referat do Lidera
advertisement
Głuśniewska Jadwiga Warszawa 3 Muzyka i ruch ROLA MUZYKI W NAUCZANIU RUCHU W SZKOLNYCH PROGRAMACH WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Muzyka rozwijała się od najdawniejszych czasów. Zawsze była nierozerwalnie związana z życiem człowieka, z jego pracą, zabawą i obrzędami. Początkowo występowała w formie prymitywnej jednogłosowej pieśni, z czasem rozwinęła się w bardziej złożone formy muzyczne, aż do bogato instrumentowanych form muzyki współczesnej. Nie występowała samodzielnie, lecz łączyła się z poezją i tańcem. Dopiero z czasem stałą się odrębną sztuką. Łączenie muzyki z ćwiczeniami fizycznymi znane jest od dawna. Już w starożytnej Grecji taniec uważano za wspaniały środek formowania pięknego ciała i ruchu. Rola muzyki w nauczaniu ruchu doceniona była również w późniejszych okresach historycznych. Z czasem stała się jednym ze środków wchodzących w skład wychowania fizycznego. Stało się to głównie dzięki działalności J. Guts-Muthsa (1759-1839), niemieckiego twórcy podstaw nowoczesnej metodyki wychowania fizycznego, który włączył muzykę i taniec do ćwiczeń gimnastycznych. Kontynuatorami jego idei byli A. Spiess, uznawany za twórcę niemieckiej gimnastyki szkolnej oraz P. Ling, autor szwedzkiego systemu wychowania fizycznego, których działalność przyczyniła się do wprowadzenia muzyki jako akompaniamentu do ćwiczeń fizycznych. Po II wojnie światowej, szczególnie w latach pięćdziesiątych powstało wiele nowych trendów i pomysłów na wykorzystanie muzyki w wychowaniu fizycznym. Kompozytor i pedagog J. E. Dalcroz stworzył gimnastykę rytmiczną, której celem jest rozwijanie umiejętności słuchania i odtwarzania muzyki ruchem. Powstała również metoda opracowana przez R. Labana, nazywana gimnastyką twórczą lub ekspresyjną. Jej autor, przyjmując jako cel rozwój inwencji dziecka, pozostawia 1 ćwiczącym pełną swobodę improwizacji ruchowej, kładąc główny nacisk na zabawy rytmiczne i taneczne, ćwiczenia rytmiczno-ruchowe, improwizowane akcje ruchowe, ruchy taneczne pełne dynamiki i ekspresji. Znalazło to odbicie także w Polsce w postaci wprowadzenia do programów szkolnych wychowania fizycznego w latach sześćdziesiątych tzw. improwizacji ruchowej. Również od lat sześćdziesiątych szczególnie dużą popularnością cieszy się metoda opracowana przez niemieckiego kompozytora C. Orffa, który zaproponował własny system umuzykalniania dzieci i młodzieży. Jego metoda wyodrębnia trzy podstawowe czynniki rozwoju osobowości człowieka: muzykę, mowę i ruch. Są one integralnie ze sobą związane, przeplatają i uzupełniają się wzajemnie, a motywem splatającym je w całość jest rytm. System Orffa stwarza duże możliwości w stosowaniu go w zintegrowanym programie wychowania fizycznego i estetycznego dzieci i młodzieży. W rozwoju gimnastyki kobiecej szczególną rolę odegrała Finka Elli Björksten (1870-1947). W stosowanej przez siebie metodzie wykorzystywała ćwiczenia rytmiczne, pląsy oraz kroki i układy taneczne. Stosowała też do ćwiczeń podkład muzyczny oparty na motywach ludowych. Dalszą próbę zreformowania gimnastyki kobiecej podjęła również Dunka Aneta Bertram. Wiązała ona ćwiczenia fizyczne z muzyką klasyczną podporządkowując ruch frazom muzycznym. W poszukiwaniu prostszych, nieskomplikowanych motywów tanecznych zaczęto sięgać do tradycyjnych tańców ludowych, opartych na łatwych i naturalnych możliwościach ruchowych człowieka, zgodnych z jego naturalnym rytmem. Tańce ludowe już w drugiej połowie XIX wieku znalazły swoje zastosowanie w systemach wychowania fizycznego. W Polsce w tym okresie wprowadzono różne systemy wychowania fizycznego, pochodzące najczęściej z niemieckiej szkoły gimnastycznej. Pewną nowością były prace E. Piaseckiego (1872-1947), który stworzył system oparty na teoretycznym dorobku myśli europejskiej w zakresie wychowania fizycznego. Zarówno Piasecki, jak i jego współpracownik W. Sikorski (1987-1939) szczególne miejsce w systemach wychowania fizycznego widzieli dla tańców ludowych i ćwiczeń rytmicznych, które to w ich programach stanowiły samodzielną grupę. 2 Najpełniejsze określenie tańca - czyli ruchu przy muzyce – wypowiedział Johan Huizinga(1872-1945), historyk holenderski, badacz kultury średniowiecznej i współczesnej: „Niezależnie od tego, czy mamy na myśli święte lub magiczne tańce ludów prymitywnych, czy taniec w kulcie greckim, czy taniec króla Dawida przy Arce Przymierza, czy taniec jako uciechę świąteczną, obojętnie w jakim kraju i epoce – zawsze twierdzić możemy, że taniec sam jest zabawą w najpełniejszym tego słowa znaczeniu, a nawet, że stanowi najczystszą i najdoskonalszą formę ludystyczną”. W okresie międzywojennym ćwiczenia muzyczno-ruchowe i tańce ludowe zostały wprowadzone do programów studiów we wszystkich uczelniach wychowania fizycznego w Polsce (Warszawa, Kraków, Poznań). W tym okresie Z. Kwaśnicowa – wykładowca w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego – opracowała system nauczania tańców narodowych i regionalnych w lekcji wychowania fizycznego. W latach powojennych rola, jaką odgrywała muzyka przy nauczaniu ruchu w systemach wychowania fizycznego, umocniła się i zajęła swoje nowe, zasłużone miejsce. Również obecnie podkreśla się, jak doskonałym środkiem pomocniczym jest muzyka przy prowadzeniu ćwiczeń gimnastycznych, ćwiczeń rytmicznych, zabaw rytmiczno-tanecznych i tańców ludowych. Właściwie dobrana muzyka w połączeniu z ruchem tanecznym wpływa na wszechstronny rozwój człowieka, zarówno motoryczny, jak i psychiczny. Muzyka poprzez swoje elementy znakomicie oddzialywuje na ćwiczących wzbudzając większe zainteresowanie ruchem, mobilizując do większego wysiłku, oddziaływując ożywiajaco bądź uspokajająco, w zależności od swego charakteru. Jednym z istotnych elementów muzyki jest rytm, który reguluje przebieg dźwięków w czasie. Dzięki rytmicznej muzyce łatwiej jest wyczuć odcinki czasowe i odpowiednio do nich dostosować wykonywanie ruchów w takim rytmie, jaki dyktuje muzyka. Ta konieczność równoczesnego i sprawnego wykonywania ruchu w określonym czasie powoduje większą koncentrację, wyrabia szybką orientację, angażuje do pracy określoną grupę mięśni, a tym samym koordynację ruchową. Istotna jest zgodność zachodząca pomiędzy metrum ćwiczenia, a metrum utworu muzycznego. Odpowiednio dobrany do muzyki ruch powinien wykazywać zgodność pomiędzy naturalnymi akcentami ruchowymi, a akcentami zachodzącymi w muzyce. 3 Najczęściej do ruchu stosowane są utwory muzyczne 2-miarowe, 3-miarowe oraz 4miarowe (2/4, 3/4, 4/4). Ważnym elementem muzyki jest tempo. Wolne tempo sprzyja lepszemu i dokładniejszemu przyswajaniu sobie wykonywanego ruchu. Tempo szybkie zmusza do większego wysiłku, większej koncentracji uwagi, kształtuje szybkość. Po przyswojeniu odpowiedniej formy ruchowej te same ćwiczenie wykonywane w szybkim tempie jest bardziej atrakcyjne, ale też wymaga większego wysiłku. Zmiany tempa muzyki i związane z tym zmiany tempa wykonywania ćwiczeń przyczyniają się do kształtowania szybkości reakcji ruchowej, procesów pobudzania i hamowania, a także koordynacji ruchowej i wyczucia przestrzeni. Poprzez zastosowanie w muzyce zmian dynamicznych (zmian natężenia dźwięków) kształtować można umiejętność większego lub mniejszego zaangażowania do pracy aparatu ruchowego, reagując na dźwięki ciche (piano) słabszym impulsem ruchowym, a mocnym impulsem na dźwięki głośne (forte). Dzięki wzmocnieniu dźwięku i akordyce ruch staje się bardziej intensywny i energiczny, co pozwala na dawkowanie większego wysiłku fizycznego i kształtowanie siły, wytrzymałości i gibkości. Mocne dźwięki powodują, że ruch jest bardziej obszerny, towarzyszy mu większe napięcie mięśniowe oraz większa jest jego amplituda. Z kolei przy dźwiękach słabszych ruch jest bardziej lekki, płynny, o mniejszym napięciu mięśniowym i sprzyja odprężeniu psychicznemu ćwiczących. Oprócz rytmu, metrum, tempa i dynamiki ważna jest też linia melodyczna utworu. Ten element muzyki powoduje, że wykonywany ruch jest bardziej płynny, lekki, harmonijny, przy tym ruchom skierowanym w górę (wznoszącym się) powinna towarzyszyć muzyka wybiegająca w górne rejestry i odwrotnie. Istotnym elementem muzyki jest budowa utworu muzycznego. Utwory mają różnorodną budowę, jednak do ćwiczeń technicznych i gimnastyczno-tanecznych najlepiej jest stosować utwory o budowie symetrycznej, zapewnia to bowiem równomierne obciążenie aparatu ruchowego. Melodia i harmonia mają szczególny wpływ na rozwijanie u uczniów poczucia piękna i estetyki, co jest wynikiem ekspresyjnego łączenia ruchu z muzyką. Wpływają też znacząco na kształtowanie prawidłowości postawy i elegancji ruchów. 4 Istotny jest też wpływ muzyki na psychikę ćwiczących. Przez zastosowanie ćwiczeń ruchowych do muzyki oddziaływuje się na emocje, nastroje i uczucia uczniów. Kształtuje się ich osobowości, likwiduje wewnętrzne zahamowania, nieśmiałość i niepewność. Rozwija się wrażliwość artystyczną młodzieży na piękno ruchu i ciała. Oprócz wpływu na rozwój psychofizyczny ucznia ćwiczenia muzycznoruchowe odznaczają się cennymi wartościami wychowawczymi. Kształtują kulturę osobistą, zainteresowania, upodobania młodych ludzi, a przez najczęstsze stosowanie ich w grupie, także poczucie solidarności, współodpowiedzialności i zdyscyplinowania. Ćwiczenia muzyczno-ruchowe prawie we wszystkich krajach znajdują się w systemach szkolnego wychowania fizycznego. Wciąż powstają też różne nowe formy ruchowe, takie jak jazzogimnastyka, taniec jazzowy, taniec nowoczesny, aerobic, calanetics. Szczególnie w zachodnich krajach europejskich do metodyki wychowania fizycznego wprowadza się wiele nowych form i metod określanych mianem „niekonwencjonalnych form ruchu”. Ich celem jest rozwijanie wśród uczniów własnej inwencji twórczej, ekspresji ruchowej, improwizacji, samodzielności pracy. Obok rozpowszechnionych różnych form tanecznych (balet, jazz, dance, taniec kreatywny, folklorystyczny, towarzyski) wzrasta liczba zwolenników teatru tańca, w którym stosuje się wszelkie formy ekspresji: ruch, światło, muzykę, ekspresję wokalną, mimikę itp. W Polsce ćwiczenia muzyczno-ruchowe znajdują się w programach nauczania wychowania fizycznego zarówno szkoły podstawowej, gimnazjum, jak i szkoły średniej. Występują one pod nazwą Taniec-Rytm-Muzyka i obejmują tematykę: ćwiczeń rytmicznych, zabaw i gier z muzyką, tańców ludowych (w tym polskich tańców narodowych i regionalnych), towarzyskich oraz inne formy aktywności ruchowej, jak: aerobic, step, calanetics, stretching. Obecne programy nauczania wychowania fizycznego dają nauczycielowi dużą możliwość interpretacji i wyboru ćwiczeń muzyczno-ruchowych. Realizacja programu zajęć Taniec-Rytm-Muzyka nie jest określona ścisłym rocznym harmonogramem godzinowym. Dlatego każdy nauczyciel może go realizować w dowolnym wymiarze czasowym, w zależności od swoich umiejętności oraz środków, jakimi dysponuje. 5 Przygotowałam i sprawdziłam już wiele lekcji wychowania fizycznego, w których zastosowałam nowe formy aktywności ruchowej, wykorzystując elementy aerobicu, stretchingu, calaneticsu i tańca. Ich szczegółowo opracowany zestaw umieściłam w rocznym programie nauczania liceum ogólnokształcącego, w którym prowadzę zajęcia. Od kilku już lat jestem bowiem przekonana, że są one doskonałą formą zajęć dla dziewcząt w wieku 15-18 lat. Potwierdziły to wyniki ankiety przeprowadzonej w klasach pierwszych, trzecich i czwartych. Ponad 80% badanych dziewcząt stwierdziło, że jest to bardzo dobra forma dbałości o ich zdrowie i kondycję fizyczną, a ponadto, że takie zajęcia są lubiane przez młodzież. Od lat działa w liceum grupa dziewcząt kibicujących naszym szkolnym drużynom chłopców i dziewcząt podczas meczy w grach zespołowych rozgrywanych w różnych turniejach oraz w czasie wielu innych imprez (nie tylko sportowych). Jest to znakomita forma promocji naszej szkoły na terenie dzielnicy. Dziewczęta wykonują przy dobranej muzyce specjalnie ułożone i przygotowane układy choreograficzne z „pomponami”, prezentując nienaganną sprawność fizyczną i wysoki poziom artystyczny. Podobne układy choreograficzne tańców dyskotekowych proponuję także wszystkim dziewczętom podczas lekcji wychowania fizycznego. Są one ciekawą i lubianą formą realizacji zajęć, służą utrzymaniu zdrowia, kondycji fizycznej, uczą harmonii i estetyki ruchu. W klasach pierwszych przeznaczam jedną godzinę w tygodniu na naukę tańca. Do prowadzenia tych lekcji tańca wystarcza mi moja mała sala gimnastyczna, dobra muzyka i moje wieloletnie doświadczenie. Źródła: 1. B. Bednarska: Wybrane zagadnienia z historii tańca. 2. B. Bednarska, M. Młodzikowska: Tańce. „Taniec w programach i systemach wychowania fizycznego”. 3. A.Cichalewska, E. Kolarczyk, A.Arlet: Aerobik; wydawnictwo skryptowe. 4. Z. Kwaśnicowa: Polskie tańce ludowe – mazur. 5. M. Niewiadomski: Metodyka wychowania fizycznego w liceum ogólnokształcącym. 6. Praca zbiorowa: Kultura fizyczna w powszechnej szkole średniej – poradnik dla nauczycieli. 7. „Lider” nr 10, 1993 r. 8. „Wychowanie Fizyczne i Zdrowie” nr 2/3 z 2000 r. 9. „Wychowanie Fizyczne i Zdrowie” nr 3 z 2001 r. 6
