Wykład 4 Podstawy histologii TKANKA NERWOWA Podstawowe funkcje: pobudliwość (reagowanie na bodźce i ich wytwarzanie) oraz przewodnictwo (przewodzenie bodźców). Elementy składowe: (1) komórki nerwowe (neurony), (2) komórki glejowe (neuroglej). Substancja międzykomórkowa prawie nieobecna - nieliczne blaszki podstawne neurogleju. Bodziec nerwowy ma postać zjawiska elektrycznego: wędrującej różnicy potencjałów po dwóch stronach błony komórkowej lub słabego prądu elektrycznego płynącego przez cytoplazmę (p. dalej). Znajdująca się w błonie komórkowej każdej komórki pompa sodowo-potasowa (Na+,K+ ATPaza) przenosi jony Na+ z cytoplazmy do przestrzeni pozakomórkowej, a jony K+ w przeciwnym kierunku, prowadząc do nierównomiernego rozmieszczenia tych jonów. Równocześnie stale otwarte kanały potasowe umożliwiają nieustanny “wyciek” jonów K+ z komórki, który nie może być wyrównany napływem innych jonów. Dochodzi zatem do deficytu ładunków dodatnich wewnątrz komórki, co przejawia się różnicą potencjałów elektrycznych po obu stronach błony komórkowej – zawsze o wartości ujemnej po stronie wewnętrznej. Jest to tzw. potencjał spoczynkowy błony, wynoszący w większości komórek ok. -20 do -30 mV. W komórkach pobudliwych (nerwowych i mięśniowych) mechanizmy prowadzące do powstania potencjału spoczynkowego są bardziej wydajne, a jego wartość wynosi do -90 mV Pozwala to na generowanie bodźców przez te komórki. Wzbudzenie bodźca spowodowane jest krótkotrwałym otwarciem znajdujących się w błonie komórkowej kanałów sodowych, co powoduje gwałtowny napływ jonów Na+ do wnętrza komórki i wyrównanie, a następnie odwrócenie różnicy potencjałów pomiędzy środowiskiem wewnątrz- i zewnątrzkomórkowym (do ok. + 30 mV po stronie wewnątrzkomórkowej) – jest to tzw. depolaryzacja błony. Po zamknięciu kanałów sodowych dochodzi do odtworzenia potencjału spoczynkowego (repolaryzacja błony). Komórka nerwowa Składa się z ciała komórkowego (perykarionu) i dwóch rodzajów wypustek: a) dendryty - zazwyczaj liczne, krótsze, bogato rozgałęzione, przewodzące bodźce dośrodkowo (do perykarionu) b) akson (neuryt) - zawsze pojedynczy, dłuższy, słabo rozgałęziony, przewodzący bodźce odśrodkowo. Z uwagi na liczbę wypustek, komórki nerwowe dzielimy na: wielobiegunowe (najpowszechniejsze) – liczne dendryty, jeden akson dwubiegunowe – jeden dendryt i jeden akson pseudojednobiegunowe – od perykarionu odchodzi jedna wypustka, która dzieli się w kształcie litery T na dendryt i akson (neurony czuciowe, bodziec nie przechodzi przez perykarion) jednobiegunowe – posiadają tylko akson, lub – wyjątkowo – tylko dendryt (b. rzadkie) Perykarion zawiera liczne organelle: dobrze rozwinięty aparat Golgiego, liczne drobne mitochondria, lizosomy. Charakterystycznymi cechami wyposażenia komórki nerwowej są: ciałka Nissla - skupiska szorstkiej siateczki śródplazmatycznej i wolnych rybosomów, widoczne w mikroskopie świetlnym jako zasadochłonne grudki (występują w perykarionie i początkowych, grubszych odcinkach dendrytów, nie ma ich w aksonie). Tigroid produkuje znaczne ilości białek niezbędnych do funkcjonowania komórki nerwowej, posiadającej – przy uwzględnieniu wypustek – bardzo znaczną objętość cytoplazmy i powierzchnię błony komórkowej. neurotubule (mikrotubule) i neurofilamenty (filamenty pośrednie) - elementy cytoszkieletu, w perykarionie układające się w sieć, a w wypustkach tworzące wiązki. Neurotubule, najliczniejsze w aksonie, współpracujące z mechanoenzymami, odpowiadają za transport substancji wysokocząsteczkowych, pęcherzyków i organelli między perykarionem a zakończeniem aksonu (transport aksonalny) – zależnie od kierunku nosi on nazwę anterogradowego (odśrodkowy, zależny od mechanoenzymu kinezyny) lub retrogradowego (dośrodkowy, zależny od mechanoenzymu dyneiny). Neurofilamenty pełnią funkcję podporową. Włókna nerwowe Wypustki (głównie aksony) otoczone są segmentowanymi osłonkami wytworzonymi przez komórki neurogleju: kom. Schwanna w obwodowym układzie nerwowym, astrocyty i oligodendrocyty w ośrodkowym układzie nerwowym (jeden segment wytworzony jest przez jedną komórkę). Akson otoczony osłonką nosi nazwę włókna nerwowego. Wyróżniamy dwa rodzaje włókien nerwowych: (1) niezmielinizowane (bezrdzenne) - osłonkę tworzy wpuklenie cytoplazmy komórki Schwanna (w obwodowym ukł. nerwowym) lub otaczająca akson wypustka astrocytu (w ośrodkowym ukł. nerwowym); takie włókna przewodzą wolniej (przewodzenie ciągłe, 0,5-3 m/s) (2) zmielinizowane – posiadają osłonkę mielinową, którą tworzy spiralny układ warstw fosfolipidowych i białkowych powtały przez wielokrotne "owinięcie się" błony komórki glejowej (kom. Schwanna w obwodowym ukł. nerwowym, oligodendrocytu w ośrodkowym ukł. nerwowym) wokół aksonu; takie włókna przewodzą szybciej (przewodzenie skokowe, 3-120 m/s). Pomiędzy segmentami osłonki mielinowej znajdują się tzw. przewężenia Ranviera, w których dokonuje się odnowienie bodźca (depolaryzacja błony). Przy przewodzeniu ciągłym (w włóknach niezmielinizowanych), kanały sodowe otwierane zmianą potencjału rozmieszczone są równomiernie w błonie aksonu. Lokalna depolaryzacja powoduje otwarcie sąsiednich kanałów sodowych – w ten sposób bodziec przemieszcza się wzdłuż błony ze stałą szybkością. Osłonka mielinowa ma własności izolatora elektrycznego, a w objętym nią odcinku aksonu nie ma kanałów sodowych – w tych warunkach lokalna depolaryzacja wzbudza przepływ słabego prądu elektrycznego przez cytoplazmę aksonu. Z uwagi na wysoką oporność cytoplazmy, w trakcie przepływu różnica potencjałów stopniowo maleje i mogłaby ulec całkowitemu wygaszeniu, gdyby nie regularnie rozmieszczone przewężenia Ranviera, w obrębie których w błonie aksonu znajdują się kanały sodowe otwierane zmianą potencjału. “Resztkowy” prąd powoduje ich otwarcie i odnowienie bodźca. W włóknach zmielinizowanych zatem bodziec “skacze” (z szybkością przepływu prądu) od przewężenia Ranviera do kolejnego przewężenia (przemieszczenia jonów w procesie depolaryzacji błony są znacznie wolniejsze) – stąd nazwa “przewodzenie skokowe” i większa sumaryczna szybkość takiego przewodzenia. Szybkość przewodzenia skokowego zależy od długości segmentów osłonki mielinowej, a ta z kolei uzależniona jest od grubości aksonu (im grubszy akson tym mniejsza jego oporność jako przewodnika) i grubości osłonki mielinowej (im grubsza osłonka tym lepsza izolacja aksonu). Zatem najszybciej przewodzą najgrubsze włókna zmielinizowane. Neurofizjologia dzieli włókna nerwowe na 3 kategorie w zależności od szybkości przewodzenia bodźców: A – grube zmielinizowane (15-120 m/s); B – cienkie zmielinizowane (3-15 m/s) i C – niezmielinizowane (0,5-3 m/s) Bodziec przewodzony przez akson (niezależnie od typu przewodzenia) nosi nazwę potencjału czynnościowego. W komórce nerwowej potencjał czynnościowy generowany jest w początkowym odcinku aksonu, nie objętym jeszcze osłonkami. Pęczki włókien nerwowych otoczone i poprzedzielane tkanką łączną budują pień nerwowy, czyli nerw obwodowy. Synapsy W miejscach, gdzie komórki nerwowe i/lub ich wypustki stykają się ze sobą i przekazują sobie bodźce, znajdują się połączenia synaptyczne (synapsy). Mogą się one tworzyć pomiędzy wszystkimi elementami kom. nerwowych (najczęstsze: akson-dendryt, ponadto: aksonperykarion, akson-akson), a także między aksonem a inną niż nerwowa komórką wykonawczą (akson-włókno mięśniowe, p. płytka motoryczna). Każda synapsa składa się z dwóch części: (1) część presynaptyczna: przeważnie kolbkowate zakończenie aksonu, zawiera pęcherzyki ze specjalną substancją chemiczną - neuroprzekaźnikiem (np. acetylocholina, noradrenalina, peptydy) oraz mitochondria; (2) część postsynaptyczna: w jej błonie są receptory dla neuroprzekaźnika. Obie części dzieli bardzo wąska szczelina synaptyczna. Bodziec dochodzący do części presynaptycznej powoduje egzocytozę pęcherzyków synaptycznych i wydzielenie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej. Wiąże się on z receptorami błony postsynaptycznej, co wywołuje wzbudzenie bodźca w części postsynaptycznej*. Przewodnictwo przez synapsy ma zatem charakter chemiczny. Istnieje kilka typów receptorów postsynaptycznych o różnym mechanizmie działania: receptor pełni równocześnie rolę kanału sodowego (otwieranego przez neuroprzekaźnik), błona postsynaptyczna ulega depolaryzacji – jest to tzw. synapsa pobudzająca receptor pełni równocześnie rolę kanału dla anionów (np. dla Cl-) – wówczas błona postsynaptyczna ulega hyperpolaryzacji – potencjał spoczynkowy pogłębia się – i następuje zahamowanie bodźca – jest to synapsa hamująca. Jeżeli receptory postsynaptyczne mają charakter kanałów jonowych otwieranych neuroprzekaźnikiem, takie synapsy określamy mianem jonotropowych; receptor (z reguły związany z białkiem G) aktywuje serię reakcji metabolicznych, prowadzących po pewnym czasie do otwarcia kanałów jonowych – jest to synapsa metabotropowa, działająca wolniej Bodziec wzbudzony na błonie postsynaptycznej (tzw. potencjał postsynaptyczny) jest przewodzony (zazwyczaj przez dendryt) do perykarionu jako słaby prąd elektryczny. Komórka nerwowa otrzymuje bodźce równocześnie z wielu synaps. Dochodzące do perykarionu prądy sumują się, tworząc tzw. zbiorczy potencjał postsynaptyczny. Jeżeli jego wartość jest odpowiednio duża, powoduje to otwarcie kanałów sodowych w miejscu odejścia aksonu od perykarionu (w początkowym odcinku aksonu) i wzbudzenie potencjału czynnościowego. Synapsy przekazujące bodźce za pośrednictwem neuroprzekaźników to synapsy chemiczne. Istnieją również synapsy elektryczne (u człowieka b. rzadkie) – są to połączenia szczelinowe pomiędzy błoną pre- i postsynaptyczną. Komórki neurogleju Mają gwiaździsty kształt (wypustki), nie uczestniczą w przewodzeniu bodźców, natomiast pełnią funkcje wspomagające komórki nerwowe. W obwodowym układzie nerwowym występują komórki Schwanna, wytwarzające osłonki aksonów W ośrodkowym układzie nerwowym występują: astrocyty: swoimi wypustkami otaczają komórki nerwowe, ich wypustki i naczynia krwionośne, wspomagają metabolicznie komórki nerwowe, po uszkodzeniu tkanki nerwowej namnażają się i wytwarzają blizny oligodendrocyty: wytwarzają osłonki mielinowe komórki mikrogleju: są makrofagami (p. tk. łączna) osiadłymi na terenie ośrodkowego ukł. nerwowego, ulegają aktywacji w rejonach procesów chorobowych i uszkodzeń komórki ependymy (gleju wyściółkowego): wyścielają komory mózgu i kanał centralny rdzenia kręgowego, układając się w formie jednowarstwowego nabłonka. Organizacja tkanki nerwowej w ośrodkowym układzie nerwowym W obrębie mózgu i rdzenia wyróżnia się dwa rodzaje obszarów różniące się budową histologiczną: (1) istota szara: zawiera perykariony komórek nerwowych, głównie niezmielinizowane włókna nerwowe, komórki neurogleju i liczne naczynia włosowate; tworzy środkowy rejon rdzenia kręgowego i powierzchniową warstwę (korę) mózgu i móżdżku (2) istota biała: zawiera głównie zmielinizowane włókna nerwowe, komórki neurogleju i mniej liczne naczynia; tworzy obwodowy rejon rdzenia i centralne rejony mózgowia. UKŁAD NACZYNIOWY W obrębie łożyska naczyniowego wyróżniamy czynnościowo dwa obszary. Elementy mikrokrążenia, w tym naczynia włosowate, a także naczynia przed- i pozawłosowate uczestniczą w wymianie gazów i substancji pomiędzy krwią a tkankami. Pozostałe, większe naczynia stanowią drogi transportu krwi. Budowa ściany naczynia zależy od jego wielkości i rodzaju Wszystkie naczynia krwionośne wyścielone są specjalnym nabłonkiem jednowarstwowym płaskim – śródbłonkiem. Komórki śródbłonka: (1) tworzą gładką wyściółkę wewnętrzną naczynia, niezbędną do prawidłowego przepływu krwi; przerwanie jej ciągłości powoduje zapoczątkowanie w tym miejscu proces krzepnięcia krwi; (2) kontrolują proces wymiany gazów i substancji chemicznych (odżywczych, regulacyjnych, produktów przemiany materii) pomiędzy krwią a tkankami oraz przechodzenie komórek krwi przez ścianę naczyń; (3) produkują substancje biologicznie czynne uczestniczące w procesie krzepnięcia krwi, regulujące napięcie ściany naczyniowej i pobudzające tworzenie nowych naczyń. Naczynia włosowate (kapilary) – najmniejsze naczynia (średnica 5-10 μm), mają najcieńszą ścianę zbudowaną jedynie ze śródbłonka i otaczającej go blaszki podstawnej. Od zewnątrz przylegają do niej nieregularnie rozmieszczone perycyty, komórki o własnościach kurczliwych i o charakterze komórek macierzystych. Ze względu na budowę i przepuszczalność ściany wyróżniamy trzy typy naczyń włosowatych: (1) naczynia włosowate o ścianie ciągłej – najpowszechniejszy typ, o selektywnej przepuszczalności kontrolowanej przez ciągłą warstwę komórek śródbłonka; (2) naczynia włosowate o ścianie okienkowej (fenestrowane) – w których komórki śródbłonka mają w ścianie niewielkie otworki (fenestracje). Dzięki nim naczynie charakteryzuje duża przepuszczalność dla substancji wysokocząsteczkowych. Występują w narządach, gdzie wymiana między tkankami a krwią jest szczególnie intensywna (kosmki jelitowe, nerka, gruczoły dokrewne); (3) naczynia włosowate zatokowe (o ścianie nieciągłej) – posiadają większą średnicę, charakteryzują się albo dużymi otworami w komórkach śródbłonka, albo szerokimi szczelinami pomiędzy tymi komórkami. Naczynia te pozwalają na swobodne przechodzenie przez ich ścianę wszystkich substancji, a także komórek; występują w wątrobie, śledzionie i szpiku krwiotwórczym. W naczyniach przedwłosowatych (prekapilarach) występuje dodatkowa, zewnętrzna warstwa okrężnie ułożonych komórek mięśniowych gładkich, natomiast w naczyniach pozawłosowatych (postkapilarach) taką warstwę tworzą perycyty. Wszystkie naczynia o większej średnicy niż włosowate, przed- i pozawłosowate charakteryzuje podobna, trójwarstwowa budowa ściany: (1) warstwa wewnętrzna (intima) – zbudowana ze śródbłonka i niewielkiej ilości wiotkiej tkanki łącznej, (2) warstwa środkowa (media) – zbudowana głównie z okrężnej mięśniówki gładkiej oraz z różnych ilości – zależnie od typu naczynia – włókien sprężystych i kolagenowych, (3) warstwa zewnętrzna (przydanka) – zbudowana głównie z włókien kolagenowych, przytwierdzająca naczynie do otoczenia. Różnice w ogólnej budowie ściany pomiędzy tętnicą a żyłą: Cecha Tętnica Żyła Grubość ściany większa mniejsza Najgrubsza warstwa media przydanka Komóki mięśniowe gładkie w medii bardzo liczne mniej liczne Blaszki/włókna sprężyste liczne nieliczne Zastawki brak niekiedy obecne Tętnice typu mięśniowego (małe i średnie). Media jest zbudowana ze ściśle ułożonych komórek mięśniowych gładkich (błona mięśniowa) i ograniczona z obu stron wyraźnie wyodrębnionymi blaszkami sprężystymi: wewnętrzną (na granicy intimy i medii) i zewnętrzną (na granicy medii i przydanki). Tętnice te regulują ilość doprowadzanej krwi do narządów (naczynia dystrybucyjne) – skurcz mięśniówki medii powoduje zmniejszenie światła tętnicy i przepływu krwi, rozkurcz – poszerzenie światła i zwiększenie przepływu. Tętnice typu sprężystego (największe – odchodzące bezpośrednio od serca: aorta, t. płucne, a także główne gałęzie aorty). Media zbudowana jest z koncentrycznych, naprzemiennie ułożonych blaszek sprężystych i cienkich warstw komórek mięśniowych gładkich. Z uwagi na znaczną elastyczność ściany, tętnice te amortyzują różnice ciśnienia krwi wyrzucanej z komór serca (pomiędzy fazą skurczu i rozkurczu) i zmieniają strumień krwi z przerywanego na ciągły (pulsacyjny). Żyły charakteryzują się cienką intimą i medią oraz grubą przydanką, a także słabiej zaznaczoną warstwowością ściany. Medię tworzą pęczki komórek mięśniowych gładkich poprzeplatane z dość licznymi włóknami kolagenowymi. Duże żyły, w zależności od ich lokalizacji, cechuje znaczna różnorodność budowy ściany. Żyły próżne, częściowo przebiegające wewnątrz klatki piersiowej, mają ścianę usztywnioną licznymi podłużnie ułożonymi pęczkami komórek mięśniowych gładkich w przydance. Podobną budowę ma żyła wrotna. Powierzchowne żyły kończyn dolnych, narażone na wysokie ciśnienie słupa krwi płynącej wbrew sile ciążenia. Mają one bardzo grubą i silnie umięśnioną ścianę o proporcjach warstw zbliżonych do ścian tętnic. W tych żyłach liczne komórki mięśniowe gładkie znajdują się zarówno w grubej intimie, jak i w grubej medii, a pojedyncze pęczki także w przydance. Cofaniu się krwi zapobiegają zastawki – fałdy intimy. Budowa ściany serca również odzwierciedla warstwową budowę ściany naczyniowej: (1) wsierdzie jest wyścielone śródbłonkiem, pod którym leży warstwa wiotkiej tk. łącznej; (2) śródsierdzie to gruby pokład mięśniowy (mięsień sercowy); (3) nasierdzie – wewnętrzna warstwa osierdzia. Osierdzie zbudowane jest z dwóch łącznotkankowych blaszek wyścielonych międzybłonkiem (nabłonek jednowarstwowy płaski bardzo podobny do śródbłonka, wyściela od wewnątrz wszystkie jamy ciała), pomiędzy którymi znajduje się wąska przestrzeń (jama osierdzia) wypełniona płynem. UKŁAD LIMFATYCZNY Mechanizmy obronne organizmu: odporność wrodzona: m.in. bariery nabłonkowe utrudniające wnikanie patogenów, zdolność niektórych komórek do fagocytozy patogenów, ostry stan zapalny, bakteriobójcze białka osocza (układ dopełniacza) odporność nabyta (adaptatywna): reakcje immunologiczne Komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych: limfocyty B limfocyty T – wyróżniamy wśród nich limfocyty T pomocnicze (Th), limfocyty T cytotoksyczne (Tc) i limfocyty T regulacyjne (Treg) komórki prezentujące antygeny (APC). Komórki mają jako pierwsze kontakt z antygenem, pobierają go na drodze endocytozy, nadtrawiają i prezentują na swojej powierzchni razem z antygenami zgodności tkankowej (MHC) limfocytom T. Do komórek APC należą komórki dendrytyczne, makrofagi i limfocyty B. Reakcje immunologiczne. Reakcja limfocytów na obcy antygen może mieć dwie formy: (1) odpowiedź humoralna: limfocyty B kooperując z limfocytami Th namnażają się i przekształcają w komórki plazmatyczne, które produkują przeciwciała (immunoglobuliny) krążące następnie w płynach ustrojowych; (2) odpowiedź komórkowa: limfocyty Tc, kooperując z limfocytami Th1 i komórkami APC zabijają komórki obce antygenowo (np. zainfekowane wirusem, nowotworowe, przeszczepione): wydzielają perforyny (białka powodujące powstawanie otwartych kanałów w błonie komórkowej atakowanych komórek) oraz granzymy (enzymy aktywujące apoptozę w zabijanych komórkach). Podobny do limfocytów cytotoksycznych mechanizm zabijania wykazują limfocyty NK (natural killer cells). Komórki te są różne od limfocytów B i T. Ich atak nastawiony jest w szczególności na obce antygenowo komórki opłaszczone przeciwciałami i na komórki nie wykazujące obecności antygenów MHC. Tkanka limfoidalna jest głównym terenem reakcji immunologicznych oraz największym zbiorowiskiem limfocytów – komórek za te reakcje odpowiedzialnych. Buduje ją rusztowanie z tkanki łącznej siateczkowej wypełnione bardzo licznymi limfocytami. Istnieją dwie formy tkanki limfoidalnej: (1) grudkowa – kuliste skupiska tkanki limfoidalnej (grudki chłonne), o wielkości 0.5-1 mm, zawierające prawie wyłącznie limfocyty B; (2) rozproszona – o jednolitej strukturze, mogąca zawierać oba typy limfocytów. W trakcie reakcji immunologicznej w środku grudki chłonnej tworzy się ośrodek odczynowy – jaśniejszy rejon zawierający namnażające się limfocyty B, które tu dojrzewają i zostają poddane selekcji. Naczynia chłonne i węzły chłonne Płyn tkankowy (limfa = chłonka), czyli przesącz z małych naczyń krwionośnych, drenowany jest do sieci naczyń limfatycznych, którymi – poprzez coraz większe naczynia zbiorcze – powraca do krwiobiegu. Najmniejsze (włosowate) naczynia chłonne zbudowane są jedynie ze śródbłonka, większe mają ścianę zbudowaną podobnie do ściany cienkich żył. Węzły chłonne są “filtrami” występującymi na przebiegu naczyń limfatycznych (czasami tworzą liczne „stacje”). Limfa przepływa przez węzły, a jeżeli są w niej zawarte jakieś obce antygeny (np. bakterii), w tkance limfoidalnej węzłów inicjowane są reakcje immunologiczne. Węzeł chłonny otoczony jest łącznotkankową torebką, od której do wnętrza odchodzą niekompletne przegrody - beleczki. Wyróżnia się część obwodową węzła – korę, zajętą przez grudki chłonne oraz część środkową – rdzeń, w którym tkanka limfoidalna ma postać sznurów. Limfocyty T zlokalizowane są w pasie rozproszonej tkanki limfoidalnej na granicy kory i rdzenia (pas przykorowy), pozostałe obszary węzła zasiedlają głównie limfocyty B. Przepływ chłonki. Chłonka wpływa do węzła z naczyń chłonnych przebijających torebkę, a w obrębie węzła przepływa przez system przestrzeni wyścielonych komórkami śródbłonkowymi, tzw zatok: najpierw przez (1) zatoki brzeżne (pod torebką), potem przez (2) zatoki przybeleczkowe (promieniste, wzdłuż przegród łącznotkankowych), a następnie przez (3) zatoki rdzenne (pomiędzy sznurami tkanki limfoidalnej), z których wpływa do pojedynczego naczynia chłonnego wychodzącego z węzła. Limfocyty opuszczające węzeł chłonny naczyniami wyprowadzającymi trafiają do krwiobiegu. Mogą zasiedlać inne narządy limfatyczne, ale istnieje też możliwość ich powrotu do węzłów chłonnych. Proces ten nosi nazwę recyrkulacji limfocytów i ma miejsce głównie na terenie tzw. żyłek o wysokim śródbłonku (odmiana postkapilarów). Śledziona Śledziona otoczona jest łącznotkankową torebką, od której w głąb odchodzą beleczki. Miąższ śledziony tworzy – w formie mozaiki – dwa rodzaje obszarów: miazga biała, czyli tkanka limfoidalna i miazga czerwona, zbudowana z tkanki łącznej siateczkowej i licznych cienkościennych naczyń krwionośnych. Tkanka limfoidalna miazgi białej układa się na przebiegu małych tętnic, tworząc wokół nich okołotętnicze pochewki limfatyczne (zasiedlone głównie przez limfocyty T), a w wielu miejscach grudki chłonne (grudki śledzionowe, zasiedlone przez limfocyty B). Tętnica biegnąca w obrębie mankietu lub grudki nosi nazwę tętniczki centralnej. Funkcją miazgi białej są reakcje immunologiczne. Miazgę czerwoną tworzą sznury bogatej w makrofagi tkanki łącznej siateczkowej (sznury śledzionowe) i liczne zatokowe naczynia włosowate o nieciągłej ścianie (zatoki śledzionowe). Zatoki śledzionowe zbudowane są z luźno ułożonych, wydłużonych komórek śródbłonkowych (komórki pręcikowe), oplecionych przez włókna siateczkowe. Krew wypływa do miazgi czerwonej z otwartych tętniczek (tzw. krążenie otwarte), a następnie wpływa do również otwartych zatok śledzionowych, które kierują ją do żył miazgowych. W trakcie przepływu krwi przez sznury śledzionowe makrofagi eliminują stare, “zużyte” erytrocyty, co stanowi główną funkcję miazgi czerwonej. Na terenie łącznotkankowych beleczek śledziony znajdują się większe naczynia: tętnice i żyły beleczkowe. Grasica Z uwagi na pochodzenie (nabłonek endodermalny), budowę, jak i na funkcję, grasica jest szczególnym narządem limfatycznym. Jej rusztowania nie tworzy – jak w innych narządach limfatycznych – tkanka łączna siateczkowa, lecz sieć gwiaździstych komórek nabłonkowych, w oczkach której leżą bardzo liczne limfocyty T (tymocyty) oraz mniej liczne makrofagi i komórki dendrytyczne. W grasicy nie ma grudek chłonnych, limfocytów B i nie zachodzą reakcje immunologiczne przeciw obcym antygenom. Tkanka łączna torebki wnika do grasicy w formie przegród dzielących jej miąższ na wyodrębnione części – zraziki (budowa zrazikowa). Każdy zrazik składa się z części korowej, ciemniejszej z uwagi na większą gęstość limfocytów, i z jaśniejszej części rdzennej. W części rdzennej występują kuliste skupiska komórek nabłonkowych (często szkliwiejących), charakterystyczne tylko dla grasicy - ciałka Hassalla. Do grasicy napływają (ze szpiku krwiotwórczego) niedojrzałe limfocyty, które osiedlają się w częściach korowych zrazików, tam się namnażają i dojrzewają uzyskując charakter limfocytów T oraz różnicując się w odpowiednie subpopulacje (Th, Tc, Treg). W trakcie tego procesu migrują do rdzenia i uzyskują zdolność tolerowania własnych antygenów organizmu. Następnie wywędrowują z grasicy i drogą naczyń krwionośnych docierają do innych narządów limfatycznych, które zasiedlają i tam pełnią swoje funkcje. Tkanka limfoidalna błon śluzowych Skupiska tkanki limfoidalnej występują również w ścianach przewodu pokarmowego i dróg oddechowych – są one zlokalizowane w błonie śluzowej i/lub podśluzowej. Ich funkcją jest odpowiedź immunologiczna na obce antygeny wnikające przez nabłonek pokrywający błonę śluzową (z treści pokarmowej lub powietrza). Największymi tego typu skupiskami tkanki limfoidalnej są migdałki, kępki Peyera w jelicie krętym i tkanka limfoidalna wyrostka robaczkowego. Migdałki charakteryzują się obecnością wpukleń pokrywającego je nabłonka (tzw. krypt) otoczonych tkanką limfoidalną (głównie grudkami chłonnymi). W migdałkach podniebiennych i językowym jest to nabłonek wielowarstwowy płaski, a w migdałkach gardłowym i trąbkowych nabłonek wielorzędowy (dróg oddechowych). Migdałki podniebienne są największymi migdałkami, nabłonek wielowarstwowy płaski tworzy liczne głębokie krypty. Wokół krypt zlokalizowane są grudki chłonne, tworzące z nimi tzw. mieszki. Migdałki podniebienne otoczone są torebką łącznotkankową.
