Gdy istnieje konkurencja, powstają warunki, w których oferowane są zróżnicowane dobra i usługi, w różnych cenach, odpowiadające na potrzeby różnych nabywców. – mechanizm rynkowy Jaka jest rola samodzielności uczestników obrotu gospodarczego w mechanizmie rynkowym? – samodzielność dezycji musi istnieć aby istniała konkurencja W Polsce ochrona konkurencji i konsumentów należy do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezesa UOKiK). Organ ten zajmuje się sprawami z polskiego rynku. W Unii Europejskiej ochroną konkurencji i konsumentów zajmuje się Komisja Europejska. najwaznejsze organy regulacyjne w PL: Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Regulacji Energetyki, Transportu Kolejowego, Lotnictwa Cywilnego Pojęciem kluczowym dla prawa konkurencji jest rynek właściwy – to na konkretnym rynku właściwym bada się występowanie i stan konkurencji, w tym ustala się, czy reguły konkurencji nie zostały naruszone. Rynek właściwy jest to rynek towarów lub usług, które: 1. ze względu na swoje właściwości i cenę uznawane są przez nabywców za substytuty, czyli zamienniki (produktowy aspekt rynku właściwego) oraz 2. są oferowane na obszarze, na którym panują zbliżone warunki konkurencji ze względu np. na bariery dostępu do rynku, preferencje konsumentów i koszty transportu (geograficzny aspekt rynku właściwego). Jednym z narzędzi ustalania rynku właściwego jest tzw. test hipotetycznego monopolisty, zwany też testem SSNIP (od angielskiego wyrażenia: small but significant, non-transitory increase in price, czyli nieduży, lecz istotny wzrost ceny, niemający charakteru przejściowego). Przeprowadzając ten test bada się reakcję nabywców na niewielki (5-10%) lecz długotrwały (przynajmniej rok) wzrost ceny pewnego dobra lub usługi. Jeżeli taki wzrost ceny pewnego dobra sprawia, że nabywcy kupują inne dobro, zapewne stanowi ono substytut tego pierwszego, a więc wymiar produktowy rynku właściwego obejmuje oba te dobra. Jeżeli wzrost ceny nie ma wpływu na decyzje nabywców, badane dobro nie ma substytutu, a więc zakres produktowy rynku właściwego ogranicza się do tego jednego dobra. Porozumienia ograniczające konkurencję - W świetle prawa konkurencji niedozwolone są tylko te porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Porozumienia horyzontalne (kartele) - Porozumienie horyzontalne (poziome) to porozumienie między bezpośrednimi konkurentami, a więc przedsiębiorcami, którzy rywalizują o tych samych klientów. Chodzi więc o przedsiębiorców działających na tym samym rynku, a dokładnie na tym samym szczeblu rynku (stąd horyzontalność, czyli poziomość, tych porozumień). Np. horyzontalnym będzie porozumienie między dwoma detalicznymi sprzedawcami pieczywa (szczebel detaliczny) albo pomiędzy dwoma hurtownikami tegoż pieczywa (szczebel hurtowy). Porozumienie wertykalne (pionowe) to porozumienie między przedsiębiorcami niebędącymi bezpośrednimi konkurentami, a więc działającymi na różnych szczeblach rynku (stąd wertykalność, czyli pionowość, tych porozumień). Np. wertykalnym będzie porozumienie między piekarnią hurtowo sprzedającą pieczywo jego detalicznym sprzedawcom, a jednym z tych detalicznych sprzedawców pieczywa, sprzedającym pieczywo konsumentom. Porozumienia przedsiębiorców o niewielkim udziale w rynku właściwym zwie się bagatelnymi (bagatela to słownikowo rzecz ujmując rzecz bez znaczenia). Nie naruszają one prawa, bo uznano, że nie są w stanie realnie zagrozić konkurencji, a w efekcie negatywnie oddziaływać na uczestników wymiany rynkowej, w tym konsumentów Porozumienie horyzontalne jest bagatelne, jeżeli łączny udział w rynku właściwym wszystkich przedsiębiorców biorących udział w porozumieniu nie przekracza 5%. • Porozumienie wertykalne jest bagatelne, jeżeli udział żadnego z członków porozumienia w rynku dotkniętym porozumieniem nie przekracza 10%. Jednak zmowy dotyczące: • ustalania cen, • ograniczania produkcji, zbytu, postępu technicznego lub inwestycji, • podziału rynku lub • przetargów zawsze są zabronione Porozumienie naruszające konkurencję trudno wykryć. Ułatwia ich wykrywanie polityka łagodzenia kar. Polega ona na oferowaniu ulg w zakresie kar pieniężnych tym uczestnikom porozumienia, którzy zawiadomią o nim organy ochrony konkurencji. Na łagodzenie kary nie może liczyć ten, kto namawiał innych do uczestnictwa w porozumieniu, a więc zarówno ten, kto je zainicjował, jak i ten, kto do niego dołączył, a potem namawiał kolejnych, by do niego wstąpili. Przedsiębiorca ma pozycję dominującą, gdy może zapobiegać skutecznej konkurencji na rynku właściwym, posiadając możliwość działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów. Chodzi więc o to, że pewien przedsiębiorca jest o tyle silniejszy od pozostałych, działających na tym samym rynku właściwym, że w zasadzie nie musi się przejmować tym, co oni robią. Dozwolone jest posiadanie pozycji dominującej, ale nie jej nadużywanie. Nadużywanie pozycji dominującej to tzw. praktyka indywidualna, bo podejmuje się ją samodzielnie, w odróżnieniu od praktyk kolektywnych, czyli porozumień Zgodnie z obowiązującym prawem, domniemywa się występowanie pozycji dominującej, gdy udział przedsiębiorcy w rynku właściwym przekracza 40% Celem prawa konkurencji jest przywrócenie możliwości podejmowania samodzielnych decyzji przez uczestników rynku. Dlatego w pierwszej kolejności, po ustaleniu występowania zbiorowej lub indywidualnej praktyki ograniczającej konkurencję, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakazuje jej zaniechanie. Oprócz decyzji nakazującej zaniechanie stosowania praktyki antykonkurencyjnej, Prezes UOKiK może także nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości do 10% obrotu w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary Prezes UOKiK może też nałożyć karę pieniężną w wysokości do 50 000 000 euro na przedsiębiorcę, który np. nie udziela informacji na żądanie Prezesa UOKiK albo utrudnia przeprowadzenie kontroli lub przeszukania pracownikom UOKiK Koncentracja przedsiębiorców – różne sposoby łączenia się samodzielnych do tej pory przedsiębiorców. Chodzi o przejęcie kontroli nad jednym przedsiębiorcą przez drugiego, np. na skutek objęcia kontrolnego pakietu akcji, lub o stworzenie nowego, większego przedsiębiorcy przez paru mniejszych przedsiębiorców, łączących swe siły Ze względu na potencjalny, negatywny wpływ koncentracji przedsiębiorców na konkurencję, współczesne państwa przewidują obowiązek zgłoszenia planowanej koncentracji organom ochrony konkurencji. Chodzi o to, by umożliwić państwu prewencyjne sprawdzenie czy dokonanie koncentracji nie zaszkodzi konkurencji. Prezes UOKiK zakazuje koncentracji, która istotnie ograniczy konkurencję na rynku, w szczególności przez powstanie lub umocnienie pozycji dominującej. Prezes UOKiK może warunkowo zezwolić na koncentrację, a więc orzec, że może do niej dojść, ale po spełnieniu warunków określonych przez Prezesa UOKiK. Dokonanie koncentracji wbrew decyzji o zakazie koncentracji lub dokonanie koncentracji bez jej zgłoszenia Prezesowi UOKiK, może skutkować nakazem podziału skoncentrowanego przedsiębiorcy przez ten organ, albo nakazem sprzedaży części przedsiębiorstwa
