Rozdział IV Interpretacja i przedstawianie wyników własnych badań 1. Organizacja badań charakterystyczne grupy terenu badań. Podczas pracy w domu opieki zainteresował mnie, fakt że mieszkańcy tego domu często zażywają samodzielnie leki. Najczęściej są one dostarczane przez rodzinę, lub też kupowane przez osoby postronne. Czasami miałam wrażenie, że nie ma wyraźnej przyczyny zażywania tych środków. Dlatego też zainteresował mnie ten temat i postanowiłam, że w mojej pracy magisterskiej skupię się nad badaniem tego zjawiska. W związku z powyższym przeprowadzono badanie ankietowe wśród mieszkańców jednego z Domów Opieki Społecznej w Krakowie. Wybrana do badania populacja to 98 osób, będących mieszkańcami ww. domu opieki. Badanie przeprowadzono za pomocą metody sondażu diagnostycznego, przy użyciu opracowanego kwestionariusza ankiety (ANKIETA załącznik nr 1). Kwestionariusz ankiety składał się z krótkiego wprowadzenia określającego cel badań, zapewnienia o anonimowości badania, instrukcji wypełnienia oraz sposobu wykorzystania danych. Ankieta podzielona była na dwie części. Pierwsza część obejmowała dane respondentów i zawierała 5 pytań zamkniętych, które pozwoliły na scharakteryzowanie badanej populacji. Pozostała część ankiety dotyczyła stosowania leków przeciwbólowych i zawierała 21 pytań zamkniętych. Badanie przeprowadzono w okresie od września do października 2019 roku , w którym przekazano respondentom 98 kwestionariuszy ankiet. Odsetek zwrotu wypełnionych ankiet był na wysokim poziomie i wynosił 98%. Analizując I część ankiety należy zauważyć, że proporcja badanych mężczyzn i kobiet była na podobnym poziomie. W badaniu wzięło udział 43% kobiet oraz 50% mężczyzn, natomiast 5% badanych nie zaznaczyło odpowiedzi na pytanie dotyczące płci. Wyniki przedstawiono na wykresie 1. Wykres 1: Rozkład płci respondentów [%] brak zaznaczo nej płci 5% mężczyźn i 44% kobiety 51% Wśród ankietowanych największą grupę (39%) stanowiły osoby w wieku powyżej 60 roku życia, kolejną grupą byli mieszkańcy w wieku 46-60 lat i stanowili( 37%) populacji, natomiast najmniejszą grupą (17%) byli respondenci w przedziale wiekowym 25-45 lat. Około( 5%) osób nie udzieliło informacji na temat wieku. Zestawione wyniki przedstawiono na wykresie 2. Wykres 2: Rozkład wiekowy respondentów [%] Pod względem wykształcenia najwięcej respondentów ma wykształcenie zawodowe (49%), natomiast( 31%) badanych osób ma wykształcenie podstawowe,( 15%) badane populacji stanowiły osoby ze średnim wykształceniem,( 5%) mieszkańców miało wykształcenie wyższe. Wyniki przedstawiono na wykresie 3. Wykres 3: Rozkład wykształcenia [%] Licencjat 0% Średnie 15% Wyższe 5% Podstawowe 31% Zawodowe 49% Pod względem czasu przebywania w domu opieki największą grupę stanowiły osoby mieszkające powyżej 5 lat (45%) , powyżej 10 lat (26%), powyżej 2 lat (18 %), natomiast( 9%) osób udzieliło odpowiedzi, że przebywa w domu opieki od 0-2 lat. Wyniki przedstawiono na wykresie 4. Wykres 4: Rozkład długości przebywania w domu opieki [%] >10 lat >5 lat >2 lat 0-2 lata 0 20 40 60 Po względem oceny własnego stanu zdrowia respondenci określają jako średni (40%), dobry (29%),zły (23%),bardzo dobry((4%),bardzo zły(4%). Nawet pacjenci, którzy czują się bardzo dobrze - czasami odczuwają dolegliwości bólowe. W myśl potocznego powiedzenia „Nie boli - nie żyjesz.” Rozkład procentowy przedstawiono na wykresie 5. Wykres 5: Ocena samopoczucia respondentów [%] Wykres 4: Ocena samopoczucia respondentów.% Częstotliwość występowania doleglowości bólowych w przeważającej większości to dolegliwości występujące raz w tygodniu. dobry 2. Analiza wyników Większość,( 83% )badanych mieszkańców odczuwa dolegliwości bólowe, z których (44% )odczuwa je raz w tygodniu, natomiast( 24%) kilka razy w tygodniu,( 13%) kilka razy w roku, a( 17%) nawet rzadziej. Aż (15%) badanych osób nie zgłosiło w ogóle dolegliwości bólowych. Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 6 oraz wykresie 7. Wykres 6: Ocena dolegliwości bólowych [%] NIE 25% TAK 75% Wykres 7: Częstotliwość występowania dolegliwości bólowych [%] rzadziej kilka/rok kilka/ mies raz w tyg. Dolegliwości występujące w przedstawionej częstotliwości to głównie bóle głowy (31%), kręgosłupa (23%) i inne miejsca np. bóle kończyn dolnych (16%). Respondenci zgłosili również bóle zębów w( 13%) oraz brzucha (11%), sporadycznie występowały bóle gardła u (4%) badanych. Rodzaj odczuwania bólu zależy również od jego lokalizacji. Zestawienie wyników przedstawiono na wykresie 8. Wykres 8: Miejsce odczuwania bólu [%] inne kręgosłup brzuch zęby gardło głowa Rodzaj odczuwanego bólu respondenci najgęściej odczuwają tępy ból (28%) oraz rwący (22%) , pulsacyjny (18%) i kłujący (10%) Najrzadziej występującym rodzajem bólu był ból jednolity(8%) oraz opasający i ciągły wskazany przez( 6%) badanych. Otrzymane wyniki przedstawiono na poniższym wykresie 9. Wykres 9. Rodzaj odczuwanego bólu [%] jednolity ciągły opasający rwący pulsacyjny kłujący tępy 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% W ankiecie zapytano respondentów o ilościowe określenie bólu w skali VAS. Skala bólu przedstawiona w badaniu wg skali VAS. Aż (29,58 %) odczuwa ból w granicach od 7-10 w danej skali, (42,85 %) odczuwa ból w granicach 4-6 natomiast (27,56 %) w skali 0-3. Zestawione wyniki przedstawiono na poniższym wykresie 10. Wykres 10: Ból w skali VAS deklarowany przez ankietowanych [%] badanych bół występuje tylko w dzień , natomiast w przypadku (31 %) U ( 50%) mieszkańców pojawia się w nocy.( 17%) respondentów wskazało, że ból utrzymuje się zarówno w dzień jak i w nocy. Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 11. Wykres 11: Pora w jakiej występuje ból deklarowana przez ankietowanych [%] Dzień i noc Noc Dzień 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Ankietowani zapytani czy konsultują zażywanie leków z lekarzem w( 73%), odpowiedzieli twierdząco,(25%), że nie. Otrzymane odpowiedzi zobrazowano na wykresie 12. Wykres 12. Konsultowanie leków przez ankietowanych [%] Nie Tak 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% Każdy z ankietowanych odpowiedział na pytanie „Jak postępuje w przypadku pojawienia się bólu?” . Najwięcej ankietowanych (39%) udzieliło odpowiedzi, że konsultuje się z lekarzem, (37% )badanych bierze leki przeciwbólowe bez recepty,( 15%) respondentów leczy się domowymi sposobami, natomiast( 7%) stosuje inne metody leczenia. Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 13. Wykres 13. Sposób postępowania w przypadku występowania bólu u ankietowanych Stosuje inne metody Konsultuje się z lekarzem Stosuję domowe sposoby Stosuje leki bez recepty 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% Najczęściej stosowanym lekiem przez badanych mieszkańców domu opieki jest Paracetamol (39%), natomiast (18%) osób udzieliło odpowiedzi, że stosuje Ibuprofen, Mniejsza ilość badanych stosuje Ketanol (16%), Pyralginę (14%) oraz (11%) zażywa inne leki, np. Nimesil, Zaldiar. Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 14. Wykres 14 . Rodzaje leków przeciwbólowych zażywanych przez ankietowanych Inne Ketonal Ibuprofen Pygalginum Paracetamol 5,00% przez 10,00% 15,00% domu 20,00% 30,00% części 35,00%leki bez 40,00% Leki 0,00% przyjmowane mieszkańców opieki25,00% to w znacznej recepty łatwo dostępne dla każdego chorego. Zażywanie leków jest ściśle związane z interakcjami leków z różnymi substancjami np. płynami, którymi są popijane. Największa ilość badanych osób popija leki wodą (65%), mniej bo (21%) popija herbatą,( 8%) kawą natomiast innych płynów używa (5%) badanych, np. sokiem pomarańczowym. Zestawienie otrzymanych wyników zaprezentowano na wykresie 15. Wykres 15 . Rodzaj napoju jakim ankietowani popijają zażywane leki inne herbata kawa woda 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% W ankiecie respondenci określili skuteczność stosowanych środków przeciwbólowych. Badania w( 69%) wskazują, że stosowane przez nich leki są skuteczne, natomiast u (7 %) nie było takiego efektu , a ( 22 %) odpowiedziało- nie wiem Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 16. Wykres 16 . Skuteczność zażywanych leków deklarowana przez ankietowanych Nie wiem Nie działają skutecznie Tak, działają skutecznie 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% Respondenci odpowiedzieli również na pytanie dotyczące czasu reakcji na lek i efekt poprawy samopoczucia. Prawie połowa badanych(49%) wskazała, że po 1 godzinie odczuwa poprawę samopoczucia,( 28%) mieszkańców domu opieki osiąga taki efekt dopiero po kilku godzinach od podania leku, natomiast aż( 21%) nie odczuwa poprawy swojego stanu. Wyniki przedstawiono na wykresie 17. Wykres 17 . Czas w jakim ankietowani odczuwają ulgę po zażyciu leków nie odczuwam ulgi po zażyciu po kilku godzinach Po 1 h od zażycia 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% 45,00% 50,00% Badanym mieszkańcom domu opieki zadano również pytanie dotyczące znajomości innych, niefarmakologicznych sposobów radzenia sobie z bólem. Większość ankietowanych ,czyli (62%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej, natomiast (36 %) nie zna innych sposobów walki z bólem. Wyniki przedstawiono na wykresie 18. Wykres 18 . Znajomość innych sposobów radzenia sobie z bólem NIE 38% TAK 62% W celu określenia sposobów radzenia sobie z bólem zadano respondentom pytanie dotyczące podejmowanych działań przynoszących ulgę w pojawiającym się bólu. Pytanie to również było pytaniem kontrolnym i miało na celu weryfikację wiarygodności udzielanych odpowiedzi na pytanie 19. Największa ilość odpowiedzi dotyczyła stosowania leków (26%) oraz sen (21%), najmniej odpowiedzi udzielono w zakresie aktywności sportowej (ćwiczenia relaksacyjne i spacer). Zestawienie otrzymanych wyników zaprezentowano na wykresie 19. Wykres Stosowanie 19. innych metod łagodzenia bólu deklarowana przez ankietowanych inne masaż leki ćwiczenia relaksacyjne szklanaka kawy zimne okłady sen spacer Respondenci określili również skutki uboczne jakie występują u nich po zastosowaniu leku przeciwbólowego. Najwięcej osób badanych (41%) nie zwróciło uwagi w tym zakresie, natomiast (37%) nie miało żadnych skutków ubocznych, wystąpiły one jednak u jedynie( 10%) badanych,(10%) nie miało zdania Wyniki zobrazowano na wykresie 20. Wykres 20 . Występowanie skutków ubocznych u respondentów trudno powiedzieć nie zwróciłem uwagi nie tak Ankietowani, u których wystąpiły skutki uboczne udzielili również odpowiedzi co robili w takiej sytuacji. Największa ilość badanych zgłosiła się do lekarza (15%), natomiast pomimo wystąpienia skutków ubocznych (9%) nadal stosowało lek. Wyniki przestawnio na wykresie 21. Wykres 21 . Zachowanie przy zaobserwowanych skutkach ubocznych nie dotyczy Zgłosiłem się do lekarza Stosowałem nadal Zaprzestał stosowania Stosowane leki najczęściej kupowane są we własnym zakresie przez mieszkańców domu opieki społecznej (33%), a także podawane przez pielęgniarki (42%). Rodzina dostarczała leki (10%) podopiecznym. Otrzymane wyniki przedstawiono na wykresie 22. Wykres 22 . Źródło pozyskiwania leków przeciwbólowych inne od pielęgniarki od rodziny własny zakup Na pytanie „Czy zdarza, że w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych stosujesz substancje inne niż leki przeciwbólowe lub celowo zmieniasz dawki leków przeciwbólowych ?” (62%) badanych odpowiedziało nie (36%) odpowiedziało twierdząco. Wyniki w tym zakresie przedstawia wykres 23. Wykres 23 . Stosowanie innych środków uśmierzających ból i zmiana dawek nie tak Ostatecznie ankietowani w (69%) stwierdzili, że leki poprawiły jakość ich życia,(29%), że nie co zobrazowano na wykresie 24. Wykres 24. Poprawa jakości życia po zastosowaniu leków przeciwbólowych nie tak Na podstawie otrzymanych wyników określono świadomość respondentów w kontekście występowania zagrożeń związanych ze stosowaniem leków przeciwbólowych. Spośród wszystkich badanych mieszkańców aż (41%) nie zna możliwych zagrożeń, (21%) jest ich świadoma,(36%) twierdzi,iż środki przeciwbólowe nie niosą żadnych zagrożeń. Na wykresie 25 przedstawiono otrzymane wyniki. Wykres 25. Świadomość ankietowanych odnośnie zagrożeń jakie niesie przyjmowanie leków przeciwbólowych 3. Wnioski: 1.Analiza problematyki zażywania leków przeciwbólowych wykazała , iż 83% podopiecznych bez względu na wiek i płeć odczuwali dolegliwości bólowe i zażywali leki z tej grupy. 2.Najczęściej używanym lekiem przeciwbólowym dostępnym bez recepty był paracetamol (39%) oraz ibuprofen (18%). 3.Większość ankietowanych korzystała z konsultacji lekarza i wykupowanych na receptę analgetyków ;zdarzały się przypadki ,że mieszkańcy sami decydowali o wyborze środków przeciwbólowych i kupowali je bez recepty (OTC) w aptece lub w pobliskim supermarkecie. 4.Na uwagę zasługuje fakt, iż w trakcie przyjmowania leków niektórzy ankietowani potrafili łączyć je z alkoholem lub innymi lekami typu Thicodin. 5.Niepokojący jest również brak świadomości badanych osób bez względu na płeć, wiek oraz wykształcenie jakie zagrożenia niosą nadużywanie leków przeciwbólowych oraz stosowanie ich z używkami ,czy też stosując tzw samoleczenie. 6.Zatrważające jest spostrzeżenie, iż mieszkańcy pomimo występowania objawów ubocznych ,np. nudności ,zawroty głowy nadal stosowali analgetyk i nie zgłaszali zaistniałej sytuacji. 7.Wyniki przeprowadzonych badań mogą w przyszłości przyczynić się do zwiększenia efektywności świadczonych usług.Pokazują,iż należy zwrócić większą uwagę na edukację mieszkańców , podnosząc poziom ich świadomości na temat przyjmowanych środków przeciwbólowych .działań niepożądanych jakie za sobą niosą oraz naukę niefarmakologicznych terenie sposobów leczenia bólu zwłaszcza , że dla podopiecznych na naszego Domu Opieki przeznaczone są nowocześnie wyposażone gabinety kinezyterapii ,fizykoterapii, sale terapii zajęciowej oraz mini siłownia. Szanowni Państwo ANKIETA Zwracam się z uprzejmą prośbą o poświecenie kilku minut na wypełnienie poniższej ankiety. Jest ona przeprowadzona w ramach badań do pracy magisterskiej. Dotyczy stosowania leków przeciwbólowych u mieszkańców Domu Opieki Społecznej. Ankieta jest w pełni anonimowa.Pytania mają charakter jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Z góry dziękuje za chęci i poświęcony czas. 1. Płeć □ Mężczyzna 50 □ Kobieta 48 2.Wiek □ 26-45 17 □ 46-60 37 □ Powyżej 60 44 3.Wykształcenie □Podstawowe 48 □Zawodowe 30 □Średnie 15 □Licencjat 0 □Wyższe 5 4. Czas przebywania w Domu Opieki: □0-2 9 □powyżej 2 18 □powyżej 5 45 □powyżej 10 26 5. Jak ocenia Pan/i swój stan zdrowia? □Bardzo dobrze 4 □ Dobrze 29 □Średnio □ Źle 40 23 □Bardzo Źle 2 6. Czy odczuwa Pan/i dolegliwości bólowe? □Tak 83 □ Nie 15 7. Jeżeli tak, to jak często? □ Raz w tygodniu 44 □Kilka razy w miesiącu □ Kilka razy w roku □ Rzadziej 24 13 17 8. W jakich częściach ciała jest najczęściej umiejscowiony? (Jeżeli ma on miejscu kilku częściach ciała zaznacz kilka odpowiedzi) □ Głowa 31 □ Gardło 4 □ Zęby 13 □ Brzuch 11 □ Kręgosłup 23 □ Inne 16 9.Jakie typu odczuwa Pan/i ból? □ Tępy 28 □ Kujący 10 □ Pulsacyjny 18 □ Rwący 22 □ Opasający 6 □ Ciągły 6 □ Jednolity 8 10. Określ natężenie bólu według skali VAS ; gdzie 0 -oznacza brak bólu , a 10 – najgorszy możliwy ból. □0 □1 □2 □3 □4 □ 5 26 □6 43 □7 29 □8 □9 □ 10 11. Pora występowania bólu? □ Dzień 50 dzien i noc 17 □ Noc 31 12. Czy konsultuje Pan/i dolegliwości bólowe z lekarzem ? □Tak 73 □Nie 25 13.Czy stosuje się Pan/i do zaleceń lekarza ? □Tak 73 □Nie 25 14. Jak postępuje Pan/i w przypadku pojawienia się bólu? □ Biorę lek przeciwbólowy bez recepty 37 □ Leczę się domowymi sposobami 15 □ Konsultuje się z lekarzem 39 □ Inne……7……………………. 15. W przypadku przyjmowania leku – podaj nazwę: □ Paracetamol 39 □ Pyralgin14 □ Ibuprofen18 □ Ketonal16 □ Inne………11……………….. 16. Czym popijasz zażywany lek? □ Woda 65 □ Kawa 8 □ Herbata 21 □ Inne 4 17. Czy zażywana przez Pan/i leki przeciwbólowe działają skutecznie? □ Tak 69 □ Nie 7 □ Nie wiem 22 18. Po jakim czasie po zażyciu leku przeciwbólowego odczuwa Pan/i poprawę samopoczucia? □ po 1h 49 □ po kilku h 28 □ nie odczuwam 21 19. Czy znasz inne sposoby radzenia sobie z bólem? □ Tak 36 □ Nie 62 20. Jakie działania przynoszą Panu/i ulgę w pojawiającym się bólu , np. : □ Spacer 6 □ Sen 9 □ Zimne okłady 7 □ Szklanka kawy 5 □ Ćwiczenia relaksacyjne 3 □ Leki 62 □ Masaż2 □ Inne 4 21. Czy kiedykolwiek zauważył Pan/i u siebie skutki uboczne po zastosowaniu leku przeciwbólowego? □Tak 10 □ Nie 37 □ Nie zwróciłem uwagi 41 □ Trudno powiedzieć 10 22. Jeśli tak , proszę zaznaczyć co Pan/i zrobił/a w takiej sytuacji? □ Zaprzestałem/am stosowania leku 8 □ Stosowałem/am lek nadal 9 □ Zgłosiłem/am się do lekarza 12 □ Nie dotyczy 69 23. Od kogo otrzymuje Pan/i leki przeciwbólowe ? □ Kupuję sobie sam/a20 □ Od rodziny 25 □ Od pielęgniarki 60 □ Inne 3 24. Czy zdarza się , że w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych stosujesz substancje inne niż leki przeciwbólowe (Alkohol , używki) lub celowo przyjmujesz zbyt duże dawki leków przeciwbólowych ? □ Tak 13 □ Nie 85 25. Czy uważa Pani/i że leki przeciwbólowe poprawiły jakość Pana/i życia? □ Tak 69 □ Nie29 26.Wg Pana/i występują zagrożenia z powodu zażywania leków p/bólowych ? □ Tak 21 □Nie 36 □Nie wiem 41 Abstrakt Celem pracy była ocena nawyków i zachowań związanych ze stosowaniem środków przeciwbólowych w jednym z Domów Opieki Społecznej w Krakowie. Badaniem objęto 98 podopiecznych.. W grupie badanej kobiety stanowiły(43%) ankietowanych, natomiast mężczyźni 50% . Wiek ankietowanych zawierał się w przedziale od 25 do powyżej 60 lat . Badanie przeprowadzono w okresie od września do października 2019 roku metodą wywiadu standaryzowanego. Narzędziem badawczym, którym posłużono się do zebrania danych, był autorski kwestionariusz. Kwestionariusz zawierał 26 pytań z możliwością jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Trzy czwarte ankietowanych(83%) odpowiedziało, że zażywa leki przeciwbólowe . Częste użycie (raz lub kilka razy w tygodniu) leków analgetycznych deklarowano 68% ankietowanych. Najczęstszym powodem stosowania środków przeciwbólowych przez kobiety były bóle głowy ,kończyny dolne oraz kręgosłup.Mężczyźni najczęściej sięgali po analgetyki z powodu bólu głowy ,zębów i bólów nowotworowych (2 osoby). Najczęściej wybierana substancją przeciwbólową był paracetamol. Na pytanie „Kto polecił Pani/Panu, który lek przeciwbólowy wybrać?”,39% skorzystało z porady lekarza,37% ankietowanych odpowiedziało, że sami zdecydowali o wyborze leku przeciwbólowego, kupując lek w aptece lub sklepie, a 10% skorzystało z leków dostarczonych przez rodzinę. Zdarzało się przyjmować leki przeciwbólowe razem z alkoholem lub innymi lekami zawierającymi substancje odurzające. Nie było tu istotnej różnicy biorąc pod uwagę płeć. Słowa Kluczowe: Środki przeciwbólowe, analgetyki. Abstrakt
