarzynowej. y Mięso włóż do wrzącej wody, gotuj 20 minut. Następnie dodaj warzywa i gotuj jeszcze ok. 15 minut. y Jeśli mięso pieczesz, folię wysmaruj masłem lub oliwą z oliwek, zawiń mięso i włóż do piekarnika nagrzanego do 220°C na ok. 20-30 minut Uwaga: czas pieczenia zależy od wielkości porcji mięsa i jego rodzaju. Ryby / drób piecze się krócej, mięso czerwone dłużej (1 kg mięsa – 1 godzina pieczenia). Najlepiej piec mięso w folii lub „rękawie” do pieczenia. y Porcję mięsa dla dziecka drobno posiekaj, połącz z rozdrobnionymi warzywami i/lub sosem. 55 podstawy żywienia SKŁADNIKI JARZYNKI GOTOWANE 1. Warzywa, np. marchew, ziemniaki, pietruszka korzeń, buraki, kalarepka, groszek cukrowy, fasolka szparagowa, kapusta biała 2. Woda dobrej jakości 56 3. Tłuszcz, np. olej / oliwa z oliwek, świeże masło lub inne dodatki, np. sok z owoców, jogurt naturalny SURÓWKI 1. Świeże warzywa – kapusta biała, pekińska, sałata, pomidor, ogórek, papryka, marchew, dodatek owoców 2. Tłuszcz, np. olej/oliwa z oliwek lub inne dodatki, np. sok z owoców, jogurt naturalny, naturalne galaretki owocowe CZYNNOŚCI y Warzywa umyj, obierz / oczyść, opłucz. Pokrój w kostkę, talarki, słupki itp. SKŁADNIKI y Zagotuj małą ilość wody, włóż warzywa, gotuj ok. 20 minut. Następnie odcedź. Dodaj tłuszcz do jarzynki lub sałatki przygotowanej z gotowanych warzyw y Warzywa dokładnie umyj pod bieżącą wodą, usuń niejadalne części, nasiona, skórkę itp. y Pokrój na drobne cząstki, poszatkuj lub zetrzyj na drobnej tarce jarzynowej y Do surówki dodaj olej / oliwę lub lekki sos przygotowany na bazie jogurtu y Surówki zawsze podawaj świeże, zaraz po przygotowaniu. Nie przechowuj. 1. Owoce miękkie, np. truskawki, maliny, porzeczki, jagody 2. Owoce pestkowe, np. jabłka, gruszki, morele, brzoskwinie 3. Woda dobrejj jakości j CZYNNOŚCI y Owoce przebierz, opłucz dokładnie pod bieżącą zimną wodą, usuń części zielone y Owoce umyj, przekrój w cząstki usuń pestki, gniazda nasienne. y Owoce przeznaczone na sok przepuść przez sokowirówkę lub użyj wyciskarki Jeśli przygotowujesz sok, pamiętaj o podaniu go dziecku tuż po sporządzeniu. y Zagotuj wodę, dodaj owoce. y Jeśli przygotowujesz kompot, gotuj ok. 10 minut. Po schłodzeniu podawaj dziecku. y Jeśli przygotowujesz mus, użyj małej ilości wody do gotowania owoców, następnie całość zmiksuj. y Pamiętaj by nie dosładzać, kompotów, soków i musów. Owoce są wystarczająco słodkie 57 jakość produktów jakość produktów Jakość produktów w żywieniu dzieci Pamiętajmy o żywności wytwarzanej specjalnie dla niemowląt i dzieci do 3 roku życia. Jest to szeroka grupa produktów takich jak mleka modyfikowane, obiady i deserki W żywieniu dziecka istotna jest nie tylko prawidłowa dieta, dobrze zbilansowana pod kątem 60 owocowe w słoikach, soki i napoje, kaszki i płatki zbożowe mleczne i bezmleczne. Ich skład i jakość są regulowane prawnie, a stawiane im wymagania są bardziej restrykcyjne niż dla żywności ogólnego spożycia. dostarczanych składników odżywczych, Wybierając produkty z tej grupy mamy pewność, że są one dostosowane do potrzeb ale także JAKOŚĆ żywności, z której sporządzane są posiłki. żywieniowych małych dzieci. Są bezpieczne, ściśle kontrolowane - ich jakość U niemowląt i małych dzieci mechanizmy obronne, które chronią je przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, nie są jeszcze w pełni dojrzałe, dlatego ważne jest, aby żywność przeznaczona dla dzieci pozbawiona była szkodliwych dla zdrowia substancji, takich jak metale szkodliwe dla zdrowia, środki ochrony roślin (pestycydy), nawozy sztuczne, niektóre substancje dodatkowe. sprawdzana jest na każdym etapie produkcji, od zbiorów surowców do momentu wysłania produktów do sklepu. Z wielu badań wynika, że dzieci dość szybko, nawet już po ukończeniu pierwszego roku życia przechodzą na dietę stołu rodzinnego, czyli że ich sposób karmienia upodabnia się do żywienia osób dorosłych w rodzinie. Wiąże się to z włączeniem do diety produktów, których dzieci powinny unikać (np. sól, cukier, nadmiar złych tłuszczów) z uwagi na negatywne dla zdrowia skutki oraz utrwalanie niekorzystnych nawyków żywieniowych. Należą do nich: produkty paczkowane, z długim terminem przydatności do spożycia, z dodatkiem konserwantów, Wybierając surowce, z których przygotowujemy posiłki dla dzieci, warto zwrócić barwników, aromatów itp. Należy unikać żywności z substancjami dodatkowymi uwagę na pochodzenie kupowanych warzyw, owoców, zbóż, mięsa i wybierać w miarę – pieczywo z konserwantami, chipsy, chrupki zawierające bardzo dużo soli i tłuszczu, możliwości produkty z upraw i hodowli ekologicznych inaczej zwanych organicznymi. ciastka i słodycze – dostarczające nadmiaru cukru i złego tłuszczu, napoje gazowane, Nie stosuje się tam żadnych sztucznych środków ochrony roślin ani nawozów. żywność typu fast food. 61 jakość produktów Zgodnie ze stanowiskiem Zespołu Ekspertów i Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii (z 2012 r.) podaż witaminy D dla dzieci w wieku 13-36 miesięcy powinna wynosić 600 j.m., tj. 15 μg/dzień. 62 Zawartość witaminy D w polskich produktach żywnościowych PRODUKT ZAWARTOŚĆ WIT. D Węgorz świeży Śledź w oleju Dorsz świeży Gotowany/pieczony łosoś Gotowana/pieczona makrela Ryba z puszki (tuńczyk,sardynka) Żółtko jajka Ser żółty Pokarm kobiecy Mleko krowie Kaszki mleczno-zbożowe Mleko modyfikowane > 1.roku życia 30 20,2 1 13,5 3,8 5 1,35 0,19 – 0,7 0,04 – 0,2 0,01 – 0,03 1,6 – 2 1,75 – 2 (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) (μg/100g) Podaż witaminy D z diety dziecka jest z reguły niewystarczająca, stąd konieczność uzupełniania potrzebnej dawki w postaci produktów spożywczych wzbogacanych i suplementacji – po konsultacji z lekarzem pediatrą lub lekarzem rodzinnym. 63 wskazówki praktyczne wskazówki praktyczne Wskazówki praktyczne 66 y podawaj posiłki odpowiednie do wieku dziecka, y utrzymuj 3-4 godzinne przerwy pomiędzy posiłkami, pora karmienia dzieci powinna odpowiadać porze posiłków rodzinnych, y nie podawaj dziecku przekąsek i słodkich napojów pomiędzy posiłkami, y ogranicz czas karmienia do 30-35 minut, y zachęcaj do samodzielnego jedzenia, y akceptuj zachowania żywieniowe właściwe dla wieku, np. jedzenie rączkami, dotykanie jedzenia, brudzenie się itp. y systematycznie wprowadzaj nowe produkty / potrawy / posiłki, y staraj się nie rozpraszać dziecka, nie zabawiaj go nadmiernie y zła organizacja posiłków podawanych dziecku w ciągu dnia - zbyt duża liczba posiłków (powyżej 4-5), częste pojadanie, y utrzymywanie karmień nocnych powyżej pierwszego roku życia, y karmienie butelką ze smoczkiem dziecka powyżej 18-24 miesiąca życia, co może skutkować zaburzeniami prawidłowego rozwoju mowy oraz predysponować do wad zgryzu, y małe urozmaicenie diety, które może być wynikiem zarówno dziecięcej neofobii*, problemów z akceptacją niektórych produktów (często warzyw oraz mięsa), jak i braku czasu, a także tolerancji i cierpliwości rodziców/opiekunów do stopniowego przyzwyczajania dziecka do zróżnicowanego asortymentu produktów, y tendencja do podawania potraw o niewłaściwej konsystencji, nadmierne ich rozdrabnianie, przecieranie, miksowanie. y niedostosowanie wielkości porcji do wieku i indywidualnego zapotrzebowania dziecka, y zbyt duża ilość cukru, którego źródłem może być dosładzanie potraw i napojów w domu oraz podawane w nadmiarze: soki i słodzone napoje, słodycze oraz inne dosładzane sacharozą produkty, co przyczynia się do rozwoju próchnicy zębów, nadmiaru masy ciała, zaburzeń łaknienia i zaparć y nadmierne używanie soli * Neofobia: lęk przed nowościami/nieznanymi pokarmami, często charakteryzuje stosunek młodszych dzieci do jedzenia. 67 wskazówki praktyczne Sposób żywienia dziecka często wymaga korekty. Zazwyczaj z diety trzeba wykluczyć lub ograniczyć nadmiar słodyczy i innych mało wartościowych produktów, jak napoje gazowane, ciastka oraz słone przekąski, chrupki, paluszki, oraz żywność typu fast food. 68 y Jeśli u dziecka występuje nadmiar masy ciała potwierdzony przez lekarza, a dieta dziecka nie budzi zastrzeżeń, pierwszym krokiem w działaniu powinno być zwiększenie aktywności fizycznej dziecka. Dziecko trzeba zachęcać do aktywności ruchowej, zwłaszcza poprzez spacery, marsze, zajęcia fizyczne, aktywne zabawy i czynnie razem w nich uczestniczyć. Ważne jest też nie zachęcanie dziecka do spędzania czasu przed telewizorem. y Najczęściej jednak dzieci z nadwagą obserwuje się błędy żywieniowe związane głównie z nadmiarem pożywienia. W żywieniu tych dzieci zaleca się – zwiększenie ilości świeżych warzyw i owoców, spożywanie naturalnych jogurtów zamiast owocowych, ograniczenie spożycia chleba i ziemniaków, masła i innych tłuszczów, spożywanie mięsa i drobiu zamiast wędlin, unikanie potraw smażonych. Należy także unikać spożywania chipsów, słodkich napojów, batonów i słodyczy. y Należy pamiętać, że w zapobieganiu otyłości istotne jest, i to już od najwcześniejszego okresu życia dziecka, prawidłowe odbieranie przez rodziców sygnałów od dziecka o jego sytości lub głodzie. Nie zawsze płacz dziecka oznacza, że jest ono głodne, może ono w ten sposób sygnalizować inne potrzeby. Dziecko reagujące niechętnie na pierś, butelkę czy łyżeczkę daje do zrozumienia, że ma dość jedzenia lub nie jest głodne. Takiej informacji nie należy lekceważyć. Nie należy zaburzać tego naturalnego mechanizmu samokontroli jedzenia. y U dzieci z niedoborami masy ciała powinna być bezwzględnie zdiagnozowana ich przyczyna przez lekarza pediatrę. U dzieci z problemami w karmieniu (np. u których występują trudności w rozszerzaniu diety) należy dbać o urozmaicenie posiłków, przygotowywać małe porcje pożywienia, nie karmić na siłę, nie okazywać niezadowolenia, a przede wszystkim wyeliminować nudę z życia dziecka. Dzieci uaktywnione poprzez zabawę i spacery na świeżym powietrzu są zadowolone, mają więcej energii, dobrze rozwijają się, a ich żywienie jest codzienną przyjemnością. y Niewłaściwe jest traktowanie pokarmu w kategoriach nagrody czy kary. Chwalenie dziecka za zjedzenie całej porcji z butelki lub ganienie, gdy porcja pożywienia nie została do końca zjedzona może już na wstępie zaburzać mechanizm samokontroli łaknienia. 69 jadłospisy jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 2. roku życia I ŚNIADANIE DZIEŃ 1 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Płatki owsiane na mleku z jabłkiem: y Mix owocowy z jogurtem: y Krupnik jarzynowy z drobną kaszą jęczmienną perłową y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y drobne płatki owsiane (20g – 2 łyżki) y jabłko gotowane bez cukru (50g - ½ małego) y banan pokrojony w plasterki (100g – mała sztuka) y jogurt naturalny (12g – łyżka) y zupa krupnik (220 ml – niepełna szklanka) y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) y natka pietruszki (2 g - ½ łyżeczki) 72 I ŚNIADANIE DZIEŃ 2 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Kawa zbożowa y Pieczywo z twarożkiem i szczypiorkiem z mlekiem, pieczywo graham z pieczonym schabem i dodat kiem świeżych warzyw y Zupa krem z dyni y kawa zbożowa na mleku 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) y bułka grahamka (20g – kromka) y masło (3g – niecała łyżeczka) y schab pieczony (10g – cienki plasterek) y pomidor dojrzały bez skórki (25g – 2 plasterki) y zupa krem (220ml – niepełna szklanka) – dynia+ ziemniak y jogurt naturalny (12g – łyżka) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y kajzerka (15g- kromka) y masło (3g – niecała łyżeczka) y ser twarogowy półtłusty (20g – łyżka) y jogurt naturalny (12g – łyżka) y szczypiorek (1/2 łyżeczki) y woda źródlana lub naturalna woda mineralna alna (ok. szklanki)) OBIAD – II DANIE y Pulpet cielęcy z koperkiem, ziemniaki purée, gotowana marchewka z zielonym groszkiem, kompot y pulpet cielęcy (do 30-35 g – wielkość dużego orzecha włoskiego) y ziemniaki (50g – mała sztuka) + koperek (5g - łyżeczka) y marchewka z groszkiem (50g – 2 łyżki) + masło (3g – ½ łyżeczki) y kompot z malin (220 ml – niepełna szklanka) lub woda OBIAD – II DANIE DZIEŃ 1 PODWIECZOREK KOLACJA y Kisiel mleczny z biszkoptem y Kaszka wielozbożowa na mleku z rodzynkami y kisiel (150 ml – ¾ szklanki) y biszkopt (5g – sztuka) y wanilia – do smaku y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y kaszka wielozbożowa (25g – 3 łyżki) y rodzynki namoczone i rozdrobnione (10g – 1-2 łyżeczki) 73 DZIEŃ 2 PODWIECZOREK KOLACJA y Makaron z mięsem y Sałatka owocowa drobiowym i warzywami, kompot y Płatki pszenne na mleku z jabłkiem y makaron razowy świderki y arbuz (100 g – mały trójkąt) (do 30-40 g – 2 łyżki po y dojrzała miękka gruszka ugotowaniu) (100 g - mała sztuka) y mielone mięso z piersi y sok ze świeżej pomarańczy z kurczaka (25 g – wielkość (12 g – łyżka) orzecha włoskiego) y cukinia, marchew, cebula (20g – łyżka) y przecier pomidorowy (12 g - łyżka) y olej z pestek winogron (5g- łyżeczka) y kompot śliwkowy (220ml – niepełna szklanka) lub woda y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y drobne płatki pszenne (20g – 2 łyżki) y jabłko (50g – ½ małej sztuki) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 2. roku życia I ŚNIADANIE y Kasza manna na mleku z cynamonem y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y kasza manna (25g – 2 łyżki) y cynamon – do smaku DZIEŃ 3 II ŚNIADANIE y Owoce z jogurtem i rodzynkami y morele (100g – 2-3 małe sztuki) y jogurt naturalny (20g – pełna łyżka) y rodzynki namoczone i rozdrobnione (10g – 1-2 łyżeczki) OBIAD – ZUPA y Zupa pomidorowa z przetartych pomidorów z drobnym makaronem y zupa pomidorowa (220ml – niepełna szklanka) y jogurt naturalny (12g – łyżka) y makaron gwiazdki (do 30-40g – 2 łyżki po ugotowaniu) y koperek – ½ łyżeczki 74 I ŚNIADANIE DZIEŃ 4 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Zupa mleczna z domowymi lanymi kluskami y Kefir z biszkoptem y Zupa krem z brokułów y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y lane kluski (35g – 2 łyżki) y kefir 1,5% tłuszczu (150 ml - filiżanka) y biszkopt (5g – sztuka) y zupa krem (220 ml - niepełna szklanka) brokuły + ziemniak y oliwa z oliwek (5g –łyżeczka) OBIAD – II DANIE DZIEŃ 3 PODWIECZOREK y Kuskus z pieczonym y Ciasto z owocami łososiem i szpinakiem, kompot y kasza kuskus (do 30 g y ciasto biszkoptowe – 2 łyżki po ugotowaniu) z jabłkami (50g – mała porcja) y pieczony łosoś (do 30-35 g, wielkość dużego orzecha y woda źródlana włoskiego) lub naturalna woda mineralna y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) (250ml – 1 szklanka) y szpinak duszony (20g –łyżka) y śmietana 18% tłuszczu (10g – 2 łyżeczki) y czosnek świeży – do smaku y kompot z porzeczek (220ml – niepełna szklanka) lub woda OBIAD – II DANIE DZIEŃ 4 PODWIECZOREK y Kasza drobna mazurska y Świeże owoce z indykiem i przecierem ze świeżych pomidorów, surówka z marchewki i jabłka, kompot y kasza mazurska (do 30g y kiwi (100 g –średnia sztuka) - 2 łyżki po ugotowaniu) y brzoskwinia (100 g – ½ średniej sztuki) y mięso z indyka (do 30-35g – łyżka) y przecier pomidorowy (20g – łyżka) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y marchewka (20g – łyżka) + jabłko (20g – łyżka) + sok z cytryny (3g – ½ łyżeczki) y oliwa z oliwek (3 g – niecała łyżeczka) y kompot z czereśni (220ml – niepełna szklanka) lub woda KOLACJA y Omlet z marchewką, kefir y omlet z jaja (50g – mała sztuka) y marchewka surowa starta dodana do ciasta omletowego (35g – średnia sztuka) y masło (3g – łyżeczka) y kefir (150ml - filiżanka) 75 KOLACJA y Zapiekany ryż z jabłkami i cynamonem y polewą jogurtowo-waniliową, mleko y ryż (do 30-35 g – 2 łyżki po ugotowaniu) y jabłko (30g – ½ małej sztuki) y jogurt naturalny (30g – 2 łyżki) y cynamon, wanilia – do smaku y mleko modyfikowane (220ml – niepełna szklanka) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 2. roku życia I ŚNIADANIE y Kanapka z serem żółtym i pomidorem, kakao na mleku 76 y pieczywo żytnie (20 g – kromka) y masło (3g – niecała łyżeczka) y ser żółty (10g – mały plasterek) y pomidor (25g - 2-3 plasterki) y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) + kakao (5g – łyżeczka) + cukier (5g – łyżeczka) I ŚNIADANIE DZIEŃ 5 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Jogurt naturalny z jagodami y Delikatny rosół z makaronem i koperkiem y jogurt naturalny (120g – małe opakowanie) y jagody (40g – 2 pełne łyżki) y wanilia – do smaku y rosół (220ml – niepełna szklanka) y makaron (30-40 g po ugotowaniu – 2 łyżki) y koperek (1/2 łyżeczki) DZIEŃ 6 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA OBIAD – II DANIE DZIEŃ 5 PODWIECZOREK y Kopytka z gotowanym schabem w warzywach, buraczki, kompot y Placuszek z cukinii i marchewki z jogurtem naturalnym y kopytka (50g – 5-6 małych y placek sztuk) (50g – mała sztuka) y schab gotowany (do 30-35g y jogurt naturalny – mały plasterek) (20 g – pełna łyżka) y włoszczyzna (15g – łyżka po ugotowaniu) y buraki (20g – łyżka po ugotowaniu) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y kompot z owoców leśnych (220ml – niepełna szklanka) lub woda KOLACJA y Płatki jęczmienne na mleku z miodem y mleko modyfikowane (220ml – niepełna szklanka) y płatki jęczmienne (20g – 2 łyżki) y miód (10 g – łyżeczka) Wskazówka: miód dodawaj do ciepłego, a nie gorącego posiłku 77 OBIAD – II DANIE DZIEŃ 6 PODWIECZOREK KOLACJA y Pieczone jabłko z konfiturą śliwkową i jogurtem naturalnym y Mleko, bułeczka z masłem, twarożek z truskawkami y Kaszka mleczno - ryżowaz przecierem ze świeżych malin y Ciasto y Zupa krem z zielonego groszku y Pulpet z dorsza z ryżem i surówką z białej rzodkwi, kompot y kaszka mleczno - ryżowa (60g – 5-6 łyżek) y maliny świeże (35 g – 3 łyżki) y ciasto z cukinii (własny wypiek) (35g – mały kawałek) y woda źródlana lub naturalna woda mineralna (ok.250 ml – 1 szklanka) y zupa krem – zielony groszek + ziemniak (220 ml – niepełna szklanka) y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) y pulpet z dorsza y pieczone jabłko (do 30-35g – wielkość (50g – ½ sztuki) dużego orzecha włoskiego) y konfitura śliwkowa (5 g – łyżeczka) y oliwa z oliwek (5g łyżeczka) – przecier pomi- y jogurt naturalny dorowy ze świeżych pomi(50 g- 2 pełne łyżki) dorów (20 g – łyżka) y ryż (30g – 2 łyżki po ugotowaniu) y biała rzodkiew z jogurtem naturalnym (10 g – łyżeczka) y kompot z gruszek (220ml – niepełna szklanka) lub woda y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220ml – niepełna szklanka) y bułka maślana (15g - kromka) y masło (3g – niecała łyżeczka) y twarożek (20g – łyżka) y jogurt naturalny (12g- łyżka) y truskawki (20g – 2-3 sztuki) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 2. roku życia I ŚNIADANIE y Mleko, pieczywo pszenno-żytnie z jajecznicą DZIEŃ 7 II ŚNIADANIE y Koktajl mleczno-owocowy y mleko krowie y jogurt naturalny 2%-3,2% tłuszczu (120 ml- ½ szklanki) (220 ml- niepełna szklanka) y brzoskwinia (100g – mała sztuka) y pieczywo pszenno-żytnie (20g – kromka) y masło (3g – niecała łyżeczka) y jajecznica (50 g – 1 sztuka jaja) y koperek (1/2 łyżeczki) OBIAD – ZUPA OBIAD – II DANIE DZIEŃ 7 PODWIECZOREK y Barszcz z buraków z ziemniakami i jogurtem y Kluski leniwe z serem, y Warzywa na parze bułką tartą i cynamonem, z oliwą z oliwek surówka z marchwi ze śmietanką, kompot y barszcz (220 ml –niepełna szklanka) + fasolka szparagowa (15 g- łyżka) + ziemniak (50g – mała sztuka) y jogurt naturalny (20g – pełna łyżka) y koperek (1/2 łyżeczki) y kluski leniwe (50 g – 1-2 sztuki) y bułka tarta (5g – łyżeczka) y masło (5g – łyżeczka) y cynamon – do smaku y cukier – do smaku y surówka z marchwi ze śmietanką 12% (20 g – łyżka) y kompot z wiśni (220ml – niepełna szklanka) lub woda 78 Pamiętaj by w ciągu dnia dziecko miało możliwość picia WODY – także w trakcie posiłków. Polecana jest woda naturalna, źródlana, niskozmineralizowna. KOLACJA y Kaszka wielozbożowa na mleku z przecierem z malin y ziemniak y mleko modyfikowane (35g – ½ sztuki) (220 ml – niepełna szklanka) y marchewka (35g – średnia sztuka) y kaszka wielozbożowa (25g – 2 łyżki) y cukinia ( 20g – pełna łyżka) y fasolka szparagowa y przecier z malin (30g – 1-2 łyżki) (35 g – 3 łyżki) y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y woda źródlana lub naturalna woda mineralna (250 ml – 1 szklanka) 79 jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 3. roku życia I ŚNIADANIE 80 DZIEŃ 1 II ŚNIADANIE y Naleśnik z białym serem y Sok warzywno-owocowy i truskawkami z polewą (własny wyrób) jogurtową, kakao naturalne z mlekiem y naleśnik (50 g y sok marchwiowy – mała sztuka) (120 g – pół szklanki) y twarożek (20 g – łyżka) y sok z wyciśniętej pomarańczy y truskawki (20 g - 2 sztuki) (30 g 2-3 łyżki) y jogurt naturalny (12 g –łyżka) y cukier waniliowy – do smaku y mleko 2% tłuszczu (220 ml niepełna szklanka) y kakao naturalne (5 g – łyżeczka) y cukier (5g płaska łyżeczka) I ŚNIADANIE DZIEŃ 2 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA OBIAD – II DANIE DZIEŃ 1 PODWIECZOREK y Zupa cytrynowa z ryżem, śmietaną i koperkiem y Pierożki z mięsem, surówka z marchwi, kompot y rosół (220ml – niepełna szklanka) y ryż (35 g –2 łyżki po ugotowaniu) y sok ze świeżej cytryny (12 g – łyżka) y marchewka gotowana z zupy (25 g –1-2 łyżki pokrojona w plasterki) y śmietana 18% (10g – 2 łyżeczki) y koperek (1/2 łyżeczki) y pierożki (80 g – 2-3 sztuki) y lody waniliowe (30 g- łyżka) y marchew (20 g – łyżka) y oliwa z oliwek y polewa jagodowa (20 g- pełna łyżka) (3 g – niecała łyżeczka) y sok ze świeżej cytryny y woda źródlana lub naturalna – kilka kropel woda mineralna aż do uzyskania (250 ml - 1 szklanka) kwaśnego smaku y kompot z malin (220ml – niepełna szklanka) lub woda OBIAD – ZUPA y Kaszka kukurydziana na mleku z dynią y Pumpernikiel z twarożkiem i rzodkiewką, plasterki pomidora y Botwinka z jajkiem i koperkiem y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y kaszka kukurydziana (20 g - 2 łyżki po ugotowaniu) y dynia gotowana (50 g - 2 łyżki) y wanilia- do smaku y pumpernikiel (25 g - 1/2 kromki) y masło (5 g - łyżeczka) y ser twarogowy półtłusty y (20 g – łyżka) y jogurt naturalny (12 g- łyżka) y drobno pokrojona rzodkiewka (10 g-1-2 łyżeczki) y pomidor (25g - 1-2 plasterki) y woda źródlana lub naturalna woda mineralna y botwinka (220 ml – niepełna szklanka) y ziemniaki (50g – mała sztuka) y jaja - ½ sztuki y jogurt naturalny (20g – pełna łyżka) y koperek (1/2 łyżeczki) OBIAD – II DANIE y Makaron farfalle z cukinią w sosie ze świeżych pomidorów z tartym żółtym serem, kompot y makaron kokardki (50 g- 2-3 łyżki po ugotowaniu) y cukinia (20 g - 1 łyżka) y świeży pomidor (120 g –sztuka) y oliwa z oliwek (5 g – łyżeczka) y ser żółty (5 g –łyżeczka) y bazylia świeża (listek) y kompot z czerwonych porzeczek (220 ml – niepełna szklanka) lub woda y Lody z polewą ze świeżych jagód DZIEŃ 2 PODWIECZOREK KOLACJA y Musli domowe z owocami suszonymi na mleku modyfikowanym y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y musli (20g – 2 łyżki) y owoce suszone namoczone i pokrojone (10g – 1-2 łyżeczki) 81 KOLACJA y Sałatka ze świeżych owoców y Kawa zbożowa na mleku, pieczywo razowe z sałatką jarzynową y winogrona (50 g – 10 kulek) y brzoskwinia (50 g -1/2 sztuki) y jogurt naturalny (20 g – pełna łyżka) y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) y kawa zbożowa (5 g – łyżeczka) y cukier (5 g – łyżeczka) y pieczywo razowe (20 g -kromka) y masło (5 g – łyżeczka) y sałatka jarzynowa (25 g – łyżka) y majonez (5g – łyżeczka) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 3. roku życia I ŚNIADANIE DZIEŃ 3 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Jogurt naturalny z płatkami zbożowymi i cząstkami banana y Sałatka ze świeżych owoców y Zupa ogórkowa y jogurt naturalny 2,5-3,5% tłuszczu (200 ml – niepełna szklanka) y naturalne płatki zbożowe (20 g - 5 łyżek) y banan (50 g – ½ małej sztuki) y mandarynki (100 g – 2 sztuki) y dojrzała miękka gruszka (75g – ½ sztuki) y jogurt naturalny (20g – pełna łyżka) y zupa ogórkowa (220 ml – niepełna szklanka) y jogurt naturalny (20 g –pełna łyżka) y koperek (1/2 łyżeczki) 82 I ŚNIADANIE DZIEŃ 4 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA y Płatki żytnie na mleku modyfikowanym z owocami suszonymi y Jogurt naturalny z biszkoptem y Zupa jagodowa z makaronem y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y płatki żytnie (20 g - 2 łyżki) y suszone owoce po namoczeniu (10 g – 1-2 łyżeczki) y jogurt naturalny (120 ml) y biszkopt (5 g – sztuka) y zupa ze świeżych jagód (220 ml – niepełna szklanka) y makaron (50 g –2 łyżki po ugotowaniu) y śmietanka 18% (15 g – łyżka) OBIAD – II DANIE y Ryba pieczona z warzywami, ziemniaki, surówką z kapusty kwaszonej, kompot y pieczony mintaj (35 g – łyżka) y olej rzepakowy (5 g – niepełna łyżeczka) y włoszczyzna (15 g – łyżka) y ziemniaki (75g – średnia sztuka) + koperek (½ łyżeczki) y kapusta kwaszona (20g - 2 łyżeczki) + marchewka starta (20 g – 2 łyżeczki) + olej z pestek winogron (5 g – łyżeczka) y kompot z wiśni (220 ml – niepełna szklanka) lub woda OBIAD – II DANIE DZIEŃ 3 PODWIECZOREK y Muffinki warzywne y brokuły (40 g –różyczka) y papryka czerwona (30g – ¼ sztuki) y ser żółty starty na wiórki (10 g – 1-2 łyżeczki) y jajko (30g – ½ sztuki) y przyprawy np.: czosnek y woda źródlana lub naturalna woda mineralna (250 ml - 1 szklanka) KOLACJA y Kluski kładzione z marchewką i śmietanką, mleko y kluski kładzione (50 g – 2 sztuki) y marchewka starta na drobnej tarce (20 g – 2 łyżeczki) y śmietanka 18% (15 g – łyżka) y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) 83 DZIEŃ 4 PODWIECZOREK KOLACJA y Kotlet jajeczny, ziemniaki purée, surówka z białej rzodkwi, kefir y Chałka z twarożkiem i tartą marchewką y Kawa zbożowa na mleku, chleb pytlowy z pastą rybną y ziemniak (75 g – średnia sztuka) y koperek (1/2 łyżeczki) y kotlet jajeczny ze szczypiorkiem (50 g – 1 sztuka wielkości dużego orzecha włoskiego) y biała rzodkiew (20 g – łyżka) y śmietana 18% (10 g – 2 łyżeczki) y kefir (100 ml -2/3 filiżanki) y chałka (20 g –kromka) y masło (5 g – łyżeczka) y ser biały półtłusty (20g – łyżka) y tarta marchewka (20 g -łyżka) y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) +kawa zbożowa (5 g – łyżeczka) +cukier (5 g – łyżeczka) y pieczywo pytlowe (25 g -kromka) y masło (5 g – łyżeczka) y pasta rybna (20 g – 2 łyżeczki) y pomidor (25 g- 1-2 plasterki) y ogórek kwaszony (10 g-1-2 plasterki) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 3. roku życia I ŚNIADANIE 84 DZIEŃ 5 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA OBIAD – II DANIE y Kanapka z serem y Sernik z truskawkami mozzarella i pomidorem, na zimno kakao y Rosół z lanymi kluskami i natką pietruszki y pieczywo razowe y sernik z truskawkami (25 g- kromka) na zimno (50 g – mała porcja) własny wyrób y masło (5 g –łyżeczka) y ser mozzarella y woda źródlana lub naturalna woda (20 g –plasterek) mineralna y pomidorki koktajlowe (250 ml – 1 szklanka) bez skórki –(50 g- 2 sztuki) y bazylia –listek y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) + kakao (5g – łyżeczka) + cukier (5g – łyżeczka) y rosół (220 ml – niepełna szklanka) y warzywa z włoszczyzny starte na tarce lub pokrojone w kostkę (25-35 g- 1-2 łyżki) y lane kluski (35 g - 2 łyżki) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y Cielęcina pieczona w jabłkach z kaszą gryczaną, surówka z kapusty pekińskiej, kompot y duszona cielęcina w jabłkach (do 30-35 g – cienki plaster) y kasza gryczana (35-40 g po ugotowaniu – 2-2,5 łyżki) y kapusta pekińska (10g -1-2 łyżeczki drobno pokrojonej w kostkę) y marchewka (10 g – 2 łyżeczki startej na drobne wiórki) y jabłko (10 g – 2 łyżeczki) y oliwa z oliwek (5 g- niecała łyżeczka) y kompot (220 ml – niepełna szklanka) lub woda I ŚNIADANIE y Kaszka ryżowa na mleku y z przecierem gruszkowym y y mleko modyfikowane (220 ml - niepełna y szklanka) y kaszka ryżowa y (20 g – 2 łyżki) y gruszka (50 g – ½ sztuki) DZIEŃ 6 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA Świeże owoce z jogurtem y Zupa krem jarzynowa z koperkiem banan (100 g- mała sztuka) jogurt naturalny (20 g – pełna łyżka) woda źródlana lub naturalna woda mineralna (250 ml – 1 szklanka) y zupa krem (220 ml - niepełna szklanka) y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) y koperek (1/2 łyżeczki) OBIAD – II DANIE DZIEŃ 5 PODWIECZOREK y Pomidor zapiekany z ryżem y Kasza manna na mleku z wanilią y pomidor (150 g – mała sztuka) y oliwa z oliwek (5 g - łyżeczka) y ryż (15 g – 2 łyżeczki po ugotowaniu) y czosnek świeży – do smaku y mleko modyfikowane (220ml – niepełna szklanka) y kasza manna (20 g – 2 łyżki) y jabłko gotowane (50 g –mała sztuka) y wanilia – do smaku 85 DZIEŃ 6 PODWIECZOREK y Makaron z truskawkami, y Sałatka ziemniaczana z jajkiem kompot y makaron wstążki (50 g – 2 łyżki po ugotowaniu) y truskawki (50 g-4 sztuki) y ser twarogowy półtłusty (25 g –łyżka) y śmietanka 18% (20 g- 2 łyżki) y cukier (10 g – 2 łyżeczki) y kompot jagodowy (220 ml –niepełna szklanka) lub woda KOLACJA y ziemniak (50 g – mała sztuka) y jaja (30 g - 1/2 sztuki) y jogurt naturalny (20 g – pełna łyżka) y majonez (5g –łyżeczka) y ogórek kwaszony (10 g- 2 plasterki) y koperek (1/2 łyżeczki) KOLACJA y Kakao na mleku, bułeczka z polędwicą sopocką, warzywa y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220ml - niepełna szklanka) + kakao (5 g - łyżeczka) + cukier ( 5 g - łyżeczka) y bułka grahamka (25 g –kromka) y masło (5 g –łyżeczka) y polędwica sopocka (20 g -2 plasterki) y ogórek kwaszony (20 g -3-4 plasterki) y pomidor (50 g - 2 pomidorki koktajlowe) jadłospisy Przykładowe jadłospisy dla dzieci – w 3. roku życia I ŚNIADANIE 86 DZIEŃ 7 II ŚNIADANIE OBIAD – ZUPA OBIAD – II DANIE DZIEŃ 7 PODWIECZOREK KOLACJA y Kawa zbożowa na mleku, y Piernik z marchewkowy chleb razowy, pieczony z bakaliami indyk z morelą, sałata lodowa y Zupa jarzynowa z fasolką szparagowa y Ryż z pieczonym halibutem, surówką z młodej kapusty, kompot y Zapiekana grahamka z pastą z awokado y Kaszka ryżowa na mleku, nektarynka y mleko krowie 2%-3,2% tłuszczu (220 ml – niepełna szklanka) + kawa zbożowa (5 g – łyżeczka) + cukier (5 g – łyżeczka) y pieczywo razowe (25g- kromka) y masło (5 g –łyżeczka) y pieczony indyk z morelą (20 g – 1 cienki plasterek) y sałata lodowa (5 g – 1 liść) y zupa jarzynowa (220 ml – niepełna szklanka) y fasolka szparagowa (40g- łyżka) y ziemniaki (50 g – mała sztuka) y oliwa z oliwek (5g- łyżeczka) y natka pietruszki (1/2 łyżeczki) y ryż (30-40 g po ugotowaniu – 2-3 łyżki) y halibut (do 30-35 g – wielkość dużego orzecha włoskiego) y oliwa z oliwek (5 g- łyżeczka) y młoda kapusta poszatkowana (20 g – łyżka) y ogórek kwaszony poszatkowany (10 g – 2 łyżeczki) y koperek (1/2 łyżeczki) y jogurt z czosnkiem (12 g – łyżka) y kompot truskawkowy (220 ml – niepełna szklanka) lub woda y bulka grahamka (25 g – kromka) y pasta z awokado z czosnkiem (20 g – łyżka) y pomidor – pokrojony w plasterki (25g - 1-2 plasterki) y oliwa z oliwek (5g – łyżeczka) y woda źródlana lub naturalna woda mineralna y mleko modyfikowane (220 ml – niepełna szklanka) y kaszka ryżowa (25 g – 2 łyżki) y nektarynka (50 g – 1/2 sztuki) y piernik (30g – mała porcja) własny wyrób y kefir (120 ml –1/2 szklanki) Pamiętaj by w ciągu dnia dziecko miało możliwość picia WODY – także w trakcie posiłków. Polecana jest woda naturalna, źródlana, niskozmineralizowna. 87 notatki 88 89 90 Prof. dr hab. n. med. Halina Weker Kieruje Zakładem Żywienia oraz zespołem medyczno-żywieniowym w Instytucie Matki i Dziecka, jest wykładowcą na Wydziale Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Prof. Halina Weker zajmuje się w problematyką związaną z żywieniem dzieci oraz kobiet w okresie ciąży i laktacji. Jest członkiem forum ekspertów opracowujących zalecenia żywieniowe dla niemowląt i małych dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz ekspertem opiniującym środki spożywcze, w tym przeznaczone dla niemowląt i dzieci. Przeprowadzone w 2010 r. pod kierunkiem Pani Profesor badanie pt: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce wykazało, że dieta u większości małych dzieci była nieprawidłowa i odbiegała od norm i zaleceń żywieniowych. Zachowania i nawyki żywieniowe kształtują się już w okresie wczesnego dzieciństwa. Odpowiednio zaplanowana, zbilansowana i urozmaicona dieta dzieci w pierwszych latach życia ma znaczący wpływ na ich rozwój psychosomatyczny, jest również jednym z ważniejszych czynników obniżenia ryzyka rozwoju chorób dietozależnych w przyszłości – np. otyłości, chorób serca i układu krążenia, cukrzycy typu 2, osteoporozy. By ułatwić rodzicom przygotowywanie prawidłowego, codziennego menu dla małych dzieci przygotowaliśmy niniejszy Poradnik.
