Budowa czaszki Podział kości czaszki Czaszkę podzielić można na dwie części: mózgoczaszkę (neurocranium) osłaniającą mózgowie trzewioczaszkę (viscerocranium) osłaniającą inne narządy głowy. Kości mózgoczaszki: *kość czołowa (os frontale) * kość ciemieniowa prawa i lewa (os parietale dextrum et sinistrum) * kość potyliczna (os occipitale) * kość skroniowa prawa i lewa (os temporale dextrum et sinistrum) * kość klinowa (os sphenoidale) * kość sitowa (os ethmoidale) Kości trzewioczaszki * kość nosowa prawa i lewa (os nasale dextrum et sinistrum) * kość łzowa prawa i lewa (os lacrimale dextrum et sinistrum) * małżowina nosowa dolna prawa i * kość jarzmowa prawa i lewa (os zygomaticum dextrum et sinistrum) * żuchwa (mandibula) * kosteczki słuchowe prawe i lewe: lewa (concha nasalis inferior dextra et młoteczek, kowadełko, strzemiączko sinistra) (ossicula auditis dextra et sinistra: * lemiesz (vomer) * szczęka prawa i lewa (maxilla dextra et sinistra) * kość podniebienna prawa i lewa (os palatinum dextrum et sinistrum) malleus, incus, stapes) * kość gnykowa (os hyoideum) Kość czołowa Od przodu sklepienie czaszki tworzy łuska czołowa 1]. Wyczuwalny jest cały brzeg nadoczodołowy 2]. W jego końcu przyśrodkowym znajduje się wcięcie czołowe 3] i nieco bocznie od niego wcięcie nadoczodołowe 4]. Podłużne uwypuklenie powyżej brzegu nadoczodołowego nosi nazwę łuku brwiowego 5]. Pomiędzy prawym i lewym łukiem znajduje się gładzizna 6]. U dzieci i rzadko u dorosłych kość czołowa podzielona jest w płaszczyźnie pośrodkowej szwem czołowym 7]. Ku bokowi znajduje się po obu stronach guz czołowy 8]. Górny boczny kąt wejścia oczodołowego utworzony jest przez wyrostek jarzmowy kości czołowej 9]. Jego boczny brzeg przechodzi ku górze i ku tyłowi, na powierzchni łuski czołowej w kresę skroniową 10]. Znajdująca się poniżej powierzchnia skroniowa 11] współtworząca dół skroniowy wypełniona jest przez mięsień skroniowy. Łuska czołowa kończy się z tyłu brzegiem ciemieniowym, który wyczuwa się w szwie wieńcowym. Kość ciemieniowa W połowie leżącego prawie w płaszczyźnie czołowej szwu wieńcowego 1] łączy się z nim biegnący prostopadle szew strzałkowy 2]. Punkt ten nosi nazwę łbisko 3]. U noworodka znajduje się w tym miejscu ciemiączko przednie . Szew wieńcowy łączy brzeg ciemieniowy 4] kości czołowej z brzegiem czołowym 5] kości ciemieniowych. Obie kości ciemieniowe łączą się brzegiem strzałkowym w szwie strzałkowym. Na jego przebiegu znajduje się najwyżej położony punkt sklepienia czaszki czyli szczyt 6]. Powierzchnia kości ciemieniowej uwypukla się tworząc guz ciemieniowy 7]. Poniżej znajduje się przedłużenie kresy skroniowej kości czołowej w postaci kresy skroniowej górnej i dolnej 8]. Brzeg łuskowy kości ciemieniowej łączy się z przodu ze skrzydłem większym kości klinowej szwem klinowociemieniowym w miejscu zwanym skrzydlak ,schowanym pod mięśniem skroniowym. Z tyłu kość ciemieniowa łączy się z łuską kości skronioweji szwem łuskowym i dalej z wyrostkiem sutkowym kości skroniowej szwem ciemieniowosutkowym . Ku tyłowi kości ciemieniowe łączą się brzegiem potylicznym z kością potyliczną w szwie węgłowym 9]. Punkt zetknięcia się szwu strzałkowego z kątem szwu węgłowego nazywa się trójniak 10]. W tym miejscu u noworodka występuje Kość potyliczna W kości potylicznej bezpośredniemu badaniu dostępna jest jedynie część łuski potylicznej 1]. W płaszczyźnie pośrodkowej można wymacać guzowatość potyliczną zewnętrzną 2] i rozchodzącą się ku bokom od niej kresę karkową górną 3]. Brzeg węgłowy 4] tworzy szew węgłowy z kośćmi ciemieniowymi, zaś brzeg sutkowy 5] tworzy szew potyliczno sutkowy z wyrostkiem sutkowym kości skroniowej Kość skroniowa Ku tyłowi od małżowiny usznej łatwo wyczuwa się wyrostek sutkowy 1]. Jest on miejscem przyczepu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Powyżej wyrostka znajduje się wcięcie ciemieniowe 2], gdzie część łuskowa kości skroniowej przechodzi w część sutkową. Tuż za małżowiną uszną, do tyłu i do góry od otworu słuchowego zewnętrznego można u niektórych znaleźć niewielkie uwypuklenie wywołane przez kolec nadprzewodowy Henlego 3]. Na niego rzutuje jama sutkowa - największa przestrzeń powietrzna pneumatycznej części sutkowej. Powyżej kolca nadprzewodowego leży dołek nadprzewodowy 4] - trójkąt Macewen'a - ograniczony od góry grzebieniem nadsutkowym 5]. Do przodu od ucha zewnętrznego wyczuwa się łuk jarzmowy 6] utworzony z połączenia wyrostka jarzmowego kości skroniowej z wyrostkiem skroniowym kości jarzmowej szwem skroniowo-jarzmowym. Górny brzeg wyrostka jarzmowego przedłuża się nad otworem słuchowym zewnętrznym w grzebień nadprzewodowy, którego kontynuacją na kości ciemieniowej jest kresa skroniowa. Podążając ku tyłowi wzdłuż dolnego brzegu wyrostka jarzmowego natrafia się na guzek stawowy 7] ograniczający od przodu staw skroniowo-żuchwowy. Kość klinowa Wchodzi w skład podstawy czaszki zajmując położenie pośrodkowe wklinowuje się w inne kości. Wyróżnić można w niej trzon z zatokami klinowymi , skrzydła mniejsze, skrzydła wieksze i wyrostki skrzydłowate Odcinek środkowy trzonu stanowi siodło tureckie Kość sitowa Kość sitowa zbudowana jest z dwóch prostopadłych blaszek: sitowej i pionowej. Z blaszki sitowej wyrastają ku dołowi dwa błędniki sitowe. Każdy błędnik jest podzielony blaszkami kostnymi, które tworzą jamki zwane komórkami sitowymi. Na ścianie przyśrodkowej błędnika występują dwie małżowiny nosowe środkowa i górna oraz wyrostek haczykowaty Kość nosowa Dwie kości nosowe połączone są w linii pośrodkowej szwem międzynosowym 1] Górny koniec tego szwu stykający się z kością czołową nazywa się nosacz 2]. U góry kości nosowe łączą się z częścią nosową kości czołowej szwem czołowonosowym 3] a z boków z wyrostkiem czołowym kości szczękowych szwem nosowo-szczękowym 4]. Dolny brzeg kości nosowych ogranicza kostne wejście do jamy nosowej - otwór gruszkowaty 5]. Brzeg ten łączy się z wyrostkiem bocznym chrząstki przegrody nosa . Kości nosowe i łącząca się z nimi część chrząstki przegrody nosa tworzą grzbiet nosa . Szczęka Prawa i lewa szczęka łączą się w linii pośrodkowej szwem międzyszczękowym 1] wyczuwalnym pomiędzy nasadą przegrody nosa a dziąsłami górnych pierwszych siekaczy. Na górnym końcu szwu trzony szczęk tworzą kolec nosowy przedni 2] w punkcie zwanym nasospinale. Ku bokom od niego wyczuwa się wcięcie nosowe szczęk 3] ograniczające od dołu otwór gruszkowaty. Ku górze wzdłuż granic otworu gruszkowatego znajduje się wyrostek czołowy szczęki 4] łączący się przyśrodkowo z kością nosową szwem nosowoszczękowym 5] i u góry z kością czołową szwem czołowoszczękowym 6]. Wyrostek czołowy współtworzy też brzeg przyśrodkowy oczodołu. Poniżej brzegu podoczodołowego 7] na linii Hyrtla znajduje się otwór podoczodołowy 8]. Jeszcze nieco niżej wyczuwa się niewielkie zagłębienie na w rzucie górnego kła - dół nadkłowy 9]. Z boku wyrostek jarzmowy szczęki łączy się z kością jarzmową szwem jarzmowo-szczękowym 10]. Przez wargę górną albo z przedsionka jamy ustnej wyczuwa się wyrostek zębodołowy szczęki , a na nim łęki zębodołowe 11] łukowate uwypuklenia odpowiadające zębodołom siekaczy, kła i zębów przedtrzonowych. Na wysokości pierwszego zęba trzonowego wyczuć można grzebień jarzmowo-zębodołowy 12] wzmacniający silnie spneumatyzowany trzon szczęki (zatoka szczękowa). Podniebienie i kość podniebienna Podniebienie twarde w jamie ustnej utworzone jest przez wyrostki podniebienne szczęk 13] zrośnięte szwem podniebiennym pośrodkowym 14] i połączone z tyłu z blaszkami poziomymi kości podniebiennych. Na nierównej powierzchni dolnej wyrostków podniebiennych można czasem z tyłu i z boku wyczuć kolce podniebienne 15] i bruzdy podniebienne 16]. Kość podniebienna Blaszki poziome kości podniebiennych zrośnięte szwem podniebiennym pośrodkowym tworzą tylną czwartą część podniebienia twardego[17 Kość jarzmowa Wyczuwa się całą powierzchnię boczną kości jarzmowej 1]. Kość jarzmowa tworzy dolny boczny kąt wejścia oczodołowego, blisko połowę długości brzegu podoczodołowego 2] a wyrostek czołowy kości jarzmowej (processus frontalis)[3] wytwarza brzeg boczny wejścia oczodołowego. Na tylnym brzegu wyrostka czołowego niekiedy znaleźć można uwypuklenie zwane guzkiem brzeżnym 4] Whitnall'a. Wyrostek skroniowy 5] współtworzy łuk jarzmowy. Żuchwa Na trzonie żuchwy w linii pośrodkowej znajduje się nieraz pozostałość spojenia żuchwy w postaci bruzdy lub uwypuklenia, które u dołu rozszerza się w guzowatość bródkową 1]. Z prawej i z lewej strony guzowatości bródkowej na dolnym brzegu trzonu żuchwy leży guzek bródkowy 2]. Wyczuwa się całą podstawę żuchwy 3]. Na wysokości drugiego zęba przedtrzonowego w linii Hyrtla leży otwór bródkowy 4]. Przez wargę dolną lub z przedsionka jamy ustnej wyczuwa się na części zębodołowej żuchwy łęki zębodołowe 5] odpowiadające zębodołom siekaczy i kła. Do tyłu od zębodołu ostatniego zęba trzonowego leży trójkąt zatrzonowy 6]. Jego bocznym ograniczeniem jest wstępująca na gałąź żuchwy kresa skośna 7] dostępna z przedsionka jamy ustnej. Z tyłu podstawa żuchwy przechodzi w gałąź żuchwy 8] tworząc kąt żuchwy 9]. Do leżącej w jego sąsiedztwie na powierzchni zewnętrznej guzowatości żwaczowej 10] przyczepia się mięsień żwacz. Do przodu od skrawka małżowiny usznej, poniżej łuku jarzmowego wyczuwa się wyrostek dziobiasty 11], do którego przyczepia się mięsień skroniowy. Przy ustach otwartych w tym miejscu znajduje się wcięcie żuchwy 12] oddzielające wyrostek dziobiasty od wyrostka kłykciowego .Na końcu wyrostka kłykciowego znajduje się głowa żuchwy 13]. Kość gnykowa Pod żuchwą, powyżej krtani wyczuwa się z przodu trzon kości gnykowej Po bokach ku górze skierowane są rogi mniejsze a ku tyłowi rogi większe Kość gnykowa nie jest połączona stawowo z resztą szkieletu ale zawieszona za pomocą więzadeł i mięśni pomiędzy czaszką a krtanią. Jest ruchoma na boki, a jej ruchy w osi pionowej obserwuje się w czasie łykania. Lemiesz Kość nieparzysta rozpięta między podniebieniem kostnym a trzonem kości klinowej.Górna część lemiesza rozdwaja się na dwie blaszki pokrywające dolna powierzchnię trzonu – skrzydła lemiesza Kość łzowa • Kość parzysta, cienka blaszka kostna między blaszką oczodołową kości sitowej a tylna krawędzią wyrostka czołowego szczęki. Razem z nią tworzą dół woreczka łzowego który ku dołowi w kanał nosowo-łzowy otwierający się do jamy nosowej. Małżowina nosowa dolna Kość parzysta przyrastająca do bocznej ściany jamy nosowej Wyróżniamy w niej wyrostek sitowy, szczękowy i łzowy Kosteczki słuchowe Podstawa wewnętrzna czaszki Dół przedni położony najwyżej Dół środkowy złożony pola środkowego i dwóch pól bocznych Dół tylny Podstawa zewnętrzna czaszki • Przedni odcinek stanowi podniebienie kostne • Tylny tworzą kość klinowa, dolne powierzchnie kości skroniowych i kość potyliczna Sklepienie czaszki Sklepienie tworzy: łuska czołowa, kość ciemieniowa i łuska potyliczna Połaczenia kości czaszki Połączenia ścisłe: Chrząstkozrosty Szwy Wklinowanie Ciemiączka ( przednie, tylne, przednio-boczne, tylno boczne) Stawy ( skroniowo-żuchwowy) Chrząstkozrosty : • ⇒Występują głównie na podstawie czaszki (basis cranii). Ulegają kostnieniu po 25 roku życia. ⇒ chrząstkozrost klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa) pomiędzy brzegiem tyl-nym skrzydła większego k. klinowej i brzegiem przednim piramidy k. skroniowej. ⇒ chrząstkozrost skalisto-potyliczny (synchondrosis petrooccipitalis) pomiędzy brzegiem tylnym piramidy k. skroniowej a częścią podstawną k. potylicznej. ⇒chrząstkozrost klinowo-potyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis) pomiędzy tylną powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k. potylicznej. ⇒ chrząstkozrosty śródpotyliczne (synchondroses intraoccipitales) - przednie, pomiędzy częścią podstawną k. potylicznej i częściami bocznymi tej kości; tylne, między częściami bocznymi k. potylicznej i łuską k. potylicznej. Kostnieją ok. 6-go roku życia. • Więzozrosty : W czaszce istnieją dwie postacie więzozrostów : ⇒ szwy (sutura) ⇒ wklinowanie (gomphosis) Szwy występują głównie na sklepieniu czaszki (calvaria). Wyróżniamy trzy zasadnicze typy : ⇒ szew piłowaty (sutura serrata), przykładem jest szew wieńcowy (sutura coronaria) łączący kość czołową i kości ciemieniowe; szew strzałkowy (sutura sagittalis) łączący dwie kości ciemieniowe; szew węgłowy (sutura lambdoidea) łączący łuskę. potylicznej z kośćmi ciemieniowymi. ⇒ szew płaski (sutura plana), przykładem jest szew podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana) łączący wyrostki podniebienne szczęk ze sobą, oraz blaszki poziome kości podniebiennych również ze sobą; szew podniebienny poprzeczny (sutura palatina transver-sa) łączący tylne brzegi wyrostków podniebiennych szczęk z brzegami przednimi blaszek poziomych kk. podniebiennych. ⇒ szew łuskowy (sutura squamosa), np. połączenie części łuskowej kości skroniowej z brzegiem dolnym kości ciemieniowej. • Za pomocą wklinowania są umocowane zęby w zębodole (jest to okrężny układ drobnych więzadełek mocujących korzeń zęba). • U noworodka ⇒ szwy nie występują, a kości sklepienia czaszki są połączone elementami błoniastymi. ⇒ na skrzyżowaniu elementów błoniastych występują ciemiączka (fonticuli). • ⇒ ciemiączko przednie, czołowe (fonticulus anterior) - między kośćmi czołowymi i ciemie-niowymi (w tym okresie istnieją jeszcze dwie kk. czołowe). Leży na skrzyżowaniu szwów : czołowego wieńcowego i strzałkowego. Wymiary 3 - 5,5 x 2 - 5 cm. Ciemiączko przednie kostnieje ok. 18-24 miesiąca życia. • ⇒ ciemiączko tylne, potyliczne (fonticulus posterior) - w miejscu połączenia części łuskowej k. potylicznej z kośćmi ciemieniowymi (szwu węgłowego ze szwem strzałkowym). Ciemiączko tylne zarasta w okresie między 9 a 12 miesiącem życia. • ⇒ ciemiączka klinowe (dwa) (fonticulus sphenoidalis) - w miejscu połączenia części łusko-wej k. skroniowej, skrzydła większego k. klinowej i kąta klinowego k. ciemieniowej (czasem też powierzchni skroniowej k. czołowej). Ciemiączko klinowe należące wraz z sutkowym do ciemiączek bocznych może nie istnieć już w momencie porodu, ale fizjologicznie zarasta do 3-go miesiąca życia. • ⇒ ciemiączko sutkowe (dwa) (fonticulus mastoideus) - w miejscu połączenia kąta sutkowego k. ciemieniowej łuski potylicznej i części sutkowej k. skroniowej. Kostnieje jak wyżej. W przeciwieństwie do pozostałych jest zbudowane z chrząstki szklistej. • ⇒ parzysty staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis) ⇒ stawy między kosteczkami słuchowymi - staw kowadełkowo-młoteczkowy (articulatio incudomallearis) i staw kowadełkowostrzemiączkowy (articulatio incudostapedia); w zasadzie jednak te połączenia są więzozrostami. • Istnieje jeszcze jedno połączenie, którego nie zaliczamy do żadnego z wyżej wymienionych. Jest to połączenie między dziobem klinowym (rostrum sphenoidale) a skrzydłami lemiesza (alae vomeri). W terminologii łacińskiej nosi nazwę schindylesis. Brak odpowiednika polskiego (rozszczepienie).
