Testy 6 Testy sprawdzajàce (wersja a i b) Przedstawione poni˝ej standardy wymagaƒ egzaminacyjnych obejmujà swym zakresem przedmioty matematyczno-przyrodnicze. Stanowià one podstaw´ do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego. Zamieszczone w niniejszym rozdziale testy zosta∏y opracowane z uwzgl´dnieniem tych standardów. Testy opracowa∏a Monika Zaleska. Standard I Umiej´tne stosowanie terminów, poj´ç i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, niezb´dnych w praktyce ˝yciowej i dalszym kszta∏ceniu. Uczeƒ: 1. stosuje terminy i poj´cia matematyczno-przyrodnicze: • czyta ze zrozumieniem, na przyk∏ad w podr´cznikach lub w prasie, teksty, w których wyst´pujà terminy i poj´cia matematyczno-przyrodnicze, • wybiera odpowiednie terminy i poj´cia do opisu zjawisk, w∏aÊciwoÊci, zachowaƒ, obiektów i organizmów, • stosuje terminy dotyczàce racjonalnego u˝ytkowania Êrodowiska; 2. wykonuje obliczenia w ró˝nych sytuacjach praktycznych: • stosuje w∏asnoÊci dzia∏aƒ, • operuje procentami, • pos∏uguje si´ przybli˝eniami, • pos∏uguje si´ jednostkami miar; Testy sprawdzajàce przygotowano wed∏ug standardów wymagaƒ zalecanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki Uczeƒ: 1. wskazuje prawid∏owoÊci w procesach oraz w funkcjonowaniu uk∏adów i systemów: • wyodr´bnia dane zjawisko z kontekstu, • okreÊla warunki jego wyst´powania, • opisuje jego przebieg w czasie i przestrzeni, • wykorzystuje zasady i prawa do objaÊniania zjawisk; 2. pos∏uguje si´ j´zykiem symboli i wyra˝eƒ algebraicznych; 3. pos∏uguje si´ funkcjami; 4. stosuje zintegrowanà wiedz´ w celu objaÊnienia zjawisk przyrodniczych: • ∏àczy zdarzenia w ciàgi przemian, • wskazuje wspó∏czesne zagro˝enia dla zdrowia cz∏owieka i Êrodowiska przyrodniczego, • analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdzia∏ania wspó∏czesnym zagro˝eniom cywilizacyjnym, • potrafi umiejscowiç sytuacje dotyczàce Êrodowiska przyrodniczego w szerszym kontekÊcie spo∏ecznym. 3. pos∏uguje si´ w∏asnoÊciami figur. Standard IV Standard II Wyszukiwanie i stosowanie informacji. Uczeƒ: 1. odczytuje informacje przedstawione w formie: • tekstu, • mapy, • tabeli, • wykresu, • rysunku, • schematu, • fotografii; 2. operuje informacjà: • selekcjonuje, • porównuje, • analizuje, • przetwarza, • interpretuje, • prezentuje w czytelny sposób, • wykorzystuje w praktyce. Standard III Wskazywanie i opisywanie faktów, zwiàzków i zale˝noÊci, w szczególnoÊci przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiej´tnoÊci do rozwiàzywania problemów. Uczeƒ: 1. stosuje techniki twórczego rozwiàzywania problemów: • formu∏uje i sprawdza hipotezy, • kojarzy ró˝norodne fakty, obserwacje i wyniki doÊwiadczeƒ oraz wyciàga wnioski; 2. analizuje sytuacj´ problemowà: • dostrzega i formu∏uje problem, • okreÊla wartoÊci dane i szukane (okreÊla cel); 3. tworzy modele sytuacji problemowej: • wyró˝nia istotne wielkoÊci i cechy sytuacji problemowej, • zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych; 4. tworzy i realizuje plan rozwiàzania: • rozwiàzuje równania i nierównoÊci stanowiàce model problemu, • uk∏ada i wykonuje procedury osiàgania celu; 5. opracowuje wyniki: • ocenia, • interpretuje, • przedstawia. 61 grupa a Biologia – nauka o ˝yciu ............................................... Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 23 punkty. 1 imi´ i nazwisko ....................... klasa Zadanie (0 –1 p.) Podane elementy wypisz zgodnie z kolejnoÊcià wyst´powania poziomów organizacji ˝ycia. uk∏ad pokarmowy, organizm, tkanka nab∏onkowa, ˝o∏àdek, komórka nab∏onka .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2 Zadanie (0 –1 p.) Bartek jest naukowcem, który ca∏e dnie sp´dza w laboratorium, prowadzàc obserwacje mikroskopowe. Bada budow´ komórki oraz sposób jej funkcjonowania. Podaj nazw´ dziedziny biologii, którà zajmuje si´ Bartek. ............................................................................ 3 Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz prawid∏owà definicj´ komórki. A. Stanowi podstawowy element budulcowy organizmów jednokomórkowych. B. Jest najwi´kszà jednostkà budulcowà wszystkich organizmów. C. Jest najmniejszà jednostkà budujàcà ka˝dy organizm, zdolnà do samodzielnego ˝ycia. D. To martwa struktura budujàca wszystkie organizmy. 4 Zadanie (0 –5 p.) Uzupe∏nij tabel´. Organellum komórkowe Funkcja pe∏ni wa˝nà rol´ w procesie fotosyntezy Êciana komórkowa zawiera materia∏ genetyczny, który odpowiada za prawid∏owe funkcjonowanie komórki wodniczka pe∏nià wa˝nà rol´ w procesie powstawania bia∏ek 5 Zadanie Na podstawie opisu rozpoznaj rodzaj komórki. Komórk´ t´ od zewnàtrz otacza Êciana komórkowa, którà cz´sto pokrywa otoczka Êluzowa zabezpieczajàca komórk´ przed wyschni´ciem. Materia∏ genetyczny wyst´puje u niej w formie zwini´tych nici i nazywany jest substancjà jàdrowà. Komórka ta mo˝e poruszaç si´ przy pomocy rz´sek. ............................................................................ (0 –1 p.) 6 Zadanie (0 –4 p.) Rozpoznaj i podpisz rodzaje komórek przedstawionych na ilustracjach oraz podaj 2 cechy ró˝niàce te komórki. jàdro komórkowe Êciana komórkowa chloroplast wodniczka jàdro komórkowe Êciana komórkowa wodniczka 7 A. .................................................................. B. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... .................................................................... Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. W komórce zwierz´cej nie wyst´pujà A. Êciana komórkowa i chloroplasty. B. b∏ona komórkowa i jàdro komórkowe. C. mitochondria i chloroplasty. D. cytoplazma i rybosomy. 8 Zadanie (0 –2 p.) Podaj nazw´ przedstawionego na ilustracji organellum komórkowego i okreÊl jego funkcj´. ............................................................................................ ............................................................................................ ............................................................................................ 9 Zadanie (0 –1 p.) SpoÊród podanych ni˝ej cech wybierz i zaznacz t´, która dotyczy komórek grzybów. A. ObecnoÊç chitynowej Êciany komórkowej. B. Brak jàdra komórkowego. C. Wyst´powanie materia∏u genetycznego w postaci substancji jàdrowej. D. ObecnoÊç u niektórych gatunków chloroplastów. 10 Zadanie (0 –3 p.) PodkreÊl rodzaje komórek, które zawierajà jàdro komórkowe. zwierz´ca, roÊlinna, bakterii, grzyba 11 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij zdania, korzystajàc z podanych wyrazów. rzàd, rodzina, gatunek Podobne do siebie ∏àczy si´ w ........................................ ................................ grupuje si´ w rodzaje. Spokrewnione rodzaje , te z kolei tworzà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grupa b Biologia – nauka o ˝yciu ............................................... Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 23 punkty. 1 imi´ i nazwisko ....................... klasa Zadanie (0 –1 p.) Podane elementy wypisz zgodnie z kolejnoÊcià wyst´powania poziomów organizacji ˝ycia. tkanka mi´Êniowa, organizm, serce, uk∏ad krwionoÊny, komórka mi´Êniowa .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2 Zadanie (0 –1 p.) Ewa jest naukowcem, którego pasjonujà problemy i mechanizmy zwiàzane z przekazywaniem cech i powstawaniem nowych gatunków. W swoim laboratorium prowadzi badania nad stworzeniem nowej odmiany pomidora. Podaj nazw´ dziedziny biologii, którà zajmuje si´ Ewa. ............................................................................ 3 Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz prawid∏owà definicj´ komórki. A. Jest martwà strukturà budujàcà ka˝dy organizm. B. To najmniejsza jednostka budujàca ka˝dy organizm, zdolna do samodzielnego ˝ycia. C. To struktura budujàca tylko cia∏a zwierzàt wielokomórkowych. D. Jest najwi´kszà jednostkà budujàcà organizmy, niezdolnà do samodzielnego ˝ycia. 4 Zadanie (0 –5 p.) Uzupe∏nij tabel´. Organellum komórkowe Funkcja gromadzi sole, wod´ oraz niepotrzebne substancje pe∏nià wa˝nà rol´ w procesie powstawania bia∏ek mitochondrium aparat Golgiego zawiera materia∏ genetyczny, który odpowiada za prawid∏owe funkcjonowanie komórki 5 Zadanie Na podstawie opisu rozpoznaj rodzaj komórki. Komórk´ t´ od zewnàtrz otacza Êciana komórkowa zbudowana z chityny. Jej wn´trze wype∏nia cytoplazma, w której wyst´puje wiele wodniczek. Mo˝e ona zawieraç jedno lub kilka jàder komórkowych. Nie zawiera chloroplastów. ............................................................................ (0 –1 p.) 6 Zadanie (0 –4 p.) Rozpoznaj i podpisz rodzaje komórek przedstawionych na ilustracjach oraz podaj 2 cechy ró˝niàce te komórki. jàdro komórkowe substancja jàdrowa b∏ona komórkowa Êciana komórkowa otoczka Êluzowa 7 mitochondrium A. .................................................................. B. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... .................................................................... Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz prawid∏owe zakoƒczenie zdania. W komórce zwierz´cej nie wyst´pujà A. rybosomy i mitochondria. B. wodniczki i aparat Golgiego. C. chloroplasty i Êciana komórkowa. D. Êciana komórkowa i cytoplazma. 8 Zadanie (0 –2 p.) Podaj nazw´ przedstawionego na ilustracji organellum komórkowego i okreÊl jego funkcj´. ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... 9 Zadanie (0 –1 p.) SpoÊród podanych ni˝ej cech wybierz i zaznacz t´, która dotyczy komórki roÊlinnej. A. Wyst´powanie materia∏u genetycznego w postaci substancji jàdrowej. B. Wyst´powanie Êciany komórkowej zbudowanej z celulozy. C. Brak chloroplastów. D. Wyst´powanie wielu jàder komórkowych. 10 Zadanie (0 –3 p.) PodkreÊl rodzaje komórek, które zawierajà Êcian´ komórkowà. zwierz´ca, roÊlinna, bakterii, grzyba 11 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij zdania, korzystajàc z podanych wyrazów. królestwo, typ, rzàd Wykazujàce pokrewieƒstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zwierzàt grupuje si´ w gromady. Gromady ∏àczà si´ w .......................... , a te z kolei tworzà najwy˝szà jednostk´ systematycznà, czyli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . grupa a JednoÊç i ró˝norodnoÊç organizmów ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 20 punktów. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –2 p.) WyjaÊnij, na czym polega samo˝ywnoÊç. Podaj przyk∏ad organizmu od˝ywiajàcego si´ w taki sposób. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2 Zadanie (0 –1 p.) Wpisz nazw´ procesu, dzi´ki któremu organizm uzyskuje energi´ niezb´dnà do ˝ycia. ............................................................................ 3 Zadanie (0 –2 p.) Podaj dwa sposoby wykorzystania przez roÊlin´ glukozy wytwarzanej w procesie fotosyntezy. 4 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –4 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc przyk∏ad organizmu oraz sposób zdobywania przez niego pokarmu. Organizm cudzo˝ywny Przyk∏ad organizmu Sposób zdobywania pokarmu drapie˝nik saprobiont 5 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc znak „+” w odpowiednich rubrykach, w zale˝noÊci od tego czy dana cecha dotyczy oddychania tlenowego czy beztlenowego. Lp. 6 Charakterystyka 1. W procesie tym zu˝ywane sà glukoza i tlen. 2. W procesie tym uwalniana jest niewielka iloÊç energii. 3. W procesie tym powstaje zwiàzek (np. alkohol etylowy), w którym nadal zgromadzona jest cz´Êç energii. Oddychanie tlenowe Zadanie Oddychanie beztlenowe (0 –1 p.) Wpisz nazw´ procesu, który jest êród∏em energii dla mi´Ênia w czasie zbyt intensywnego wysi∏ku fizycznego. ........................................................................... 7 Zadanie (0 –1 p.) Napisz, dlaczego w sypialni nie powinniÊmy ustawiaç zbyt wielu roÊlin doniczkowych. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 8 Zadanie (0 –1 p.) Na schemacie przedstawiono zale˝noÊç mi´dzy fotosyntezà a oddychaniem u roÊlin. woda dwutlenek w´gla dwutlenek w´gla woda energia energia fotosynteza tlen zwiàzki organiczne oddychanie zwiàzki organiczne tlen WyjaÊnij, na czym polega zale˝noÊç mi´dzy zwiàzkami powstajàcymi w procesie fotosyntezy (produktami fotosyntezy) a oddychaniem u roÊlin. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. 9 Zadanie (0 –3 p.) Wpisz nazw´ opisanego poni˝ej sposobu rozmna˝ania i wypisz jego dwie charakterystyczne cechy. Na ciele organizmu macierzystego tworzy si´ uwypuklenie, które stopniowo rozwija si´ w nowego osobnika. Gdy ten oddzieli si´ od organizmu rodzicielskiego, rozpoczyna samodzielne ˝ycie. Je˝eli jednak powstajàce w ten sposób osobniki pozostajà po∏àczone z organizmem macierzystym, wówczas tworzà koloni´. ............................................................. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... 10 Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz zdanie opisujàce samozap∏odnienie. A. Po∏àczenie plemnika z komórkà jajowà pochodzàcà od tego samego osobnika. B. Po∏àczenie gamet poza organizmem samicy. C. Rozwój zarodka z niezap∏odnionego jaja. D. Po∏àczenie plemnika z komórkà jajowà pochodzàcà od ró˝nych osobników. 11 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie przeprowadzili obserwacj´ cyklu rozwojowego mszyc. Wyniki obserwacji wyglàda∏y nast´pujàco: 1) wiosna, lato – warunki pogodowe wzgl´dnie sta∏e – mszyce rozmna˝ajà si´ bezp∏ciowo. 2) jesieƒ – warunki pogodowe zmienne – mszyce rozmna˝ajà si´ p∏ciowo. WyjaÊnij, dlaczego w zmieniajàcych si´ warunkach mszyce rozmna˝ajà si´ p∏ciowo, a nie bezp∏ciowo. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... grupa b JednoÊç i ró˝norodnoÊç organizmów ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 20 punktów. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –2 p.) WyjaÊnij, na czym polega cudzo˝ywnoÊç. Podaj przyk∏ad organizmu od˝ywiajàcego si´ w ten sposób. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2 Zadanie (0 –1 p.) Napisz, jaki jest cel oddychania wewnàtrzkomórkowego. .......................................................................................................................................................... 3 Zadanie (0 –2 p.) Podaj dwa sposoby wykorzystania przez zwierz´ta energii uwolnionej z po˝ywienia w procesie oddychania. 4 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –4 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc przyk∏ad organizmu oraz sposób zdobywania przez niego pokarmu. Organizm cudzo˝ywny Przyk∏ad organizmu Sposób zdobywania pokarmu paso˝yt roÊlino˝erca 5 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc znak „+” w odpowiednich rubrykach, w zale˝noÊci od tego czy dana cecha dotyczy oddychania tlenowego czy beztlenowego. Lp. 6 Charakterystyka 1. Glukoza ulega ca∏kowitemu rozk∏adowi. 2. W procesie tym powstaje zwiàzek (np. kwas mlekowy), w którym nadal zgromadzona jest cz´Êç energii. 3. Uwalniana jest du˝a iloÊç energii. Oddychanie tlenowe Zadanie Oddychanie beztlenowe (0 –1 p.) Zapisz, czym mogà byç spowodowane ból i sztywnoÊç mi´Êni po zbyt intensywnym wysi∏ku fizycznym. .......................................................................................................................................................... 7 Zadanie (0 –1 p.) WyjaÊnij, dlaczego w pokoju dziennym powinniÊmy ustawiaç roÊliny doniczkowe. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 8 Zadanie (0 –1 p.) Na schemacie przedstawiono zale˝noÊç mi´dzy fotosyntezà a oddychaniem u roÊlin. woda dwutlenek w´gla dwutlenek w´gla woda energia energia fotosynteza tlen zwiàzki organiczne oddychanie zwiàzki organiczne tlen WyjaÊnij, na czym polega zale˝noÊç mi´dzy zwiàzkami powstajàcymi w procesie oddychania (produktami oddychania) a fotosyntezà u roÊlin. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 9 Zadanie (0 –3 p.) Wpisz nazw´ opisanego poni˝ej sposobu rozmna˝ania i wypisz jego dwie charakterystyczne cechy. Organizm macierzysty wytwarza zarodnie, w których rozwijajà si´ specjalne komórki. Po dojrzeniu komórki te wypadajà. Je˝eli natrafià na odpowiednie warunki, kie∏kujà i rozwijajà si´ w organizmy potomne. Zarodniki produkowane sà w ogromnych iloÊciach, aby zwi´kszyç szans´ na to, ˝e choç cz´Êç z nich znajdzie dogodne warunki rozwoju. ............................................................. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... 10 Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz zdanie opisujàce zap∏odnienie krzy˝owe. A. Wytwarzanie specjalnych komórek zwanych zarodnikami. B. Po∏àczenie si´ gamet wytwarzanych przez tego samego osobnika. C. Po∏àczenie si´ gamet wytwarzanych przez ró˝ne osobniki. D. Powstawanie osobnika identycznego z organizmem macierzystym. 11 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie przeprowadzili obserwacj´ cyklu rozwojowego mszyc. Wyniki obserwacji wyglàda∏y nast´pujàco: 1) wiosna, lato – warunki pogodowe wzgl´dnie sta∏e – mszyce rozmna˝ajà si´ bezp∏ciowo. 2) jesieƒ – warunki pogodowe zmienne – mszyce rozmna˝ajà si´ p∏ciowo. WyjaÊnij, dlaczego w sta∏ych warunkach mszyce rozmna˝ajà si´ bezp∏ciowo, a nie p∏ciowo. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... grupa a Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 27 punktów. 1 ....................... Zadanie klasa (0 –4 p.) Obok zdaƒ opisujàcych bakterie wpisz liter´ B, a obok opisujàcych wirusy liter´ W. Oddychajà tlenowo i beztlenowo w zale˝noÊci od Êrodowiska ˝ycia. . . . . . . . . . . . . . . . Poza komórkà gospodarza nie wykazujà oznak ˝ycia. . . . . . . . . . . . . . . . Wprowadzajà swój materia∏ genetyczny do komórki gospodarza. . . . . . . . . . . . . . . . Potrafià czerpaç energi´ z utleniania zwiàzków nieorganicznych. . . . . . . . . . . . . . . . 2 Zadanie (0 –2 p.) Nauczyciel biologii us∏ysza∏ rozmow´ dwojga uczniów Ani i GrzeÊka na temat znaczenia bakterii. Ania uwa˝a, ˝e wszystkie bakterie nale˝a∏oby zniszczyç, gdy˝ sà bardzo niebezpieczne i nie przynoszà ludziom ˝adnych korzyÊci. Grzesiek twierdzi, ˝e sà one sprzymierzeƒcami ludzi, a Êwiat bez bakterii nie móg∏by istnieç. Podaj dwa argumenty, którymi popar∏byÊ poglàdy Ani. 3 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –3 p.) PodkreÊl nazwy chorób wywo∏ywanych przez bakterie. choroba wrzodowa, grzybica, grypa, AIDS, gruêlica, angina 4 Zadanie (0 –7 p.) Uzupe∏nij poni˝szà tabel´, u˝ywajàc podanych okreÊleƒ. zarodziec malaryczny; posiada Êcian´ komórkowà w postaci pancerzyka z∏o˝onego z wieczka i denka; pantofelek; pierwotniaki; porusza si´ za pomocà nibynó˝ek, które s∏u˝à równie˝ do zdobywania pokarmu; glony Przedstawiciel protistów Grupa protistów Charakterystyka przedstawiciela protistów jest organizmem cudzo˝ywnym, porusza si´ za pomocà rz´sek okrzemka pierwotniaki rozmna˝a si´ we krwi cz∏owieka, pozbawiony jest organelli ruchu, przenoszà go komary ameba 5 Zadanie Podczas ciep∏ego lata w zbiorniku wodnym masowo pojawi∏y si´ glony, a po paru dniach zacz´∏y ginàç ryby. Zaznacz najbardziej prawdopodobnà przyczyn´ Êmierci tych ryb. A. Podwy˝szenie ˝yznoÊci zbiornika wodnego. B. Zmniejszenie iloÊci tlenu w wodzie. C. Pojawienie si´ innych organizmów. D. Zbyt wysoka temperatura wody. (0 –1 p.) 6 rz´ski Zadanie Wpisz nazw´ elementu budowy pantofelka oznaczonego na schemacie symbolem X. OkreÊl jego funkcj´. (0 –2 p.) X jàdro du˝e jàdro ma∏e ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... 7 wodniczka t´tniàca Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz grup´ organizmów, której dotyczà podane zdania. Protisty te sà saprobiontami. Ich komórki posiadajà wiele jàder komórkowych i nie wytwarzajà Êciany komórkowej. A. Pierwotniaki. B. Glony. C. Âluzowce. D. Grzyby. 8 Zadanie (0 –2 p.) Ilustracja przedstawia jeden ze sposobów rozmna˝ania bezp∏ciowego grzybów. Podaj jego nazw´ oraz przyk∏ad grzyba, który rozmna˝a si´ w ten sposób. .............................................................................. .............................................................................. 9 Zadanie (0 –2 p.) Opisz znaczenie grzybów w gospodarce cz∏owieka. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 10 Zadanie Sk∏adnikami porostu sà glon i grzyb. ˚yjàc w symbiozie, dostarczajà sobie wzajemnie sk∏adników niezb´dnych do ˝ycia. Podaj nazw´ sk∏adnika porostu oznaczonego na ilustracji literà A. Napisz, jakà korzyÊç osiàga dzi´ki niemu drugi sk∏adnik porostu. (0 –2 p.) A .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. 11 Zadanie (0 –1 p.) B´dàc na wycieczce w lesie, zauwa˝y∏eÊ, ˝e wyst´puje tam bardzo du˝o porostów, szczególnie form listkowatych i krzaczkowatych. Napisz krótko, jaki wniosek o stanie powietrza mo˝na wysnuç na podstawie tych informacji. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... grupa b Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe ............................................... Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 27 punktów. 1 imi´ i nazwisko ....................... Zadanie klasa (0 –4 p.) Obok zdaƒ opisujàcych bakterie wpisz liter´ B, a obok opisujàcych wirusy liter´ W. Nie zaliczamy ich do organizmów ˝ywych. . . . . . . . . . . . . . . . Namna˝ajà si´ jedynie w komórkach gospodarza. . . . . . . . . . . . . . . . W niesprzyjajàcych warunkach Êrodowiska tworzà przetrwalniki. . . . . . . . . . . . . . . . Niektóre z nich sà samo˝ywne, jednak wi´kszoÊç jest cudzo˝ywna. . . . . . . . . . . . . . . . 2 Zadanie (0 –2 p.) Nauczyciel biologii us∏ysza∏ rozmow´ dwojga uczniów Ani i GrzeÊka na temat znaczenia bakterii. Ania uwa˝a, ˝e wszystkie bakterie nale˝a∏oby zniszczyç, gdy˝ sà bardzo niebezpieczne i nie przynoszà ludziom ˝adnych korzyÊci. Grzesiek twierdzi, ˝e sà one sprzymierzeƒcami ludzi, a Êwiat bez bakterii nie móg∏by istnieç. Podaj dwa argumenty, którymi popar∏byÊ poglàdy GrzeÊka. 3 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –3 p.) PodkreÊl nazwy chorób wywo∏ywanych przez wirusy. choroba wrzodowa, AIDS, ˝ó∏taczka, malaria, gruêlica, odra 4 Zadanie (0 –7 p.) Uzupe∏nij poni˝szà tabel´, u˝ywajàc podanych okreÊleƒ. ameba; glony; jest organizmem cudzo˝ywnym, porusza si´ za pomocà rz´sek; euglena; posiada b∏on´ ∏àczàcà wiç z komórkà, która u∏atwia poruszanie si´ we krwi ˝ywiciela; pierwotniaki Przedstawiciel protistów Grupa protistów Êwidrowiec gambijski pierwotniaki Charakterystyka przedstawiciela protistów jest organizmem cudzo˝ywnym, zdobywa pokarm i porusza si´ za pomocà nibynó˝ek pantofelek w zale˝noÊci od warunków Êrodowiska mo˝e byç organizmem samo- lub cudzo˝ywnym 5 Zadanie Podczas ciep∏ego lata w zbiorniku wodnym masowo pojawi∏y si´ glony, a po paru dniach zacz´∏y ginàç ryby. Zaznacz najbardziej prawdopodobnà przyczyn´ Êmierci ryb. A. Zbyt wysoka temperatura wody. B. Pojawienie si´ du˝ej liczby drapie˝ników. C. Pojawienie si´ innych organizmów. D. Zmniejszenie iloÊci tlenu w wodzie. (0 –1 p.) 6 Zadanie Wpisz nazw´ elementu budowy pantofelka oznaczonego na schemacie symbolem Y. OkreÊl jego funkcj´. rz´ski (0 –2 p.) wodniczka pokarmowa jàdro du˝e jàdro ma∏e ........................................................... ........................................................... ........................................................... ........................................................... 7 Y Zadanie (0 –1 p.) Zaznacz grup´ organizmów, której dotyczy poni˝szy opis. Protisty te sà organizmami jednokomórkowymi posiadajàcymi zdolnoÊç ruchu. Sà one cudzo˝ywne. A. Pierwotniaki. B. Glony. C. Âluzowce. D. Grzyby. 8 Zadanie (0 –2 p.) Ilustracja przedstawia jeden ze sposobów rozmna˝ania bezp∏ciowego grzybów. Podaj jego nazw´ oraz przyk∏ad grzyba, który rozmna˝a si´ w ten sposób. .............................................................................. .............................................................................. 9 Zadanie (0 –2 p.) Opisz znaczenie grzybów w przyrodzie. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 10 Zadanie Sk∏adnikami plechy porostu sà glon i grzyb. ˚yjàc w symbiozie, dostarczajà sobie wzajemnie sk∏adników niezb´dnych do ˝ycia. Podaj nazw´ sk∏adnika porostu oznaczonego na ilustracji literà A. Napisz, jakà korzyÊç osiàga dzi´ki niemu drugi sk∏adnik porostu. (0 –2 p.) A .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... 11 Zadanie (0 –1 p.) B´dàc na wycieczce w lesie, zauwa˝y∏eÊ, ˝e porosty wyst´pujà tam bardzo rzadko, a te, które si´ pojawiajà, majà plech´ skorupiastà. Napisz krótko, jaki wniosek o stanie powietrza mo˝na wysnuç na podstawie tych informacji. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... grupa a Âwiat roÊlin ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 24 punkty. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –3 p.) Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje dotyczàce zielenic wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Zielenice sà organizmami zarówno jedno-, jak i wielokomórkowymi. . . . . . . . . . . . . . Organami zielenic sà: korzeƒ, ∏odyga i liÊcie. . . . . . . . . . . . . . Zielony kolor nadaje zielenicom barwnik asymilacyjny zawarty w chloroplastach. . . . . . . . . . . . . . 2 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij tabel´. Nazwa tkanki Charakterystyczne cechy mi´kisz asymilacyjny komórki wyd∏u˝one zawierajàce du˝o chloroplastów chroni przed urazami i szkodliwymi czynnikami Êrodowiska korek komórki ˝ywe, u∏o˝one jedne nad drugimi, ich Êciany poprzeczne zawierajà liczne otworki 3 Rola tkanki transport substancji od˝ywczych Zadanie (0 –2 p.) Wpisz nazw´ strefy korzenia oznaczonej na ilustracji literà A i podaj jej rol´. ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ A ................................................................................ 4 Zadanie (0 –1 p.) WyjaÊnij mechanizm przemieszczania si´ czàsteczek wody z gleby do w∏oÊników. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 5 Zadanie (0 –2 p.) Wypisz dwie cechy budowy zewn´trznej liÊcia, Êwiadczàce o jego przystosowaniu do przeprowadzania procesu fotosyntezy. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... 6 Zadanie (0 –2 p.) Wpisz nazw´ systemu korzeniowego przedstawionego na ilustracji i opisz, czym on si´ charakteryzuje. .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... 7 Zadanie (0 –2 p.) Podaj funkcje wymienionych korzeni. a) korzenie spichrzowe – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) korzenie powietrzne – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Zadanie (0 –1 p.) Dwóch dzia∏kowców, Pan X i Pan Y, hoduje te same odmiany pomidorów, zapewniajàc im jednakowe warunki rozwoju. U pana X pomidory sà bardzo wysokie, z jednym p´dem g∏ównym, pozbawionym odga∏´zieƒ bocznych. U Pana Y pomidory sà niskie, za to silnie rozkrzewione. WyjaÊnij, dlaczego pomidory dzia∏kowca X nie rozwin´∏y p´dów bocznych. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 9 Zadanie (0 –1 p.) W dwóch doniczkach A i B uczniowie posadzili po jednej sadzonce fasoli. Doniczk´ A ustawiono blisko Êwiat∏a, na parapecie okiennym, doniczk´ B w miejscu oddalonym od okna. Po pewnym czasie p´d roÊliny z doniczki B zaczà∏ zwracaç si´ w kierunku Êwiat∏a. P´d roÊliny A rosnàcej na parapecie pozosta∏ bez zmian. Napisz, na jakie pytanie chcieli odpowiedzieç uczniowie, przeprowadzajàc takie doÊwiadczenie. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 10 Zadanie (0 –6 p.) Na ilustracjach przedstawiono pokolenia charakterystyczne dla cykli rozwojowych mchu i paproci. We w∏aÊciwe miejsca wpisz litery odpowiadajàce gametofitowi mchu i paproci. Wymieƒ po dwie cechy charakterystyczne dla ka˝dego z nich. gametofit mchu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • ................................................................. • ................................................................. gametofit paproci – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • ................................................................. • ................................................................. A. B. 11 Zadanie C. (0 –1 p.) Podaj nazw´ sposobu zapylania, do którego przystosowany jest opisany poni˝ej kwiat. Kwiat ten wytwarza bardzo du˝o lekkiego, sypkiego py∏ku. .......................................................................................................................................................... grupa b Âwiat roÊlin ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 11 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 24 punkty. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –3 p.) Obok zdaƒ zawierajàcych prawdziwe informacje dotyczàce zielenic wpisz liter´ P, a obok zawierajàcych fa∏szywe informacje – liter´ F. Cechà wspólnà wszystkich zielenic jest obecnoÊç chloroplastów. . . . . . . . . . . . . . Wiele z nich wykazuje zdolnoÊç poruszania si´. . . . . . . . . . . . . . Zielenice sà organizmami wy∏àcznie jednokomórkowymi. . . . . . . . . . . . . . 2 Zadanie (0 –3 p.) Uzupe∏nij tabel´. Nazwa tkanki Charakterystyczne cechy Rola tkanki gromadzi wod´ i substancje od˝ywcze mi´kisz spichrzowy komórki cienkoÊcienne, przezroczyste, przylega- chroni przed urazami i szkodliwymi jàce do siebie, niektóre tworzà aparaty szparkowe czynnikami Êrodowiska drewno 3 martwe komórki, których Êciany poprzeczne zanikajà, tworzà d∏ugie przewody Zadanie (0 –2 p.) Wpisz nazw´ strefy korzenia oznaczonej na ilustracji literà A i podaj jej rol´. .................................................................................. A .................................................................................. .................................................................................. .................................................................................. 4 Zadanie (0 –1 p.) WyjaÊnij przyczyn´ przemieszczania si´ czàsteczek wody z gleby do korzenia. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................. 5 Zadanie (0 –2 p.) Wypisz dwie cechy budowy wewn´trznej liÊcia, Êwiadczàce o jego przystosowaniach do przeprowadzania procesu fotosyntezy. • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... 6 Zadanie (0 –2 p.) Wpisz nazw´ systemu korzeniowego przedstawionego na ilustracji i scharakteryzuj jego budow´. .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... 7 Zadanie (0 –2 p.) Podaj funkcje wymienionych korzeni. a) korzenie czepne – ....................................................................................................................... b) korzenie oddechowe – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Zadanie (0 –1 p.) Dwóch dzia∏kowców, Pan X i Pan Y, hoduje te same odmiany pomidorów, zapewniajàc im jednakowe warunki rozwoju. U pana X pomidory sà bardzo wysokie, z jednym p´dem g∏ównym, pozbawionym odga∏´zieƒ bocznych. U Pana Y pomidory sà niskie, za to silnie rozkrzewione. WyjaÊnij, co spowodowa∏o, ˝e pomidory dzia∏kowca Y rozkrzewi∏y si´. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 9 Zadanie (0 –1 p.) W dwóch doniczkach A i B umieszczono po jednej sadzonce fasoli. Doniczk´ A ustawiono blisko Êwiat∏a, na parapecie okiennym, doniczk´ B w miejscu oddalonym od okna. Po pewnym czasie p´d roÊliny z doniczki B zaczà∏ zwracaç si´ w kierunku Êwiat∏a. P´d roÊliny A rosnàcej na parapecie pozosta∏ bez zmian. Wyciàgnij wniosek z przedstawionego doÊwiadczenia. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 10 Zadanie (0 –6 p.) Na ilustracjach przedstawiono pokolenia charakterystyczne dla cykli rozwojowych mchu i paproci. We w∏aÊciwe miejsca wpisz litery odpowiadajàce sporofitowi mchu i paproci. Wypisz po dwie cechy charakterystyczne dla ka˝dego z nich. gametofit paproci – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • ................................................................. • ................................................................. sporofit paproci – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • ................................................................. • ................................................................. A. B. 11 Zadanie C. (0 –1 p.) Podaj nazw´ sposobu zapylania, do którego przystosowany jest opisany poni˝ej kwiat. Kwiat ten wytwarza barwny okwiat oraz niewiele, doÊç ci´˝kiego, lepkiego py∏ku. .......................................................................................................................................................... grupa a Âwiat bezkr´gowców ............................................... Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 10 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 21 punktów. 1 imi´ i nazwisko ....................... Zadanie klasa (0 –3 p.) Po∏àcz rodzaje tkanek zwierz´cych z ich opisem. tkanka chrz´stna • tkanka nerwowa • tkanka mi´Êniowa g∏adka • • Jej komórki otoczone sà specjalnà os∏onkà, zapewniajàcà szybki przep∏yw informacji. • Sk∏ada si´ z du˝ej iloÊci elastycznej substancji mi´dzykomórkowej, dzi´ki której jest odporna na rozciàganie. • Jej komórki sà wype∏nione du˝ymi kroplami t∏uszczu. • Sk∏ada si´ z pod∏u˝nych komórek, kurczàcych si´ niezale˝nie od naszej woli. 2 Zadanie (0 –3 p.) Wpisz nazw´ przedstawionej na ilustracji formy parzyde∏kowców. Podaj jej dwie charakterystyczne cechy. forma: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . charakterystyczne cechy: 3 • ....................................................................................... • ....................................................................................... Zadanie (0 –1 p.) Przeczytaj uwa˝nie poni˝szy tekst i wpisz nazw´ organizmów, które zosta∏y w nim opisane. ˚yjà w oceanach, morzach i jeziorach. Najcz´Êciej tworzà kolonie, w których trudno odró˝niç pojedyncze osobniki. Majà kszta∏t worka, rurki, kielicha lub bry∏y. Ich cia∏o sk∏ada si´ z wielu komórek luêno u∏o˝onych w galaretowatej substancji. Wi´kszoÊç z nich wytwarza szkielet wewn´trzny, który ludzie wykorzystujà do mycia lub polerowania. .............................................................. 4 Zadanie (0 –2 p.) Wymieƒ dwie cechy p∏aziƒców, które u∏atwiajà im prowadzenie paso˝ytniczego trybu ˝ycia. 5 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie SpoÊród wymienionych poni˝ej cech wybierz i zaznacz trzy, które dotyczà pierÊcienic. A. Ich cia∏o zbudowane jest z segmentów. B. Narzàd oddechowy stanowià tchawki. C. Krew krà˝y w systemie zamkni´tych naczyƒ krwionoÊnych. D. W budowie zewn´trznej mo˝na wyró˝niç g∏ow´, tu∏ów i odw∏ok. E. Posiadajà trzy pary odnó˝y krocznych. F. ObecnoÊç siode∏ka, które bierze udzia∏ w rozmna˝aniu. (0 –3 p.) 6 Zadanie (0 –1 p.) WyjaÊnij, jakie korzyÊci daje nicieniom uk∏ad pokarmowy otwarty z dwóch stron. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 7 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie na kó∏ku biologicznym wykonali doÊwiadczenie. Do dwóch jednakowej wielkoÊci pojemników A i B wsypali ziemi´. W pojemniku B umieÊcili kilkanaÊcie d˝d˝ownic, a nast´pnie do obu pojemników wysadzili po dwie sadzonki fasoli. Pojemniki ustawili na parapecie okiennym i regularnie podlewali. Przez kolejne dni prowadzili obserwacje rosnàcej fasoli. OkreÊl, w którym pojemniku fasola uros∏a wi´ksza i napisz dlaczego. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 8 Zadanie (0 –2 p.) Wymieƒ dwie ró˝nice wyst´pujàce w budowie Êlimaków i g∏owonogów. 9 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –4 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazw´ grupy stawonogów, do której nale˝y przedstawiony na ilustracji organizm oraz jej charakterystyczne cechy. Charakterystyczne cechy Grupa stawonogów: .......................... cz´Êci cia∏a liczba odnó˝y krocznych narzàd oddechowy 10 Zadanie (0 –1 p.) Na ilustracji przedstawiono rozwój owada z przeobra˝eniem zupe∏nym. Podaj nazw´ stadium rozwojowego oznaczonego literà C. D A C .......................................................... B grupa b Âwiat bezkr´gowców ............................................... Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 10 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 21 punktów. 1 imi´ i nazwisko ....................... Zadanie klasa (0 –3 p.) Po∏àcz rodzaje tkanek zwierz´cych z ich opisem. • Budujà jà komórki, które ÊciÊle do siebie przylegajà. tkanka nab∏onkowa • tkanka nerwowa • tkanka mi´Êniowa poprzecznie • prà˝kowana serca 2 • Jej komórki posiadajà dwa rodzaje wypustek: pojedynczà, d∏ugà oraz liczne, krótkie. • Sk∏ada si´ z du˝ej iloÊci elastycznej substancji mi´dzykomórkowej, dzi´ki której jest odporna na rozciàganie. • Jej w∏ókna u∏o˝one sà przestrzennie, tworzàc g´stà sieç i kurczà si´ niezale˝nie od naszej woli. Zadanie (0 –3 p.) Wpisz nazw´ przedstawionej na ilustracji formy parzyde∏kowców. Podaj jej dwie charakterystyczne cechy. forma: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . charakterystyczne cechy: 3 • ....................................................................................... • ....................................................................................... Zadanie (0 –1 p.) Przeczytaj uwa˝nie poni˝szy tekst i wpisz nazw´ organizmów, które zosta∏y w nim opisane. Zwierz´ta te wyst´pujà wy∏àcznie w formie polipa. ˚yjà w morzach, w miejscach ciep∏ych i dobrze naÊwietlonych. Wyst´pujà pojedynczo lub tworzà ogromne kolonie, które stanowià Êrodowisko ˝ycia dla innych organizmów. Polujà na niewielkie skorupiaki, larwy owadów, a nawet drobne ryby. Wytwarzajà trwa∏y szkielet zbudowany ze zwiàzków wapnia, który ludzie wykorzystujà do wyrobu bi˝uterii. .............................................................. 4 Zadanie (0 –2 p.) Wymieƒ dwa przystosowania nicieni do paso˝ytniczego trybu ˝ycia. 5 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie SpoÊród wymienionych ni˝ej cech, wybierz i zaznacz trzy, które dotyczà pierÊcienic. A. Funkcj´ serca pe∏ni naczynie grzbietowe. B. Wiele z nich oddycha ca∏à powierzchnià cia∏a. C. Ostatni segment to siode∏ko. D. Pod worem pow∏okowo-mi´Êniowym znajduje si´ chrz´stny szkielet wewn´trzny. E. Cia∏o sk∏ada si´ z wielu podobnych do siebie pierÊcieni. F. Posiadajà otwarty uk∏ad krwionoÊny. (0 –3 p.) 6 Zadanie (0 –1 p.) WyjaÊnij, jakie korzyÊci daje p∏aziƒcom wytwarzanie ogromnej iloÊci jaj. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 7 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie na kó∏ku biologicznym wykonali doÊwiadczenie. Do dwóch jednakowej wielkoÊci pojemników A i B nasypali ziemi. W jednym z pojemników umieÊcili kilkanaÊcie d˝d˝ownic, a nast´pnie do obu pojemników wysadzili po dwie sadzonki fasoli. Pojemniki ustawili na parapecie okiennym i regularnie podlewali. Przez kolejne dni prowadzili obserwacje rosnàcej fasoli. W pojemniku B fasola by∏a wy˝sza i mia∏a wi´ksze liÊcie ni˝ fasola w pojemniku A. OkreÊl, w którym pojemniku znajdowa∏y si´ d˝d˝ownice i uzasadnij odpowiedê. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 8 Zadanie (0 –2 p.) Wymieƒ dwie ró˝nice wyst´pujàce w budowie Êlimaków i ma∏˝y. 9 • ...................................................................................................................................................... • ...................................................................................................................................................... Zadanie (0 –4 p.) Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazw´ grupy stawonogów, do której nale˝y przedstawiony na ilustracji organizm oraz jej charakterystyczne cechy. Charakterystyczne cechy Grupa stawonogów: .......................... cz´Êci cia∏a liczba odnó˝y krocznych narzàd oddechowy 10 Zadanie (0 –1 p.) Na ilustracji przedstawiono rozwój owada z przeobra˝eniem zupe∏nym. Podaj nazw´ stadium rozwojowego oznaczonego literà B. D A C .......................................................... B grupa a Âwiat kr´gowców ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 18 punktów. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –3 p.) Obrysuj schemat przedstawiajàcy u∏o˝enie narzàdów w ciele bezkr´gowca. Wpisz nazwy uk∏adów oznaczonych cyframi 1 i 2. A. B. 2 1 2 Uk∏ad pokarmowy Uk∏ad pokarmowy 1– 2 ................................................................. 2– ................................................................. Zadanie (0 –2 p.) Podaj nazw´ narzàdu ryby wskazanego na ilustracji i podkreÊl podpunkt opisujàcy jego rol´. A. Stanowi g∏ówne êród∏o nap´du. B. Umo˝liwia p∏ywanie na okreÊlonej g∏´bokoÊci. C. Umo˝liwia rejestrowanie ruchów wody. D. Bierze udzia∏ w pompowaniu wody przez jamy skrzelowe. ............................... 3 Zadanie (0 –1 p.) Od póênej jesieni do wiosny w naszej strefie klimatycznej nie spotyka si´ p∏azów. WyjaÊnij, jaki ma to zwiàzek z ich zmiennocieplnoÊcià. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 4 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie przez kilka dni obserwowali zachowanie 2 jaszczurek zwinek. Terrarium osobnika A znajdowa∏o si´ w pomieszczeniu, w którym temperatura powietrza wynosi∏a 15°C, osobnika B w pomieszczeniu, w którym temperatura powietrza wynosi∏a 22°C. Oba osobniki karmione by∏y tym samym po˝ywieniem i o tych samych porach, oba by∏y zdrowe, a jednak aktywnoÊç jednego z nich by∏a znacznie mniejsza. Napisz, który z nich by∏ mniej aktywny i uzasadnij swojà odpowiedê. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 5 Zadanie (0 –1 p.) Scharakteryzuj budow´ skóry gadów i wyjaÊnij, jakà pe∏ni rol´ w przystosowaniu tych zwierzàt do ˝ycia w Êrodowisku làdowym. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 6 Zadanie (0 –4 p.) Podaj nazwy elementów budowy jaja oznaczonych literami A i B oraz napisz, jakà pe∏nià rol´ w rozwoju zarodkowym ptaka. A– A ................................................................ ................................................................ B– ................................................................ B ................................................................ 7 Zadanie (0 –2 p.) Do ogrodu zoologicznego przywieziono nowe ptaki o bardzo charakterystycznych dziobach. Pracownicy nie znali tych gatunków, wi´c nie wiedzieli, czym je nakarmiç. Przygotowali ró˝ne rodzaje po˝ywienia. Pomó˝ pracownikom ogrodu w doborze w∏aÊciwego pokarmu, ∏àczàc go z odpowiednimi dziobami. surowe mi´so owady ˝yjàce w glebie nasiona szyszek A. 8 B. Zadanie (0 –2 p.) Napisz, jakim rodzajem pokarmu (roÊlinnym czy zwierz´cym) ˝ywi si´ zwierz´, którego uz´bienie przedstawiono na ilustracji. Podaj cech´ tego uz´bienia b´dàcà przystosowaniem do pobierania okreÊlonego pokarmu. .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... 9 Zadanie (0 –2 p.) Na ilustracjach przedstawiono narzàdy wymiany gazowej ró˝nych kr´gowców. a) Obrysuj narzàdy oddechowe karpia. b) Scharakteryzuj obrysowane narzàdy wymiany gazowej. Omów je pod kàtem przystosowania do warunków ˝ycia karpia. A. B. C. D. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... grupa b Âwiat kr´gowców ............................................... imi´ i nazwisko Test, który masz przed sobà, sk∏ada si´ z 9 zadaƒ. Przy ka˝dym poleceniu podano liczb´ punktów mo˝liwà do uzyskania za poprawnà odpowiedê. Za rozwiàzanie ca∏ego testu mo˝esz uzyskaç maksymalnie 18 punktów. 1 ....................... klasa Zadanie (0 –3 p.) Obrysuj schemat przedstawiajàcy u∏o˝enie narzàdów w ciele kr´gowca. Wpisz nazwy uk∏adów oznaczonych cyframi 1 i 2. A. B. 1 2 Uk∏ad pokarmowy Uk∏ad pokarmowy 1 1– 2 ................................................................. 2– ................................................................. Zadanie (0 –2 p.) Podaj nazw´ elementu budowy cia∏a ryby wskazanego na ilustracji i podkreÊl podpunkt opisujàcy jego rol´. A. Stanowi g∏ówne êród∏o nap´du. B. Umo˝liwia p∏ywanie na okreÊlonej g∏´bokoÊci. C. Umo˝liwia rejestrowanie ruchów wody. D. Bierze udzia∏ w pompowaniu wody przez jamy skrzelowe. ...................................... 3 Zadanie (0 –1 p.) W s∏oneczny, letni dzieƒ mo˝esz spotkaç gady wygrzewajàce si´ na s∏oƒcu. WyjaÊnij, jaki ma to zwiàzek z ich zmiennocieplnoÊcià. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 4 Zadanie (0 –1 p.) Uczniowie przez kilka dni obserwowali zachowanie 2 ropuch zielonych. Terrarium jednego osobnika znajdowa∏o si´ w pomieszczeniu, w którym temperatura powietrza wynosi∏a 15°C, drugiego w pomieszczeniu, w którym temperatura powietrza wynosi∏a 22°C. Oba osobniki karmione by∏y tym samym po˝ywieniem i o tych samych porach, oba by∏y zdrowe, a jednak aktywnoÊç osobnika A by∏a znacznie mniejsza. Napisz, w którym terrarium znajdowa∏ si´ osobnik A i uzasadnij swojà odpowiedê. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 5 Zadanie (0 –1 p.) Scharakteryzuj budow´ skóry p∏azów i wyjaÊnij, jakà pe∏ni rol´ w przystosowaniu tych zwierzàt do ˝ycia w Êrodowisku làdowym. .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 6 Zadanie (0 –4 p.) Podaj nazwy elementów budowy jaja oznaczonych literami A i B oraz napisz, jakà pe∏nià rol´ w rozwoju zarodkowym ptaka. A– B ................................................................. ....................................................................... B– ................................................................. ....................................................................... A 7 Zadanie (0 –2 p.) Do ogrodu zoologicznego przywieziono nowe ptaki, o bardzo charakterystycznych dziobach. Pracownicy nie znali tych gatunków, wi´c nie wiedzieli, czym je nakarmiç. Przygotowali ró˝ne rodzaje po˝ywienia. Pomó˝ pracownikom ogrodu w doborze w∏aÊciwego pokarmu, ∏àczàc go z odpowiednimi dziobami. surowe mi´so nasiona szyszek roÊliny wydobywane spod wody A. 8 B. Zadanie (0 –2 p.) Napisz, jakim rodzajem pokarmu (roÊlinnym czy zwierz´cym) ˝ywi si´ zwierz´, którego uz´bienie przedstawiono na ilustracji. Podaj cech´ tego uz´bienia b´dàcà przystosowaniem do pobierania okreÊlonego pokarmu. ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... 9 Zadanie (0 –2 p.) Na ilustracjach przedstawiono narzàdy wymiany gazowej ró˝nych kr´gowców. a) Obrysuj narzàdy oddechowe go∏´bia. b) Scharakteryzuj obrysowane narzàdy wymiany gazowej. Omów je pod kàtem przystosowania do warunków ˝ycia go∏´bia. A. B. C. D. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Klucz odpowiedzi ab Biologia – nauka o ˝yciu Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. II 2 komórka nab∏onka, tkanka nab∏onkowa, ˝o∏àdek, uk∏ad pokarmowy, organizm komórka mi´Êniowa, tkanka mi´Êniowa, serce, uk∏ad krwionoÊny, organizm za wpisanie wyrazów w prawid∏owej kolejnoÊci – 1 p. 2. I1 cytologia genetyka za podanie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 3. I1 C B za wybranie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 4. II 2 wiersz 1: chloroplast; wiersz 2: zabezpiecza komórk´ przed niekorzystnym wp∏ywem Êrodowiska; wiersz 3: jàdro komórkowe; wiersz 4: magazynuje wod´, sole mineralne oraz niepotrzebne substancje; wiersz 5: rybosomy wiersz 1: wodniczka; wiersz 2: rybosomy; wiersz 3: bierze udzia∏ w procesie uwalniania energii; wiersz 4: przechowuje i modyfikuje bia∏ka; wiersz 5: jàdro komórkowe za prawid∏owe wype∏nienie ka˝dej rubryki – 1 p.; razem – 5 p. 5. II 2 komórka bakteryjna komórka grzyba za prawid∏owe ustalenie rodzaju komórki – 1 p. 6. II 2 A. komórka grzyba; B. komórka roÊlinna – np. obecnoÊç chloroplastów w komórce roÊlinnej / brak chloroplastów w komórce grzyba – np. obecnoÊç kilku jàder komórkowych w komórce grzyba / obecnoÊç jednego jàdra komórkowego w komórce roÊlinnej A. komórka bakterii; B. komórka zwierz´ca – np. obecnoÊç Êciany komórkowej w komórce bakterii / brak Êciany komórkowej w komórce zwierz´cej – np. wyst´powanie jàdra komórkowego w komórce zwierz´cej / brak jàdra komórkowego w komórce bakterii za ka˝dà prawid∏owo podpisanà komórk´ – 1 p.; za prawid∏owe podanie ka˝dej ró˝nicy – 1 p.; razem – 4 p. 7. I1 A C za wybranie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 8. II 1 I1 mitochondrium, wytwarza energi´ niezb´dnà do ˝ycia komórki chloroplast, jest miejscem zachodzenia procesu fotosyntezy za prawid∏owe nazwanie organellum – 1 p., za prawid∏owe okreÊlenie jego funkcji – 1 p.; razem – 2 p. Kryterium punktowania wersja a wersja b 9. II 2 A B za wybranie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 10. II 2 zwierz´ca, roÊlinna, grzyba roÊlinna, bakterii, grzyba za prawid∏owe podkreÊlenie ka˝dej z komórek – 1 p.; razem – 3 p. 11. I1 gatunki, rodziny, rzàd rz´dy, typy, królestwo za prawid∏owe wstawienie ka˝dego z wyrazów – po 1 p.; razem – 3 p. Proponowane kryteria oceniania Przedzia∏ Ocena 0–30% niedostateczna 31–50% dopuszczajàca 51–70% dostateczna 71–80% dobra 81–95% bardzo dobra 96–100% celujàca ab Klucz odpowiedzi JednoÊç i ró˝norodnoÊç organizmów Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. I1 II 2 samo˝ywnoÊç polega na wytwarzaniu przez organizmy zwiàzków organicznych (pokarmu) z wody i dwutlenku w´gla; np. roÊliny, sinice, niektóre bakterie cudzo˝ywnoÊç polega na pobie- za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p., raniu z otoczenia gotowych za prawid∏owe podanie przyk∏adu – 1 p.; zwiàzków organicznych razem – 2 p. (pokarmu); np. zwierz´ta, grzyby 2. II 2 oddychanie uwalnianie z po˝ywienia energii za prawid∏owà odpowiedê – 1 p. niezb´dnej do ˝ycia 3. II 2 np. êród∏o energii, materia∏ np. poruszanie si´, zdobywanie zapasowy, materia∏ budulcowy po˝ywienia, rozmna˝anie si´, wzrost, transport substancji mi´dzy komórkami za prawid∏owe podanie ka˝dego ze sposobów – po 1 p.; razem – 2 p. 4. II 2 wiersz 1: np. wilk; chwyta i zabija ofiar´ (pokarm mi´sny); wiersz 2: np. grzyby; rozk∏adajà martwà materi´ organicznà wiersz 1: np. pch∏a; pobiera gotowe sk∏adniki pokarmowe z cia∏a ˝ywiciela; wiersz 2: np. krowa; pobiera pokarm roÊlinny za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dej rubryki w tabeli – po 1 p.; razem – 4 p. 5. II 2 tlenowe: wiersz 1 beztlenowe: wiersz 2, 3 tlenowe: wiersz 1, 3 beztlenowe: wiersz 2 za ka˝de prawid∏owe zaznaczenie cechy – po 1 p.; razem – 3 p. 6. III 1 oddychanie beztlenowe / fermentacja nagromadzeniem kwasu mlekowego za prawid∏owe wskazanie procesu – 1 p. 7. III 4 pobierajà w nocy tlen do oddychania produkujà w dzieƒ tlen niezb´dny nam do oddychania za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. 8. II 2 Zwiàzki powstajàce w procesie Zwiàzki powstajàce w procesie za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. fotosyntezy sà wykorzystywane oddychania sà wykorzystywane podczas oddychania. w procesie fotosyntezy. 9. I1 II 2 pàczkowanie; nowy osobnik powstaje z uwypuklenia organizmu macierzystego; nowy osobnik mo˝e byç po∏àczony z organizmem macierzystym lub od∏àczyç si´, tworzàc koloni´ rozmna˝anie przez zarodniki; organizm potomny powstaje z zarodnika wytworzonego przez organizm macierzysty; du˝a iloÊç zarodników za prawid∏owe nazwanie formy rozmna˝ania – 1 p., za prawid∏owe wypisanie ka˝dej z cech – po 1 p.; razem – 3 p. 10. I1 A C za prawid∏owe wybranie odpowiedzi – 1 p. 11. IV 1 Wymiana materia∏u genetycznego, która nast´puje przy rozmna˝aniu p∏ciowym, zwi´ksza szans´ na prze˝ycie potomstwa w zmieniajàcych si´ warunkach Êrodowiska. Nie zachodzi wówczas potrzeba za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. wymiany materia∏u genetycznego, która zwi´ksza szans´ na prze˝ycie potomstwa w zmieniajàcych si´ warunkach Êrodowiska. Rozmna˝anie bezp∏ciowe jest ∏atwiejsze ni˝ p∏ciowe. Kryterium punktowania wersja a wersja b Klucz odpowiedzi ab Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. I1 wpisuje kolejno: B, W, W, B wpisuje kolejno: W, W, B, B 2. III 4 np. wywo∏ujà choroby; powodujà psucie si´ (gnicie) produktów spo˝ywczych np. sà wykorzystywane w prze- za prawid∏owe podanie ka˝dego myÊle spo˝ywczym; pomagajà z argumentów – po 1 p.; razem – 2 p. roÊlino˝ercom trawiç pokarm; wytwarzajà witaminy 3. II 2 choroba wrzodowa, gruêlica, angina AIDS, ˝ó∏taczka, odra 4. I1 wiersz 1: pantofelek; pierwotniaki; wiersz 2: glony; jego Êciana komórkowa ma postaç pancerzyka z∏o˝onego z wieczka i denka; wiersz 3: zarodziec malaryczny; wiersz 4: glony; porusza si´ ruchem pe∏zakowatym, przelewajàc zawartoÊç komórki wiersz 1: posiada b∏on´ ∏àczàcà za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dej wiç z komórkà, która u∏atwia komórki tabeli – po 1 p.; razem – 7 p. poruszanie si´ we krwi ˝ywiciela; wiersz 2: pierwotniaki; ameba; wiersz 3: pierwotniaki; jest organizmem cudzo˝ywnym; porusza si´ za pomocà rz´sek; wiersz 4: glony; euglena 5. III 1 B D za zaznaczenie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 6. II 1 II 2 wodniczka pokarmowa trawi zdobyty pokarm wodniczka t´tniàca usuwa nadmiar wody i szkodliwe produkty przemiany materii za prawid∏owe podanie nazwy – 1 p., za prawid∏owe okreÊlenie funkcji – 1 p.; razem – 2 p. 7. II 2 C A za zaznaczenie prawid∏owej odpowiedzi – 1 p. 8. II 1 II 2 pàczkowanie; np. dro˝d˝e rozmna˝anie przez zarodniki; np. kropidlak za prawid∏owe nazwanie sposobu rozmna˝ania – 1 p., za prawid∏owe podanie przyk∏adu – 1 p.; razem – 2 p. 9. II 2 np. stanowià pokarm, wykorzystywane sà do wyrobu ciast, produkcji serów, sà stosowane w medycynie np. rozk∏adajà szczàtki organi- za prawid∏owà odpowiedê – 2 p. zmów, u˝yêniajà gleb´ i stanowià pokarm dla innych organizmów 10. II 1 II 2 glon; grzyb otrzymuje od glonu grzyb; glon otrzymuje od grzyba za prawid∏owe nazwanie organizmu wod´ z solami mineralnymi pokarm – 1 p., za prawid∏owe podanie korzyÊci – 1 p.; razem – 2 p. 11. III 4 w okolicy jest czyste powietrze / brak zanieczyszczeƒ powietrza Kryterium punktowania wersja a wersja b w okolicy powietrze jest zanieczyszczone za ka˝dà prawid∏owà odpowiedê – po 1 p.; razem – 4 p. za ka˝de prawid∏owe podkreÊlenie – po 1 p.; razem – 3 p. za prawid∏owà odpowiedê – 1 p. Klucz odpowiedzi ab Âwiat roÊlin Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. I1 wpisuje kolejno: P, F, P wpisuje kolejno: P, P, F 2. II 2 wiersz 1: zachodzi w nim fotosynteza; wiersz 2: komórki martwe, wype∏nione powietrzem, ÊciÊle przylegajàce do siebie; wiersz 3: ∏yko wiersz 1: komórki cienkoÊcienne za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dego z du˝ymi wodniczkami; wiersz wiersza w tabeli – po 1 p.; razem – 3 p. 2: skórka; wiersz 3: transportuje wod´ i sole mineralne 3. II 1 II 2 strefa w∏oÊnikowa; pobieranie wody i soli mineralnych; miejsce specjalizacji komórek strefa korzeni bocznych; utrzymywanie roÊliny w pod∏o˝u za podanie prawid∏owej nazwy – 1 p., za prawid∏owe podanie roli – 1 p.; razem – 2 p. 4. III 1 czàsteczki wody przemieszczajà si´ z gleby do w∏oÊników na zasadzie osmozy (z roztworu o ni˝szym st´˝eniu do roztworu o st´˝eniu wy˝szym) wi´ksze st´˝enie roztworu w glebie ni˝ w komórkach w∏oÊników powoduje przemieszczanie si´ czàsteczek wody z gleby do w∏oÊników na zasadzie osmozy za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. 5. II 2 np. du˝a powierzchnia blaszki liÊciowej, komórki skórki przezroczyste, obecnoÊç aparatów szparkowych np. obecnoÊç mi´kiszu asymila- za prawid∏owe wypisanie ka˝dej z cech cyjnego, przestrzenie mi´dzy– po 1 p.; razem – 2 p. komórkowe w mi´kiszu gàbczastym 6. II 1 II 2 system wiàzkowy; wiàzka jed- system palowy; pojedynczy nakowych cienkich korzeni korzeƒ g∏ówny, od którego przybyszowych odchodzà korzenie boczne za prawid∏owe nazwanie systemu – 1 p., za prawid∏owà charakterystyk´ – 1 p.; razem – 2 p. 7. II 2 a) magazynowanie substancji pokarmowych; b) poch∏anianie wody z powietrza w postaci pary wodnej lub deszczu a) przymocowanie roÊliny do pod∏o˝a; b) dostarczanie powietrza do systemu korzeniowego roÊlin ˝yjàcych na terenach podmok∏ych za prawid∏owe podanie ka˝dej z funkcji – po 1 p.; razem – 2 p. 8. III 4 Pan X nie usunà∏ pàka wierzcho∏kowego, który wytwarza substancje hamujàce rozwój p´dów bocznych. Pan Y usunà∏ pàk wierzcho∏kowy, co pobudzi∏o pàki boczne do wytwarzania bocznych odga∏´zieƒ. za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. 9. IV 1 IV 2 jak / czy Êwiat∏o wp∏ywa na kierunek wzrostu p´du? Êwiat∏o wp∏ywa na kierunek wzrostu p´du / p´d roÊnie w kierunku Êwiat∏a za prawid∏owe sformu∏owanie pytania / wniosku – 1 p. 10. II 1 II 2 B; np. postaç ulistnionej ∏ody˝ki, przymocowanej do pod∏o˝a chwytnikami, wytwarza organy p∏ciowe, samo˝ywny; A; np. kszta∏t sercowatej blaszki, zielony, przyczepiony do pod∏o˝a chwytnikami, krótkotrwa∏y A; np. kszta∏t sercowatej blaszki, zielony, przyczepiony do pod∏o˝a chwytnikami, krótkotrwa∏y C; np. trwa∏a roÊlina, ∏odyga w postaci k∏àcza, du˝e blaszki liÊciowe, na spodzie liÊci zarodnie za prawid∏owe odszukanie gametofitów – po 1 p., za prawid∏owe podanie ka˝dej cechy – 1 p.; razem – 6 p. 11. I1 wiatropylnoÊç owadopylnoÊç za prawid∏owe nazwanie – 1 p. Kryterium punktowania wersja a wersja b za prawid∏owe zaznaczenie ka˝dego z trzech zdaƒ – po 1 p.; razem – 3 p. Klucz odpowiedzi ab Âwiat bezkr´gowców Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. I1 tkanka chrz´stna – Sk∏ada si´ z du˝ej iloÊci elastycznej substancji mi´dzykomórkowej, dzi´ki której jest odporna na rozciàganie. tkanka nerwowa – Jej komórki otoczone sà specjalnà os∏onkà, zapewniajàcà szybki przep∏yw informacji. tkanka mi´Êniowa g∏adka – Sk∏ada si´ z pod∏u˝nych komórek, kurczàcych si´ niezale˝nie od naszej woli. tkanka nab∏onkowa – Budujà jà za prawid∏owe dobranie ka˝dej pary komórki, które ÊciÊle do siebie – po 1 p.; razem – 3 p. przylegajà. tkanka nerwowa – Jej komórki posiadajà dwa rodzaje wypustek: pojedynczà, d∏ugà oraz liczne, krótkie. tkanka mi´Êniowa poprzecznie prà˝kowana serca – Jej w∏ókna u∏o˝one sà przestrzennie, tworzà g´stà sieç i kurczà si´ niezale˝nie od naszej woli. 2. I1 II 1 meduza; np. kszta∏t parasola, otwór g´bowy po spodniej stronie cia∏a polip; np. kszta∏t worka, do pod- za prawid∏owe okreÊlenie formy – 1 p., ∏o˝a przymocowany stopà, za prawid∏owe podanie ka˝dej cechy otwór g´bowy na szczycie cia∏a – po 1 p.; razem – 3 p. 3. II 1 gàbki koralowce 4. II 2 sp∏aszczenie cia∏a, obecnoÊç narzàdów czepnych, brak uk∏adów: krwionoÊnego, oddechowego (oddychanie beztlenowe), pokarmowego (wch∏aniajà strawiony pokarm ca∏à powierzchnià cia∏a), obojnactwo, silny rozwój uk∏adu rozrodczego pokrycie cia∏a grubym oskórza ka˝dà prawid∏owà cech´ – po 1 p.; kiem, brak uk∏adów krwionorazem – 2 p. Ênego i oddechowego (oddychanie beztlenowe), du˝a produkcja jaj 5. I1 A, C, F A, B, E 6. III 1 umo˝liwia bardzo sprawne zwi´ksza szans´ choç cz´Êci jaj przetwarzanie pokarmu – na dostanie si´ do cia∏a odpoumo˝liwia pobieranie kolejwiedniego ˝ywiciela nych porcji pokarmu, mimo ˝e resztki pokarmowe z poprzednich porcji nie zosta∏y jeszcze usuni´te 7. IV 1 Fasola uros∏a wi´ksza w pojemniku B. D˝d˝ownice u˝yêni∏y gleb´, ulepszajàc tym samym warunki rozwoju roÊlin. D˝d˝ownice znajdowa∏y si´ za udzielenie prawid∏owej odpowiedzi w pojemniku B. U˝yênia∏y gle- – 1 p. b´, dzi´ki czemu fasola mia∏a lepsze warunki rozwoju i uros∏a wi´ksza. 8. II 2 np. u Êlimaków wyst´puje noga, a u g∏owonogów ramiona; u Êlimaków muszla jest spiralnie zwini´ta i wyst´puje na zewnàtrz cia∏a, a u g∏owonogów muszla ma postaç p∏ytki zag∏´bionej w ciele np. u Êlimaków wyst´puje noga, za prawid∏owe podanie ka˝dej z cech a u ma∏˝y – nie; muszla Êlima– po 1 p.; razem – 2 p. ków jest jednocz´Êciowa, a u ma∏˝y sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci 9. II 1 II 2 paj´czaki; g∏owotu∏ów, odw∏ok; 4 pary / 8; p∏ucotchawki owady; g∏owa, tu∏ów, odw∏ok; 3 pary / 6; tchawki za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dego wiersza tabeli – po 1 p.; razem – 4 p. 10. II 1 larwa poczwarka za prawid∏owe podanie nazwy – 1 p. Kryterium punktowania wersja a wersja b za prawid∏owe nazwanie organizmów – 1 p. za prawid∏owe wybranie ka˝dej z cech – po 1 p.; razem – 3 p. za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. Klucz odpowiedzi ab Âwiat kr´gowców Oczekiwana odpowiedê Nr zad. Standard wymagaƒ 1. II 1 I1 A; 1 – szkieletowy, 2 – krwionoÊny B; 1 – nerwowy, 2 – szkieletowy za prawid∏owy wybór schematu – 1 p., za prawid∏owe nazwanie ka˝dego z uk∏adów – po 1 p.; razem – 3 p. 2. I1 II 1 linia boczna; C pokrywy skrzelowe; D za prawid∏owe nazwanie narzàdu – 1 p., za prawid∏owe podkreÊlenie roli – 1 p.; razem – 2 p. 3. III 1 Temperatura ich cia∏a jest uzale˝niona od temperatury otoczenia. Zimà zapadajà w stan hibernacji (obni˝ajà temperatur´ cia∏a, oddychajà wolniej, nie od˝ywiajà si´, ˝yjà kosztem zgromadzonego t∏uszczu), gdy˝ temperatura jest za niska, aby mog∏y byç aktywne Temperatura ich cia∏a zale˝y za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. od temperatury otoczenia, wi´c wygrzewajà si´ na s∏oƒcu, aby jà podwy˝szyç. Dzi´ki temu wzrasta tempo przemiany materii i mogà byç bardziej aktywne, np. szybciej si´ poruszajà 4. IV 1 Mniej aktywny by∏ osobnik A; aktywnoÊç gadów zale˝y od temperatury ich cia∏a, a temperatura ich cia∏a zale˝y od temperatury otoczenia. W ni˝szej temperaturze gady sà mniej aktywne. Osobnik A znajdowa∏ si´ w ter- za prawid∏owy wniosek – 1 p. rarium, w którym by∏o 15°C. AktywnoÊç gadów zale˝y od temperatury ich cia∏a, a temperatura ich cia∏a zale˝y od temperatury otoczenia. W ni˝szej temperaturze gady sà mniej aktywne. III 1 gruba, pokryta suchym, stwardnia∏ym naskórkiem, zapobiega parowaniu wody i chroni organizm przed wyschni´ciem pokryta Êluzem zabezpieczajà- za prawid∏owe wyjaÊnienie – 1 p. cym przed wysychaniem; dobrze ukrwiona i zaopatrzona w liczne pory, co pozwala na pobieranie tlenu i wody ze Êrodowiska; komórki barwnikowe umo˝liwiajà maskowanie si´ 6. II 1 II 2 A – skr´tki bia∏kowe, utrzymujà zarodek we w∏aÊciwym po∏o˝eniu; B – ˝ó∏tko, dostarcza zarodkowi substancji od˝ywczych A – bia∏ko, zapewnia zarodkowi Êrodowisko wodne; B – skorupka, zapewnia ochron´ przed urazami i chroni przed wyschni´ciem za prawid∏owe nazwanie ka˝dego z elementów jaja – po 1 p., za prawid∏owe podanie ka˝dej z ról – po 1 p.; razem – 4 p. 7. II 1 A – owady ˝yjàce w glebie; B – surowe mi´so A – roÊliny wydobywane spod wody; B – nasiona szyszek za prawid∏owe dobranie dzioba do ka˝dego z pokarmów – po 1 p.; razem – 2 p. 8. II 1 II 2 pokarm zwierz´cy; silnie rozwini´te k∏y, z´by trzonowe o ostrych kraw´dziach pokarm roÊlinny; brak k∏ów, sie- za prawid∏owe okreÊlenie pokarmu kaczy górnych, du˝e i szerokie – 1 p.; za prawid∏owe wypisanie cechy z´by przedtrzonowe i trzonowe – 1 p.; razem – 2 p. 9. II 1 II 2 III 1 a) A b) narzàdy wymiany gazowej w jamie skrzelowej, skrzela op∏ukiwane wodà (silnie unaczynione blaszki skrzelowe, dzi´ki czemu ∏atwo pobierajà tlen z wody) a) C za prawid∏owe obrysowanie narzàdów b) p∏uca p´cherzykowate po∏à- – 1 p., za prawid∏owe scharakteryzowaczone z workami powietrzny- nie – 1 p.; razem – 2 p. mi, zapewniajàcymi sta∏y dop∏yw Êwie˝ego powietrza do p∏uc, powierzchnia wymiany gazowej ukryta wewnàtrz cia∏a, aby nie wysch∏a. 5. Kryterium punktowania wersja a wersja b
