Systemy gwarantowania depozytów, organizacja, cele, zasady gwarancji. Globalizacja rynków finansowych wraz z postępującymi zmianami technologicznymi są jednymi z głównych powodów ogromnych przeobrażeń gospodarki światowej, a także zmian kształtu i zasad funkcjonowania systemów finansowych. Skala tych zmian i tempo w jakim one zachodzą, oraz rozwój nowych, coraz bardziej wyrafinowanych instrumentów finansowych sprawiają, iż rynek finansowy staje sie dalece nieprzewidywalny i niepewny. Rośnie wówczas jego podatność na załamania i kryzysy. Dlatego, aby nie dopuszczać do zachwiania stabilności finansowej, tak ważne jest prowadzenie na bieżąco prac na międzynarodową skalę, które określają schematy działań oraz możliwości sprawowania nadzoru nad rynkami finansowymi, a także współpracy na rzecz bezpieczeństwa finansowego globalnego rynku finansowego. Systemy gwarantowania w krajach UE i na świecie Najważniejszym dokumentem dla europejskich systemów gwarantowania stała się Dyrektywa 94/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 30 maja 1994 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów. Dokument ten: wprowadził obowiązek istnienia systemów gwarantowania depozytów we wszystkich państwach członkowskich; zawarł zbiór rozwiązań szczegółowych, harmonizujących model funkcjonowania systemów gwarantowania; rozszerzył zakres celów działania systemów gwarantowania o dbałość jak i stabilność systemu bankowego. Dyrektywa Rady określiła podstawowe wymagania, którym powinny odpowiadać krajowe systemy gwarantowania depozytów. m.in.: obowiązek utworzenia w każdym państwie co najmniej jednej instytucji gwarantującej depozyty, minimalny poziom limitu gwarancyjnego, maksymalny termin wypłaty należnych deponentom środków gwarantowanych. Rozwój systemów gwarancyjnych oraz troska o deponentów doprowadziła do zmian Dyrektywy 94/19/WE w zakresie: limitu gwarancyjnego, który został podniesiony i ujednolicony na poziomie 100 000 euro; 1 maksymalnego terminu wypłaty należnych deponentom kwot gwarantowanych, który został skrócony do 20 dni roboczych. System gwarantowania w Polsce - Bankowy Fundusz Gwarancyjny W Polsce instytucją gwarantującą depozyty bankowe jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) z siedzibą w Warszawie. Został on powołany do życia ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Ustawa ta weszła w życie 17 lutego 1995 r. Nadzór nad działalnością Funduszu w zakresie przestrzegania prawa oraz zgodności ze statutem sprawuje minister właściwy do spraw instytucji finansowych. Powołując do życia Bankowy Fundusz Gwarancyjny, ustawodawca określił zasady gwarantowania depozytów bankowych przez tę instytucję oraz wkomponował go w system instytucji czuwających nad bezpieczeństwem sektora bankowego. Regulacje prawne przyjęte w ustawie o BFG odpowiadają w pełni Dyrektywie 94/19/WE zmienionej Dyrektywą 2009/14/WE. Do podstawowych zadań BFG zaliczamy: zapewnienie funkcjonowania systemu gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych w bankach; udzielanie pomocy finansowej bankom, które zagrożone są utratą wypłacalności i podejmują samodzielną sanację; udzielanie pomocy finansowej bankom znajdującym się w dobrej sytuacji finansowej, które podejmują się sanacji banków zagrożonych, włączając je w swoje struktury organizacyjne lub stając się ich inwestorami (właścicielami) strategicznymi; analizę sytuacji sektora bankowego w celu wczesnej identyfikacji potencjalnych zagrożeń sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczególnych banków. Uczestnicy systemu gwarantowania Uczestnictwo w polskim systemie gwarantowania jest dla banków obowiązkowe i dotyczy: banków krajowych w rozumieniu ustawy – Prawo bankowe (niezależnie od formy prawnej ich działalności, tj. państwowych, w formie spółki akcyjnej oraz spółdzielczych); 2 oddziałów banków z siedzibą poza obszarem UE (oddziałów banków zagranicznych), o ile nie należą do żadnego systemu gwarantowania lub poziom gwarancji systemu, do którego należą, jest niższy od tego, który zapewnia polski system. Zakres przedmiotowy Przedmiotem gwarancji są: środki pieniężne zgromadzone na wszystkich rodzajach imiennych rachunków bankowych, nominowanych zarówno w złotych polskich, jak i w walutach obcych; należności klientów wynikające z innych czynności bankowych, potwierdzone imiennymi dokumentami; należności z tytułu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz z tytułu kwot wydatkowanych na koszty pogrzebu posiadacza rachunku, o ile należności te stały się wymagalne przed dniem zawieszenia działalności banku. Gwarantowane są także należne deponentowi odsetki, które zostają naliczone do dnia spełnienia warunku gwarancji, czyli dnia wskazanego przez Komisję Nadzoru Finansowego jako dzień zawieszenia działalności banku i ustanowienia zarządu komisarycznego, o ile nie został on ustanowiony wcześniej. Podmioty objęte systemem gwarantowania Do podmiotów, których środki na rachunkach oraz należności z innych czynności bankowych są objęte gwarancjami, należą: osoby fizyczne; osoby prawne (czyli różnego rodzaju przedsiębiorstwa np. spółki kapitałowe, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, ale także jednostki samorządu terytorialnego, fundacje, stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe i inne); jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną (przykładowo takimi podmiotami są: wspólnota mieszkaniowa lub niepubliczny zakład opieki zdrowotnej); szkolne kasy oszczędnościowe i pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe. 3 Wysokość gwarancji Regułą podstawową polskiego systemu jest to, że ubezpiecza on deponenta, a nie depozyt, co oznacza, że wysokość środków gwarantowanych należna deponentowi wyliczana jest od sumy środków pieniężnych zgromadzonych na wszystkich jego. Jest jeden limit środków gwarantowanych dla deponenta bez względu na liczbę umów zawartych przez niego z bankiem. W przypadku spełnienia warunku gwarancji, Bankowy Fundusz Gwarancyjny wypłaca deponentom kwoty gwarantowane do określonej ustawowo wysokości. Obecnie gwarantowane są w 100% depozyty do równowartości 100 000 euro. Środki gwarantowane wypłacane są w złotych polskich bez względu na to, w jakiej walucie nominowane były depozyty zgromadzone w banku. Do obliczania wartości euro oraz innych walut obcych przyjmowany jest kurs średni Narodowego Banku Polskiego z dnia spełnienia warunku gwarancji. Zasady i tryb realizacji gwarancji Zarząd komisaryczny banku lub podmiot uprawniony do reprezentacji (w przypadku oddziału banku zagranicznego) sporządza listę osób uprawnionych do otrzymania środków gwarantowanych przez BFG wraz z wyliczeniem należnych im kwot. Następnie Zarząd komisaryczny banku lub podmiot uprawniony do reprezentacji lub podmiot, z którym Zarząd Funduszu zawrze umowę o dokonanie wypłat środków gwarantowanych dokonuje ich wypłat. Wypłata środków gwarantowanych następuje po przekazaniu zarządowi komisarycznemu banku lub podmiotowi uprawnionemu do reprezentacji lub podmiotowi, z którym Zarząd Funduszu zawrze umowę o dokonanie wypłat środków gwarantowanych stosownych kwot przez BFG. Wypłata środków dla deponentów powinna być dokonana nie później niż w ciągu 20 dni roboczych od dnia spełnienia warunku gwarancji, tj. od dnia zawieszenia działalności banku przez Komisję Nadzoru Finansowego. Za zgodą KNF okres ten może być przedłużony nie dłużej jednak niż o 10 dni roboczych. Wypłata środków gwarantowanych jest przeprowadzana najczęściej w placówkach zawieszonego banku lub podmiotu, z którym Bankowy Fundusz Gwarancyjny zawarł umowę o dokonanie wypłat środków gwarantowanych. Informacja dla deponentów o czasie i miejscu wypłat jest ogłaszana w prasie o zasięgu ogólnopolskim oraz w (w przypadku dokonywania wypłat przez inny podmiot, także w placówkach, w których będą dokonywane wypłaty). 4 Środki gwarantowane wypłacane są osobom uprawnionym do ich odbioru, tj. deponentom, ich pełnomocnikom, przedstawicielom ustawowym lub następcom prawnym. W przypadku, gdy środki zdeponowane na rachunku zostały zablokowane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zawiesza się wypłatę deponentowi środków gwarantowanych, na czas trwania blokady. Środki gwarantowane, po które deponenci nie zgłoszą się w trakcie wypłat prowadzonych przez podmiot dokonujący wypłaty, mogą być odebrane w terminie późniejszym (w tym przypadku wypłaty prowadzi bezpośrednio BFG). Roszczenia z tytułu gwarancji przedawniają się po upływie 5 lat od dnia spełnienia warunku gwarancji, co oznacza, że deponenci mogą zwracać się do BFG po odbiór środków gwarantowanych w terminie do 5 lat od dnia zawieszenia działalności banku. 5
