Bezpieczeńtwo państwa
advertisement
SPIS TREŚCI WSTĘP 2 Rozdział 1 – Polska w zmieniającej się Europie 4 1.1.Nowy wymiar polskiej polityki zagranicznej 4 1.2.Pierwsze kontakty do partnerskiej współpracy 8 1.3.Polska w NATO – podstawowe akty prawne Rozdział 2 – Gwarancje bezpieczeństwa 23 44 2.1. Powstanie nowych gwarancji bezpieczeństwa 44 2.2. Nowy model bezpieczeństwa po rozszerzeniu NATO 48 2.3. Bezpieczeństwo narodowe Polski i jego potencjalne zagrożenia 51 Rozdział 3 – Organizacja i funkcjonowanie systemu obrony państwa 55 3.1. System obrony państwa, podstawowe definicje, podsystem militarny i pozamilitarny. 55 3.2. Kierowanie obronnością państwa w czasie pokoju 61 3.3. Strategia bezpieczeństwa RP – 04 stycznia 2000 63 ZAKOŃCZENIE 69 BIBLIOGRAFIA 70 ZAŁĄCZNIKI 72 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 1 WSTĘP Wydarzenia ostatnich lat symbolizują koniec jednego z dotychczasowych podziałów świata – na Wschód i Zachód. Konfrontacja między nimi przysłaniała realia stosunków międzynarodowych, a bezpieczeństwo utożsamiano głównie ze stopniem zabezpieczenia się przed prawdopodobną agresją drugiej strony. Drugoplanowymi pozostawały problemy praw człowieka, sprawy narodowościowe, etniczne i religijne. W idei demokracji jest miejsce dla młodego człowieka, jest miejsce dla prawa narodów do własnej tożsamości a także dla prawa człowieka do godnego życia. Problemy integracji naszego kraju ze strukturami ekonomicznymi i militarnymi Europy Zachodniej są stałym tematem publicznych dyskusji. Naukowe spojrzenie na bezpieczeństwo w Polsce swój początek wywodzi z nastaniem lat dziewięćdziesiątych. Ważność tej problematyki dostrzeżona została przez wszystkie liczące się ośrodki naukowe i akademickie kraju. Na szczególną uwagę zasługują wszechstronne badania i dociekania publikowane przez pracowników naukowych i dydaktycznych Akademii Obrony Narodowej, w tym: B. Balcerowicza, R. Rosę, R. Stępnia. Na strukturę tego opracowania składają się trzy rozdziały. Rozdział pierwszy stanowi rozważania o miejscu Polski w zmieniającej się Europie. Zawarte w nim zostały wyjaśnienia dotyczące polityki zagranicznej a także ukazana rola Polski w NATO. Rozdział drugi wprowadza czytelnika w tzw. gwarancje bezpieczeństwa i ich nowy model po rozszerzeniu NATO, a także potencjalne zagrożenia, na które może być narażony nasz kraj. Rozdział trzeci zawiera nieśmiałą analizę organizacji i funkcjonowania systemu obrony państwa. Nurtuje mnie świadomość pewnych niedoskonałości wynikających zarówno z ograniczonego charakteru badań dostępnej literatury a w konsekwencji Prace magisterskie z bezpieczeństwa 2 niemożliwości pełnego opanowania poszczególnych zagadnień. Potencjalnych czytelników proszę o wyrozumiałość. ROZDZIAŁ 1 POLSKA W ZMIENIAJĄCEJ SIĘ EUROPIE 1.1. Nowy wymiar polskiej polityki zagranicznej „Rzeczą polityki jest określenie celów, a strategii wybór środków i sposobów (dróg) ich osiągnięcia. Strategia jest funkcjonalnie podporządkowana polityce państwa, stanowi narzędzie jej racjonalizacji.”1 Sądzę, że najlepiej sformułowany, nadrzędny cel polityczny naszego państwa mógłby brzmieć: „zapewnienie społeczeństwu polskiemu możliwości wszechstronnego rozwoju w warunkach narastającego tempa zmian w skali Europy i świata”. Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym Polski spowodowały konieczność określenia na nowo zasad polskiej polityki zagranicznej. Zasady te ukształtowane w praktyce ostatnich lat przedstawiają się następująco: respektowanie prawa międzynarodowego, a szczególnie określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz Akcie Końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) zasad nienaruszalności granic, nieingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw oraz niestosowanie siły; dobrosąsiedztwo oznaczające gotowość do równoprawnej współpracy w każdej dziedzinie, zwłaszcza w strefie bezpieczeństwa; uznanie wszystkich krajów sąsiedzkich za nie zagrażające obecnie bezpieczeństwu Polski; traktowanie wszystkich państw bez wyjątku jako partnerów w tworzeniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa; utrzymywanie potencjału wojskowego na możliwie niskim poziomie przy równoczesnej jego sile defensywnej, potencjał ten powinien gwarantować możliwość obrony terytorium narodowego czy to samodzielnie, czy we 1 S.Sałajczyk: Między polityką a strategią, wyd. Uniwersytet Warszawski 1994 r. s. 20 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 3 współdziałaniu z siłami Sojuszu, nie może być on jednak postrzegany przez inne kraje jako czynnik zagrażający ich bezpieczeństwu; elastyczność w budowaniu nowych stosunków zgodnie z potrzebami, doświadczeniem historycznym oraz gotowością wyrażaną w tym względzie przez partnerów; rozwiązywanie wszystkich spraw spornych na drodze pokojowej. Ważną przesłanką skuteczności polskiej polityki zagranicznej oraz wiarygodności międzynarodowych inicjatyw Polski jest wewnętrzna stabilność państwa. W Polsce, w przeciwieństwie do wielu innych państw postkomunistycznych, nie występują charakterystyczne dla okresu głębokich przeobrażeń systemowych zakłócenia w sferze politycznej, społecznej i gospodarczej. Kontynent europejski pozostaje dla Polski obszarem o znaczeniu strategicznym, tak więc można powiedzieć iż Polska na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej spełnia rolę swoistego „mediatora” stabilizacji oraz czynnika łagodzącego powstające w tym regionie napięcia i konflikty. Owa strategia wywarła ogromny wpływ na określeniu priorytetów w realizacji żywotnych interesów polskiej polityki zagranicznej, wśród których można wymienić: o powrót Polski do świata zachodniego poprzez integrację z NATO oraz z Unią Europejską, a także rozwój współpracy dwustronnej oraz wielostronnej z państwami, które w tych ugrupowaniach mają już swoją historię; o współtworzenie nowego ładu europejskiego, opartego na współpracy oraz koordynacji działań na forum instytucji międzynarodowych, a w szczególności współudział w budowaniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa przy pełnej realizacji porozumień zawartych między innymi w: Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (CFE), Traktat o Otwartych Przestworzach (Open Skies Treaty) oraz w innych dokumentach traktujących o budowaniu zaufania i bezpieczeństwa; o utrwalenie i rozwijanie jak najlepszych stosunków z krajami graniczącymi, z którymi na drodze dyplomacji i prawa podpisano traktaty o przyjaźni, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 4 współpracy i dobrym sąsiedztwie. W traktatach tych znalazły potwierdzenie zasady nienaruszalności granic, pokojowego rozstrzygania sporów, nieingerencji w wewnętrzne sprawy, wyrzeczenia się roszczeń terytorialnych oraz niestosowania siły. Określono w nich również sprawy dotyczące poszanowania międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka i mniejszości narodowych oraz do współdziałania na rzecz rozbrojenia, stabilizacji i bezpieczeństwa; o budowanie i utrwalanie powiązań regionalnych i subregionalnych w Europie w ramach współpracy z takimi instytucjami jak: Grupa Wyszehradzka (Visegrad Group) czy inicjatywa Środkowoeuropejska (Central European Initiative). Dopełnieniem wskazanych wyżej priorytetów jak i wynikającym z tego zasadniczym celem polityki zagranicznej Polski jest stabilizacja sytuacji, przede wszystkim w bezpośrednim otoczeniu, ale także w skali kontynentu. W ten sposób z jednej strony tworzone są przesłanki do rozwoju dobrosąsiedzkich stosunków między wszystkimi państwami europejskimi, z drugiej zaś – sprzyjające warunki do kontynuacji procesu transformacji systemowej, dokonującej się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Tak więc w interesie Polski leży zapobieganie nowym podziałom kontynentu i pozostawianiu jakiegokolwiek państwa poza nawiasem współpracy europejskiej. W skali Europy pokój i bezpieczeństwo są niepodzielne, a największe zagrożenie dla tych wartości stanowi obecnie zacofanie cywilizacyjne niektórych obszarów kontynentu. W nowym układzie stosunków międzynarodowych Polska, wykorzystując swoje geostrategiczne położenie, może z powodzeniem odgrywać rolę ogniwa, które spaja Wschód z Zachodem. Natomiast z całą stanowczością musi przeciwstawić się wszelkim próbom uczynienia z niej swoistej „strefy buforowej”, oddzielającej dwie – stojące na różnym poziomie rozwoju społecznogospodarczego i politycznego – części Europy, która to strefa podatna jest na wpływy państw o umocnionej demokracji i silnych gospodarczo. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 5 Mimo korzystnych zmian, jakie zaszły w Europie, zapewnienie bezpieczeństwa Polski nadal jest zadaniem bardzo złożonym. Jak podkreślają czołowi polscy politycy z Prezydentem RP na czele, Polska aktywnie wykorzystuje dostępne jej instrumenty budowania bezpieczeństwa, takie jak: dwustronne traktaty o przyjaźni, współpracy i dobrym sąsiedztwie; uczestnictwo w strukturach i inicjatywach współpracy regionalnej; współpraca z NATO, a także nabierająca coraz szerszego wymiaru perspektywa współpracy z Unią Europejską; międzynarodowe porozumienia o kontroli zbrojeń; inicjatywy na rzecz budowania ogólnoeuropejskich porozumień i zobowiązań. Instrumenty te odgrywają ważną rolę, lecz nie zapewniają jeszcze naszemu krajowi wystarczającego poczucia bezpieczeństwa. Skuteczne gwarancje w tym zakresie może dać Polsce jedynie członkostwo w NATO. Z punktu widzenia polskiej racji stanu opcja atlantycka nie ma rozsądnej alternatywy. Takiej alternatywy nie mogą stanowić ani rosyjskie deklaracje w sprawie bezpieczeństwa, ani regionalne czy ogólnoeuropejskie struktury bezpieczeństwa. Realne poczucie bezpieczeństwa tworzy tylko pełny udział w NATO a także udział w strukturach jako pełnoprawny członek Unii Europejskiej. Polska nie traktuje rozszerzenia NATO jako celu samego w sobie. Proces ten stanowił i stanowi ścisłe powiązanie z polityką zagraniczną, obronną przez nasze państwo, a także stanowi fragment szerszej wizji architektury bezpieczeństwa, która jest oparta na trzech filarach: stopniowym, przejrzystym i otwartym procesie dalszego poszerzenia NATO, o które Polska zabiega na arenie międzynarodowej; szerokiej współpracy między powiększonym NATO a krajami, które pozostają poza Sojuszem. Szczególne znaczenie ma w tym kontekście budowanie partnerstwa strategicznego między NATO i Rosją oraz NATO i Ukrainą; Prace magisterskie z bezpieczeństwa 6 umacnianiu instytucji ogólnoeuropejskich szczególnie w wymiarze składającym się na nowy ład polityczny i militarny w Europie. Obecna debata poświęcona NATO i potrzebie jego powiększania, a także powiększania struktur Unii Europejskiej, stanowi powszechną dyskusję na temat nowej architektury bezpieczeństwa europejskiego. Stopniowe, przejrzyste i nie wymierzone w nikogo rozszerzenie Sojuszu jest jednym z filarów europejskiej struktury bezpieczeństwa będącego przyczyną powodzenia procesu budowania na kontynencie współdziałającego w pełnym wymiarze porządku politycznowojskowego. Polska uczestniczyła i dziś aktywnie uczestniczy w tworzeniu wspólnoty bezpieczeństwa w Europie co w przeszłości przejawiało się staraniem o pełnoprawne członkostwo w NATO. 1.2. Pierwsze kontakty do partnerskiej współpracy Mija dziesięć lat od zapoczątkowania w Polsce wielkich reform, które zdecydowanie zmieniły nasz kraj - jego system polityczny, gospodarkę, politykę zagraniczną, wyzwoliły energię, talenty i przedsiębiorczość Polaków, stworzyły podstawy nowoczesnego państwa i społeczeństwa obywatelskiego. Jesteśmy dziś niepodległym państwem, cieszącym się uznaniem w Europie i w świecie. Po raz pierwszy w dziejach Polska jest symbolem nie tylko bohaterstwa w walce o wolność, ale także rozumnej “pracy u podstaw” w sferze gospodarczej i towarzyszącego jej sukcesu. Również dużym uznaniem cieszy się nasza polityka zagraniczna, łącząca najważniejsze dla Polski cele i zasady z dobrym wyczuciem uwarunkowań geopolitycznych i doświadczeń historycznych, dostrzegająca związki interesów bezpieczeństwa naszego kraju z interesami sąsiadów. Dlatego możliwość zapewnienia trwałego bezpieczeństwa polskie elity widziały w spełnieniu dwóch podstawowych warunków: udziału Polski w koalicyjnym układzie obronnym oraz w wyborze takiego układu, który sprawdził się pod względem skuteczności oraz reprezentuje zgodny z funkcjonującym w naszym kraju system wartości. Taką koalicją jest Sojusz Północnoatlantycki. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 7 NATO a Polska w latach 1989-1999 Faza sondażowa: 1989-1993 Uzyskanie suwerenności przez Polskę w 1989 r. w wyniku „bankructwa” systemu komunistycznego otworzyło przed państwem i społeczeństwem polskim możliwości bardziej swobodnego kształtowania polskiej polityki bezpieczeństwa, zgodnej z polskim interesem narodowym i wartościami funkcjonującymi w polskim społeczeństwie. Oznaczało to dążenie do integracji z instytucjami polityczno-militarnymi i ekonomicznymi Zachodu, głównie z NATO, Unią Europejską i Unią Zachodnioeuropejską (UZE). Kontakty bilateralne między Polską a NATO zostały zapoczątkowane w październiku 1989 r., kiedy to po raz pierwszy w historii Sojuszu na obrady Komisji Politycznej 35. Sesji Zgromadzenia Parlamentarnego NATO została zaproszona delegacja z Polski, wówczas ciągle jeszcze państwa członkowskiego Układu Warszawskiego. Do pierwszego spotkania na szczeblu ministerialnym doszło w marcu 1990 r. podczas wizyty ministra spraw zagranicznych RP Krzysztofa Skubiszewskiego w Kwaterze Głównej NATO. Dalsze kontakty były konsekwencją historycznej deklaracji londyńskiej, podjętej na spotkaniu szefów państw i rządów NATO w dniach 5-6 lipca 1990 r. Zaproponowano w niej “budowanie partnerskich stosunków” poprzez nawiązanie bezpośrednich kontraktów oraz dialog polityczny, jak również rozwój współpracy wojskowej zorientowanej na umacnianie stabilności w skali ogólnoeuropejskiej. Stałe kontakty robocze ustanowiono w sierpniu 1990 r., a we wrześniu tegoż roku odwiedził Polskę sekretarz generalny NATO Manfred Woerner. Rozwiązanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układu Warszawskiego (lipiec 1991 r.) nie skłoniło kręgów przywódczych NATO do zaprezentowania większej gotowości czy woli politycznej w kierunku poważnego potraktowania propozycji przyjęcia nowych państw. Reakcją na polskie sugestie były niezobowiązujące odpowiedzi, które nie wykluczały żadnych przyszłych opcji. Dlatego, podobnie jak wcześniej rząd Tadeusza Mazowieckiego, również gabinet Jana Krzysztofa Bieleckiego nie uznawał oficjalnie członkostwa w NATO Prace magisterskie z bezpieczeństwa 8 za realny cel polityczny, chociaż zarówno wśród polskich elit, jak i w społeczeństwie przekonanie o konieczności wejścia do NATO stale rosło. Wśród elity politycznej można wyróżnić dwie zasadnicze postawy: przedstawiciele prawicy (np. Porozumienie Centrum) głośno domagali się w kraju i w kontaktach z Zachodem przyjęcia Polski, natomiast przedstawiciele centrum (np. Unia Demokratyczna) zajmowali stanowisko realistyczne, znając uwarunkowania, którymi kierował się Zachód. Niektóre partie, np. Unia Pracy, podzielały stanowisko centrum, natomiast partie postkomunistyczne dokonywały w tym okresie reorientacji swoich poglądów na kwestie sojuszy. Przywódcy NATO przyjęli koncepcję oparcia wzajemnych stosunków na formule “współpracujących partnerów”, oferując Polsce i innym państwom Europy Środkowej możliwość współpracy funkcjonalnej, przy jednoczesnym uniknięciu przez Sojusz formalnych zobowiązań. Najbardziej zasadniczym przykładem takiego sposobu myślenia było ustanowienie w listopadzie 1991 r. Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC), dzięki czemu pojawiła się możliwość formalnych konsultacji. Oprócz państw NATO weszły w jej skład państwa byłego Układu Warszawskiego oraz kraje powstałe na gruzach ZSRR. W funkcjonowaniu NACC przyjęto zasadniczą formułę Sojuszu – płaszczyzna i zakres współpracy musiały być aprobowane przez wszystkie kraje członkowskie. W praktyce w ramach uzgadnianych corocznie tzw. Planów Roboczych NACC zajmowano się głównie obszarami, które w priorytetach Polski i innych państw środkowoeuropejskich miały raczej drugorzędne znaczenie (np. obrona cywilna, rozwiązywanie sytuacji kryzysowych, pomoc humanitarna, ogólne konsultacje polityczne). Priorytety nasze były jednak odmienne, poza tym Rosja nie była zainteresowana poszerzaniem współpracy wojskowej z NATO. Mimo tych trudności duża aktywność Polski i jej przedstawicieli we wszystkich dziedzinach i pozycja polityczna jako kraju, który zapoczątkował upadek komunizmu, sprawiły, że wielokrotnie przedstawiciele Sojuszu podkreślali wkład Polski w rozwijanie ogólnoeuropejskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Delegacja Polska wzięła m.in. udział w pracach NACC na temat planowania i przygotowywania operacji pokojowych realizowanych przez Grupę Ad Hoc ds. Operacji Prace magisterskie z bezpieczeństwa 9 Pokojowych. Wynikiem jej prac były definicje i zasady dotyczące międzynarodowej współpracy w tym zakresie – tzw. Raport Ateński, przyjęty w czerwcu 1993 r., uzupełniony i uaktualniony w grudniu 1995 r. Mimo ograniczeń działalność NACC miała wiele pozytywów. Dzięki aktywnej obecności w NACC została utrwalona pozycja Polski w mechanizmach konsultacji wielostronnych tam prowadzonych, np. w związku z realizacją Traktatu CFE, w konsultacjach Komitetu Politycznego NATO periodycznie spotykającego się w gronie państw NACC, w ramach wielu wizyt studyjnych i roboczych spotkań ekspertów. Działalność NACC miała także pozytywny wpływ na niektóre problemy związane z usamodzielnianiem się w sferze obronności państw po byłym ZSRR: dzięki skutecznej misji dyplomatycznej przedstawicieli NATO na forum NACC udało się doprowadzić do bezkonfliktowego podziału między te państwa uzbrojenia konwencjonalnego pozostałego po Armii Czerwonej na terenach europejskiej części b. ZSRR i poddania ich ustaleniom Traktatu CFE. Niektóre z tych państw (np. Ukraina) zyskały dzięki NACC forum zaprezentowania swoich interesów na Zachodzie. Faza zbliżania się: 1993-1997 Państwom Europy Środkowej nie odpowiadała na dłuższą metę współpraca z NATO w ramach NACC, ponieważ nie przybliżała ona celu strategicznego – członkostwa w Sojuszu. Rosnąca presja dyplomatyczna z naszej strony uwzględniała argument o konieczności rozpatrzenia przez NATO postulatu członkostwa przynajmniej państw tzw. Grupy Wyszehradzkiej, skoro – zgodnie z Traktatem Północnoatlantyckim – nie istniały po temu żadne formalne przeszkody. Największym sojusznikiem przyjęcia Polski, Czech i Węgier do NATO był ówczesny niemiecki minister obrony Volker Rühe, który wielokrotnie w latach 1993-1996 opowiadał się za takim rozwiązaniem. Wypowiedź prezydenta Rosji Borysa Jelcyna podczas wizyty w Warszawie w sierpniu 1993 r., w której publicznie przyznał, że Polska ma całkowitą swobodę w wyborze struktury międzynarodowej, na jakiej oprze własne bezpieczeństwo, wydawała się być ważnym argumentem przełamującym obawy przywództwa NATO. Jednak Prace magisterskie z bezpieczeństwa 10 dementi, które opublikowała dyplomacja rosyjska wkrótce po zakończeniu wizyty Borysa Jelcyna, przywróciło stan poprzedni – zdecydowanego oporu ze strony Rosji. W ofensywie polskiej dyplomacji, nasilonej od września 1993 r., wykorzystywano następujące argumenty: - Polsce wprawdzie nie grozi w tej chwili żadne bezpośrednie zagrożenie militarne, ale zdajemy sobie sprawę, że stan otoczenia międzynarodowego jest wielkością zmienną, tym bardziej że ugrupowania nacjonalistyczne i ośrodki militarne w Rosji nie chcą zapomnieć o panowaniu polityczno-militarnym ZSRR w Europie Środkowej i Wschodniej; - Polska, leżąc w “szarej strefie” bezpieczeństwa europejskiego i będąc państwem średniej wielkości, nie jest w stanie samodzielnie przeciwstawiać się zagrożeniom ze strony silniejszego militarnie sąsiada, np. Rosji; Polska, nie mając dostatecznych środków finansowych na szybką i radykalną modernizację sił zbrojnych, musi poszukiwać sojuszy polityczno-militarnych, ponieważ obrona zbiorowa wymaga znacznie mniejszych wydatków budżetowych niż obrona indywidualna. Poszukując odpowiedniego dla naszych potrzeb systemu zbiorowego bezpieczeństwa, musimy się kierować następującymi przesłankami: a) czy dany system jest systemem sprawdzonym pod względem skuteczności zapewnienia bezpieczeństwa jego członkom, b) czy dany system reprezentuje i chroni wartości, które są zgodne z wartościami ważnymi dla państwa i społeczeństwa polskiego, c) czy będąc członkiem tego systemu, mamy szansę przezwyciężyć nasze zapóźnienie cywilizacyjne i stać się równorzędnym partnerem dla jego członków, d) czy będąc członkiem tego systemu, szybciej osiągniemy poczucie bezpieczeństwa militarnego, niż gdybyśmy czynili to samotnie? Jedynym systemem spełniającym te wymagania jest NATO. Dlaczego? Przez 50 lat istnienia NATO skutecznie spełniało funkcję obrony Europy Zachodniej przed agresywną polityką ZSRR, mimo wielu różnic poglądów na wiele spraw wśród jego członków. Okazało się jedyną organizacją zdolną do Prace magisterskie z bezpieczeństwa 11 prowadzenia operacji pokojowych podejmowanych pod egidą ONZ i OBWE. NATO jest obronnym i skutecznym sojuszem państw demokratycznych, a jednocześnie sojuszem zaangażowanym, poprzez współdziałanie z innymi organizacjami rządowymi i pozarządowymi w promocję i utrwalanie demokracji w państwach do niego nie należących. Przyczynia się do osłabiania tendencji nacjonalistyczno-militarnych poprzez: a) wymuszanie na państwach kandydujących do członkostwa regulowanie i łagodzenie możliwości powstawania konfliktów etnicznych z sąsiadami, b) wymuszanie przejrzystości procesu planowania obrony i budżetów obronnych oraz wprowadzanie i utrwalanie cywilnej kontroli nad wojskiem. Państwa członkowskie NATO przyczyniają się, w ramach swoich możliwości, do przezwyciężania ekonomicznych i technologicznych zapóźnień w Europie Środkowej i Wschodniej. Wydaje się, że ofensywa ta była jednym z wielu elementów, które spowodowały, że Sojusz uznał, iż potrzebny jest jakiś krok, który będzie dawał nadzieję państwom postkomunistycznym na członkostwo w NATO przynajmniej w pewnej perspektywie, a jednocześnie będzie do przyjęcia dla Rosji. Takim kompromisowym pomysłem stał się program “Partnerstwo dla Pokoju” (PdP, Partnership for Peace), sformułowany w Trawemünde w październiku 1993 r. przez amerykańskiego sekretarza obrony Lesa Aspina podczas sesji ministrów obrony państw NATO. Ostateczną postać dokument ten przyjął w styczniu 1994 r. na szczycie NATO w Brukseli. Zakładał on rozwinięcie polityczno--wojskowej współpracy NATO z innymi państwami obszaru OBWE w celu zbliżenia ich struktur obronnych do standardów Sojuszu dla umożliwienia wspólnego prowadzenia międzynarodowych operacji pokojowych, humanitarnych i poszukiwawczo-ratowniczych. Nie zapewniał jednak, że udział w programie PdP będzie prowadził do członkostwa w NATO, oraz nie dawał gwarancji bezpieczeństwa. Tak więc ów program niósł obawę oddalania możliwości szybkiego uzyskania przez Polskę członkostwa w NATO. W konsekwencji władze polskie zażądały doprecyzowania i rozszerzenia wielu szczegółów programu. Wątpliwości Polski z początku 1994 r. obrazuje fakt, iż w przededniu Prace magisterskie z bezpieczeństwa 12 styczniowych decyzji NATO do zaakceptowania tego programu nakłaniała polskie władze delegacja amerykańska wysokiego szczebla, która przybywała do Warszawy: gen. John Shalikashvili – szef Połączonych Sztabów Sił Zbrojnych USA i ówczesna ambasador USA przy ONZ Madeleine Albright. Minister spraw zagranicznych RP Andrzej Olechowski w artykule opublikowanym w “Rzeczpospolitej” z 29 grudnia 1993 r. stwierdził, że program PdP będzie odpowiadać potrzebom Polski, jeżeli otworzy perspektywę członkostwa w Sojuszu dla Polski i innych państw, które podzielają cele i wartości NATO i są gotowe ponosić odpowiedzialność za ich realizację. Sformułował też pięć tez, które powinny się znaleźć w tekście programu: - zainteresowanym państwom powinno się zaoferować jasne perspektywy w kwestii członkostwa, natomiast programy współpracy z nimi powinny być ukierunkowane na członkostwo; - porozumienie ramowe nie powinno ograniczać się do ogólnych deklaracji, lecz wskazywać konkretne reguły postępowania państw aspirujących; należy tak rozszerzyć treść artykułu 4 Traktatu Północnoatlantyckiego (treść Traktatu Północnoatlantyckiego zawiera załącznik 1), aby stanowił on, iż konsultacje w sytuacji zagrożenia integralności terytorialnej, niezależności politycznej lub bezpieczeństwa mogą prowadzić także do określenia wspólnych działań zmierzających do przywrócenia pokoju; - ewentualne dwustronne porozumienia powinny pozwalać na zróżnicowanie charakteru i zasięgu współpracy zgodnie z interesem każdego z partnerów; - oferty współpracy powinny być przedstawione wszystkim państwom na identycznych warunkach wstępnych; jednak szybszemu rozwojowi współpracy z NATO jednemu z państw nie powinny przeszkadzać pozostałe. Nie wiemy, w jakim stopniu polskie stanowisko wpłynęło na zmiany w pierwotnie planowanych zapisach programu PdP, faktem jest natomiast, że niektóre elementy artykułu ministra Andrzeja Olechowskiego znalazły się w ostatecznym tekście przedstawionym przez NATO w styczniu 1994 r.: wzmianka na temat możliwości poszerzenia Sojuszu pojawiła się w “Zaproszeniu do Partnerstwa” – jednym z dwóch aktów tworzących program PdP. Natomiast drugi Prace magisterskie z bezpieczeństwa 13 akt – “Dokument ramowy” – zawierał kryteria członkostwa, tzn. warunki, które musi spełnić każde państwo, aby mieć nadzieję na członkostwo w Sojuszu. Sformułowane w tym akcie kryteria były przede wszystkim ogólnymi warunkami politycznymi: ustanowienie demokratycznej kontroli nad wojskiem, działanie na rzecz przejrzystości w planowaniu i budżecie obronnym oraz gotowość do udziału w operacjach pokojowych prowadzonych przez ONZ i OBWE. Znalazł się tam tylko jeden warunek o charakterze wojskowym – stopniowe dostosowywanie własnych sił zbrojnych do współdziałania z NATO. Ponadto pierwszy akt tworzący program PdP – “Zaproszenie do Partnerstwa” – zawiera określenie politycznych intencji NATO towarzyszących temu programowi oraz możliwość perspektywicznego członkostwa w Sojuszu dla tych państw, które zadeklarują taką wolę i będą się wyróżniały w jego realizacji. Drugi – “Dokument ramowy PdP” – wymienia obszary współpracy w ramach programu, w tym zagadnienia militarne, co było pierwszym takim przypadkiem w stosunkach NATO z obszarem zewnętrznym. Opisana jest tam także procedura przystępowania i uczestnictwa w PdP. W imieniu polskiego rządu podpis pod “Dokumentem ramowym” złożył 2 lutego 1994 r. premier Waldemar Pawlak. Tym samym Polska zobowiązała się osiągnąć m.in. następujące cele: - przejrzystość w narodowym planowaniu obronnym i w pracach nad budżetem wojskowym, - demokratyczną kontrolę nad siłami zbrojnymi, - rozwijać współpracę wojskową z NATO w zakresie wspólnego planowania, szkolenia i ćwiczeń w celu poszerzenia ich zdolności do realizacji misji pokojowych operacji poszukiwawczo-ratowniczych, humanitarnych oraz innych, które mogą zostać uzgodnione w terminie późniejszym, - osiągać zdolność do wspólnego działania (interoperacyjności) z siłami zbrojnymi NATO, m.in. poprzez wprowadzanie natowskich procedur, norm i standardów. Mimo początkowej rezerwy strona polska jako pierwsze państwo dostarczyła Kwaterze Głównej NATO tzw. Dokument Prezentacyjny i jako Prace magisterskie z bezpieczeństwa 14 pierwsza 5 lipca 1994 r. podpisała w Brukseli tzw. Indywidualny Program Partnerstwa (IPP), obejmujący wykaz uzgodnionych z NATO przedsięwzięć oraz wykaz sił i środków stawianych przez nasz kraj do dyspozycji programu PdP. IPP był corocznie negocjowany i zatwierdzany na dany rok kalendarzowy. Pierwszy IPP – na 1994 r. – wymienia 15 obszarów tematycznych współpracy, np.: - planowanie i finansowanie obrony, - bezpieczeństwo w przestrzeni powietrznej (kontrola kierowania ruchem, obrona obszaru powietrznego), - dowodzenie, łączność, wymiana informacji, - gotowość w sytuacjach nagłej konieczności, - standaryzacja, interoperacyjność, - ćwiczenia i operacje, - planowanie logistyczne, - ćwiczenia i operacje poszukiwawczo-ratownicze, - nauka i szkolenie. Ponadto określono sposób realizacji celów, ustalono hierarchię ważności poszczególnych przedsięwzięć oraz ich podział na krótko- i długookresowe, wytypowano instytucje odpowiedzialne za ich wykonanie. Oddzielną część IPP poświęcono naszemu zaangażowaniu w operacjach pokojowych. Wytypowano jednostki uczestniczące w nich. Pierwszy IPP na 1994 r. zawierał 41 przedsięwzięć, w tym ćwiczenia “Cooperative Bridge’94”, które odbyły się w Biedrusku koło Poznania we wrześniu 1994 r. Były to pierwsze międzynarodowe ćwiczenia zrealizowane w ramach programu PdP. W kolejnych latach polskie IPP należały do najbogatszych w porównaniu z IPP innych państw, przy zachowaniu podstawowych priorytetów (ćwiczenia i operacje, dowodzenie, kierowanie i łączność, interoperacyjność standaryzacja, szkolenie). W 1995 r. nasz IPP był porównywalny z tym, co łącznie zaproponowały Bułgaria, Czechy, Rumunia, Słowacja i Węgry. Również istotną rolę w rozwoju interoperacyjności wojskowej z NATO odegrały ćwiczenia i inne przedsięwzięcia określane jako realizowane “w duchu Partnerstwa dla Pokoju”. Od klasycznych przedsięwzięć PdP różniły się tym, że w Prace magisterskie z bezpieczeństwa 15 ich organizacji i planowaniu nie uczestniczyły organy NATO, były więc dziełem wyłącznie dwu lub więcej państw: członków NATO i państw partnerskich lub tylko państw partnerskich, przy zachowaniu generalnych celów i zasad programu PdP. W formule tej mieściły się ćwiczenia prowadzone przez Polskę m.in. z USA, Niemcami, Francją, Danią. Program PdP szybko stał się najważniejszą płaszczyzną współpracy Polski z NATO, głównym poligonem zapoznawania się naszych Sił Zbrojnych z zasadami i procedurami wojskowymi, postępu na drodze uzyskiwania umiejętności w dziedzinie interoperacyjności. Strona polska stale podkreślała, że traktuje ten program jako instrument prowadzący do członkostwa w Sojuszu. Praktyczną podstawą funkcjonowania programu PdP jest Program Współpracy Partnerskiej (PWP, Partnership Working Programme), stanowiący podstawę oferty agencji i dowództw NATO, a także ofert przedsięwzięć narodowych organizowanych zarówno przez państwa członkowskie NATO, jak państwa partnerskie. Program PWP podzielony jest na 20 obszarów współpracy (do 1997 r. – 15), obejmujących przedsięwzięcia zapewniające osiągnięcie celów PdP, w tym m.in. zagadnienia dotyczące obrony powietrznej, dowodzenia, kierowania i łączności, współpracy cywilno-wojskowej, postępowania w sytuacjach kryzysowych, budżetu i planowania obronnego, polityki i strategii obronnej, szkolenia językowego, logistyki, standaryzacji oraz szkolenia i ćwiczeń wojskowych. Poszczególne państwa partnerskie dobierają z PWP przedsięwzięcia, w których zamierzają wziąć udział. Od początku realizacji programu PdP liczba przedsięwzięć zaplanowanych w naszych IPP stale rosła: od 40 w roku 1994, poprzez 260 w roku 1995 i 242 w roku 1996 do 457 w roku 1997. Najbardziej skomplikowanymi przedsięwzięciami realizowanymi w ramach IPP są ćwiczenia dowódczo-sztabowe i ćwiczenia z wojskami. Mają one również największe znaczenie szkoleniowe, zarówno dla dowództw i sztabów, jak i dla ćwiczących pododdziałów. W 1994 r. Polska aktywnie włączyła się w realizację programu PdP, uczestnicząc w trzech ćwiczeniach. W 1995 r. Polskie Siły Zbrojne RP uczestniczyły w 8 ćwiczeniach prowadzonych w Europie i w jednym Prace magisterskie z bezpieczeństwa 16 prowadzonym w USA. W 1996 r. liczba ćwiczeń w ramach PdP i “w duchu PdP” z udziałem przedstawicieli Polski wzrosła do 21. W 1997 r. zaplanowano udział w 58 ćwiczeniach, w tym w 25 ćwiczeniach realizowanych w ramach PdP, w jednym ćwiczeniu NATO “Strong resolve” udostępnionym partnerom oraz w 31 ćwiczeniach realizowanych “w duchu PdP”. Największym przedsięwzięciem na terenie Polski było przeprowadzone we wrześniu ćwiczenie dowódczo-sztabowe wspomagane komputerowo (szczebla brygada-batalion), połączone z ćwiczeniem lotniczym w prowadzeniu operacji pokojowych “BRAVE EAGLE – EAGLE TALON’97”. Od stycznia 1998 r. w ramach nowej formuły, tzw. wzbogaconego partnerstwa (PfP enhancement), powstała możliwość wpływania na planowanie tematyki przedsięwzięć PdP przez oficerów państw partnerskich delegowanych do Komórek Sztabowych Partnerstwa (PfP elements) przy głównych wytypowanych przez Sojusz dowództwach NATO. Chociaż, zgodnie z zasadami programu, wszelkie przedsięwzięcia PdP (ćwiczenia, szkolenia, konsultacje) mogą dotyczyć wyłącznie przygotowań do operacji pokojowych, Polsce udało się wiele z nich efektywnie wykorzystać do ułatwienia przyszłej integracji z sojuszniczym systemem kolektywnej obrony. Dotyczy to przede wszystkim dokonań w następujących dziedzinach: - wyszkolenia językowego grupy ponad 2000 oficerów z instytucji MON, SG WP i dowództw wojsk; - przygotowania grupy ok. 50 oficerów łącznikowych, gotowych do wydzielenia do poszczególnych dowództw NATO; - utworzono, podporządkowane Ambasadzie RP w Brukseli, wojskowe przedstawicielstwo Polski w KG NATO i Komórce Koordynacji Partnerstwa (PCC) w Mons; - pozyskania, przetłumaczenia i częściowego wdrożenia – w Siłach Zbrojnych lub ich części zgłoszonej do PARP – dokumentów standaryzacyjnych (STANAG-ów), sztabowych, operacyjnych, proceduralnych i innych; - zmian strukturalnych Sił Zbrojnych (struktura instytucji centralnych MON, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 17 w tym Sztabu Generalnego WP, struktury organizacyjne dowództw i sztabów zadeklarowanych jednostek do PARP) według struktur Paktu. W stosunku do współpracy w ramach NACC program PdP stanowił wyraźny postęp w dwojakim sensie: a) zakładał współpracę wojskową, która miała wprawdzie dotyczyć wyłącznie operacji pokojowych, jednak dzięki odpowiednim zapisom w “Dokumencie ramowym” stopniowo włączano do programów współpracy także inną tematykę; b) zakładał możliwość określania zakresu i harmonogramu współpracy w sposób dwustronny, tzn. poprzez indywidualne rozmowy przedstawicieli Sojuszu z państwami uczestniczącymi. Korzyści z takiej formuły współpracy były nie do przecenienia: konkretne wojskowe współdziałanie w zróżnicowanych formach i tematyce podnosiło poziom wyszkolenia, a możliwość indywidualnego kształtowania współpracy umożliwiała dostosowanie szkolenia do najważniejszych potrzeb danego państwa, zgodnie z jego możliwościami i szczegółowymi priorytetami. Program PdP jest ważny także jako element budowy zaufania międzynarodowego w Europie. Współpraca wojskowa państw NATO zarówno z państwami aspirującymi, jak i z państwami nie zainteresowanymi członkostwem w Sojuszu poszerzyła granice otwartości militarnej, tym samym uzupełnia wszelkie istniejące porozumienia o współpracy i wymianie informacji wojskowych. Ważnym momentem w procesie zbliżania się Polski do NATO była sesja ministerialna Sojuszu w grudniu 1994 r., podczas której zadecydowano o rozpoczęciu prac nad “Studium o rozszerzeniu NATO”. Była to pierwsza decyzja Sojuszu, w której oficjalnie stwierdzono, że rozpoczyna się proces, który może się zakończyć członkostwem każdego państwa, które spełni konkretne kryteria. Tekst studium, ogłoszony we wrześniu 1995 r., zawierał szczegółową argumentację na rzecz rozszerzenia NATO, określał prawa i obowiązki przyszłych członków, wykluczając możliwość częściowego członkostwa, oraz przedstawiał kryteria członkostwa. Jednocześnie pośrednio wskazywał grupę państw, spośród których wyłonią się najwcześniej pierwsi kandydaci. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 18 Kryteria członkostwa określono następująco: ustanowienie trwałego, demokratycznego systemu politycznego z wolnymi wyborami, stabilnymi instytucjami władzy ustawodawczej i wykonawczej, poszanowaniem praw i swobód obywatelskich oraz demokratyczną kontrolą nad siłami zbrojnymi; gotowość do bezwarunkowego zaakceptowania zasady wspólnej obrony oraz – w razie potrzeby – przyjęcia na swoim terytorium wojsk i instalacji NATO (w czasie pokoju i wojny); gotowość do uczestniczenia w zintegrowanej strukturze obronnej NATO (łącznie z delegowaniem personelu do połączonych dowództw); gotowość do dalszej aktywnej współpracy w ramach PdP, w tym do uczestnictwa w operacjach pokojowych; przyjęcie natowskich zasad planowania obronnego, w tym jego przejrzystości; gotowość do uznania podstawowych zasad polityki NATO i założeń Koncepcji Strategicznej Sojuszu; wola osiągnięcia minimalnej, niezbędnej zdolności do współdziałania sił zbrojnych (interoperacyjności), a w dalszej perspektywie – ich kompatybilności, zgodnie z wymogami określonymi przez NATO. W chwili ogłoszenia Studium większość kryteriów politycznych była przez Polskę spełniona. Najważniejszym nie rozwiązanym problemem była sprawa jasnego określenia podległości szefa Sztabu Generalnego WP ministrowi obrony narodowej. Zmiana na stanowisku prezydenta RP umożliwiła wejście w życie, od 14 lutego 1996 r., Ustawy o urzędzie ministra obrony narodowej, jasno formułującej tę podległość. Opracowanie aktów wykonawczych do ustawy doprowadziło do restrukturyzacji resortu obrony oraz przeprowadzenia wielu zmian na najwyższych stanowiskach w wojsku. Dzięki temu w 1996 r. został zakończony główny nurt procesu ustanawiania zasadniczych zrębów demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi w Polsce. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 19 W grudniu 1995 r. na posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej NATO wystosowało do państw zainteresowanych ubieganiem się o członkostwo ofertę zacieśnienia współpracy poprzez uruchomienie wzmożonego i indywidualizowanego dialogu między Sojuszem a każdym z państw. Umożliwiłby on kandydatom dokładniejsze poznanie wszystkich aspektów uczestnictwa oraz zweryfikowanie dotychczasowych działań dostosowujących ich struktury do standardów NATO. Z drugiej strony dialog ten pozwoliłby Sojuszowi na przyjrzenie się możliwościom i ograniczeniom tych państw pod kątem ich ewentualnego wkładu we wspólną obronę. Podstawą dialogu miały być Indywidualne Dokumenty Dyskusyjne (IDD). Polska złożyła taki dokument w kwietniu 1996 r., zobowiązując się m.in. do przygotowania i przedstawienia Sojuszowi własnego “Narodowego planu integracji”. Podczas licznych wizyt roboczych dokonano przeglądu takich dziedzin związanych z integracją, jak: procedury planowania obronnego obowiązujące w Polsce i w NATO, wspólny budżet NATO i składki członkowskie, statystyka wojskowa w Polsce, infrastruktura wojskowa w naszym kraju pod kątem ewentualnych potrzeb NATO, proces decyzyjny w Sojuszu i zakres odpowiedzialności poszczególnych komórek organizacyjnych, planowana restrukturyzacja zintegrowanego systemu obronnego NATO pod kątem adaptacji do przyszłych zadań i przyjęcia nowych członków. Dokonano wielu zmian w strukturach rządowych. Zostały powołane komórki ds. integracji w MSZ i MON, powstał także międzyresortowy zespół roboczy ds. integracji. Ten okres jest cezurą oddzielającą dotychczasową fazę, w której dominowała aktywność dyplomatyczna, od fazy następnej, kiedy to punkt ciężkości przeniósł się na kwestie dostosowywania poszczególnych dziedzin funkcjonowania wojska i państwa do standardów NATO. Faza akcesji: 1997-1999 Została ona zapoczątkowana zaproszeniem Polski (podobnie jak Czech i Węgier) do rozpoczęcia rozmów na temat członkostwa przedstawionym w Prace magisterskie z bezpieczeństwa 20 Madrycie w lipcu 1997 r. We wrześniu tegoż roku zostały rozpoczęte w Brukseli rozmowy akcesyjne między delegacją Polską a przedstawicielami Sojuszu, zakończone tzw. Protokółem Akcesyjnym (podpisanym w grudniu 1997 r.), który zawierał zobowiązania naszego kraju wobec NATO, w zamian za gwarancje ofiarowywane przez Sojusz. W następnym etapie wchodzenia do NATO najważniejsze były trzy nurty: a) restrukturyzacja sił zbrojnych, realizowana na podstawie doświadczeń gromadzonych od początku programu PdP oraz wzorowana na systemie natowskim, b) opracowywanie odpowiedzi na Kwestionariusz Planowania Obronnego (DPQ), będący szczegółową analizą polskiego systemu obronnego i naszych sił zbrojnych, c) ratyfikacja wejścia do NATO Polski, Czech i Węgier przez parlamenty 16 państw członkowskich Sojuszu. Jedynie kwestia ratyfikacji członkostwa przez Senat USA przysparzała wielu emocji ze względu na aktywność lobby prorosyjskiego w USA, występującego z następującymi podstawowymi hasłami przeciwko poszerzeniu NATO: umocni ono podziały w Europie oraz spowoduje ogromne wydatki, które będzie musiał ponieść podatnik amerykański, może umocnić przeciwników dalszej demokratyzacji systemu politycznego w Rosji, ponadto nie jest ono potrzebne, bowiem Rosja, słaba militarnie, nie stanowi zagrożenia. Po ratyfikacji przez Senat USA – 30 kwietnia 1998 r. – proces ratyfikacji przebiegał w szybszym tempie niż oczekiwano. Stan prac przygotowawczych w zakresie obronności ze względu na znaczenie i rangę zagadnień wiążących się z członkostwem w NATO proces i kształt integracji są problemem całego państwa, dotyczącym nie tylko sfery obronności, ale także kwestii ekonomicznych, społecznych, prawnych i politycznych, wymagających współpracy organów władzy ustawodawczej i wykonawczej różnych szczebli. W sprawach wojskowych generalna koncepcja członkostwa Polski w NATO zakłada pełną integrację ze strukturami politycznymi i systemem obronnym Prace magisterskie z bezpieczeństwa 21 Sojuszu, co w perspektywie doprowadzi do podporządkowania całości naszych sił operacyjnych jego zintegrowanej strukturze militarnej. Od momentu uzyskania członkostwa Polska zamierza w pełni uczestniczyć w politycznych i militarnych strukturach NATO. Jednocześnie deklaruje gotowość do czasowego lub stałego, zależnie od względów strategicznych lub operacyjnych, rozmieszczenia sił państw Sojuszu na terytorium Polski oraz dyslokacji własnych sił na obszarze innych państw członkowskich. Prace nad integracją, zapoczątkowane kilka lat temu, mają charakter wielopłaszczyznowy. Wynikają z konieczności dostosowania wszelkich dziedzin związanych z obronnością kraju do zasad, standardów i procedur obowiązujących w NATO. Zmierzają do zapewnienia pełnej kompatybilności zasadniczych elementów naszego systemu obronnego z odpowiednimi systemami NATO. Osiągnięcie tego celu nie nastąpi natychmiast, gdyż jest to proces, który potrwa wiele lat. 1.3. Polska w NATO – podstawowe akty prawne Członkostwo w NATO nie zakończy procesu integrowania się systemu obronnego RP z systemem sojuszniczym. Do dnia akcesji nasz kraj wypełnił wymagania jedynie w podstawowym zakresie, natomiast wiele spośród zadań uzgodnionych w ramach planowania obronnego będzie realizowanych w następnych latach. Ta sytuacja nie jest niczym szczególnym. Żadna armia nie jest w stanie natychmiast stać się nowoczesną. Niemcom zajęło 15 lat wprowadzanie w życie standardów natowskich, Hiszpania potrzebowała 17 lat, by w pełni zintegrować z NATO swoje struktury militarne. Ponadto Sojusz przechodzi proces wewnętrznej transformacji, która przyniesie nowe wyzwania także dla polskiej obronności i kierunków dalszego rozwoju Sił Zbrojnych. Decydującym momentem było zakończenie zimnej wojny i opracowanie w 1991 r. koncepcji strategicznej na lata 90. Koncepcja ta zakończyła erę koncentrowania się na obronie przed pojedynczym głównym zagrożeniem, otworzyła natomiast etap szerokiego podejścia do kwestii bezpieczeństwa na Prace magisterskie z bezpieczeństwa 22 podstawie dialogu i współpracy z podmiotami zewnętrznymi i zachowania zdolności do wspólnej obrony. W sferze wojskowej najważniejsze zmiany to ograniczenie do niezbędnego minimum potencjału sił nuklearnych oraz znaczne redukcje sił zbrojnych poszczególnych państw członkowskich. NATO podjęło pierwsze w swojej historii operacje bojowe, i to poza terytorium Sojuszu (naloty na tereny byłej Jugosławii), co także było przełomem w funkcjonowaniu Paktu, ponieważ wymagało wyjścia poza art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, mówiący o wspólnej obronie w razie napaści na któregokolwiek z członków. W późniejszej fazie konfliktu w b. Jugosławii Sojusz podjął trwającą do dziś operację wymuszania pokoju w BośniHercegowinie (IFOR, następnie SFOR) z udziałem Polski. Obecnie trwają prace, z polskim głosem doradczym, nad projektem nowej koncepcji strategicznej, której przyjęcie i zatwierdzenie jest planowane podczas szczytu NATO w Waszyngtonie. Wypracowane już oraz powstające obecnie koncepcje i kierunki rozwoju NATO wskazują na potrzebę sprostania wielu nowym, bardziej zróżnicowanym wyzwaniom. Dlatego powstała tzw. wspólna wizja operacyjna, której zdolności operacyjne sił zbrojnych Sojuszu zostały zdefiniowane jako mobilność, zdolność przerzutu i rozwinięcia na dalekie odległości, zdolność przetrwania oraz zdolność do ciągłego zaopatrywania i obsługi wojsk w warunkach ograniczonego wsparcia ze strony państwa-gospodarza. Czynnikami wzmacniającymi te zdolności mają być: przewaga informacyjna, interoperacyjność oraz przewaga technologiczna. Nowe koncepcje i nowe wyzwania będą wymagały ponownego przeglądu planów rozwojowych naszego wojska. Jakkolwiek odpowiedź na nowe sytuacje będzie prawdopodobnie zróżnicowana (wśród członków NATO), dotycząc inaczej państw leżących wewnątrz jego terytorium, w stabilnym otoczeniu, a inaczej krajów leżących na krańcach Sojuszu, trzeba wyraźnie powiedzieć, iż zdolności obronne nie są najsilniejszą stroną polskiego wojska. Również dotychczasowy potencjał zmian wynikający ze środków przeznaczonych na restrukturyzację Sił Zbrojnych nie jest wystarczający. Chociaż wskaźnik wydatków na obronność w Polsce, wynoszący ok. 2,1 proc. PKB, jest bliski przeciętnej w NATO, budżet MON jest w dużo większym stopniu (w porównaniu z innymi sojusznikami) obciążony Prace magisterskie z bezpieczeństwa 23 wydatkami osobowymi (pensje i emerytury stanowią łącznie 30 proc. budżetu MON na 1999 r.). Natomiast wydatki na zakup nowych systemów uzbrojenia stanowią zaledwie 30 proc. budżetu MON w 1999 r. i w kolejnych latach wzrosną niewiele, chociaż ich poziom powoduje ograniczenia w finansowaniu szkolenia, remontów i odtwarzaniu zapasów. W procesie wchodzenia Polski do NATO wyodrębniały się trzy ścieżki: stosunkowo najłatwiej poradziliśmy sobie ze ścieżką polityczną i legislacyjną, natomiast trzecia ścieżka – pogłębiania interoperacyjności i kompatybilności polskich sił zbrojnych ze standardami i procedurami Sojuszu – będzie procesem długotrwałym. Jak stwierdził jeden z podsekretarzy stanu w MON, aby integracja z NATO mogła postępować, możliwości znalezienia dodatkowych funduszy w obecnej sytuacji ekonomicznej kraju należy poszukiwać w samym resorcie – w lepszym zarządzaniu, oszczędnościach w dziedzinach pochłaniających środki niewspółmierne do osiąganych korzyści, a gdy okaże się to konieczne – w dalszym ograniczaniu stanu pokojowego sił zbrojnych. Decyzje, które w nadchodzących latach władze podejmą w tej kwestii, będą wypadkową oszczędności w resorcie, stanu koniunktury ekonomicznej kraju i wynikających z tego możliwości finansowych państwa. Sprawność systemu obronnego nie może być, ze swojej istoty, przedmiotem zainteresowania jedynie resortu obrony. Polska wchodzi bowiem do Sojuszu jako cały organizm, w wielu sferach jego działalności następują zmiany ułatwiające integrację i współdziałanie z NATO. Dlatego wysiłek finansowy, organizacyjny i ludzki związany z realizacją tej polityki ma i będzie miał charakter ogólnokrajowy. Działania resortu obrony - Restrukturyzacja sił zbrojnych. Zapoczątkowana na początku lat 90., od roku 1994 jest realizowana z uwzględnieniem priorytetu dostosowania do standardów NATO. Głównym zadaniem jest uzyskanie pełnej zdolności do współdziałania – interoperacyjności – z wojskami państw członkowskich Sojuszu. Najskuteczniejszą formą poszerzania Prace magisterskie z bezpieczeństwa 24 zakresu interoperacyjności stał się udział w programie Partnerstwo dla Pokoju. W ramach PdP strona polska uczestniczy w tzw. cyklach planowania współpracy państw NATO z państwami aspirującymi. W cyklu pierwszym, obejmującym lata 1995-1996, uzgodniliśmy z Sojuszem 17 celów interoperacyjności, a w cyklu drugim, dla lat 1997-1999, uzgodniono już 41 celów, wdrażanych w pierwszej kolejności w jednostkach wydzielonych do współpracy w ramach PdP. Cele interoperacyjności obejmują przede wszystkim takie dziedziny, jak: planowanie obronne, dowodzenie i łączność, w tym kierowanie ruchem lotniczym, regulaminy i taktyka działania jednostek wojskowych, w tym w ramach prowadzenia operacji pokojowych i humanitarno-ratowniczych, standaryzacja, logistyka i infrastruktura. W rezultacie udziału w programie PdP oraz stale poszerzających się roboczych kontaktów z NATO wprowadzono wiele zmian w dostosowaniu się do standardów NATO: 1. W strukturze sił zbrojnych oraz w systemach kierowania, dowodzenia i łączności: - opracowano nowe struktury dowództw i sztabów na wzór obowiązujących w państwach NATO, a następnie rozpoczęto ich wdrażanie w Sztabie Generalnym, w różnych rodzajach wojsk, zwłaszcza związków taktycznych i oddziałów przewidzianych w pierwszej kolejności do włączenia w struktury NATO; - wyodrębniono wojska lądowe jako trzeci rodzaj sił zbrojnych (obok lotnictwa i marynarki wojennej); będą się one składać z dwóch zasadniczych części: sił operacyjnych oraz obrony terytorialnej, powiązanych ze strukturami administracyjnymi państwa; w składzie wojsk lądowych znajdą się dwa korpusy zmechanizowane oraz korpus powietrzno-zmechanizowany; te pierwsze będą miały strukturę dywizyjną, a strukturę dywizji zmieniono z pułkowej na brygadową; - trwają prace nad organizacją dwóch korpusów obrony powietrznej kraju, które mają dysponować zarówno środkami obrony powietrznej, jak i lotnictwem uderzeniowym; działania korpusów pokrywać się będą z dwoma obszarami obrony powietrznej – północnym i południowym; ponadto znajdują się na ukończeniu (wrzesień 1998) prace nad organizacją 3 brygad lotnictwa taktycznego, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 25 zakończono pierwszy etap prac nad stworzeniem zintegrowanego cywilnowojskowego systemu zarządzania przestrzenią powietrzną; w lutym 1999 r. nastąpiło uruchomienie systemu ASOC – zarządzania przestrzenią powietrzną zintegrowanego z systemem natowskim (wyprzedzamy w tym zakresie Czechy); w Marynarce Wojennej przystosowuje się procedury dowodzenia i łączności, np. planowania operacji morskich, manewrowania okrętowych grup taktycznych i użycia uzbrojenia; - grupy specjalistów łączności zapoznały się z procesem szczegółowego planowania stosowanym w NATO; został też określony niezbędny poziom interoperacyjności w poszczególnych elementach systemu dowodzenia i łączności; uzyskano dostęp do wybranych procedur łączności radiowej i telefonicznej NATO. 2. W zakresie ćwiczeń i operacji – oficerowie uczestniczący w ćwiczeniach zapoznali się z natowskim podejściem do problemu współdziałania czynników politycznych i wojskowych w procesie rozwiązywania hipotetycznych sytuacji kryzysowych, a także z powoływaniem, funkcjonowaniem i procedurami operacyjnymi międzynarodowych dowództw i sztabów; udoskonalono działanie dowództw i sztabów jednostek wydzielonych do współdziałania z NATO; na podstawie dotychczasowych doświadczeń strona NATO rozszerzyła ofertę ćwiczeń w ramach PdP od szczebla pluton-kompania do szczebla batalion-brygada i dywizja-korpus oraz zwiększyła liczbę stanowisk dla naszych przedstawicieli w ćwiczących sztabach. Najbardziej spektakularnym przykładem postępu WP w dostosowywaniu się do wymagań i standardów NATO jest udział polskich batalionów w siłach międzynarodowych IFOR/SFOR stabilizujących sytuację w Bośni-Hercegowinie: od 21 grudnia 1996 r. służbę pełnił 16 Batalion Powietrzno-Desantowy, a od 1 stycznia 1998 r. – 18 Batalion Powietrzno-Desantowy. Oba bataliony osiągnęły wysoki stopień interoperacyjności z siłami zbrojnymi NATO. W uznaniu polskiego wkładu i umiejętności wojskowych wykazanych podczas operacji pokojowych w Bośni polski generał Mieczysław Bieniek objął dowództwo PolskoNordyckiej Brygady operującej w ramach amerykańskiej dywizji w siłach SFOR w Bośni. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 26 Standardy natowskie są już także stosowane w pododdziałach wojskowych działających w kraju. Zgodnie z wszelkimi natowskimi procedurami odbyło się najważniejsze przedsięwzięcie szkoleniowe w WP w 1998 r., a mianowicie Kurs Szkoleniowo-Metodyczny Kierowniczej Kadry Wojsk Lądowych, połączony z ćwiczeniami dowódczo-sztabowymi “OPAL’98”. Sztaby pracowały w natowskich strukturach, oddziały działały zgodnie z doktrynami taktycznymi NATO. 3. Prowadzone są prace związane z modernizacją logistyki (zaopatrzenia wojsk) i infrastruktury. Pod koniec lipca 1998 r. zakończyła prace komisja przygotowująca nową strukturę. Ponadto wdrażany jest natowski “Model zarządzania zasobami obronnymi”. Polska dysponuje najbardziej rozwiniętą infrastrukturą wojskową wśród państw Europy Środkowej. Znaczna jej część może być oddana do dyspozycji Sojuszu. Już obecnie jest wykorzystywana przez jednostki wojskowe armii państw NATO i podczas ćwiczeń w ramach PdP. 4. Przy instytucjach i dowództwach NATO powstały polskie placówki: a) Przedstawicielstwo przy NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej; b) Polskie Przedstawicielstwo Wojskowe przy Komitecie Wojskowym NATO w Brukseli, liczące 9 oficerów i 3 podoficerów; c) Polska Misja Łącznikowa przy Kwaterze Głównej Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie – SHAPE w Mons k. Brukseli, składająca się z 5 oficerów i jednego chorążego, która po wejściu do NATO została przekształcona w urząd Narodowego Przedstawiciela Wojskowego (NMR) przy SHAPE w składzie 15 oficerów i 2 chorążych; d) przy komórkach organizacyjnych zajmujących się programem PdP w poszczególnych dowództwach terytorialnych NATO zatrudnionych jest 4 polskich oficerów; e) przy poszczególnych dowództwach sił zbrojnych NATO w Europie [(np. Europa Środkowa (AFCENT), Europa Południowa (AFSOUTH)] zostały utworzone pod koniec 1998 r. Polskie Misje Łącznikowe liczące 2-3 oficerów. Polska jest postrzegana w gremiach kierowniczych NATO jako kraj, który powinien w miarę prędko i w daleko idącym zakresie wejść w struktury militarne Prace magisterskie z bezpieczeństwa 27 Sojuszu. Uczestniczyliśmy – w charakterze obserwatora, bez możliwości udziału w podejmowaniu decyzji – w prawie wszystkich gremiach natowskich. W związku z tym moment naszego formalnego wejścia do Paktu nie ma wpływu na proces integracji Wojska Polskiego. Integrację potraktowaliśmy jako proces ciągłej, żmudnej aktywności, w wyniku którego osiągamy postęp w kolejnych dziedzinach. Szkolnictwo wojskowe w procesie przekształceń Konieczność dostosowania szkolnictwa do nowych potrzeb przesądziła o zapoczątkowaniu w pierwszej połowie lat 90. kompleksowego programu przekształceń. Jego ideą jest udoskonalenie struktur i zasad działania oraz wykształcenie dowódców o cechach przywódców, organizatorów, menedżerów i specjalistów wojskowych, z wyraźnie uformowanymi cechami osobowymi, dysponujących niezbędną wiedzą o systemach i procesach dowodzenia zgodnych z procedurami NATO, znających bojowe i moralno-psychologiczne aspekty dowodzenia, przy tym sprawnych fizycznie, znających języki obce. Przewiduje się, że te zasady i cele zaczną być w pełni realizowane począwszy od roku akademickiego 1999/2000. Zmieniono strukturę szkolnictwa wojskowego. W jej ramach istnieją obecnie 4 akademie wojskowe (trwają prace nad organizacją Akademii Wojsk Lądowych), zmniejszono z 11 do 4 liczbę wyższych szkół oficerskich oraz ośrodków szkolenia, a z 15 do 7 liczbę samodzielnych centrów szkolenia; zmniejszono również liczbę kandydatów przyjmowanych do uczelni i szkół wojskowych. Zreformowano programy kształcenia kandydatów na żołnierzy zawodowych na wszystkich poziomach edukacyjnych oraz programy kształcenia i doskonalenia żołnierzy zawodowych. W tym celu dokonano m.in. wyboru standardowych i uzupełniających publikacji, podręczników i dokumentów NATO, zawierających doktrynę wojskową NATO oraz obejmujących całość i poszczególne rodzaje sił zbrojnych, a także rodzaje wojsk i służb. Materiały te, po przetłumaczeniu i przekazaniu wszystkim placówkom szkolnictwa wojskowego, będą stanowić Prace magisterskie z bezpieczeństwa 28 podstawę do wprowadzenia zmian w procesie nauczania poszczególnych przedmiotów. Przygotowano także kadrę dydaktyczną szkół wojskowych do realizacji zadań edukacyjnych wynikających ze zreformowanych programów kształcenia. Poszczególne akademie i szkoły przygotowują materiały dydaktyczne potrzebne do realizacji np. takiego zagadnienia jak interoperacyjność (zwłaszcza w zakresie problematyki taktycznej). Do programów kształcenia wprowadzono m.in. następujące przedmioty: współczesne bezpieczeństwo międzynarodowe, międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych, filozofia bezpieczeństwa, ekologia, standaryzacja i normalizacja w wojsku, medycyna lotnicza, interoperacyjność obejmująca, np. topografię według NATO-wskich map i systemów komputerowego zobrazowania terenu, procedury dowodzenia i zabezpieczenia działań oraz przedstawianie sytuacji taktycznych znakami oraz skrótami wojskowymi NATO. Jednocześnie poszerzono zakres przedmiotów działów taktycznego i operacyjnego o zagadnienia dotyczące: doktryn wojennych wielonarodowych organizacji wojskowych i państw, w tym sąsiadujących z Polską, struktur organizacyjnych ich sił zbrojnych, a także posiadanego uzbrojenia i wyposażenia, ogólnych zasad prowadzenia działań taktycznych i operacyjnych, stosowanych w tych armiach procedur dowodzenia i zabezpieczenia logistycznego. Oprócz przedsięwzięć ukierunkowanych na doskonalenie programów kształcenia zostały podjęte działania zmierzające do bezpośredniego przygotowania żołnierzy zawodowych do funkcjonowania w strukturach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Wyrazem tego jest wprowadzenie od maja ubiegłego roku w AON jako stałego przedsięwzięcia “kursu taktycznooperacyjnego integracji z NATO”, którego głównym celem jest zapoznanie uczestników z procedurami NATO, odpowiednio do obowiązujących tam stanowisk służbowych. Dużą część zajęć prowadzą oficerowie z Narodowego Uniwersytetu Obrony USA i Akademii Dowodzenia Bundeswehry. Należy podkreślić, iż każda ze szkół podejmuje wiele własnych inicjatyw w zakresie unowocześniania programów kształcenia i przygotowania kadry (zarówno Prace magisterskie z bezpieczeństwa 29 dydaktycznej, jak i dowódczej) do funkcjonowania w nowych warunkach. Służą temu coraz szersze kontakty ze szkołami i jednostkami wojskowymi państwczłonków NATO oraz państw naszego regionu. Współpraca ta owocuje, między innymi, wspólnymi ćwiczeniami prowadzonymi według natowskich procedur, jak również organizowaniem i udziałem w międzynarodowych sympozjach i konferencjach z udziałem oficerów państw NATO, poświęconych problematyce integracyjnej. Akademia Obrony Narodowej wprowadziła do swojego programu kształcenia natowskie procedury dowodzenia i prowadzenia ćwiczeń. Nic dziwnego więc, że na przykład w minionym roku akademickim co trzeci oficer obecny podczas ćwiczeń przeprowadzanych w Akademii Obrony Narodowej był przedstawicielem armii NATO. W ramach roboczych kontaktów z przedstawicielami uczelni państw NATO dokonuje się również szerokiej wymiany doświadczeń w zakresie metodologii tworzenia i konstrukcji programów kształcenia oraz form i metod prowadzenia zajęć, w tym z wykorzystaniem techniki komputerowej. Wojskowa Akademia Techniczna opracowała i wdrożyła nowy model studiów, w pełni uwzględniający programowe wymogi Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz wymogi Unii Europejskiej w zakresie studiów inżynierskich (FEANI). Dzięki temu WAT będzie mogła w coraz szerszym zakresie kształcić także osoby cywilne. Należy podkreślić, iż wiele szkół wprowadziło do treści egzaminów dyplomowych problematykę taktyczną według standardów NATO. Problematyka ta, w wersji zgodnej ze standardami NATO, została włączona do egzaminów dyplomowych. Zasadniczych przeobrażeń dokonano w systemie nauczania i doskonalenia znajomości języków obcych słuchaczy szkół wojskowych i żołnierzy zawodowych. Już od 1992 r. ponad dwukrotnie zwiększono wymiar programowej nauki języków obcych w akademiach wojskowych i wyższych szkołach oficerskich (do 480 godz.), wprowadzając także obowiązkową naukę języka w szkołach chorążych (180 godz.), a zasadniczy wysiłek skoncentrowano na nauczaniu języków zachodnich, głównie angielskiego. Wdrożono nowe, otwarte programy kształcenia, pozwalające na ich dostosowywanie do poziomu Prace magisterskie z bezpieczeństwa 30 zaawansowania językowego słuchaczy oraz bieżących potrzeb sił zbrojnych, z uwzględnieniem specjalistycznej terminologii rodzajów wojsk i służb. Zintensyfikowane zostało kursowe kształcenie i doskonalenie językowe żołnierzy zawodowych, w szczególności kadry kierowniczej sił zbrojnych oraz kluczowego personelu uczestniczącego w przedsięwzięciach PdP. Dzięki współpracy z ekspertami brytyjskimi wdrożono zunifikowany system egzaminowania z języków obcych według obowiązujących w NATO kryteriów określonych w normie STANAG 6001. Sprawia to, iż kwalifikacje językowe kadry Wojska Polskiego oceniane są według jednolitych, uznawanych również w państwach NATO, standardów przez powołaną do tego Centralną Komisję Egzaminacyjną Języków Obcych. W ostatnich latach odnotowuje się zauważalny wzrost kompetencji językowych absolwentów uczelni wojskowych. Znajomość języka obcego jest rygorem dydaktycznym kończącym się egzaminem, a co najmniej podstawowa jego znajomość, potwierdzona egzaminem według kryteriów przyjętych w NATO, stanie się w 2000 r. niezbędnym warunkiem promocji na pierwszy stopień oficerski. Doprowadzono do zintensyfikowania kształcenia i doskonalenia językowego kadry, głównie w zakresie znajomości języka angielskiego, koncentrując się na personelu zajmującym kluczowe stanowiska w jednostkach współpracujących z NATO, a także na kadrze dydaktycznej szkół wojskowych przewidywanej do prowadzenia zajęć z wykorzystaniem dokumentów NATO-wskich. Dotychczasowe zmiany zaowocowały tym, że ubiegłoroczni absolwenci uczelni wojskowych zostali wyposażeni w niezbędną wiedzę i umiejętności, umożliwiające nawiązanie i utrzymanie współdziałania z siłami sojuszniczymi na szczeblu pododdziału oraz ich funkcjonowanie w wojskowych strukturach międzynarodowych, w tym NATO. Obecny system dydaktyczny w szkołach wojskowych nie uwzględnia jeszcze wielu przyszłych uwarunkowań i wymogów służby żołnierzy zawodowych. W tym kontekście wyraźnie rysuje się konieczność zmiany tego systemu poprzez jego dostosowanie do nowego modelu służby żołnierzy Prace magisterskie z bezpieczeństwa 31 zawodowych, zakładającego na przykład kadencyjność stanowisk, dużą mobilność zawodową wynikającą z potrzeby pełnienia służby w różnych pionach organizacyjnych sił zbrojnych, a także możliwość zakończenia służby wojskowej przed osiągnięciem ustawowego wieku. System kształcenia oficerów powinien być spójny z systemem pozyskiwania i przygotowania kandydatów na chorążych i podoficerów zawodowych. Wśród trudności pojawiających się w procesie przekształceń najistotniejsze to: a) nadal niedostateczne przygotowanie językowe żołnierzy zawodowych, zwłaszcza kadry dydaktycznej szkół wojskowych oraz personelu zajmującego i przewidzianego do zajmowania kluczowych stanowisk w jednostkach współpracujących z NATO, co jest, między innymi, rezultatem znacznej fluktuacji kadr, b) skromność środków finansowych przeznaczanych na potrzeby szkół wojskowych, co w znacznym stopniu ogranicza bądź uniemożliwia modernizację infrastruktury dydaktycznej, w której brak jest nowoczesnych środków wspomagających kształcenie i szkolenie, na przykład poligonów elektronicznych czy nowoczesnych symulatorów i trenażerów. Wymusza to praktykowanie dotychczasowych form i metod kształcenia. Wojsko Polskie w procesie planowania obronnego NATO. Jakkolwiek państwa członkowskie NATO zachowują suwerenność, to jednak są zobligowane do realizacji obrony zbiorowej wynikającej z Traktatu Północnoatlantyckiego z 1949 r., będącego “konstytucją” NATO. W tym celu w ramach NATO powołano system integrowania planów narodowej obrony poszczególnych państw w ramach tzw. planowania kolektywnej obrony Sojuszu w celu realizacji uzgodnionych celów wojskowych. System ten składa się z następujących członów: a) wytycznych ministerialnych (Ministerial Guidance) Komitetu Oceny Obronności NATO, stanowiących podstawę tworzenia celów sił zbrojnych, b) określaniu celów sił zbrojnych (Force Goals), Prace magisterskie z bezpieczeństwa 32 c) ocenach obronności (Defence Reviews), d) konsultacjach poza cyklem planowania (out-of-cycle consultations). Jak dotychczas Polski dotyczyły trzy człony: ocena obronności, określenie celów sił zbrojnych oraz wytyczne ministerialne. Proces zintegrowanego planowania obronnego w NATO dotyczy następujących podstawowych dyscyplin funkcjonowania sfery militarnej: najważniejszej – sił zbrojnych oraz: uzbrojenia, logistyki, infrastruktury, systemów dowodzenia, kierowania i łączności, obrony cywilnej. Polska, podobnie jak inne kraje uczestniczące (państwa partnerskie) w programie PdP, zetknęła się z systemem planowania obronnego NATO w trakcie uczestniczenia w PdP. Zasadnicze elementy planowania w ramach PPiO odpowiadają z grubsza elementom istniejącym w systemie planowania obronnego NATO, a w szczególności:podstawowy dokument PPiO odpowiada Kwestionariuszowi Planowania Obronnego NATO, cele interoperacyjności sformułowane w ramach PPiO odpowiadają Celom Sił Zbrojnych NATO. Pierwszy dwuletni cykl PPiO rozpoczął się w grudniu 1994 r. Polska włączyła się aktywnie w ten proces, składając w styczniu 1995 r. dokument, który zawierał: ogólny zapis na temat polskiej polityki obronnej oraz planów obronnych i finansowych na lata 1995-1996 oraz listę pierwszych polskich jednostek do bezpośredniej współpracy z siłami NATO. Strona NATO zaleciła realizację 17 celów interoperacyjności, na podstawie których wydzielone polskie jednostki powinny dążyć do osiągnięcia zdolności współdziałania z Sojuszem. Drugi cykl PPiO rozpoczął się w październiku 1996 r. Państwa partnerskie otrzymały dokument zawierający szczegółowe instrukcje wykonania “Przeglądu ogólnej interoperacyjności na 1997 r.” Dokument ten pod wieloma względami podobny był do stosowanego w NATO Kwestionariusza Planowania Obronnego (DPQ). W szczególności poproszono państwa partnerskie o przedstawienie informacji o postępach dokonanych w zakresie osiągnięcia celów interoperacyjności, proponowanych partnerom w poprzednim cyklu, przez jednostki zadeklarowane do współpracy z NATO. Ponadto kraje partnerskie, w Prace magisterskie z bezpieczeństwa 33 tym Polska, zadeklarowały kolejne formacje i jednostki wojskowe do współpracy z siłami Sojuszu. Ocenę przebiegu drugiego cyklu PPiO w Polsce uzgodniono w maju 1997 r. Dołączony do dokumentu zawierającego tę ocenę zestaw 41 celów interoperacyjności, przyjęty przez Polskę do realizacji, został skonstruowany i przedstawiony w formie podobnej do natowskich celów sił zbrojnych. W efekcie drugi cykl PPiO znacznie bardziej zbliżał się do planowania obronnego NATO. Dla polskich planistów był niejako “przedszkolem” poprzedzającym przyszłe członkostwo w NATO, dał im podstawową wiedzę i umiejętności w zakresie procedur planowania obronnego Sojuszu. Na podstawie uzgodnień z NATO z lipca 1998 r. Polska, podobnie jak inne kraje (Czechy, Węgry) zaproszone do członkostwa w Pakcie, została formalnie włączona do cyklu planowania obronnego Sojuszu, obejmującego lata 1997-2002. Pierwszym etapem tego procesu było dostarczenie NATO informacji o systemie obronnym Polski i jej sił zbrojnych w formie odpowiedzi polskiego MON na Kwestionariusz Planowania Obronnego, złożonej w Kwaterze Głównej NATO 29 września 1998 r. Dokument ten jest wszechstronnym opisem obecnego stanu WP oraz planów rozwoju w ciągu następnych pięciu lat. Odpowiada on także na pytania, w jakim tempie będzie postępował proces osiągania przez polskie siły zbrojne zdolności współdziałania (interoperacyjności) z siłami zbrojnymi państwczłonków NATO. Przewiduje się, że ok. 1/3 stanu WP osiągnie w pełni taką zdolność do roku 2002. Następnie Sojusznicze Dowództwo NATO na Europę (Allied Command Europe) sformułowało propozycje przyszłych celów polskich sił zbrojnych i systemu obronnego w ramach Sojuszu. Podstawę ich sformułowania stanowiły: - “Ocena potencjału i planów rozwojowych polskich sił zbrojnych”, opracowana przez Kwaterę Główną NATO na podstawie polskiej odpowiedzi na DPQ i uzgodniona z Polską oraz ze wszystkimi członkami Sojuszu; - analizy potencjału obronnego Polski dokonane przez ekspertów ds. wymagań wojskowych Dowództwa Sojuszniczego w Europie (Allied Command Europe, ACE); Prace magisterskie z bezpieczeństwa 34 - porównanie strategicznych planów Sojuszu z polskimi planami rozwoju sił zbrojnych. Powstałe na podstawie dokumentów “Propozycje celów Sił Zbrojnych RP” (Draft Allied Command Europe Target Force Proposals – Poland) stanowią natowską propozycję wkładu i miejsca WP w planowaniu obronnym NATO oraz wymagania, jakie muszą spełniać poszczególne formacje i jednostki WP, aby mogły skutecznie współdziałać z siłami NATO w ramach kolektywnej obrony i innych misji Sojuszu. Dokument proponował 65 celów dla WP w takich dziedzinach, jak: doktryny (jest to natowskie określenie dla regulaminów i innych dokumentów określających taktykę i zasady użycia wojsk na polu walki), szkolenie, planowanie obronne, dowodzenie i łączność, obrona powietrzna i zarządzanie przestrzenią powietrzną, modernizacja sprzętu i plany restrukturyzacyjne, infrastruktura i logistyka. Po przeprowadzeniu przez stronę polską kalkulacji kosztów osiągnięcia każdego z proponowanych celów jej wyniki były przedyskutowane z odpowiednimi organami NATO, w wyniku czego Polska ostatecznie zaakceptowała: 50 celów do realizacji w uzgodnionym terminie, 14 – w przedłużonym terminie, a 1 cel będzie poddany analizom ze względu na ogromne koszty wiążące się z jego realizacją (zakup myśliwca wielozadaniowego). Pod koniec maja 1998 r. Komitet Planowania Obronnego NATO zatwierdził polskie stanowisko i od tego momentu “Cele Sił Zbrojnych” stały się obowiązującym dokumentem. Spośród 65 celów 26 obowiązuje wszystkie rodzaje wojsk, a pozostałe, to: 16 – dla wojsk lądowych, 11 – dla marynarki wojennej, 12 – dla lotnictwa. Spośród trzech państw wchodzących do NATO Polska zaakceptowała do realizacji najwięcej celów. Z chwilą uzgodnienia “Celów Sił Zbrojnych” Polska przyjęła na siebie zobowiązanie udziału w sojuszniczej obronie i innych operacjach NATO oraz Unii Zachodnioeuropejskiej, co oznacza konieczność przystosowania sił zbrojnych i innych elementów systemu obronnego do współdziałania z tymi organizacjami. Działania z tym związane zostały podzielone na: “Pierwszy dzień członkostwa” – dotyczą kilku priorytetowych dziedzin, w których Prace magisterskie z bezpieczeństwa 35 konieczny jest najszybszy postęp, aby Polska i jej siły zbrojne mogły zacząć w miarę sprawnie funkcjonować jako pełnoprawny członek NATO. Są to: a) osiągnięcie przez Siły Reagowania wstępnej zdolności do współdziałania z siłami sojuszniczymi; b) zrealizowanie podstawowego etapu włączania polskiej obrony powietrznej do zintegrowanego obszaru obrony powietrznej NATO; c) zbudowanie bezpiecznego systemu technicznej łączności i informatyki między Polską a NATO oraz zapewnienie koniecznej liczby bezpiecznych łączy wewnątrz kraju; d) spełnienie przez kluczowy personel MON i sił zbrojnych wymogu biegłej znajomości języka angielskiego; e) przygotowanie odpowiedniej liczby zespołów łącznikowych w celu zapewnienia szybkiej skutecznej wymiany informacji między dowództwami, sztabami NATO i Sił Zbrojnych RP na różnym szczeblu dowodzenia i kierowania; f) przygotowanie podstawowych informacji na potrzeby dowódców Sojuszu dotyczących możliwości zapewnienia przez Polskę wsparcia państwa-gospodarza na rzecz sił wzmocnienia Sojuszu. Ponieważ uzgodniono wcześniejsze uzyskanie przez Polskę członkostwa, dowództwo NATO w Europie określiło, które z nich muszą być bezwzględnie wypełnione. Tak powstała kategoria tzw. minimalnych wymagań wojskowych. Wchodzą do niej kwestie należące pierwotnie do kategorii “na pierwszy dzień członkostwa” oraz niektóre szersze zadania wykraczające poza kompetencje MON. Najważniejsze z nich to: zapewnienie bezpiecznego obiegu dokumentów i innych materiałów Sojuszu w całym państwie, wkład naszych sił zbrojnych do Sojuszu w uzgodnionym zakresie, zdolność prowadzenia nadzoru powietrznego przez polskie lotnictwo (na początku marca br. weszło do służby 8 myśliwców MiG-29 dostosowanych do współpracy z lotnictwem NATO), uruchomienie bezpiecznej łączności między określonymi abonentami oraz osiągnięcie zdolności do przyjęcia na polskim terytorium sił wzmocnienia Sojuszu w wypadku kryzysu. Realizacja tych zadań jest poddana ścisłemu monitoringowi w MON, na szczeblu rządu oraz w Dowództwie Sojuszniczym w Europie, które uważnie śledzi Prace magisterskie z bezpieczeństwa 36 sytuację w tej dziedzinie we wszystkich trzech państwach zaproszonych do NATO. Krótkoterminowe, o terminie realizacji do kwietnia 1999 r. (17 celów, w tym oddanie do dyspozycji NATO eskadry myśliwskiej), do końca 1999 r., dotyczące podstawowych elementów systemu obronnego państwa, jak i części sił zbrojnych (w tym m.in. oddanie do dyspozycji NATO eskadry myśliwców bombardujących, przygotowanie językowe oficerów polskich jednostek typowanych do natowskich Sił Natychmiastowego Reagowania i Sił Szybkiego Reagowania); Średnioterminowe – do końca 2001 r. i długoterminowe – do końca 2003 r., dotyczące całego systemu obronnego państwa, w tym trzonu sił zbrojnych. Priorytetowe zadania w dwóch ostatnich grupach zostały podzielone na sześć podstawowych obszarów: - regulaminy dotyczące szkolenia oraz zasad użycia wojsk na polu walki, w tym nauka jęz. angielskiego (NATO common doctrine); - dowodzenie, kierowanie i łączność (C3); - integracja obrony powietrznej RP z systemem obrony powietrznej NATO; - modernizacja polskiej infrastruktury militarnej i cywilnej do stanu umożliwiającego przyjęcie w razie potrzeby jednostek sojuszniczych; - modernizacja logistyki od strony organizacyjnej, procedur i technicznej zgodnie ze standardami NATO; - modernizacja uzbrojenia i sprzętu. Zasady oraz środki przeznaczone na realizację powyższych zadań zostały określone w “Programie integracji z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i modernizacji Sił Zbrojnych RP na lata 1998-2012”. Jest on gruntownie przebudowaną, dostosowaną do możliwości finansowych oraz potrzeb integracji z NATO wersją 15-letniego programu restrukturyzacji polskich sił zbrojnych, opracowanym w 1997 r. jeszcze przez rząd W. Cimoszewicza. Komitet planowania Obronnego NATO stwierdził w raporcie z 9 grudnia 1998 r., że “plany Polski stanowią dobrą podstawę rozwoju zdolności obronnych wymaganych przez NATO”. Efektem współpracy z Sojuszem, zwłaszcza w dziedzinie planowania obronnego, było uzgodnienie wielkości naszego wkładu do NATO w postaci Prace magisterskie z bezpieczeństwa 37 konkretnych formacji i jednostek wojskowych, ustalenie poziomu ich gotowości bojowej oraz określenie wymagań wobec dowództw, sztabów i wojsk, które Polska wnosi do Sojuszu. Zgodnie z wcześniejszymi deklaracjami rządu RP przeznaczyliśmy do wspólnej obrony całość naszych sił operacyjnych wraz z siłami wsparcia bojowego i logistyczno-administracyjnego. W związku z tym dokonaliśmy podziału naszych sił zbrojnych, zgodnie z Koncepcją Strategiczną NATO, na Siły Reagowania, Główne Siły Obronne, czemu towarzyszy odpowiedni poziom ich gotowości bojowej – wyższy dla Sił Reagowania, nieco niższy dla Głównych Sił Obronnych. Gotowość w rozumieniu NATO obejmuje trzy główne elementy: zapewnienie pełnej obsady, szkolenie oraz uzbrojenie i wyposażenie wojsk. Działania wykraczające poza obowiązki resortu obrony – dostosowywanie systemu prawnego. Obejmuje ono dwie zasadnicze grupy zagadnień: Przystosowanie zasad prawno-ustrojowych i zakresu działania naczelnych władz kraju do wymogów demokratycznego państwa prawnego, zapewniających cywilną demokratyczną kontrolę nad obronnością i siłami zbrojnymi, zgodnie z wzorcami obowiązującymi w państwach członkowskich NATO. Podstawowymi dokumentami są: Konstytucja RP z czerwca 1997 r., Ustawa o urzędzie ministra obrony narodowej z grudnia 1995 r. wraz z aktami wykonawczymi, a głównie z Regulaminem MON z grudnia 1996 r. i Statutem MON z lipca 1996 r., znowelizowanym pod koniec 1998 r. W MON trwają przygotowania do przedstawienia rządowi projektu ustawy o kompetencjach prezydenta RP związanych ze sprawowaniem zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, precyzującej zapisy Konstytucji RP. Uchwalenie takiej ustawy oznaczać będzie, że wieloletni proces tworzenia, zgodnie z natowskimi standardami, prawa precyzyjnie określającego kształt demokratycznego zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, zostanie zakończony. Regulacje prawne w szczegółowych dziedzinach. Przed służbami prawnymi MON, podobnie jak innymi organami władzy, stoi bardzo ważne zadanie, realizowane już od kilku lat, to znaczy wraz z Prace magisterskie z bezpieczeństwa 38 przystąpieniem Polski do programu PdP. Najpilniejszą kwestią była konieczność uregulowania problemów pobytu armii państw Sojuszu na naszym terytorium (np. w związku z ćwiczeniami). W 1995 r. Polska przystąpiła do regulującej te sprawy umowy w sprawie stacjonowania sił zbrojnych państw obcych, o nazwie “PdP SOFA”. Umowa ta jest oparta na analogicznym dokumencie NATO dotyczącym kolektywnej obrony. Weszła w życie na początku 1997 r. W grudniu 1998 r. Sejm uchwalił ustawę o zasadach użycia lub pobytu sił zbrojnych RP poza granicami państwa. Na etapie uzgodnień międzyresortowych znajduje się przygotowany w MSZ projekt ustawy o zasadach pobytu obcych wojsk na terytorium RP. Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów przyjął dokument regulujący status i kwestie finansowo-socjalne dotyczące polskich przedstawicieli w NATO. Szeroki obszar zagadnień obejmuje kwestia ochrony informacji w związku z członkostwem w Sojuszu. Pod koniec sierpnia 1998 r. została uchwalona przez Sejm nowelizacja ustawy z 1982 r. o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej. Nowela miała charakter doraźny, obowiązywała do czasu wejścia w życie nowej ustawy, której projekt został skierowany do Rady Ministrów na początku października 1998 r., a uchwalona została w marcu br. Ponadto Sejm ratyfikował osiem umów międzynarodowych związanych z przestrzeganiem tajemnic NATO. Są to m.in. umowa o przekazywaniu informacji technicznych dla celów obronnych i umowa o ochronie informacji. Urząd Ochrony Państwa i Wojskowe Służby Informacyjne otrzymały od Biura Bezpieczeństwa NATO uprawnienia tzw. krajowej władzy bezpieczeństwa, odpowiedzialnej za bezpieczeństwo osobowe i bezpieczeństwo przemysłowe. W MON trwają prace nad ustawą dotyczącą powszechnego obowiązku obrony, która ma zastąpić wielokrotnie nowelizowaną ustawę z 1967 r. Reagowanie w sytuacjach kryzysowych Państwa członkowskie NATO mają zintegrowany i wypróbowany system postępowania w takich sytuacjach, co oznacza, że stając się członkiem Paktu, Polska także powinna stać się jego członkiem. Pierwsze kontakty zostały nawiązane w 1994 r. wraz z przystąpieniem do PdP. Ze strony polskiej Prace magisterskie z bezpieczeństwa 39 uczestniczyli w nich przedstawiciele sztabu Obrony Cywilnej Kraju. Od tego momentu corocznie rośnie liczba kursów i ćwiczeń NATO z udziałem strony polskiej. Ostatnim tego typu znaczącym kontaktem było ćwiczenie CMX w lutym 1998 r. z udziałem MON. Centralną instytucją zajmującą się w Polsce reagowaniem w sytuacjach kryzysowych jest Centrum Operacyjne Szefa Obrony Cywilnej Kraju. Reprezentuje ono nasz kraj w natowskim Euroatlantyckim Centrum Reagowania i Koordynacji na wypadek Katastrof (Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre, EADRCC). Centrum Operacyjne Szefa OC współpracuje z komórkami innych resortów powołanymi do spraw tej problematyki. W MON będzie to Centrum Reagowania Kryzysowego. NATO dzisiaj jest organizacją zdolną podjąć najwyższe wyzwania bez przekreślania tradycyjnych zadań, organizacją budującą swą przyszłą rolę dla udokumentowanej zdolności do adoptowania się do zmieniających się wymagań bezpieczeństwa. Podstawowe założenia i priorytety polskiej polityki zagranicznej i obronnej w tym zakresie określone są w uchwałach naczelnych władz RP. Na podstawie tych wytycznych zawierane są umowy międzynarodowe i międzyresortowe oraz umowy przedmiotowe o współpracy w sferze obronności, a także realizowane kontakty osób, instytucji z resortu obrony i jednostek wojskowych. Umowy te realizowane są na podstawie zmian w polskim porządku prawnym w podstawowych aktach prawnych: Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949r. (Dz. U. 1999r., Nr 13, poz. 111); Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Umowy między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącego statusu ich sił zbrojnych, sporządzonej w Londynie dnia 19 czerwca 1951r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 303); Prace magisterskie z bezpieczeństwa 40 Ustawa z dnia 18 maca 1999r. o ratyfikacji Umowy dotyczącej Statusu Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego , sporządzonej w Ottawie dnia 20 września 1951r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 304) Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Protokołu dotyczącego statusu międzynarodowych dowództw wojskowych, ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Paryżu dnia 28 sierpnia 1952r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 305); Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Umowy o wzajemnej ochroni tajemnicy wynalazków dotyczących obronności, w przypadku których złożone zostały wnioski o udzielenie patentów, sporządzonej w Paryżu dnia 21 września 1960r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 306); Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Umowy Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego o przekazywaniu informacji technicznych dla celów obronnych, sporządzonej w Brukseli dnia 19 października 1970r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 307); Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Umowy w sprawie Statusu przedstawicielstw i przedstawicieli państw trzecich przy Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonej w Brukseli dnia 14 września 1994r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 308); Ustawa z dnia 18 marca 1999r. o ratyfikacji Umowy między Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego o ochronie informacji, sporządzonej w Brukseli dnia 6 marca 1997r. (Dz. U. 1999r., Nr 32, poz. 309). Zmiany dokonane w obecnie obowiązującym porządku prawnym: Prace magisterskie z bezpieczeństwa 41 W ustawie z dnia 21 stycznia 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1992r., Nr 4, poz. 16 z późn. zm.), skrócono czas trwania zasadniczej służby wojskowej do 12 miesięcy; W ustawie o służbie żołnierzy zawodowych (Dz. U. 1997r., Nr 10, poz. 55 z późn. zm.), przebieg zawodowej służby wojskowej rozszerzono o pełnienie służby poza granicami Państwa. Uchwalono także nowe przepisy, bez których współdziałanie z NATO byłoby niemożliwe: Ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. 1998r., Nr 162, poz. 1117); Ustawa z dnia 23 września 1999r. o zasadach pobytu wojsko obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz. U. 1999r., Nr 93, poz. 1063); Ustawa z dnia 22 stycznia 1999r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. 1999, Nr 11, poz. 95); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1999r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu finansowania, przygotowania i działania jednostek wojskowych poza granicami państwa (Dz. U 1999r., Nr 64, poz. 732); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 września 1998r. w sprawie pełnienia służby poza granicami państwa przez żołnierzy zawodowych (Dz. U. 1999r. Nr 127, poz. 840); Prace magisterskie z bezpieczeństwa 42 ROZDZIAŁ 2 GWARANCJE BEZPIECZEŃSTWA 2.1. Powstanie nowych gwarancji bezpieczeństwa Wydarzenia ostatnich lat symbolizują koniec jednego z dotychczasowych podziałów świata – na Wschód i Zachód. Konfrontacja między nimi przysłaniała realia stosunków międzynarodowych. Bezpieczeństwo utożsamia się głównie ze stopniem zabezpieczenia się przed prawdopodobną agresją drugiej strony. W cieniu pozostawały problemy praw człowieka, zatrucia środowiska, proliferacji broni nuklearnej i konwencjonalnej, spory narodowościowe, etniczne i religijne. Narody walczą o prawa do samostanowienia, co jest w konflikcie z prawem i porządkiem konstytucyjnym państw przeżywających te dramatyczne wydarzenia. Na tle walk narodowościowych, etnicznych i klasowych dochodzi do wypaczenia praw wojennych, czystek etnicznych, terroru i masowych mordów. U boku bogatych państw – o ukształtowanej od dawna demokracji – istnieją państwa kształtujące swoje nowe oblicza, nie zawsze zgodnie z podstawowymi prawami człowieka. Kosztem zdecydowanej większości społeczeństwa bogacą się Prace magisterskie z bezpieczeństwa 43 „elity”, co prowadzi do groźnej w skutkach przepaści między grupami społecznymi. Te i inne zjawiska, ze względu na charakter stosunków międzynarodowych nie pozostają bez wpływu na każdego z ich uczestników, w tym również Polski. W idei demokracji międzynarodowej jest miejsce dla człowieka, który uczestniczy w życiu społecznym danego środowiska. Jest miejsce dla prawa narodów do własnej tożsamości, dla prawa człowieka do godnego życia, dla równości podmiotów w stosowaniu prawa międzynarodowego. Bezpieczeństwo w pełnym wymiarze można porównać do obrazu o trójwymiarowej przestrzeni – pokój – rozwój – bezpieczeństwo, który stanowi zasadniczy przedmiot zabiegów społeczności międzynarodowej. Zgodna wydaje się zatem być opinia, że bezpieczeństwo państwa ma wieloraki wymiar: „ współczesne relacje pomiędzy strategią i polityką znacznie się rozbudowały. Strategia w sensie teorii i praktyki wykroczyła daleko poza sferę myślenia i działań wojskowych.”2 Strategia bezpieczeństwa państwa, jako część strategii narodowej, wyraża sztukę podziału i użycia wszelkich dostępnych środków z myślą o osiągnięciu celów bezpieczeństwa. Jest ona częścią strategii narodowej służącej planowaniu i realizacji polityki danego kraju. Bezpieczeństwo Rzeczypospolitej po raz pierwszy od kilku stuleci nie jest zagrożone, Polska jest dzisiaj bardziej bezpieczna niż kiedykolwiek w swojej nowożytnej i nowoczesnej historii. Tempo przemian we współczesnym świecie, a szczególnie na naszym kontynencie, nie pozwala na samozadowolenie. Bezpieczeństwo Rzeczypospolitej – nieosiągalne marzenie wielu generacji Polaków i osiągnięcie obecnego pokolenia – wymaga nieustannej troski. Przejawem tej troski ma być wszechstronna aktywność Polski zarówno wewnątrz kraju, jak i na arenie międzynarodowej, bowiem niepodzielność bezpieczeństwa oznacza, iż starania o nie muszą się zaczynać daleko od granic RP. Zdecydowanie dążymy do tego, aby w nadchodzącym XXI wieku być nie tylko konsumentem, ale i twórcą bezpieczeństwa – twierdzi Minister Spraw 2 J. Marczak, J. Pawłowski: O obronie militarnej Polski przełomu XX-XXI wieku, Warszawa 1995 r., s. 224. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 44 Zagranicznych w zgodnym chórze z innymi Ministrami w dokumencie, który zastąpił podpisane w listopadzie 1992 r. przez Prezydenta Wałęsę mocno zdezaktualizowane – „założenia polskiej polityki bezpieczeństwa” oraz „Politykę bezpieczeństwa i strategię obronną Rzeczypospolitej Polskiej”. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przystąpienie do Sojuszu w sposób istotny zmieniło geopolityczną i geostrategiczną pozycję Polski. Stała się Ona częścią skutecznego sojuszniczego systemu obronnego, gwarantującego bezpieczeństwo i stwarzającego warunki stabilnego rozwoju. Następnym krokiem ku owym gwarancjom ma być członkostwo w Unii Europejskiej, które jest środkiem do stworzenia warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i gospodarczego kraju, ale też silniej zwiąże Polskę z europejskimi interesami i strukturami bezpieczeństwa. Nie zmieni to jednak strategicznych celów polskiej polityki bezpieczeństwa. Fundamentalnymi kwestiami są: zagwarantowanie niepodległości, suwerenności, integralności terytorialnej państwa oraz nienaruszalności jego granic; ochrona demokratycznego porządku konstytucyjnego, w tym w szczególności pełni praw i wolności oraz bezpieczeństwa obywateli RP. Polska nie dąży do umocnienia własnego bezpieczeństwa kosztem bezpieczeństwa innych. Jednocześnie nasz kraj deklaruje wnoszenie wkładu w budowanie trwałego, sprawiedliwego ładu pokojowego, „realizując wizję wolnej i demokratycznej Europy, gdzie bezpieczeństwo, dobrobyt i sprzyjające warunki rozwoju kulturowego i zachowania tożsamości narodowej stanowią wspólne i niepodzielne dobro jednoczącego się kontynentu”. Polska uważa, że użycie siły na arenie międzynarodowej może usprawiedliwić wyłącznie prawo do obrony, przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych, lub udział w operacji realizowanej na podstawie mandatu społeczności międzynarodowej. Nie ulega wątpliwości, iż wraz z zakończeniem „zimnej wojny” zdecydowanie zmalała groźba wybuchu wojny globalnej czy konfliktu ogólnoeuropejskiego. Członkowie polskiego rządu reprezentujący wszystkie opcje Prace magisterskie z bezpieczeństwa 45 polityczne uważają, że „w dającej się przewidzieć przyszłości niepodległy byt Polski nie jest narażony na bezpośrednią agresję militarną”. W ostatnich latach wyraźnie zmienia się charakter wyzwań dla bezpieczeństwa europejskiego. Zmniejszeniu zagrożenia wojną globalną towarzyszy wzrost liczby kryzysów lokalnych. Społeczność międzynarodowa musi być zatem zdolna do wczesnego reagowania na nie i przeciwdziałania możliwym konfliktom. Polska deklaruje, „że będzie reagować, w ramach NATO, a także w ramach wysiłków wspólnoty międzynarodowej, a jeśli okaże się to niezbędne – samodzielnie, na wyzwania i ewentualne zagrożenia, które mogłyby przekształcić się w poważne kryzysy”. Zwłaszcza na te, które mogą oddziaływać na bezpieczeństwo Rzeczypospolitej i jej obywateli. Z doświadczeń ostatnich lat wynika, iż utrzymanie tradycyjnego rozumienia suwerenności państwa nie jest już możliwe. „Tolerowanie czystek etnicznych lub ludobójstwa w imię bezwzględnego poszanowania suwerenności stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego i międzynarodowego”. Nie ulega wątpliwości, że zasobne i coraz sprawniej funkcjonujące państwa przyczynia się do wzrostu zarówno obiektywnego stanu, jak i subiektywnego poczucia bezpieczeństwa. Dlatego tak ważne jest po prostu zwiększenie tempa i efektywności rozwoju kraju. W przekonaniu polskich władz, głównym czynnikiem stabilności polityczno-wojskowej jako gwarantu bezpieczeństwa na kontynencie europejskim jest Sojusz Północnoatlantycki. Dla Polski stanowi on realną podstawę zapewnienia bezpieczeństwa i obrony. Naszym priorytetem jest zachowanie przez NATO zdolności do skutecznej organizacji obrony zbiorowej i zapewnienie niezawodnej solidarności sojuszniczej. Utrzymanie więzi transatlantyckich w ramach NATO oraz wspólna obrona państw członkowskich jest warunkiem spójności Sojuszu oraz gwarantem stabilności i bezpieczeństwa jego członków. Naród Polski ma świadomość, że wstąpienie do NATO nie zakończyło procesu integracji z jego strukturami polityczno-militarnymi. Proces ten jest długotrwały, wymaga wysiłków wszystkich struktur i instytucji państwa. Z tego też powodu niezbędne przyśpieszenie tego procesu oznacza konieczność podjęcia Prace magisterskie z bezpieczeństwa 46 zwiększonego wysiłku organizacyjnego, finansowego i koncepcyjnego. Jako priorytet rząd uznaje: dostosowanie struktur organizacyjnych Wojska Polskiego umożliwiające osiągnięcie interoperacyjności z Siłami Zbrojnymi innych państw NATO; przygotowanie kadr do pracy w strukturach Sojuszu; kontynuowanie prac analitycznych i badawczych i dotyczących pełnej integracji z NATO. Wymagać to będzie: dostosowania procesu planowania obronnego do sojuszniczych standardów; zagwarantowanie stabilnych, w wieloletniej perspektywie, nakładów na obronność ale również poszukiwanie nowych źródeł finansowania przedsięwzięć integracyjnych czy umiejętnego wykorzystania Programu Inwestycyjnego NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP) do rozbudowy i przygotowania infrastruktury gospodarczo-obronnej w Polsce do wymagań Sojuszu. Równie ważne dla Polski jak członkostwo w Sojuszu będzie uczestnictwo w kształtującym się systemie w stosunkach UE/UZE – NATO. Zwłaszcza, że priorytet polskiej strategii bezpieczeństwa w najbliższych latach stanowić będzie integracja z Unią Europejską. Powszechnie uważa się, że niezależnie od charakteru możliwych wyzwań, spójność i efektywność systemu bezpieczeństwa europejskiego gwarantować może jedynie ustanowienie przejrzystego i sprawnego mechanizmu konsultacji na drodze NATO a UE, który zapewni osiągnięcie konsensusu w sytuacjach kryzysowych. Polska jest też żywotnie zainteresowana tworzeniem europejskich zdolności w zakresie reagowania kryzysowego, a jednocześnie w pełni popiera rozwój Europejskiej Tożsamości w Dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Sojuszu jako wzmocnienia europejskiego filaru NATO a tym samym stanowienia dla swego terytorium nowych gwarancji bezpieczeństwa. 2.2. Nowy model bezpieczeństwa po rozszerzeniu NATO. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 47 Dziś, podobnie jak po II Wojnie Światowej, początkowa euforia ustąpiła trzeźwiejszej ocenie nowych i starych problemów. Tragedia Bośni nie niweczy konieczności budowy nowej, spójnej struktury stosunków, które dałyby początek nowemu modelowi bezpieczeństwa. Wręcz przeciwnie – to największe od 30 lat naszego stulecia fiasko jakie poniósł Pakt Północnoatlantycki w dziedzinie zbiorowego bezpieczeństwa, ukazuje nam jak pilne jest to zadanie. Jakikolwiek plan nowej struktury bezpieczeństwa w Europie musi przede wszystkim koncentrować się na Europie Środkowej, groźniejszym ognisku zamętu i tragedii w bieżącym stuleciu niż każda inna część kontynentu. Wielkim problemom towarzyszą jednak również wielkie możliwości. Po raz pierwszy w historii narody tego regionu mają szansę cieszyć się jednocześnie stabilnością, wolnością i niepodległością w oparciu o inną podstawę, przyjęcie ideałów zachodniej demokracji jako wspólnego fundamentu dla całej Europy. Zachód zawdzięcza wiele swych sukcesów wielkim instytucjom utworzonym w latach 40 i 50-tych. Spełniają one ważne funkcje wewnętrzne wobec swoich członków, ale również przenoszą poczucie stabilności i bezpieczeństwa na innych. Jak pokazuje historia okresu powojennego gdyby instytucje te miały powstać zamknięte dla nowych członków, w miarę upływu czasu stałyby się coraz bardziej odizolowane od nowych wyzwań i coraz mniej znaczące dla rozwiązywania problemów świata pozimnowojennego. Byłoby tragedią, gdyby z powodu niezdecydowania lub zwlekania Zachód sam przyczynił się do powstania warunków rodzących problemy, jakich obawia się najbardziej. Zachód musi rozszerzyć swoje wpływy nas Europę Środkową tak szybko, jak jest to tylko możliwe – faktycznie i w sferze świadomości. Stany Zjednoczone są gotowe procesowi temu przewodzić. Stabilność w Europie Środkowym jest podstawą ogólnego bezpieczeństwa europejskiego, a o pełnym bezpieczeństwie mówić za wcześnie. Centralnym filarem nowej struktury bezpieczeństwa jest szacowna instytucja: NATO. Jednym może się wydać, że 50-letni Sojusz Atlantycki nie nadaje się do sprostania wyzwaniom, jakie stawia Sojuszowi Europa. Inni mogą sądzić, iż ze względu na rejestr sukcesów NATO, nie należy niczego zmieniać. Jak Prace magisterskie z bezpieczeństwa 48 sądzę oba poglądy są równie błędne. Rozszerzenie NATO stanowi logiczną i elementarną konsekwencję zniknięcia żelaznej kurtyny i wynika z potrzeby zwiększenia zasięgu jedności europejskiej opartej na wspólnych wartościach demokratycznych. Nawet zanim NATO zostało rozszerzone o państwa, które swój rodowód wywodzą z Europy Środkowej jego siła i dorobek odgrywają już poważną rolę w budowie nowego poczucia bezpieczeństwa w całej Europie. NATO dopiero wchodzi na drogę historycznych przekształceń. Podstawowy sens jego istnienia, idea zbiorowej obrony, pozostaje niewzruszona, lecz uzupełniają ją nowe cele i programy. Sprawdziło się już wspólne rozwiązywanie kryzysów, gotowość do działań poza obrębem Sojuszu oraz tworzenie stabilności na wschodzie. Uproszczono systemy dowodzenia. Statyczne siły zbrojne przedtem skoncentrowane dla odparcia ewentualnego ataku radzieckiego na osi środkowoeuropejskiej, zostały przekształcone w lżej uzbrojone, mobilne i elastyczne wielonarodowe jednostki, zdolne do działań w nowym, mniej stabilnym świecie. Biorąc pod uwagę znaczenie NATO, trudno się dziwić, że niektórzy obserwatorzy z zewnątrz chcieliby proces rozszerzenia NATO przyśpieszyć, podczas gdy inni nie życzą sobie, aby on w ogóle się rozpoczął. Jednak biegu historii nie da się cofnąć bez ogromnych konsekwencji dla całej Europy a może i współczesnego świata. Chciałbym w tym miejscu zaprezentować kilka jego podstawowych założeń. Po pierwsze – celem pozostaje nadal obrona żywotnych interesów Sojuszu i wspierania europejskiej stabilności. Rozszerzenie NATO musiało w konsekwencji wzmocnić poczucie bezpieczeństwa w całym regionie, w tym wśród narodów, które nie są jego członkami. Po drugie – zarówno racje przemawiające za rozszerzeniem NATO jak i sam proces rozszerzenia są jawne. NATO nie może być postrzegane jako pakt antyrosyjski. Po trzecie – nie istnieje kalendarz rozszerzenia, ani lista krajów, które zostaną zaproszone do NATO. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 49 Po czwarte – każdy kraj będzie traktowany indywidualnie, a nie jako część jakiegoś ugrupowania. Po piąte – decyzje co do tego, kto i kiedy przyłączy się do NATO, zostaną podjęte wyłącznie przez pełnoprawnych członków Sojuszu. Żaden kraj z zewnątrz nie będzie miał prawa weta. Po szóste – chociaż kryteria członkostwa zostały ściśle określone, a fundamentalne zapisy Traktatu Waszyngtońskiego pozostają tak samo ważne, jak były w roku 1949: nowi członkowie muszą być krajami demokratycznymi, mieć gospodarkę wolnorynkową, być przekonani do prowadzenia odpowiedzialnej polityki bezpieczeństwa oraz być w stanie wnieść swój własny wkład do Sojuszu. Jak to określił Prezydent Clinton: „kraje o represyjnych systemach, kraje, które mają wrogie zamiary wobec swoich sąsiadów, kraje o armii niekontrolowanej przez władzę cywilną lub o zamkniętych systemach gospodarczych nie powinny składać wniosku o członkostwo”. Po siódme – należy pamiętać, że przyjęcie każdego nowego członka NATO powoduje podjęcie przez Stany Zjednoczone najbardziej solennego ze wszystkich zobowiązań: traktatu dwustronnego, który rozszerza parasol bezpieczeństwa na nowy kraj. Traktat ten wymaga ratyfikacji większością dwóch trzecich głosów przez amerykański Senat, a to jest aspekt, którego rzecznicy natychmiastowej ekspansji Sojuszu często nie dostrzegają. Wzmocnienie bezpieczeństwa w Europie Środkowej leży w obustronnym interesie Wschodu i Zachodu. Podstawowe cele aby tego dokonać to poszerzenie sfery demokracji i dobrobytu, integracja instytucji politycznych i bezpieczeństwa oraz jedność, która zawsze umykała Europie mimo wysiłków na jej rzecz. Zadanie stojące przed Polską jest równie ogromne jak i oczywista jest konieczność jego wykonania. Niepodjęcie tego wyzwania oznaczałoby dla naszego kraju konieczność zapłacenia wyższej ceny, być może ceny demokracji. 2.3. Bezpieczeństwo narodowe Polski i jego potencjalne zagrożenia. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 50 „Zachowanie bezpieczeństwa narodowego, nazywanego również bezpieczeństwem państwa, jest jedną z podstawowych funkcji każdego kraju obejmującą problematykę przeciwstawiania się wszelkim zewnętrznym oraz wewnętrznym zagrożeniom istnienia i rozwoju państwa”.3 (załącznik 4) Należy jednak podkreślić, że wejście w struktury wspólnego, euroatlantyckiego bezpieczeństwa nie było celem samym w sobie. Było ono jedynie etapem i jednym z zadań strategicznych na drodze do zapewnienia sobie możliwości pewniejszego i łatwiejszego osiągnięcia celu nadrzędnego, jakim dla każdego państwa jest zagwarantowanie bezpieczeństwa narodu, jego prawa do życia w pokoju, suwerenności i nienaruszalności terytorialnej oraz rozwoju ekonomicznego. W tym celu Rzeczpospolita Polska utrzymuje i doskonali swój system bezpieczeństwa a w nim system obrony państwa (SOP). Skład, struktura i zasady funkcjonowania SOP w czasie pokoju i wojny uwarunkowane są szeregiem różnorodnych czynników, wśród których najistotniejsza jest ocena ewentualnych zagrożeń i wynikających z nich potrzeb obronnych, a także działania wynikające z realizacji polityki bezpieczeństwa państwa (załącznik 5). Zagrożenia ze względu na ich treść, dzielimy na: polityczne, ekonomiczne (gospodarcze), cywilizacyjne (w tym ekologiczne), porządku publicznego (w tym militarne). Zagrożenie militarne to rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w którym istnieje zwiększone prawdopodobieństwo wykorzystania przemocy zbrojnej przeciwko państwu. Zagrożenie to może być realne i potencjalne. Zagrożenie militarne realne to bezpośrednie wystąpienie groźby zastosowania przemocy zbrojnej przeciwko państwu. Zagrożenie militarne potencjalne to sytuacja, w której nie ma bezpośredniej groźby zastosowania przemocy zbrojnej, jednak istnieją przesłanki do jej zastosowania w bliżej nieokreślonej przyszłości. Zagrożenie wojenne jest szczególnym rodzajem zagrożenia państwa, skierowanym w podstawy istnienia narodu i państwa. Zagrożenie wojenne to 3 K. Malak: Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998r., s. 60. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 51 zestaw różnych niebezpieczeństw występujących jednocześnie, wśród których główną rolę odgrywa zagrożenie militarne. Zagrożenie wojenne jest pojęciem szerszym niż zagrożenie militarne, ponieważ wojna, zwłaszcza wojna współczesna, obejmuje nie tylko działania zbrojne, ale także różnorodne działania bez użycia siły (społeczne, ekonomiczne, informacyjne). Groźba zbrojnej agresji nie należy wprawdzie do zagrożeń dnia dzisiejszego, ale nie może być wykluczona. Zagrożenie kryzysowe to następstwo kryzysu polityczno-militarnego w otoczeniu państwa, czyli sytuacji, w której co prawda nie występuje groźba bezpośredniej agresji na dane państwo, ale która stwarza zagrożenie pośrednie. W otoczeniu Polski kryzys polityczno-militarny pod kątem zagrożenia bezpieczeństwa naszego państwa może rozwijać się na dwóch płaszczyznach tj.: potencjalne niebezpieczeństwo konfliktów narodowościowych i terytorialnych w Europie Środkowo-Wschodniej; spory i roszczenia terytorialne oraz konflikty dotyczące mniejszości narodowych. Zagrożenia niemilitarne a wśród nich najgroźniejsze dla bezpieczeństwa państwa – zagrożenie ustroju konstytucyjnego, w warunkach polskiej rzeczywistości jest mało prawdopodobne. Nie jesteśmy fanatykami religijnymi, ani też w kraju nie działają liczące się partie lub ugrupowania polityczne wyznające skrajne ideologie. Zdecydowana większość naszego społeczeństwa aprobuje obecny ustrój państwowy. Pisząc o bezpieczeństwie nie sposób nie wspomnieć o szczególnej dziedzinie bezpieczeństwa narodowego jaką jest obronność (obrona narodowa). Główną i najważniejszą jej treścią jest przeciwstawienie się zagrożeniom militarnym, ale też i innymi towarzyszącym im zagrożeniom. Kształtowanie obronności odbywa się w ramach realizacji polityki, strategii i doktryny obronnej. Te trzy kategorie pojęciowe należą do podstawowych z zakresu obronności. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 52 Zarówno bezpieczeństwo państwa jako całość, jak i i wszystkie jego dziedziny mają swoją politykę, strategie i doktrynę, co w konsekwencji oznacza, że polityka i strategia bezpieczeństwa państwa składa się z polityki i strategii obronnej, polityki i strategii bezpieczeństwa: polityczno-społecznego; ekonomicznego; publicznego; ekonomicznego itd. „Polityka obronna jako część polityki bezpieczeństwa państwa, to zespół działań informacyjno-propagandowych, dyplomatycznych, ekonomicznych, militarnych i innych prowadzonych przez państwo w celu przeciwstawienia się zagrożeniom wojennym i ich skutkom.”4 Strategia obronna jest częścią polityki obronnej i jednocześnie częścią szerszej strategii – bezpieczeństwa narodowego. Zajmuje się ona sposobami realizacji polityki obronnej. Jej istotą jest dążenie do jak najlepszego wykorzystania, użycia sił i środków wydzielonych przez państwo do realizacji celów i zadań określonych przez politykę. Doktryna obronna stanowi polityczno-strategiczny zestaw obowiązujących w danym czasie celów obronnych i sposobów ich osiągania; jest jednocześnie częścią szerszej doktryny bezpieczeństwa narodowego. Doktryna obronna, zawarta w oficjalnych dokumentach państwowych, zawiera strategiczną decyzje dotyczącą realizację polityki obronnej, czyli odnosi się do sposobów przeciwstawienia się zagrożeniom wojennym, w tym zagrożeniom kryzysowym. Dalszym skonkretyzowaniem i uszczegółowieniem strategii i doktryny obronnej jest strategia i doktryna militarna. Cechą, które je wyróżnia jest rodzaj środka obronnego, jakim są siły zbrojne. Strategia militarna zajmuje się sposobami przygotowania i użycia sił zbrojnych do realizacji zadań obronnych. Tak więc doktryna militarna stanowi obowiązującą koncepcję strategiczną przygotowania (utrzymywania) i użycia sił zbrojnych. 4 Tamże, s. 67. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 53 W odniesieniu do podstawowych pojęć i kategorii bezpieczeństwa państwa można ustalić następujący porządek: bezpieczeństwo narodowe (państwa) – jako przedstawienie się wszelkim zagrożeniom przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań; obronność – jako przeciwstawienie się zagrożeniom wojennym, w tym również kryzysowym, przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań; bezpieczeństwo militarne (sztuka wojenna) – jako przeciwstawienie się zagrożeniom militarnym przy użyciu sił zbrojnych. Z powyższych zestawień wynika w sposób jednoznaczny, że relacje i zależności między bezpieczeństwem państwa, obronnością i sztuką wojenną są hierarchie zależne, natomiast między polityką i strategią występują bardzo wyraźne wzajemne uwarunkowania. ROZDZIAŁ 3. ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE SYSTEMU OBRONY PAŃSTWA. 3.1. System obrony państwa, podstawowe definicje – podsystem militarny i pozamilitarny. System obrony państwa stanowi skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych wzajemnie powiązanych, działających na rzecz obrony państwa. Jest zestawem różnorodnych zadań i przedsięwzięć obronnych realizowanych przez odpowiednie ogniwa Prace magisterskie z bezpieczeństwa 54 przygotowujące państwo do działania w okresie zagrożenia jego bezpieczeństwa i na okres wojny. Struktura systemu obronnego RP składa się z trzech podstawowych elementów: a) układu militarnego, który stanowią Siły Zbrojne; b) układu niemilitarnego w skład którego wchodzą niemilitarne ogniwa tj: ochrony państwa; gospodarczo – obronne; obrony cywilnej (ochrony ludności ); c) systemu kierowania obronnością, który tworzą wszystkie organy władzy i administracji państwowej oraz samorządowej, stosownie do kompetencji i zadań obronnych przypisanych im w Konstytucji RP i stosownych ustawach. Stosownie do celów i zadań strategicznych Polska utrzymuje system obronności o potencjale gwarantującym skuteczne sprostanie wyzwaniom i przeciwstawianie się wszystkim potencjalnym zagrożeniom zewnętrznym, bez względu na stopień ich obecnego prawdopodobieństwa. System ten musi także zapewnić możliwość aktywnego uczestnictwa w bieżących międzynarodowych działaniach prewencyjno – stabilizacyjnych. Składają się na niego wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, utrzymywane i przygotowane. Jak już wspomniałem system obronności RP tworzą trzy podstawowe elementy: podsystem kierowania ( załącznik 6) oraz dwa podsystemy wykonawcze – militarny (Siły Zbrojne RP ) i pozamilitarny ( pozamilitarne ogniwa obronne). I. Podsystem militarny Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą ochronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W ramach spełniania tej funkcji wykonują zadania wynikające ze strategii obronności Prace magisterskie z bezpieczeństwa 55 Rzeczypospolitej Polskiej, a skonkretyzowane w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej i w stosownych narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych. Działając w narodowym systemie obronności i systemie sojuszniczym Siły Zbrojne RP są przygotowane do wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych: zadań obronnych w razie wojny (odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub udział w odparciu agresji na inne państwo sojusznicze), zadań reagowania kryzysowego (także w ramach misji organizacji międzynarodowych) oraz zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju. Ponadto są one gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne. Skład i przeznaczenie Sił Zbrojnych RP Uwzględniając przyszłościowe wymagania operacyjne i strategiczne, w kształtowaniu modelu Sił Zbrojnych RP główny wysiłek skupia się na ich jakości. Oznacza to przede wszystkim konieczność priorytetowego traktowania problemów przyspieszenia tempa modernizacji technicznej, pełnej realizacji procesu szkolenia oraz poprawy warunków życia i służby żołnierzy. Wielkość Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju będzie utrzymywana na poziomie zapewniającym skuteczne śledzenie sytuacji militarnej w strategicznym otoczeniu Polski i elastyczne dostosowywanie się do jej zmian, realizację zadań osłonowych i natychmiastowe podjęcie działań obronnych w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w tym naruszenia terytorium Polski, oraz stały udział w międzynarodowych operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego. Jednocześnie powinna ona zapewnić możliwość mobilizacyjnego rozwinięcia Sił Zbrojnych RP na czas wojny do wielkości co najmniej 450 tysięcy żołnierzy. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują wojska operacyjne - wydzielone do dyspozycji NATO i przygotowane do działania w strukturach wielonarodowych oraz wojska obrony terytorialnej – pozostające pod dowództwem narodowym i przygotowane do prowadzenia działań na obszarze kraju. W strefie bezpośrednich działań wojennych poszczególne formacje wojsk obrony terytorialnej mogą czasowo być także operacyjnie podporządkowywane Prace magisterskie z bezpieczeństwa 56 dowództwom sojuszniczym. Zachowując w Siłach Zbrojnych RP służbę wojskową z poboru, zapewnia się w wojskach operacyjnych wskaźnik ich profesjonalizacji na poziomie ponad 50%. Proporcję między wojskami operacyjnymi i wojskami obrony terytorialnej dostosowuje się do charakteru położenia i uwarunkowań strategicznych Polski i określa stosownie do potrzeb operacyjnych. Wojska Lądowe są rodzajem sił zbrojnych przeznaczonym do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo-powietrznym w dowolnym rejonie kraju, na każdym kierunku, w obliczu każdej formy zagrożenia militarnego. Struktura ich wojsk operacyjnych oparta jest na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach – zorganizowanych w korpusy narodowe i wielonarodowe, z utrzymaniem niezbędnej liczby jednostek centralnej dyspozycji. W systemie terytorialnym występują okręgi wojskowe, mające w swym składzie jednostki obrony terytorialnej, terytorialne organy dowodzenia oraz szkolnictwo wojskowe. Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej są rodzajem sił zbrojnych, który odpowiada za obronę przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowią one podstawowy fundament systemu obrony powietrznej państwa. System ten jest zintegrowany z systemem obrony powietrznej NATO. Utrzymuje stałą gotowość do przeciwdziałania naruszeniom przestrzeni powietrznej, odparcia agresji przeciwnika powietrznego i osłabienia jego potencjału. W okresie kryzysu i wojny wojska lotnicze i obrony powietrznej, obok zadań osłonowych, zapewniają wsparcie wojsk lądowych i marynarki wojennej. Struktura organizacyjna wojsk lotniczych i obrony powietrznej oparta jest na korpusach obrony powietrznej, w których skład wchodzą formacje lotnictwa taktycznego, rakiet obrony przeciwlotniczej, radiotechniczne oraz jednostki zabezpieczenia. Struktura ta uwzględnia w miarę równomierną dyslokację i skład bojowy jednostek w rejonach obrony powietrznej. Marynarka Wojenna jest rodzajem sił zbrojnych przeznaczonym do prowadzenia samodzielnych działań operacyjnych na morzu. Do głównych zadań marynarki wojennej należy obrona granicy morskiej państwa i strefy odpowiedzialności sojuszniczej, ochrona żeglugi i interesów gospodarczych Polski na akwenach morskich oraz obrona wybrzeża przy współdziałaniu z innymi Prace magisterskie z bezpieczeństwa 57 rodzajami sił zbrojnych. Stosownie do zadań operacyjnych w strukturze organizacyjnej marynarki wojennej znajdują się formacje sił morskich - flotylle oraz oddziały odpowiednich rodzajów wojsk i służb. Zgodnie ze zobowiązaniami sojuszniczymi marynarka wojenna wydziela część swoich sił do realizacji zadań sojuszniczych, zarówno w strefie Morza Bałtyckiego, jak i poza nią. W strukturach Sił Zbrojnych RP występują również wojska specjalne. Stanowią je samodzielne oddziały i pododdziały złożone z wyselekcjonowanych, specjalnie wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy, przygotowanych do działań w niewielkich grupach o różnym składzie, w środowisku podwyższonego ryzyka. Wojska specjalne wykonują zadania o znaczeniu strategicznym lub operacyjnym w okresie pokoju, kryzysu i wojny. STRUKTURA UKŁADU MILITARNEGO UKŁAD MILITARNY WOJSKA MARYNARKA SIŁY LĄDOWE WOJENNA POWIETRZNE II. Podsystem pozamilitarny. Do podstawowych funkcji pozamilitarnych ogniw obronnych należą: zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz pozamilitarne wsparcie wojsk własnych i sojuszniczych prowadzących operacje na terytorium Polski; ochrona ludności i struktur państwa w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny; Prace magisterskie z bezpieczeństwa 58 zapewnianie materialnych, informacyjnych i duchowych podstaw egzystencji ludności w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny. Wśród ogniw pozamilitarnych występują ogniwa informacyjne, ochronne i gospodarcze. W sensie organizacyjnym funkcjonują one w ramach resortowych i terytorialnych systemów obronności. Ogniwa informacyjne mają na celu ochronę i propagowanie polskich interesów na arenie międzynarodowej, informacyjne osłabianie przeciwnika oraz umacnianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojennych poprzez informacyjne zabezpieczenie funkcjonowania całego systemu obronności oraz informacyjne oddziaływanie zarówno na przeciwnika, jak i własne społeczeństwo. Zintensyfikowanie wysiłków na rzecz zapewnienia koniecznego potencjału informacyjno-obronnego państwa jest jednym z najbardziej priorytetowych zadań w dziedzinie obronności, w tym w siłach zbrojnych, na progu XXI wieku. Oznacza konieczność szczególnej troski o rozwój infrastruktury informacyjnej, w tym zwłaszcza informatycznej i telekomunikacyjnej. Ważne znaczenie ma właściwe wykorzystanie mediów w realizacji zadań obronnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Ogniwa ochronne mają na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i pozazbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych. Ogniwa ochronne będą przygotowywane do realizowania - w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu obronności – takich zwłaszcza zadań, jak ochrona granicy, ochrona ważnych osób i obiektów, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie przestrzegania nadzwyczajnych rygorów prawa w warunkach wojny. Szczególną rolę ochronną spełniają ogniwa obrony cywilnej (w tym ratownictwa, ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej) realizujące przedsięwzięcia mające na celu ochronę ludności, środowiska i mienia przed zagrożeniami, które mogą spowodować masowe straty. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 59 Ogniwa gospodarcze mają na celu zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności w warunkach kryzysu i wojny. Podstawowe zadania ogniw gospodarczych w dziedzinie obronności – to tworzenie i utrzymywanie rezerw państwowych na potrzeby obronne, zapewnianie uwzględniania wymagań obronnych w realizacji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, utrzymywanie infrastruktury obronnej, a także prowadzenie prac badawczo-rozwojowych na rzecz obrony państwa. Jedną ze szczególnie ważnych ich funkcji będzie uczestnictwo w wykonywaniu zadań na rzecz wsparcia sił sojuszniczych rozwijanych i prowadzących operacje na terytorium Polski, a także w realizacji sojuszniczych inwestycji obronnych zarówno w Polsce, jak i w innych państwach członkowskich NATO. Wśród ogniw gospodarczo-obronnych istotne miejsce zajmuje przemysł obronny. Dla utrzymywania jego potencjału na poziomie niezbędnym z punktu widzenia potrzeb obronnych konieczna jest jego stosowna restrukturyzacja i unowocześnianie oraz rozwijanie jego ścisłej współpracy z analogicznymi przemysłami państw NATO i Unii Europejskiej. STRUKTURA UKŁADU POZAMILITARNEGO UKŁAD POZAMILITARNY OGNIWA OGNIWA OGNIWA OCHRO GOSPODARCZO- OCHRONY NY PAŃSTWA OBRONNE LUDNOŚCI 3.2 . Kierowanie obronnością państwa w czasie pokoju. Realizację decyzji państwowych w dziedzinie obronności zapewniają organy kierowania na wszystkich szczeblach struktury państwowej - centralnym (resortowym) i terenowym, w tym organy dowodzenia sił zbrojnych - stosownie do swych kompetencji, stawiając zadania podległym jednostkom organizacyjnym lub Prace magisterskie z bezpieczeństwa 60 zlecając zadania obronne innym jednostkom organizacyjnym państwa. Organy kierowania odpowiadające za realizację zadań obronnych, powiązane informacyjnie i pozostające w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz z ich aparatem wykonawczym (administracyjnym, sztabowym, organizacyjnym) oraz konieczną infrastrukturą, tworzą podsystem kierowania obronnością. Podsystem ten jest przygotowywany w okresie pokoju i zdolny do stosownego rozwinięcia na czas zagrożenia bezpieczeństwa państwa (zewnętrznego kryzysu polityczno-militarnego) i wojny. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów - jako organy sprawujące władzę wykonawczą - są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w zakresie obronności na podstawie Konstytucji i innych ustaw. Zgodnie z Konstytucją, Prezydent stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Jego organem doradczym w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej, zapewnia jej bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne oraz sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności. Minister Obrony Narodowej - jako naczelny organ administracji państwowej w dziedzinie obronności - kieruje resortem obrony narodowej, w tym w szczególności całokształtem działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz przygotowuje projekty stosownych decyzji państwowych w dziedzinie obronności, a także koordynuje i sprawuje z ramienia Rady Ministrów - ogólny nadzór nad realizację decyzji rządowych przez pozostałe ogniwa struktury państwowej. Kierowanie obronnością w czasie pokoju sprawuje Rada Ministrów, współdziałając z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej w ramach prowadzenia polityki wewnętrznej i zagranicznej. Organem pomocniczym Rady Ministrów w tym zakresie jest Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów. W razie konieczności realizacji zadań szczególnych wynikających bądź to z potrzeb wyłącznie narodowych, bądź też wykonywanych w ramach NATO lub innych organizacji międzynarodowych - mogą być Prace magisterskie z bezpieczeństwa 61 wprowadzane dodatkowe procedury i tworzone doraźne struktury operacyjne (komitety, zespoły, komisje, pełnomocnicy itp.).W czasie pokoju całością sił zbrojnych, włącznie z żołnierzami i jednostkami organizacyjnymi wydzielonymi już w czasie pokoju do struktur sojuszniczych, kieruje Minister Obrony Narodowej przy pomocy Ministerstwa Obrony Narodowej. Zasadniczym organem planowania strategicznego sił zbrojnych jest Sztab Generalny WP. Pełne dowodzenie wszystkimi podległymi wojskami oraz dowodzenie pozaoperacyjne wojskami wydzielonymi w podporządkowanie innych dowództw, w tym wielonarodowych dowództw sojuszniczych, sprawują dowództwa rodzajów sił zbrojnych. Ponoszą one odpowiedzialność za całokształt pokojowej działalności podległych wojsk oraz za przygotowanie ich do działań w czasie kryzysu i wojny. Współpracują z dowództwami sojuszniczymi, w których podporządkowanie wydzielają swoje wojska, a po ich wydzieleniu kierują procesem ich wszechstronnego zabezpieczenia. W razie zaistnienia polityczno-militarnych sytuacji kryzysowych stwarzających pośrednie zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski, nie wprowadza się nadzwyczajnych zmian w ogólnych zasadach kierowania obronnością, a jedynie uruchamiane zostają dodatkowe środki i procedury kierowania reagowaniem kryzysowym. Kierowanie siłami zbrojnymi w czasie kryzysu odbywa się wedle zasad kierowania pokojowego. Wojskami wydzielonymi do międzynarodowych zgrupowań wykonujących zadania w ramach reagowania kryzysowego dowodzą operacyjnie dowódcy tych zgrupowań. Szczególne rozwiązania wprowadza się na potrzeby kierowania działaniami wojennymi. W warunkach wojennych Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje, jeśli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, funkcję organu ustawodawczego. Na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, w tym dotyczące w szczególności prowadzenia działań wojennych. Prezes Rady Ministrów zapewnia realizację polityki Rady Ministrów w zakresie obrony państwa, określając sposoby jej wykonania. Na czas wojny uruchamia się Centralne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa, obejmujące stanowiska kierowania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów i wyznaczonych przez niego członków Rady Ministrów. Dowodzenie siłami zbrojnymi w czasie wojny sprawuje Naczelny Dowódca Sił Prace magisterskie z bezpieczeństwa 62 Zbrojnych RP, mianowany przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Dla zapewnienia bezkolizyjnego rozwijania Sił Zbrojnych RP oraz kierowania nimi w czasie wojny tworzy się Wojenny System Dowodzenia. Organizowany jest w czasie pokoju i rozwijany w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Powinien on zapewnić sprawne wdrożenie decyzji władz państwa i dowodzenie Siłami Zbrojnymi RP w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, umożliwiając współdziałanie z wojskami sojuszniczymi. Proces dowodzenia odbywa się w systemie narodowym i sojuszniczym. Narodowy system dowodzenia zapewnia wsparcie wojsk operacyjnych wydzielonych do zgrupowań sojuszniczych oraz dowodzenie pozostałymi wojskami. Po przekazaniu sił operacyjnych dowództwom sojuszniczym dowództwa narodowe nadal odpowiadają za szkolenie rezerw oraz uzupełnienie i wsparcie logistyczne przekazanych wojsk, a także zapewniają warunki do przyjęcia sił wzmocnienia na terytorium kraju. Pełne dowodzenie siłami zbrojnymi pozostającymi w narodowym podporządkowaniu sprawuje Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Całością wojsk wydzielonych do sił zbrojnych NATO dowodzą operacyjnie wielonarodowe dowództwa sojusznicze, na których decyzje władze polskie mają wpływ poprzez polityczno-wojskowe organy kierowania NATO. 3.3. Strategia bezpieczeństwa RP – 04 styczeń 2000. „Zapoczątkowane przy aktywnym udziale Polski przemiany na kontynencie europejskim doprowadziły do zakończenia globalnej Konferencji Wschód – Zachód. Powstały sprzyjające warunki do realizacji wolnościowych i demokratycznych aspiracji narodów. Tworzy się nowa, bardziej zintegrowana Europa. Gwarantujące jej więzi euroatlantyckie, oparte na Sojuszu Północnoatlantyckim, zostały wzmocnione poprzez rozszerzenie NATO, co zwiększyło jednocześnie obszar demokracji i stabilności na naszym kontynencie”.5 „Członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim w sposób istotny zmieniło geopolityczną i geostrategiczną pozycję Polski. Stała się ona częścią skutecznego 5 Strategia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 4 styczeń 2000 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 63 sojuszniczego systemu obronnego, gwarantującego bezpieczeństwo i stwarzającego warunki stabilnego rozwoju. Konkretyzuje się perspektywa przystąpienia do Unii Europejskiej. Członkostwo w Unii Europejskiej, Które jest środkiem do stworzenia warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i gospodarczego kraju silniej zwiąże Polskę z europejskimi interesami i strukturami bezpieczeństwa”.6 Nowa pozycja Polski w Europie Środkowej wymagała dostosowania strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, na którą składają się podstawy polskiej polityki bezpieczeństwa i strategii obronności, Dokument, jakim jest „Strategia Bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej” został przyjęty na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 4 stycznia 2000 roku zastępując „Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Politykę bezpieczeństwa i Strategię obronną Rzeczypospolitej polskiej” przyjęte w listopadzie 1992 roku. Strategia „nowych celów i zasad” za priorytetowe uznaje: strategiczne cele polskiej polityki bezpieczeństwa; zagwarantowanie niepodległości, suwerenności, integralności terytorialnej państwa oraz nienaruszalności jego granic; zagwarantowanie ochrony demokratycznego porządku konstytucyjnego, w tym w szczególności pełni praw i wolności oraz bezpieczeństwa obywateli RP; stworzenie jak najlepszych warunków dla wszechstronnego i stabilnego rozwoju społecznego i gospodarczego kraju, dobrobytu jego obywateli, a także dla zachowania dziedzictwa narodowego i rozwoju narodowej tożsamości; wnoszenie wkładu w budowę trwałego, sprawiedliwego ładu pokojowego w Europie i na świecie, opartego na wartościach demokracji, praw człowieka, praworządności oraz solidarności. Podstawowe zasady polskiej polityki bezpieczeństwa: 6 Tamże Prace magisterskie z bezpieczeństwa 64 Polska traktuje bezpieczeństwo w sposób kompleksowy, uwzględniający znaczenie i wpływ różnorodnych czynników politycznych, militarnych, ekonomicznych, społecznych, środowiskowych, energetycznych i innych; Polska realizuje swoją politykę bezpieczeństwa zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, z poszanowaniem prawa międzynarodowego, zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz dokumentów Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ( OBWE), a także duchem i literą traktatów i konwencji międzynarodowych, których jest stroną. Traktując swoje granice jako nienaruszalne, Polska nie ma żadnych żądań terytorialnych i posiada traktatowo uregulowane stosunki ze wszystkimi sąsiadami. Polska nie dąży do umocnienia bezpieczeństwa kosztem bezpieczeństwa innych; w działaniach na arenie międzynarodowej Polska kieruje się wartościami, ideałami i zasadami ujętymi w Traktacie Północnoatlantyckim i Traktatach Europejskich, realizując wizję wolnej i demokratycznej Europy, gdzie bezpieczeństwo, dobrobyt i sprzyjające warunki rozwoju kulturowego i zachowania tożsamości narodowej stanowią wspólne i niepodzielne dobro jednoczącego się kontynentu; Polska ściśle wiąże swoje bezpieczeństwo z bezpieczeństwem państw NATO i członków Unii Europejskiej. Polska realizuje własne narodowe interesy bezpieczeństwa przede wszystkim w ramach północnoatlantyckiego systemu sojuszniczego współdziałania i solidarności, wspierając wysiłki społeczności międzynarodowej zmierzające do umocnienia bezpieczeństwa w Europie i na świecie, ochronę podstawowych zasad i wartości ludzkich oraz do zapewniania warunków dla stabilnego i swobodnego współistnienia i rozwoju wszystkich państw; Polska dąży do tego, aby użycie siły na arenie międzynarodowej było wyłącznie realizacją prawa do obrony, przewidzianego w Karcie Narodów Zjednoczonych, lub też w kontekście operacji realizowanych na podstawie mandatu społeczności międzynarodowej. Wynika to z pragnienia życia w pokoju ze wszystkimi narodami i rozwiązywania wszelkich sporów Prace magisterskie z bezpieczeństwa 65 międzynarodowych środkami pokojowymi. Jednocześnie, Polska jest zdecydowana sprzeciwiać się wszystkim tym, którzy dokonują agresji i łamią prawa człowieka. W strategii uznano też za znaczącą kwestię restrukturyzacji i modernizacji narodowego przemysłu obronnego, który powinien być utrzymany „na poziomie gwarantującym bezpieczeństwo państwa”.7 „Strategia” przewiduje ponadto wzmożenie prac rozwojowych służących obronności państwa, zwłaszcza realizowanych z udziałem firm i instytucji badawczych z państw NATO i Unii Europejskiej. Bowiem włączenie polskiej „zbrojeniówki” w proces konsolidacji przemysłu obronnego na obszarze euroatlantyckim jest warunkiem jej przetrwania. Polska popiera działania z dziedziny „miękkiego bezpieczeństwa”, w tym zmierzające do wzmocnienia demokratycznych struktur państwowych i mechanizmów międzynarodowych oraz rozwoju środków budowy zaufania i bezpieczeństwa. W„Strategii” podkreślono , że „Polska będzie dbać o prawidłowe funkcjonowanie reżimów kontroli zbrojeń i budowy zaufania na kontynencie europejskim, w tym zwłaszcza Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie ( CFE ), Dokumentu Wiedeńskiego o Środkach Budowy Zaufania i Bezpieczeństwa ( CSBMs ) oraz Traktatu o Otwartych Przestworzach, a także o umacnianiu reżimu o nieproliferacji broni masowego rażenia i kontroli zbrojeń w układzie globalnym”.8 Rząd naszego kraju zapewnia, że będzie rozwijać wszechstronną i praktyczną współpracę ze wszystkimi państwami zainteresowanymi umacnianiem bezpieczeństwa i stabilizacji na kontynencie, a zwłaszcza w basenie Morza Bałtyckiego i w Europie Środkowo – Wschodniej. Integralną częścią przyjętej przez rząd „Strategii Bezpieczeństwa RP” jest „Strategia Obronności RP” przyjęta na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 23 maja 2000 r. (załącznik 7 ), stanowi ona udokumentowanie założeń zawartych w „podstawach Strategii Obronności RP” a także odzwierciedla politykę naszego 7 8 Tamże Tamże Prace magisterskie z bezpieczeństwa 66 państwa, umiejscawia Siły Zbrojne na arenie międzynarodowej określając jednocześnie priorytety ich działania. Nie wdając się w zbytnie szczegóły postaram się omówić najważniejsze kwestie tam zawarte. Obronność państwa jest dziedziną bezpieczeństwa obejmującą wykorzystanie całego naszego potencjału państwa ( tak militarnego, jak i niemilitarnego ) do przeciwdziałania szczególnym rodzajom zagrożeń, jakimi są zewnętrzne zagrożenia polityczno – militarne, w tym kryzysowe i wojenne. Stąd też jedną z podstawowych części składowych strategii bezpieczeństwa RP jest strategia obronności. Określa ona źródła i charakter zewnętrznych wyzwań i zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa państwa, formułuje koncepcje przeciwstawienia się tym zagrożeniom w czasie pokoju ( strategia prewencyjno – stabilizacyjna ), kryzysu ( strategia reagowania kryzysowego ) i wojny (strategia wojenna ) oraz ustala siły i środki jakie państwo powinno wydzielić do realizacji owych koncepcji, czyli ustanawia elementy, strukturę i zasady utrzymywania systemu obronnego RP. Strategia obronności RP określa sposoby strategicznego wykorzystania potencjału państwa do przeciwstawienia się wyzwaniom i zagrożeniom w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Członkostwo w NATO jest podstawowym czynnikiem determinującym zdolność odstraszenia potencjalnego przeciwnika przed agresją . W celu realizacji strategicznych zadań prewencyjno– stabilizacyjnych, kryzysowych i obronnych Rzeczypospolita Polska utrzymuje i systematycznie modernizuje system obronności. Opiera się on na potencjale narodowym państwa i obejmuje ściśle ze sobą powiązane podsystemy: kierowania obronnością militarny i pozamilitarny. System obronności RP jest sprzężony z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa. Strategia obronności, uznając polskie interesy narodowe za nadrzędne i uwzględniając narodowe uwarunkowania ich realizacji ( w tym potencjał militarny, położenie geograficzne, wielkość terytorium , zasoby ludnościowe, poziom rozwoju gospodarczego ) jest jednocześnie odpowiednio skorelowana ze Prace magisterskie z bezpieczeństwa 67 strategią NATO. Zgodność polskiej strategii obronności ze strategią sojuszniczą jest jednym z podstawowych warunków jej skuteczności i wiarygodności. ZAKOŃCZENIE Współczesne teorie bezpieczeństwa oraz praktyka w dziedzinie zbrojeń są w znacznej mierze wytworem wzajemnego współoddziaływania na siebie krajów Prace magisterskie z bezpieczeństwa 68 Europy Wschodniej i USA. Podział Europy na kraje, które swe bezpieczeństwo opierały o Układ Warszawski a inne o NATO był elementem sytuacji jaka wytworzyła się pod koniec wojny. Historia , a zwłaszcza historia ostatnich lat dowiodła, że ( jak przewidywało wielu polityków ) ustroje społeczne i polityczne Wschodu i Zachodu musiały przeprowadzić pomiędzy sobą konfrontację na linii politycznej, gospodarczej i militarnej. Przemiany wielu sfer życia społecznego przyniosły Polakom pełnoprawne członkostwo w NATO i nadzieję na rychłe związanie z innymi instytucjami europejskimi. Integracja wojskowa z Sojuszem Północnoatlantyckim obejmuje wiele wątków. Obok poznawania doświadczeń sojuszników i przejmowania od nich sprawdzonych rozwiązań, które wyrosły w okresie transformacji. Uznając za takie zarówno koncepcję edukacji dla bezpieczeństwa jak i filozofii bezpieczeństwa Polska musi w nowej rzeczywistości określić swoje miejsce w „szyku” bezpieczeństwa europejskiego. Bezpieczeństwo Rzeczypospolitej po raz pierwszy od kilku stuleci nie jest zagrożone, Polska jest dzisiaj bardziej bezpieczna niż kiedykolwiek w swojej nowożytnej i nowoczesnej historii. Jednak tempo przemian we współczesnym świecie, a szczególnie na naszym kontynencie nie pozwalają na samozadowolenie. Bezpieczeństwo Rzeczypospolitej – nieosiągalne marzenie wielu generacji Polaków i zdobycz obecnego pokolenia – wymaga nieustannej troski. Jej przejawem będzie wszechstronna aktywność ze strony naszego państwa, skierowana zarówno na arenę międzynarodową , jak i do wewnątrz. Niepodzielność bezpieczeństwa oznacza, iż starania o bezpieczeństwo Polski muszą się rozpoczynać daleko od granic RP. Zdecydowania musimy dążyć do tego, aby w nadchodzącym XXI wieku być nie tylko konsumentem ale i twórcą bezpieczeństwa. BIBLIOGRAFIA Balcerowicz B.: Sojusz a obrona narodowa, Warszawa 1999; Davies N.: Europa rozprawa historyka z historią, Kraków 1998; Prace magisterskie z bezpieczeństwa 69 Kostecki J.: Uwarunkowania ekonomiczne systemu obronnego państwa, Toruń 1995; Koziej S.: Kierowanie obroną narodową Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1996; Malak K.: Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998; Marczak J., Pawłowski J.: O obronie militarnej Polski przełomu XX /XXI w, Warszawa 1997; Menkes J., Górowska B., Sokołowski T.: Warszawa 1996; Konstytucja a obronność, Sałajczyk S.: Między polityką a strategią, Warszawa 1994; Trejnis Z.: Siły zbrojne w państwie demokratycznym i autokratycznym, Warszawa 1997; Wągrowska M., Zalewski A., Rosa B., Kiss – Orski w.: Polska – NATO traktaty, gwarancje, zobowiązania, Warszawa 1998; Współpraca cywilno-wojskowa – Materiały z konferencji naukowej – Departament Społeczno-Wychowawczy MON 23 maja 1999, Warszawa 1999; Vademecum NATO, Warszawa 1999. Załącznik 1 TRAKTAT PÓŁNOCNOATLANTYCKI Waszyngton, 4 kwietnia 1949 r. Strony niniejszego Traktatu potwierdzają swą wiarę w cele i zasady Karty Narodów Zjednoczonych i swe pragnienie współżycia w pokoju ze wszystkimi narodami i wszystkimi rządami. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 70 Są one zdecydowane ochraniać wolność, wspólne dziedzictwo i cywilizację swych narodów, oparte na zasadach demokracji, wolności jednostki i praworządności. Dążą one do umacniania stabilizacji i dobrobytu na obszarze północnoatlantyckim. Dlatego wyrażają one zgodę na niniejszy Traktat Północnoatlantycki. ARTYKUŁ 1 Zgodnie z tym, co oświadczono w Karcie Narodów Zjednoczonych, Strony zobowiązują się załatwiać wszelkie spory międzynarodowe, w które mogłyby zostać uwikłane, za pomocą środków pokojowych w taki sposób, aby pokój międzynarodowy, bezpieczeństwo i sprawiedliwość, nie zostały narażone na niebezpieczeństwo, jak również powstrzymywać się w swych stosunkach międzynarodowych od użycia lub groźby użycia siły w jakikolwiek sposób niezgodny z celami Narodów Zjednoczonych. ARTYKUŁ 2 Strony będą przyczyniały się do dalszego rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych przez wzmacnianie swych wolnych instytucji, przez spowodowanie lepszego rozumienia zasad, na których te instytucje są oparte oraz przez pobudzanie warunków stabilizacji i dobrobytu. Będą one dążyły do usuwania nieporozumień w swej międzynarodowej polityce gospodarczej i będą opierały współpracę gospodarczą pomiędzy którymkolwiek z nich lub z wszystkimi. ARTYKUŁ 3 Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego Traktatu Strony, każda z osobna i wszystkie razem, przez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną Prace magisterskie z bezpieczeństwa 71 będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści. ARTYKUŁ 4 Strony będą się konsultowały, ilekroć zdaniem którejkolwiek z nich zagrożona będzie integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron. ARTYKUŁ 5 Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim,; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego przez artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich środkach zastosowanych w jej wyniku zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. ARTYKUŁ 69 W rozumieniu Artykułu 5, za napaść zbrojną wymierzoną przeciwko jednej lub kilku Stronom, uważa się napaść zbrojną: W wersji poprawionej zgodnie z artykułem 2 Protokołu do Traktatu Północnoatlantyckiego o przystąpieniu Grecji i Turcji. 9 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 72 -na terytorium którejkolwiek ze Stron w Europie lub Ameryce Północnej, na algierskie departamenty Francji10, na terytorium Turcji lub na wyspy pod jurysdykcją którejkolwiek ze Stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka; -na siły zbrojne, okręty lub samoloty którejkolwiek ze Stron znajdujące się na tych terytoriach lub nad nimi, albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie Traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze Stron, lub też na Morzu Śródziemnym czy na obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka. ARTYKUŁ 7 Niniejszy Traktat nie narusza i nie będzie rozumiany jako w jakikolwiek sposób naruszający przewidziane w Karcie prawa i obowiązki Stron będących członkami Narodów Zjednoczonych, ani też nie narusza szczególnej odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. ARTYKUŁ 8 Każda Strona oświadcza, że żadne z wiążących ją obecnie zobowiązań międzynarodowych z którąkolwiek ze Stron lub z jakimkolwiek państwem trzecim nie jest w sprzeczności z postanowieniami niniejszego traktatu oraz zobowiązuje się do niezaciągania żadnych zobowiązań międzynarodowych sprzecznych z niniejszym Traktatem. ARTYKUŁ 9 Strony niniejszym ustanawiają Radę, w której każda z nich będzie reprezentowana, w celu rozpatrywania spraw dotyczących realizacji niniejszego 16 stycznia 1963 r.Rada stwierdziła, że w odniesieniu do byłych algierskich departamentów Francji stosowane klauzule niniejszego Traktatu stały się nieważne z dniem 3 lipca 1962 r. 10 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 73 Traktatu. Rada będzie zorganizowana w taki sposób, żeby mogła zbierać się szybko w każdym czasie. Rada utworzy takie organy pomocnicze, jakie okażą się konieczne; w szczególności utworzy ona natychmiast komitet obrony, którego zadaniem będzie zalecanie środków potrzebnych do wykonania postanowień artykułów 3 i 5. ARTYKUŁ 10 Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego Traktatu każde inne państwo europejskie będące w stanie popierać zasady niniejszego Traktatu i przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Każde państwo w ten sposób zaproszone może stać się Stroną Traktatu, składając Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki dokument przystąpienia. Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki powiadomi każdą ze Stron o złożeniu każdego takiego dokumentu przystąpienia. ARTYKUŁ 11 Niniejszy Traktat będzie ratyfikowany, jego postanowienia zostaną wprowadzone przez Strony w życie zgodnie z ich procedurami konstytucyjnymi. Dokumenty ratyfikacyjne będą możliwie jak najrychlej złożone Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki, który o każdym złożeniu będzie powiadamiał wszystkich pozostałych sygnatariuszy. W stosunkach między państwami, które go ratyfikowały, Traktat wejdzie w życie, gdy tylko zostaną złożone ratyfikacje większości sygnatariuszy, włączając w to ratyfikacje Belgii, Francji, Holandii, Kanady, Luksemburga, Stanów Zjednoczonych i Zjednoczonego Królestwa, a w stosunku do innych państw z chwilą złożenia ratyfikacji.11 ARTYKUŁ 12 Traktat wszedł w życie 24 sierpnia 1949 r., po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez wszystkich sygnatariuszy. 11 Prace magisterskie z bezpieczeństwa 74 Po upływie dziesięcioletniego okresu obowiązywania Traktatu lub kiedykolwiek po upływie tego okresu Strony, na żądanie którejkolwiek z nich, porozumieją się z sobą w celu dokonania przeglądu Traktatu, uwzględniając czynniki, które w tym czasie będą mogły mieć wpływ na pokój i bezpieczeństwo na obszarze północnoatlantyckim, w tym rozwój zarówno powszechnych, jak i regionalnych porozumień, zawartych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, a mających na celu zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. ARTYKUŁ 13 Po dwudziestoletnim okresie obowiązywania Traktatu każda ze Stron może zeń wystąpić po upływie roku od zawiadomienia o swym wypowiedzeniu złożonym Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki, który powiadomi Rządy innych Stron o złożeniu każdego zawiadomienia o wypowiedzeniu. ARTYKUŁ 14 Niniejszy Traktat, którego teksty angielski i francuski posiadają jednakową moc, będzie złożony w archiwach Rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki. Jego należycie uwierzytelnione opisy zostaną przez ten rząd przekazane rządom innych sygnatariuszy. Załącznik 2 Bezpieczeństwo Polski Prace magisterskie z bezpieczeństwa 75 SIŁY ZBROJNE POŁOŻENIE GEOPOLITYCZNE GOSPODARKA ZAGROŻENIA POZAMILITARNE Bezpieczeństwo Polski ZAGROŻENIA MILITARNE ŚWIADOMOŚĆ OBYWATELI POLITYKA EKOLOGIA Załącznik 3 SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA POZAMILITARNE Prace magisterskie z bezpieczeństwa OGNIWA OBRONNE SYSTEM KIEROWANIA OBRONNOŚCIĄ 76 SIŁY ZBROJNE Rozpoznanie, zapobieganie i zwalczanie wszelkich form godzących w bezpieczeństwo narodu, państwa Ochrony Gospodarpaństwa czo-bronne Natychmiastowe stosowanie oporu każdej agresji Ochrony ludności WLOP SIŁY LĄDOWE Przygotowanie i utrzymywanie potencjału obronnego państwa MW SEJM Prezydent RP RZĄD INNE FORMACJE WOJSKA OPERACYJNE Inne instytucje administracji rządowej i samorządowej Jednostki OT WLOP Realizują zadania na rzecz SZ oraz obrony państwa gospodarki i ludności Oddziały i jednostki OT OW Jednostki OT MW Wspierają i zabezpieczają działanie wojsk operacyjnych oraz realizują samodzielnie zadania obronne w wyznaczonych rejonach odpowiedzialności Podejmowanie decyzji w sprawach obronności -organizacja wsparcia, zaopatrzenia i obsługi SZ OBRONA TERYTORIALNA Załącznik 4 STRATEGIA OBRONNOŚCI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Przyjęta na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 23 maja 2000r. SPIS TREŚCI WSTĘP 1. POLSKA – JEJ INTERESY I CELE STRATEGICZNE W DZIEDZINIE Prace magisterskie z bezpieczeństwa 77 OBRONNOŚCI 2. WYZWANIA I ZAGROŻENIA POLITYCZNO – MILITARNE 3. KONCEPCJA OBRONNOŚCI 3.1. ZASADY POLSKIEJ STRATEGII OBRONNOŚCI 3.2. DZIAŁANIA PREWENCYJNO-STABILIZACYJNE 3.3. REAGOWANIE KRYZYSOWE 3.4. DZIAŁANIA WOJENNE 4. SYSTEM OBRONNOŚCI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 4.1. PODSYSTEM KIEROWANIA OBRONNOŚCIĄ 4.2. SIŁY ZBROJNE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 4.2.1. Skład i przeznaczenie Sił Zbrojnych RP 4.2.2. Zdolności operacyjne Sił Zbrojnych RP 4.3. POZAMILITARNE OGNIWA OBRONNE 5. PRZYGOTOWANIA OBRONNE 5.1. PLANOWANIE I PROGRAMOWANIE OBRONNE 5.2. UTRZYMYWANIE I DOSKONALENIE SYSTEMU OBRONNOŚCI ZAKOŃCZENIE WSTĘP 1. Niniejszy dokument – bazując na postanowieniach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych aktów prawnych oraz kierując się ustaleniami “Strategii Bezpieczeństwa RP”, a także uwzględniając treści “Koncepcji Strategicznej NATO” – określa strategię obronności Rzeczypospolitej Polskiej u progu XXI wieku. Stanowi on wykładnię ogólnych założeń obronności i podstawę koncepcyjną do prac nad wdrożeniowymi dokumentami doktrynalnymi, planami strategicznymi i operacyjnymi oraz programami obronnymi. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 78 1. POLSKA – JEJ INTERESY I CELE STRATEGICZNE W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI 2. Polska leży w szczególnie ważnym miejscu Europy. Jest to styk NATO z jego dwoma najważniejszymi partnerami – Rosją i Ukrainą. Stosunki sojuszu z tymi państwami mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa europejskiego. Geograficzne położenie w centrum Europy, na przewężeniu między Bałtykiem i Karpatami powoduje, że z militarnego punktu widzenia terytorium Polski stanowi obszar o specjalnym znaczeniu strategicznym na europejskiej linii WschódZachód. 3. Rzeczpospolita Polska – mając na uwadze swą tożsamość narodową, opierającą się na historycznych doświadczeniach i współczesnych potrzebach – za podstawowe wartości, które odzwierciedlają najważniejsze interesy narodowe, uznaje, zgodnie z art. 5 Konstytucji RP: - niepodległość i nienaruszalność swojego terytorium, wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, - dziedzictwo narodowe, - ochronę środowiska. Bezpieczeństwo obywateli oraz niepodległość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są interesami narodowymi o egzystencjalnym znaczeniu, których zapewnienie ma charakter bezwzględnego nakazu, uzasadniającego zastosowanie w ich obronie – w razie potrzeby – całego posiadanego zasobu sił i środków. 4. Celem strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie obronności jest zapewnienie bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez ich obronę przed zewnętrznymi zagrożeniami kryzysowymi i zagrożeniami wojennymi. Oznacza to w szczególności: - obronę terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed agresją zbrojną, w tym zapewnienie nienaruszalności polskiej przestrzeni powietrznej i morskiej oraz granic lądowych; - obronę i ochronę wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; Prace magisterskie z bezpieczeństwa 79 - udział we wspólnej obronie terytoriów państw członkowskich NATO, zgodnie z art. 5. Traktatu Waszyngtońskiego; - wspieranie akcji instytucji i organizacji międzynarodowych w reagowaniu kryzysowym oraz polityczno-militarnych działaniach stabilizujących; - kształtowanie bezpiecznego otoczenia Polski poprzez rozwijanie partnerskiej współpracy wojskowej z innymi państwami, zwłaszcza sąsiednimi. 2. WYZWANIA I ZAGROŻENIA POLITYCZNO – MILITARNE 5. Zgodnie z zasadami swojej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Polska nie prowadzi żadnych działań mogących zagrażać jakiemukolwiek państwu; nie postrzega również żadnego innego państwa jako przeciwnika. Bierze jednak pod uwagę istniejące obiektywnie, często niezależnie od politycznej woli i intencji innych państw i narodów, potencjalne źródła zagrożeń w swoim bliższym i dalszym otoczeniu strategicznym. Rzeczpospolita Polska, jako państwo graniczne NATO, może być obiektem różnorakich zagrożeń, nie tylko skierowanych bezpośrednio przeciwko niej, ale także przeciwko innym państwom Sojuszu. W ocenie warunków swojego bezpieczeństwa bierze pod uwagę: polityczno-militarne wyzwania czasu pokoju, zagrożenia kryzysowe oraz zagrożenia wojenne, wyróżniając wśród nich groźbę wojny na dużą skalę i lokalnego konfliktu zbrojnego (o ograniczonej skali). 6. Do podstawowych wyzwań polityczno – militarnych czasu pokoju, w obliczu których stoi Polska, należą wymagania i potrzeby wynikające z rozwoju sytuacji w otoczeniu Rzeczypospolitej Polskiej, a dotyczące: - utrzymania odpowiedniego (jakościowo i ilościowo) poziomu potencjału obronnego, tak aby minimalizować groźbę nacisków i szantażu politycznego, zapobiegać osłabianiu międzynarodowej pozycji państwa oraz zapewniać wsparcie dyplomacji; - wnoszenia stosownego do możliwości Polski wkładu w system obrony NATO, tak aby wzmacniać siłę i wiarygodność obronną Sojuszu oraz pozycję Polski jako wiarygodnego sojusznika; - umacniania instytucji i organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 80 - w tym działających w dziedzinie kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania, aby wspierać kształtowanie bezpiecznego środowiska międzynarodowego; - kontynuowania udziału Polski w międzynarodowych operacjach służących utrzymywaniu i wspieraniu pokoju oraz stabilizowaniu sytuacji w rejonach kryzysowych; - przełamywania uprzedzeń i rozwijania współpracy z sąsiadami w sferze wojskowej, w celu kształtowania bezpiecznego otoczenia strategicznego państwa. 7. Obecnie głównym niebezpieczeństwem dla stabilności międzynarodowej, w tym także dla zewnętrznego bezpieczeństwa Polski, stały się zagrożenia kryzysowe, które mogą mieć charakter kryzysów polityczno – militarnych lub pozamilitarnych. Źródła kryzysów polityczno-militarnych mogą mieć podłoże polityczne, społeczne, ekonomiczne, etniczne lub też religijne. Ich oddziaływanie na bezpieczeństwo Polski może się przejawiać bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednie zagrożenia kryzysowe mogą wynikać z sytuacji spowodowanych przez ukrytą lub jawną groźbę zastosowania przemocy przeciwko Polsce lub jej sojusznikom. Celem takiej groźby może być dążenie do wymuszenia pożądanych przez zagrażającego zachowań politycznych i ustępstw (np. rewizji granic, zmian terytorialnych, zaspokojenia celowo wygórowanych żądań grup etnicznych i wyznaniowych itp.). Może się to wyrażać rozmieszczaniem na danym obszarze sił zbrojnych w skali wykraczającej poza limity dopuszczone umowami międzynarodowymi, a także przesunięciami wojsk niezgodnymi z ograniczeniami ustalonymi w ramach przedsięwzięć budowy zaufania i bezpieczeństwa. W określonych sytuacjach może się to przerodzić w bezpośrednie naruszenie przestrzeni powietrznej, obszaru morskiego lub lądowych granic Rzeczypospolitej Polskiej. Działania takie mogą prowokować zbrojne wystąpienia państwa w obronie jego ważnych interesów. Jedną z metod osiągnięcia zakładanych celów może być próba destabilizacji sytuacji wewnętrznej. Ewentualne zaangażowanie Polski w międzynarodowe wysiłki na rzecz rozwiązania sytuacji kryzysowych może rodzić również zagrożenia pośrednie, w tym wzrost zagrożenia obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, przebywających w rejonie konfliktu lub w jego pobliżu, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 81 a także wzrost ryzyka zagrożenia terytorium Polski akcjami odwetowymi (uderzenia powietrzno – rakietowe, terroryzm) jednej ze stron konfliktu. 8. Polska bierze pod uwagę także pozamilitarne zagrożenia kryzysowe, w reagowaniu na które państwo byłoby zmuszone zaangażować swój potencjał obronny. Znaczenie, zasięg oraz rozmach niektórych z nich wykazują tendencję wzrostową, przybierając rozmiar regionalny, a nawet kontynentalny. W niektórych państwach objętych przekształceniami ustrojowymi występują zjawiska patologii społecznej, sprzyjające rozwojowi międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Najbardziej niebezpieczną formą takich zagrożeń, wynikającą z międzynarodowej aktywności przestępczej, staje się terroryzm. Następstwem przestępczości międzynarodowej stają się także m. in.: zorganizowany przemyt, korupcja struktur władzy oraz handel narkotykami. 9. Wzrasta zagrożenie związane z rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Coraz liczniejsza jest grupa państw, w tym prowadzących politykę konfrontacyjną, bliskich wejścia w jej posiadanie. Do dysponowania tą bronią dążą również skrajne ugrupowania polityczne, religijne, a nawet grupy przestępcze. W konsekwencji należy brać pod uwagę groźbę użycia tej broni w celach terrorystycznych, tak w otoczeniu Polski, jak i na jej obszarze. Należy się także liczyć z próbami tranzytu tej broni przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i z wynikającymi z tego zagrożeniami. 10. Zmienił się charakter zagrożeń wojennych dla Polski. Obecnie zdecydowanie zmniejszyła się groźba wojny na dużą skalę, nie można jednak wykluczyć pojawienia się takiej ewentualności w odleglejszej perspektywie czasowej. Ustalony w rezultacie porozumień rozbrojeniowych poziom uzbrojenia konwencjonalnego w otoczeniu Polski oraz system kontroli zbrojeń i środków budowy zaufania zmniejszają prawdopodobieństwo przeprowadzenia niespodziewanej agresji na dużą skalę. Zagrożenie takie może być wykryte ze znacznym wyprzedzeniem, dlatego też zakładamy, iż najniebezpieczniejsze zagrożenie wojenne, jakim jest ewentualna agresja zbrojna z zaskoczenia, może być przede wszystkim agresją ograniczoną co do sił, czasu i przestrzeni, czyli mieć wymiar lokalny. Odnosi się to także do groźby agresji na któregokolwiek naszego Prace magisterskie z bezpieczeństwa 82 sojusznika z NATO. 11. Spośród dwóch rodzajów zagrożeń wojennych ryzyko o większym stopniu prawdopodobieństwa stanowi lokalny konflikt zbrojny (o ograniczonej skali). Charakteryzuje się on stosunkowo krótkim czasem narastania i zaskakującym rozpoczęciem działań zbrojnych oraz ich zmienną intensywnością od pierwszych dni jego trwania. W razie wojny lokalnej zgrupowania lądowe agresora mogą wtargnąć na terytorium Polski na różną głębokość na jednym – dwóch kierunkach operacyjnych, przy jednoczesnym oddziaływaniu na cały obszar kraju selektywnymi uderzeniami lotniczymi i rakietowymi, desantami powietrznymi, a na wybrzeżu – morskimi, a także działaniami dywersyjnymi i terrorystycznymi. 12. W razie wojny na dużą skalę cały obszar państwa polskiego byłby narażony na uderzenia lotniczo – rakietowe i skutki ofensywy zgrupowań powietrzno – lądowych, prowadzonej na dużą głębokość, na wielu kierunkach operacyjnych, przy jednoczesnym prowadzeniu operacji lotniczych i morskich obliczonych na uzyskanie panowania w powietrzu i zablokowanie głównych portów i baz marynarki wojennej. W rejonach o znaczeniu strategicznym dla skuteczności obrony państwa mogłyby wylądować desanty powietrzne i morskie. Obiektami uderzeń byłyby urządzenia i instalacje systemu obronnego państwa, infrastruktura przemysłowa, bazy zaopatrzenia wojsk, aglomeracje miejskie oraz główne węzły komunikacyjne. Działania wojsk regularnych byłyby wspierane przez rajdy i operacje sił specjalnych, prowadzone na głębokich tyłach, zwłaszcza na obszarach o żywotnym znaczeniu dla obrony państwa. 3. KONCEPCJA OBRONNOŚCI 3.1. ZASADY POLSKIEJ STRATEGII OBRONNOŚCI 13. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej, uznając za nadrzędne polskie interesy narodowe i uwzględniając narodowe uwarunkowania ich realizacji, jest jednocześnie odpowiednio skorelowana ze strategią NATO. W działalności praktycznej kieruje się następującymi podstawowymi zasadami: odpowiedzialność narodowa i powszechność obrony, solidarność i integracja sojusznicza, współpraca i Prace magisterskie z bezpieczeństwa 83 partnerstwo, umacnianie zaufania i regionalnej stabilności militarnej, odstraszanie i wiarygodność, elastyczność reagowania obronnego, współpraca cywilnowojskowa, bilansowanie potrzeb obronnych i możliwości kraju. 14. Odpowiedzialność narodowa i powszechność obrony. Obronność jest sprawą narodową. Uczestnictwo w sojuszach i koalicjach jest czynnikiem wspomagającym i pomnażającym zdolności obronne, ale nie zdejmuje narodowej odpowiedzialności za zapewnienie obrony państwa. Fundamentem polskiej obronności jest jej powszechność. Obowiązek obrony i świadczeń na jej rzecz spoczywa na wszystkich obywatelach i strukturach państwa. Obrona powszechna zakłada w razie wojny zespolenie w jeden system działań wysiłków całego narodu i wszystkich jego struktur państwowych, militarnych i pozamilitarnych – w tym mobilnych wojsk operacyjnych, masowo rozwijanych na czas wojny wojsk obrony terytorialnej, odpowiednio przygotowanych ogniw pozamilitarnych, wykorzystujących naturalne zasoby, walory obronne, a także operacyjnie przygotowaną infrastrukturę kraju – oraz zaangażowanego w obronę Polski potencjału sojuszniczego. 15. Solidarność i integracja sojusznicza. Polska aktywnie wypełnia swoje zobowiązania sojusznicze. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej jest zgodna z założeniami “Koncepcji Strategicznej NATO” z 1999 r. i uznaje za obowiązujące podstawowe funkcje i zadania Sojuszu, określone w tym dokumencie i w innych, z niego wynikających. Celem aktywności Polski w Sojuszu Północnoatlantyckim jest zapewnienie warunków dla skutecznej realizacji jego funkcji obronnych, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez: zachowanie więzi transatlantyckich, solidarności i spójności sojuszniczej; umacnianie sojuszniczego potencjału militarnego; realizację zasad strategii i polityki nuklearnej; utrwalanie mechanizmów wspólnego planowania operacyjnego i obronnego oraz zapewnienie rozwoju sojuszniczych zdolności obronnych. Integracja ze strukturami Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz aktywne uczestnictwo w jego przedsięwzięciach militarnych są istotnymi wyznacznikami kierunków rozwoju i doskonalenia Prace magisterskie z bezpieczeństwa 84 narodowego systemu obronności. Pełna integracja wojskowa z NATO jest procesem długofalowym, wymagającym istotnych wysiłków organizacyjnych i finansowych państwa. Ważne znaczenie ma zapewnienie należytej obsady kadrowej w strukturach sojuszniczych. 16. Współpraca i partnerstwo. Równolegle z integracją z NATO Polska będzie aktywnie uczestniczyła w Europejskiej Polityce Bezpieczeństwa i Obrony oraz operacjach reagowania kryzysowego Unii Europejskiej, wykorzystując w tym celu siły przewidziane do operacji w ramach NATO. Polska szeroko rozwija współpracę wojskową z siłami zbrojnymi wszystkich państw zainteresowanych umacnianiem bezpieczeństwa i stabilności w regionie i na kontynencie, w tym współpracę w ramach Programu “Partnerstwo dla Pokoju”. Szczególne znaczenie ma współpraca wojskowa z sąsiadami, w tym jej najbardziej zaawansowana forma, jaką jest tworzenie wspólnych jednostek wojskowych, a także wspólne wykonywanie zadań w międzynarodowych operacjach reagowania kryzysowego. 17. Umacnianie zaufania i regionalnej stabilności militarnej. Polska utrzymuje swój potencjał obronny, a zwłaszcza siły zbrojne, na poziomie uregulowanym postanowieniami stosownych porozumień i traktatów międzynarodowych. Ściśle przestrzegając przyjętych zobowiązań, przyczynia się do budowy zaufania w dziedzinie militarnej. Wielkość potencjału militarnego Rzeczypospolitej Polskiej jest dostosowana do potrzeb prowadzenia przez nią ewentualnych działań obronnych i wywiązywania się ze zobowiązań sojuszniczych, przy uwzględnieniu wnoszonego przez nią wkładu w utrwalanie regionalnej stabilności militarnej. 18. Odstraszanie i wiarygodność. Równolegle z umacnianiem zaufania i stabilności militarnej Polska dąży do utrzymania swojego potencjału obronnego, a zwłaszcza sił zbrojnych, na takim poziomie jakościowym i ilościowym, aby zapewniał niezbędne odstraszanie strategiczne w stosunku do potencjalnych przeciwników i jednocześnie gwarantował jej oczekiwaną wiarygodność obronną w gronie sojuszników. Dotyczy to w szczególności uzbrojenia i wyposażenia, poziomu wyszkolenia wojsk oraz gotowości obronnej państwa, w tym gotowości bojowej sił zbrojnych. Jednym z najważniejszych elementów odstraszania jest potencjał militarny Sojuszu Północnoatlantyckiego, a szczególnie jego broń nuklearna. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 85 Polska, mimo iż nie posiada własnego potencjału nuklearnego, a broń nuklearna Sojuszu nie znajduje się na jej terytorium, uczestniczy w rozwijaniu sojuszniczej polityki i strategii nuklearnej oraz we wspólnym planowaniu w tej dziedzinie. Jednocześnie, w razie realnego zagrożenia wojną, zależnie od zaistniałych okoliczności, nie wyklucza ewentualności praktycznego włączenia się w realizację planów działania w tym zakresie. 19. Elastyczność reagowania obronnego. Skład, organizacja i zasady funkcjonowania systemu obronności kształtowane są tak, aby możliwe było podejmowanie działań odpowiednich do konkretnego zagrożenia oraz stosowne wypełnianie zobowiązań sojuszniczych. Ważnym wymogiem wobec systemu obronności, w tym zwłaszcza wobec jego sił zbrojnych, jest zapewnienie zdolności prowadzenia działań o różnej skali, intensywności i charakterze, a także zachowania ciągłości we wszystkich możliwych sytuacjach; elastycznego przechodzenia od funkcjonowania w warunkach pokojowych do warunków kryzysowych i wojennych. 20. Współpraca cywilno – wojskowa. We współczesnych warunkach szczególną rolę w zapewnieniu skuteczności działań odgrywa współpraca cywilno-wojskowa. Obejmuje ona współdziałanie organów cywilnych i wojskowych w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Siły zbrojne przygotowuje się do współpracy zarówno z krajowymi ogniwami pozamilitarnymi w czasie wykonywania zadań na własnym terytorium, jak i z różnymi zewnętrznymi podmiotami cywilnymi (państwowymi, prywatnymi, międzynarodowymi, pozarządowymi, a także miejscową ludnością) podczas wykonywania zadań poza granicami Polski. Struktury cywilne państwa przygotowuje się do wszechstronnej współpracy w czasie pokoju, kryzysu i wojny, zarówno z wojskami własnymi, jak i wojskami sojuszniczymi, przebywającymi lub przemieszczającymi się przez terytorium Polski. Szczególną uwagę zwraca się na odpowiednio wczesne planowanie zadań w ramach wsparcia udzielanego wojskom sojuszniczym przez państwo-gospodarza. 21. Bilansowanie potrzeb obronnych i możliwości kraju. Polska, budując swój system obronności, dąży do optymalnego zbilansowania potrzeb obronnych i możliwości społeczno – gospodarczych kraju. Narodowe potrzeby obronne określa Prace magisterskie z bezpieczeństwa 86 się z uwzględnieniem jej obecnego i przewidywanego położenia politycznego i strategicznego w Europie oraz prognozowanego rozwoju sytuacji międzynarodowej, a w kontekście sojuszniczym – z uwzględnieniem granicznego usytuowania Polski na obszarze odpowiedzialności NATO. Szczególne znaczenie ma zapewnienie właściwych proporcji między wielkością środków przeznaczanych na bieżące utrzymywanie zdolności i gotowości obronnej państwa, a inwestowanych w perspektywiczne unowocześnianie jego struktur obronnych. 22. Stosownie do trzech stanów bezpieczeństwa państwa – pokoju, kryzysu (zagrożenia bezpieczeństwa) i wojny – Rzeczpospolita Polska jest przygotowana do prowadzenia następujących trzech rodzajów działań strategicznych: - działania prewencyjno – stabilizacyjne – realizowane w czasie pokoju, obejmujące bieżące zapobieganie wystąpieniu zewnętrznych zagrożeń polityczno – militarnych (kryzysowych i wojennych), poprzez neutralizowanie ich potencjalnych źródeł oraz stabilizowanie i umacnianie bezpiecznego środowiska (otoczenia) międzynarodowego Polski; - reagowanie kryzysowe – realizowane w razie wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa sojuszników oraz zagrożeń dla szerszego bezpieczeństwa międzynarodowego, obejmujące zarówno działania narodowe, jak i udział w wysiłkach międzynarodowych, podejmowanych w celu opanowywania kryzysów oraz zapewnienia osłony przed ich skutkami; - działania wojenne – prowadzone w razie agresji na Polskę lub jej sojuszników, obejmujące wykorzystanie całego lub części potencjału państwa do odparcia agresji, poprzez przygotowanie i przeprowadzenie kampanii i operacji wojennych. 3.2. DZIAŁANIA PREWENCYJNO-STABILIZACYJNE 23. Myślą przewodnią działań prewencyjno – stabilizacyjnych jest stałe prognozowanie i śledzenie sytuacji, wczesne rozpoznawanie wyzwań i zagrożeń oraz podejmowanie działań dla sprostania tym wyzwaniom i zapobiegania przerodzeniu się potencjalnych zagrożeń w rzeczywisty kryzys lub wojnę. W ramach tych działań Polska – występując samodzielnie lub w ramach NATO bądź innych organizacji i działań międzynarodowych – realizuje następujące zadania strategiczne: Prace magisterskie z bezpieczeństwa 87 - aktywnie kształtuje bezpieczne środowisko międzynarodowe; - buduje strefę wzajemnego zaufania w swoim otoczeniu; - wspiera wysiłki państw w swoim otoczeniu mające na celu bezpieczne przeprowadzanie procesów transformacji i reform. 24. Udział sił zbrojnych w działaniach prewencyjno – stabilizacyjnych odbywa się przede wszystkim na płaszczyźnie współpracy wojskowej. W jej ramach Polska dąży do rozwijania kontaktów między własnymi jednostkami wojskowymi a ich odpowiednikami w innych armiach, prowadzenia wspólnych szkoleń kadr, organizowania i sprawowania nadzoru nad funkcjonowaniem jednostek wielonarodowych; korzysta też z wymiany doświadczeń i informacji. Za jedną z ważniejszych płaszczyzn tego współdziałania uznajemy współpracę wojskową w ramach Programu “Partnerstwo dla Pokoju” z państwami partnerskimi pozostającymi poza strukturami NATO; dotyczy to głównie operacji pokojowych oraz akcji humanitarnych i poszukiwawczo – ratowniczych. Uczestnictwo polskich sił zbrojnych w Programie “Partnerstwo dla Pokoju” stanowi ponadto znaczący element budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie Środkowej. 3.3. REAGOWANIE KRYZYSOWE 25. Myślą przewodnią reagowania kryzysowego jest jak najszybsze opanowanie sytuacji kryzysowej zagrażającej interesom państwa lub społeczności międzynarodowej, w celu zminimalizowania jej skutków i przywrócenie stanu sprzed kryzysu, a w szczególności – zapobieżenie przerodzeniu się jej w bezpośrednie zagrożenie wojenne dla Polski lub jej sojuszników. Polska utrzymuje struktury i siły niezbędne do udziału w międzynarodowym reagowaniu na sytuacje kryzysowe, zwłaszcza te, które mogą mieć bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jej samej. 26. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej jest przygotowany do realizacji dwóch podstawowych rodzajów zadań reagowania kryzysowego. Pierwszym z nich jest reagowanie na kryzys stanowiący bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski lub jej sojuszników, mogący przerodzić się w konflikt Prace magisterskie z bezpieczeństwa 88 wymagający reagowania wedle zobowiązań wynikających z art. 5. Traktatu Waszyngtońskiego. Główne działania, przewidziane w takich sytuacjach, to: - uruchomienie przedsięwzięć pogotowia obronnego – stosownie do skali i tempa narastania kryzysu. Przygotowany i utrzymywany w tym celu Narodowy System Pogotowia Obronnego, kompatybilny z Systemem Pogotowia NATO, obejmuje trzy grupy środków i przedsięwzięć: podwyższanie gotowości obronnej państwa, w tym jego struktur cywilnych oraz sił zbrojnych; podejmowanie działań pozwalających uniknąć zaskoczenia oraz stosowne rozwinięcie strategiczne (mobilizacyjne i operacyjne) określonych komponentów sił zbrojnych, zapewniające ich gotowość do użycia przeciwko potencjalnemu agresorowi; - osłona terytorium Polski przed bezpośrednim zagrożeniem oraz pośrednimi skutkami sytuacji kryzysowej – poprzez prowadzenie (udział w prowadzeniu) kompleksowej (militarnej i pozamilitarnej) operacji osłonowej; - zapewnienie warunków do przyjęcia na terytorium Polski sojuszniczych sił prewencyjnego wzmocnienia – poprzez realizację przez państwo gospodarza wyznaczonych mu zadań wsparcia militarnego i pozamilitarnego; - udział w osłonie terytorium innego państwa sojuszniczego – poprzez wydzielenie, przerzut i rozwinięcie własnych sił w ramach zgrupowań sojuszniczych na kierunku zagrożenia poza terytorium Polski. 27. Drugim rodzajem zadań w ramach reagowania kryzysowego jest reagowanie na kryzys mogący stworzyć jedynie pośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski lub jej sojuszników. Oznacza to udział w międzynarodowych operacjach reagowania kryzysowego (w tym w operacjach sojuszniczych), które – zależnie od sytuacji – mogą obejmować: - rozpoznawanie i lokalizowanie pojawiającego się kryzysu oraz podjęcie działań w celu jego jak najszybszego rozwiązania – poprzez izolowanie rejonów objętych konfliktem oraz wywieranie militarnej i pozamilitarnej presji na strony konfliktu; - wspieranie (militarne i pozamilitarne) wysiłków na rzecz rozwiązania konfliktu poprzez udzielanie stronom konfliktu pomocy organizacyjnej, humanitarnej, doradczej itp., organizowanie akcji humanitarnych i antyterrorystycznych, a także wojskowych operacji utrzymywania pokoju; Prace magisterskie z bezpieczeństwa 89 - bezpośrednie wymuszanie pokoju – poprzez przeprowadzenie interwencyjnych operacji militarnych, rozdzielanie i rozbrajanie bądź rozbijanie formacji zbrojnych stron konfliktu. 28. Siły zbrojne mogą również uczestniczyć w reagowaniu na pozamilitarne zagrożenia kryzysowe (również te o charakterze ponadnarodowym) poprzez wspieranie działań sił i środków bezpieczeństwa wewnętrznego. 3.4. DZIAŁANIA WOJENNE 29. Zgodnie z Konstytucją, Polska może znaleźć się w stanie wojny jedynie w następstwie agresji dokonanej na nią lub na państwo sojusznicze. W zależności od skali agresji i rozmachu działań wojennych może to być wojna na dużą skalę, angażująca na długi czas całe państwo, lub lokalny konflikt zbrojny – ograniczony co do zaangażowanych sił, czasu i przestrzeni. Dla Polski jako członka NATO każda wojna, niezależnie od jej skali, byłaby wojną prowadzoną w układzie sojuszniczym – zgodnie z zasadą, że każda agresja wobec członka NATO, w tym także wobec Polski, jest w istocie agresją przeciwko całemu NATO. Polska bierze pod uwagę ewentualność wojny prowadzonej w obronie własnego terytorium (odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski) i wojny prowadzonej poza swoim terytorium (udział w odparciu agresji skierowanej przeciwko państwu sojuszniczemu). 30. Największe obciążenia i wysiłki Polska musiałaby ponosić w czasie wojny obronnej na własnym terytorium. W związku z tym, biorąc pod uwagę graniczne usytuowanie Polski w obszarze NATO, Siły Zbrojne RP, jako wchodzące w skład pierwszego rzutu strategicznego Sojuszu, muszą być zdolne do natychmiastowego zareagowania na każde naruszenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim do obrony przed uderzeniami powietrznymi i rakietowymi. 31. Wszelkie działania obronne, zarówno w ramach lokalnego konfliktu zbrojnego, jak i wojny na dużą skalę, byłyby od samego początku działaniami sojuszniczymi. W przypadku lokalnego konfliktu zbrojnego zakłada się jak najszybsze odparcie agresji i rozbicie zgrupowania przeciwnika siłami posiadanymi już w czasie pokoju – nawet przy ograniczonym i ze względów obiektywnych Prace magisterskie z bezpieczeństwa 90 nienatychmiastowym udziale sojuszniczych sił lądowych. Wymaga to dysponowania znacznym potencjałem sił reagowania, zdolnych i gotowych do szybkiego użycia w obronie terytorium Polski. W razie przedłużania się konfliktu będą angażowane dodatkowe siły własne, rozwijane w wyniku mobilizacji, a także dodatkowe siły sojusznicze, niezbędne do jego ostatecznego rozstrzygnięcia. 32. W razie wojny na dużą skalę – której realna groźba narastałaby przez pewien czas, co oznaczałoby, że poprzedzałaby ją dłuższa faza kryzysu – Siły Zbrojne RP od samego początku będą działać w ramach operacji połączonych, prowadzonych w bezpośredniej obronie Polski przez wielonarodowe zgrupowanie sojusznicze, rozwinięte zawczasu na naszym terytorium w okresie pogłębiania się kryzysu i działające wedle wspólnie opracowanych, sojuszniczych planów operacyjnych. W takiej sytuacji podstawową rolę będą spełniać – rozwijane sukcesywnie w miarę narastania zagrożenia – główne siły obrony oraz siły obrony terytorialnej, które w warunkach wojny na dużą skalę będą w pełni wykorzystywane tylko na terytorium Polski. Strategia obrony w razie wojny na dużą skalę zakłada skoordynowane wykorzystanie narodowego potencjału obronnego z użyciem na terytorium Polski odpowiednich sił wzmocnienia sojuszniczego w celu niedopuszczenia do utraty terytorium oraz jak najszybszego rozbicia agresora i takiego zniszczenia jego potencjału wojennego, aby uniemożliwić mu podjęcie ponownej próby agresji – przy jednoczesnym maksymalnym zabezpieczeniu własnej ludności i majątku narodowego przed stratami i zniszczeniami. 33. Obrona terytorium Polski będzie obejmowała realizację – ujętych w narodowych planach obrony oraz przewidzianych w sojuszniczych wspólnych planach operacyjnych – następujących głównych zadań: - rozpoznanie, zatrzymanie i osłabienie zgrupowania inwazyjnego przeciwnika w celu przejęcia inicjatywy strategicznej – poprzez przeprowadzenie połączonych operacji osłonowych i obronnych w początkowym okresie wojny przy użyciu sił znajdujących się na zaatakowanym obszarze oraz wojsk operacyjnych dodatkowo przerzucanych z innych kierunków i obszarów; - doprowadzenie do uzyskania przewagi strategicznej – poprzez rozwinięcie Prace magisterskie z bezpieczeństwa 91 głównych sił obrony i sił wzmocnienia na teatrze wojny (mobilizacja i przegrupowanie sił narodowych oraz sojuszniczych zgrupowań operacyjnych spoza obszaru Polski); - rozbicie zgrupowania inwazyjnego i zniszczenie potencjału ofensywnego przeciwnika – poprzez zorganizowanie i wykonanie przeciwnatarcia strategicznego. 34. Integralną częścią tych operacji będą działania wojsk obrony terytorialnej, które są przygotowane do wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych: - zapewnienie powszechności obrony narodowej poprzez organizowanie obrony miast i innych miejscowości oraz ważnych operacyjnie rejonów i obiektów na całym terytorium Polski; - zapewnienie i ochrona bezpiecznego funkcjonowania elementów infrastruktury państwa, istotnych dla swobody manewru wojsk operacyjnych i koniecznych dla niezakłóconego przepływu informacji oraz ważnych z punktu widzenia wsparcia wojsk sojuszniczych; - dezorganizowanie operacji agresora poprzez przeprowadzanie – przy wsparciu sił specjalnych – zakrojonych na szeroką skalę masowych, nieregularnych działań na tyłach i w ugrupowaniu jego wojsk. 35. Podczas wojny na dużą skalę konieczne będzie zaangażowanie całego potencjału obronnego państwa, zarówno militarnego, jak i pozamilitarnego. W tych warunkach istotną rolę – oprócz działań zbrojnych – odgrywać będą pozazbrojne działania wojenne (informacyjne, ochronne, gospodarcze), obejmujące realizację dwóch podstawowych zadań: - pośrednie osłabianie siły wojennej przeciwnika – poprzez organizowanie nacisków dyplomatycznych i publicznej presji środowiska międzynarodowego, destrukcyjne oddziaływanie informacyjne i psychologiczne na ludność i struktury państwowe przeciwnika, wzmożenie działalności wywiadu strategicznego, organizowanie sankcji ekonomicznych itp.; - utrzymywanie i umacnianie własnego potencjału obronnego – poprzez ochronę ludności, majątku narodowego oraz swoich i sojuszniczych struktur państwa; zapewnianie skutecznego funkcjonowania administracji i gospodarki w warunkach Prace magisterskie z bezpieczeństwa 92 wojny, zaspokajanie podstawowych potrzeb ludności w warunkach wojennych, udzielanie wszechstronnego wsparcia siłom zbrojnym (uzupełnianie, zaopatrywanie). 36. W razie włączenia się Rzeczypospolitej Polskiej do wojny obronnej poza terytorium państwa, do głównych zadań strategicznych jej systemu obronności będą należeć: - udział wydzielonych zgrupowań wojsk operacyjnych w sojuszniczych kampaniach i operacjach militarnych, prowadzonych na danym teatrze wojny, oraz ich wszechstronne wsparcie i zabezpieczenie; - udział w niemilitarnym (zwłaszcza dyplomatycznym, informacyjnym, ekonomicznym) oddziaływaniu na przeciwnika; - wszechstronna militarna (lądowa, powietrzna i morska) oraz pozamilitarna osłona strategiczna własnego terytorium, w tym wzmożona obrona powietrzna, ochrona granicy i ważnych obiektów, neutralizacja zagrożeń terrorystycznych i dywersyjno –rozpoznawczych, zapewnienie sprawnego funkcjonowania administracji i gospodarki oraz ochrona ludności w warunkach selektywnego oddziaływania zbrojnego i pozazbrojnego na terytorium Polski; - w razie rozszerzania się konfliktu i narastania bezpośredniego zagrożenia terytorium Polski – stopniowe rozwijanie systemu obronności państwa, m. in. poprzez mobilizację i rozwijanie głównych sił obrony. 4. SYSTEM OBRONNOŚCI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 37. Stosownie do wyznaczonych celów i zadań strategicznych, Polska będzie utrzymywać system obronności o potencjale gwarantującym sprostanie wyzwaniom i skuteczne przeciwstawianie się wszystkim potencjalnym zagrożeniom zewnętrznym. Musi on także zapewnić możliwość aktywnego uczestnictwa w bieżących, międzynarodowych działaniach prewencyjno – stabilizacyjnych. System ten stanowią wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 93 utrzymywane i przygotowywane. Składa się on z trzech podstawowych elementów: podsystemu kierowania oraz dwóch podsystemów wykonawczych – militarnego (Siły Zbrojne RP) i pozamilitarnego (pozamilitarne ogniwa obronne). 4.1. PODSYSTEM KIEROWANIA OBRONNOŚCIĄ 38. Realizację decyzji państwa w dziedzinie obronności zapewniają organy kierowania na wszystkich szczeblach struktury państwowej – centralnym (resortowym) i terenowym, w tym organy dowodzenia sił zbrojnych – stosownie do swych kompetencji stawiając zadania podległym jednostkom organizacyjnym lub zlecając zadania obronne innym jednostkom organizacyjnym państwa. Organy kierowania, odpowiadające za realizację zadań obronnych, powiązane informacyjnie i pozostające w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz ze swoim aparatem wykonawczym (administracyjnym, sztabowym, organizacyjnym) oraz niezbędną infrastrukturą, tworzą podsystem kierowania obronnością. Podsystem ten, przygotowywany w czasie pokoju, jest zdolny do stosownego rozwinięcia na czas zagrożenia bezpieczeństwa państwa (zewnętrznego kryzysu polityczno – militarnego) i wojny. 39. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – jako organy sprawujące władzę wykonawczą - są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w tym zakresie na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych ustaw. Zgodnie z Konstytucją, Prezydent stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Jest on też Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Jego organem doradczym w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej, zapewnia jej bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne oraz sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności. 40. Minister Obrony Narodowej kieruje resortem obrony narodowej, w tym przede wszystkim całokształtem działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Przygotowuje projekty założeń obronnych państwa oraz sprawuje ogólne Prace magisterskie z bezpieczeństwa 94 kierownictwo w sprawach wykonywania powszechnego obowiązku obrony. Koordynuje i sprawuje ogólny nadzór, w zakresie powierzonym przez Radę Ministrów, nad realizacją zadań obronnych przez organy administracji publicznej, samorządy, instytucje, podmioty gospodarcze (przedsiębiorców) i inne jednostki organizacyjne. 41. Rada Ministrów kieruje obronnością w czasie pokoju współdziałając z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej w ramach prowadzenia polityki wewnętrznej i zagranicznej. Organem opiniodawczo – doradczym Rady Ministrów w tym zakresie jest Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów. W razie konieczności realizacji zadań szczególnych – wynikających bądź to z potrzeb wyłącznie narodowych, bądź też wykonywanych w ramach NATO lub innych organizacji międzynarodowych – mogą być wprowadzane dodatkowe procedury i tworzone doraźne struktury operacyjne (komitety, zespoły, komisje, pełnomocnicy itp.). 42. W czasie pokoju – zgodnie z zasadą cywilnej i demokratycznej kontroli nad armią – całością sił zbrojnych, łącznie z żołnierzami i jednostkami organizacyjnymi wydzielonymi do struktur sojuszniczych, kieruje minister obrony narodowej przy pomocy Ministerstwa Obrony Narodowej. Zasadniczym organem planowania strategicznego sił zbrojnych jest Sztab Generalny WP. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych dowodzą w pełni wszystkimi podległymi wojskami, ponosząc odpowiedzialność za całokształt pokojowej działalności podległych wojsk oraz za przygotowanie ich do działań w czasie kryzysu i wojny. Współpracują z dowództwami sojuszniczymi, w których podporządkowanie wydzielają swoje wojska, a po ich wydzieleniu kierują procesem ich wszechstronnego zabezpieczenia. 43. W razie zaistnienia polityczno – militarnych sytuacji kryzysowych stwarzających pośrednie zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski, nie będą wprowadzane nadzwyczajne zmiany w ogólnych zasadach kierowania obronnością, a jedynie uruchomione zostaną dodatkowe środki i procedury kierowania reagowaniem kryzysowym. Kierowanie siłami zbrojnymi w czasie kryzysu odbywa się według zasad kierowania pokojowego. Wojskami Prace magisterskie z bezpieczeństwa 95 wydzielonymi do międzynarodowych zgrupowań, wykonujących zadania w ramach reagowania kryzysowego, dowodzą operacyjnie dowódcy tych zgrupowań. 44. Szczególne rozwiązania wprowadza się na potrzeby kierowania działaniami wojennymi. W warunkach wojennych, jeśli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, funkcję organu ustawodawczego sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Na wniosek Rady Ministrów wydaje on rozporządzenia z mocą ustawy, w tym zwłaszcza dotyczące prowadzenia działań wojennych. Prezes Rady Ministrów zapewnia realizację polityki Rady Ministrów w zakresie obrony państwa, określając sposoby jej wykonania. Na czas wojny uruchamia się Centralne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa, obejmujące stanowiska kierowania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów i wyznaczonych przez niego członków Rady Ministrów. 45. W czasie wojny siłami zbrojnymi dowodzi Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych RP, mianowany przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Dla zapewnienia bezkolizyjnego rozwijania Sił Zbrojnych RP oraz kierowania nimi w czasie wojny utworzony zostaje Wojenny System Dowodzenia. Jest on organizowany w czasie pokoju i rozwijany w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Powinien on zapewnić sprawne wdrażanie decyzji władz państwa i dowodzenie Siłami Zbrojnymi RP w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, umożliwiając odpowiednie współdziałanie z wojskami sojuszniczymi. Proces dowodzenia odbywa się w systemie narodowym i sojuszniczym. System narodowy zapewnia pełne dowodzenie siłami nie wydzielonymi do struktur NATO oraz dowodzenie pozaoperacyjne wojskami wydzielonymi do zgrupowań sojuszniczych. Po przekazaniu wojsk operacyjnych dowództwom sojuszniczym dowództwa narodowe nadal odpowiadają za szkolenie rezerw oraz uzupełnienie i wsparcie logistyczne przekazanych wojsk, a także zapewniają warunki do przyjęcia sił wzmocnienia na terytorium kraju. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych dowodzi w pełni siłami zbrojnymi pozostającymi w narodowym podporządkowaniu. Całością wojsk wydzielonych do sił zbrojnych NATO dowodzą operacyjnie wielonarodowe Prace magisterskie z bezpieczeństwa 96 dowództwa sojusznicze, na których decyzje władze polskie mogą wpływać poprzez polityczno-wojskowe organy kierowania NATO. 4.2. SIŁY ZBROJNE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 46. Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą ochronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W ramach tej funkcji wykonują zadania wynikające ze Strategii Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, skonkretyzowane w Polityczno – Strategicznej Dyrektywie Obronnej i w stosownych narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych. Działając w narodowym systemie obronności i w systemie sojuszniczym, Siły Zbrojne RP są przygotowane do wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych: zadań obronnych w razie wojny (odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub udział w odparciu agresji na inne państwo sojusznicze), zadań reagowania kryzysowego (także w ramach misji organizacji międzynarodowych) oraz zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju. Ponadto są one gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne. 47. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, Siły Zbrojne RP zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli. 4.2.1. Skład i przeznaczenie Sił Zbrojnych RP 48. Uwzględniając przyszłe wymagania operacyjne i strategiczne, główny wysiłek w kształtowaniu modelu Sił Zbrojnych RP skupia się na ich jakości. Oznacza to przede wszystkim konieczność priorytetowego traktowania problemów przyspieszenia tempa modernizacji technicznej, pełnej realizacji procesu szkolenia, w tym stałego podnoszenia kwalifikacji kadr sił zbrojnych zgodnie z wymogami współdziałania sojuszniczego oraz poprawy warunków życia i służby żołnierzy. Potencjał Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju będzie utrzymywany na poziomie umożliwiającym skuteczne i elastyczne reagowanie na zmiany sytuacji militarnej w otoczeniu Polski. Będzie on gwarantował realizację zadań osłonowych i Prace magisterskie z bezpieczeństwa 97 natychmiastowe podjęcie działań obronnych w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i sojuszu, a także stały udział w międzynarodowych operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego. Jednocześnie powinien zapewnić możliwość mobilizacyjnego rozwinięcia Sił Zbrojnych RP – stosownie do potrzeb czasu zagrożenia i wojny. 49. Siły Zbrojne RP przygotowywane będą zarówno do wykonywania zadań w ramach obrony kolektywnej NATO, jak i zadań reagowania kryzysowego. We wszystkich rodzajach Sił Zbrojnych utrzymywane będą wojska o wysokim stopniu gotowości do działania (wojska gotowości operacyjnej), zdolne już w składzie i strukturach pokojowych do szybkiego reagowania na każdy rodzaj zagrożenia, w tym zwłaszcza do natychmiastowego odparcia agresji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz wojska o zróżnicowanym stopniu gotowości (w tym gotowości mobilizacyjnej), przeznaczone do wspierania i kontynuowania już prowadzonych operacji po pewnym okresie przygotowań, w tym do mobilizacyjnego rozwijania dodatkowych sił, niezbędnych do prowadzenia operacji w razie wojny na dużą skalę. 50. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują: a) wojska operacyjne – przygotowane do wydzielenia w podporządkowanie dowództw NATO do działania w strukturach wielonarodowych, w tym także poza granicami kraju, oraz: b) wojska obrony terytorialnej – pozostające pod dowództwem narodowym, przeznaczone do prowadzenia działań na obszarze kraju. W strefie bezpośrednich działań wojennych poszczególne formacje wojsk obrony terytorialnej mogą także być czasowo podporządkowywane operacyjnie dowództwom sojuszniczym. Zachowując w Siłach Zbrojnych RP służbę wojskową z poboru, zapewni się w wojskach operacyjnych wskaźnik ich profesjonalizacji na poziomie ponad 50%. Proporcja między wojskami operacyjnymi i wojskami obrony terytorialnej w czasie pokoju uwarunkowana jest charakterem położenia Polski jako państwa granicznego NATO i określona stosownie do potrzeb operacyjnych na czas zagrożenia (kryzysu) i wojny. 51. Wojska Lądowe przeznaczone są do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo - powietrznym w dowolnym rejonie kraju, na każdym kierunku, w obliczu Prace magisterskie z bezpieczeństwa 98 każdej formy zagrożenia militarnego. Struktura ich wojsk operacyjnych oparta jest na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach – zorganizowanych w korpusy narodowe i wielonarodowe, z utrzymaniem niezbędnej liczby jednostek centralnej dyspozycji. W systemie terytorialnym występują okręgi wojskowe, mające w swym składzie jednostki obrony terytorialnej, terytorialne organy dowodzenia oraz szkolnictwo wojskowe. 52. Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej przeznaczone są do obrony przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej i stanowią fundament systemu obrony powietrznej państwa. System ten jest funkcjonalnie zintegrowany z systemem obrony powietrznej NATO. Utrzymuje stałą gotowość do przeciwdziałania naruszeniom przestrzeni powietrznej, odparcia agresji przeciwnika powietrznego i osłabienia jego potencjału. W okresie kryzysu i wojny Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej, obok zadań osłonowych, zapewniają wsparcie Wojskom Lądowym i Marynarce Wojennej. Struktura organizacyjna Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej oparta jest na korpusach obrony powietrznej, w których skład wchodzą formacje lotnictwa taktycznego, rakiet obrony przeciwlotniczej, radiotechniczne oraz jednostki zabezpieczenia. Struktura ta uwzględnia w miarę równomierną dyslokację i skład bojowy jednostek w rejonach obrony powietrznej. Ze względu na charakter zagrożeń, położenie geostrategiczne państwa i specyfikę zadań obronnych, wojska te traktowane są priorytetowo w planach modernizacji i rozwoju sił zbrojnych. 53. Marynarka Wojenna przeznaczona jest do obrony granicy morskiej państwa i strefy odpowiedzialności sojuszniczej, ochrony żeglugi i interesów gospodarczych Polski na akwenach morskich oraz obrony wybrzeża przy współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych. Stosownie do zadań operacyjnych, w strukturze organizacyjnej Marynarki Wojennej znajdują się formacje sił morskich - flotylle oraz oddziały odpowiednich rodzajów wojsk i służb. Zgodnie ze zobowiązaniami sojuszniczymi Marynarka Wojenna wydziela część swoich sił do realizacji zadań sojuszniczych, zarówno w strefie Morza Bałtyckiego, jak i poza nią. 54. W strukturach Sił Zbrojnych RP występują również wojska specjalne. Stanowią je samodzielne oddziały i pododdziały, złożone z wyselekcjonowanych, Prace magisterskie z bezpieczeństwa 99 specjalnie wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy, przygotowanych do działań w niewielkich grupach o różnym składzie, w środowisku podwyższonego ryzyka. Wojska specjalne wykonują zadania o znaczeniu strategicznym lub operacyjnym w okresie pokoju, kryzysu i wojny. 55. W czasie pokoju siły zbrojne utrzymują odpowiedni system mobilizacyjny, obejmujący zarządzanie zasobami osobowymi, materiałowymi i transportowymi oraz szkolenie rezerw. Jego zadaniem jest zapewnienie rozwinięcia sił zbrojnych do etatu czasu wojennego, a także ich uzupełniania w toku działań wojennych. System ten będzie dostosowywany do nowych wymogów strategicznych, odpowiednio do pokojowych przekształceń sił zbrojnych i zmian co do ich potrzeb na czas wojny. Do najważniejszych działań w tym zakresie należą: - modyfikacja podsystemu planowania mobilizacyjnego, stosownie do nowych rozwiązań prawnych i ekonomicznych obowiązujących w państwie; - wdrożenie nowych programów szkolenia żołnierzy rezerwy; - wzmocnienie struktur wojennych terenowych organów administracji wojskowej; - przebudowa podsystemu uzupełniania strat ponoszonych w czasie wojny, z uwzględnieniem zasady dostarczania do jednostek bojowych wyszkolonych żołnierzy rezerwy wraz ze sprzętem. 56. Podstawowym zadaniem logistyki w czasie pokoju jest zabezpieczenie procesu szkolenia, gromadzenie i utrzymywanie zapasów środków bojowych i materiałowych, a także zapewnienie odpowiedniego potencjału technicznego, medycznego i transportowego oraz warunków socjalno-bytowych wojsk. W razie kryzysu lub wojny logistyka – wzmacniana zasobami gospodarki narodowej – zabezpiecza proces mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinięcia wojsk oraz ich działania w toku operacji. Logistyka wojskowa jest sukcesywnie przygotowywana do realizacji zadań na rzecz wojsk sojuszniczych, wynikających z funkcji państwagospodarza, a także włączania się do współpracy i działania w ramach wielonarodowych sojuszniczych struktur logistycznych. Jej potencjał utrzymuje się na poziomie odpowiadającym stopniowi rozwinięcia i gotowości bojowej zabezpieczanych wojsk. Efektywność wsparcia logistycznego zapewnia się Prace magisterskie z bezpieczeństwa 100 poprzez standaryzację wyposażenia i sprzętu logistycznego oraz utrzymywanie sprawności systemu dowodzenia i kierowania. 4.2.2. Zdolności operacyjne Sił Zbrojnych RP 57. Dla zapewnienia możliwości skutecznego wykonywania zadań prewencyjno – stabilizacyjnych, kryzysowych i wojennych Siły Zbrojne RP będą w nadchodzących latach koncentrować wysiłek na osiągnięciu i utrzymaniu następujących podstawowych zdolności operacyjnych: gotowości bojowej i mobilizacyjnej, efektywności wywiadu i rozpoznania wojskowego, efektywności dowodzenia, elastyczności reagowania i mobilności, skuteczności rażenia, żywotności wojsk. 58. Gotowość bojowa i mobilizacyjna Sił Zbrojnych RP jest integralną częścią gotowości obronnej państwa, a także podstawowym czynnikiem określającym możliwości bojowe sił zbrojnych. W czasie pokoju, w ramach stałej gotowości bojowej, siły zbrojne zachowywać będą zdolność do reagowania na polityczno – militarne i pozamilitarne zagrożenia kryzysowe, realizacji zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz do strategicznego rozwinięcia w razie bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Do reagowania na pojawiające się zagrożenia bezpieczeństwa państwa wykorzystywane będą, stosownie do potrzeb, gotowe do działania lub rozwinięcia siły i środki osłony strategicznej, siły i środki ratownictwa, wydzielone grupy operacyjne na poszczególnych szczeblach dowodzenia, kontyngenty wojskowe, przeznaczone do udziału w operacjach międzynarodowych, siły i środki do uruchomienia i koordynowania procesu mobilizacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych. 59. Efektywność wywiadu i rozpoznania wojskowego warunkowana jest przez terminowe i wiarygodne dostarczanie organom politycznym państwa i dowódcom wojskowym informacji o zagrożeniach, potencjalnym przeciwniku, warunkach meteorologicznych oraz terenie w rejonach zainteresowania operacyjnego. Wywiad i rozpoznanie wojskowe będą przygotowywane do zapewnienia stałego nadzoru nad obszarem zainteresowania operacyjnego i terminowego informowania o wszelkich symptomach napięć i zarzewiach konfliktów, mogących zagrozić Prace magisterskie z bezpieczeństwa 101 bezpieczeństwu państwa i Sojuszu. Optymalizacja efektywności wywiadu i rozpoznania wojskowego wymaga korzystania nie tylko z wyników działalności własnych sił i środków. Wspieranie systemów wojskowych przez inne organizacje państwowe i sojusznicze, odpowiedzialne za wywiad strategiczny, będzie traktowane jako ważny czynnik zwiększający efektywność wywiadu i rozpoznania wojskowego. 60. Główną miarą efektywności dowodzenia jest poziom zdolności zapewnienia dowódcom na wszystkich szczeblach bieżących i pełnych danych do planowania, organizowania, koordynowania i kontrolowania przebiegu działań. Szczególne znaczenie nadawać się będzie zapewnieniu pełnej zgodności funkcjonalnej, organizacyjnej, technicznej i informacyjnej systemów dowodzenia w czasie pokoju z potrzebami czasu wojny. 61. Elastyczność reagowania na zaistniałe zagrożenia osiągać się będzie przede wszystkim poprzez zapewnienie zdolności do bezkolizyjnego przejścia wojsk ze stanów stałej gotowości bojowej w jej wyższe stany i natychmiastowego rozpoczęcia różnych rodzajów operacji. We współczesnych warunkach mobilność wojsk jest jednym z podstawowych czynników powodzenia współczesnych operacji militarnych. Osiągać się ją będzie głównie poprzez odpowiednie wyposażenie wojsk w środki transportu lądowego, morskiego i powietrznego, jak również utrzymanie i rozwój niezbędnej infrastruktury na potencjalnym teatrze działań. Sposobem zwiększania mobilności będzie także pozyskanie potrzebnych środków transportowych w wyniku mobilizacji zasobów bądź świadczeń wsparcia ze strony instytucji i agencji komercyjnych. 62. Skuteczność rażenia we współczesnych warunkach determinowana jest przede wszystkim nasyceniem wojsk bronią precyzyjną. Pozwala ona na koncentrowanie ognia w wymaganym miejscu i czasie na celach wyłącznie wojskowych, zmniejszając do minimum prawdopodobieństwo uderzeń omyłkowych na obiekty chronione postanowieniami traktatów i konwencji. W świetle ustaleń strategii sojuszniczej udział polskich sił zbrojnych w operacjach reagowania kryzysowego może wymagać zastosowania specjalnych środków rażenia. Dotyczy to uzbrojenia o nieśmiercionośnych cechach, zdolnego do obezwładniania lub częściowego Prace magisterskie z bezpieczeństwa 102 wyłączenia z walki ludzi i sprzętu wojskowego. Skuteczność rażenia osiągać się będzie także przez odpowiednio skoordynowane planowanie operacyjne, wykorzystanie rezultatów funkcjonowania systemu wykrywania celów oraz zastosowanie odpowiednich typów broni i wyposażenia wojskowego. Proces ten wymaga ścisłej współpracy obsług i załóg uzbrojenia, komórek kierowania i naprowadzania oraz centrów dowodzenia, jak również zastosowania właściwego manewru sił i środków. 63. Żywotność wojsk – rozumianą jako ich odporność na różnorodne oddziaływanie przeciwnika oraz zdolność do długotrwałego działania w różnych środowiskach operacyjnych, warunkach terenowych i klimatycznych – zapewniać się będzie poprzez wyposażanie ich w środki zwiększające ochronę przed skutkami użycia współczesnych systemów ogniowych i informacyjnych oraz broni masowego rażenia. Odnosi się to w szczególności do: systemów obrony powietrznej; sił i środków rozpoznania i osłony radioelektronicznej; systemów i środków ochrony indywidualnej i zbiorowej przed skutkami użycia broni masowego rażenia; sprzętu do wykrywania skażeń chemicznych i biologicznych oraz ich neutralizacji i niesienia pomocy w porażonych rejonach; środków ochrony przed nowoczesnymi minami morskimi i torpedami. Istotnym czynnikiem, determinującym żywotność wojsk, będzie zapewnienie im właściwego wsparcia logistycznego, warunkującego możliwości prowadzenia w miarę długotrwałych działań w różnych warunkach, w tym także w znacznym oddaleniu od macierzystego terytorium. 4.3. POZAMILITARNE OGNIWA OBRONNE 64. Do podstawowych funkcji pozamilitarnych ogniw obronnych należą: - ochrona ludności i struktur państwa w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny; - zapewnianie materialnych, informacyjnych i duchowych podstaw egzystencji ludności w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny; - zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz Prace magisterskie z bezpieczeństwa 103 pozamilitarne wsparcie wojsk własnych i sojuszniczych, prowadzących operacje na terytorium Polski. Wśród ogniw pozamilitarnych występują ogniwa informacyjne, ochronne i gospodarcze. W sensie organizacyjnym funkcjonują one w ramach resortowych i terytorialnych systemów obronności. 65. Ogniwa informacyjne realizują zadania związane z ochroną i propagowaniem polskich interesów na arenie międzynarodowej, informacyjnym osłabianiem przeciwnika oraz umacnianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojennych poprzez informacyjne zabezpieczenie funkcjonowania całego systemu obronności oraz informacyjne oddziaływanie zarówno na przeciwnika, jak i na własne społeczeństwo. Zintensyfikowanie wysiłków na rzecz zapewnienia koniecznego potencjału informacyjno – obronnego państwa jest jednym z priorytetowych zadań w dziedzinie obronności, w tym w siłach zbrojnych, u progu XXI wieku. Oznacza konieczność szczególnej troski o rozwój infrastruktury informacyjnej, w tym zwłaszcza informatycznej i telekomunikacyjnej. Ważne znaczenie ma właściwe wykorzystanie mediów w realizacji zadań obronnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny. 66. Ogniwa ochronne realizują zadania związane z zapewnieniem warunków bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa oraz ochroną ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i pozazbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych. Ogniwa ochronne będą przygotowywane do realizowania – w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu obronności – takich zwłaszcza zadań, jak ochrona granic, ochrona ważnych osób i obiektów, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie przestrzegania nadzwyczajnych rygorów prawa w warunkach wojny. W odniesieniu do pozamilitarnych zagrożeń kryzysowych Rzeczpospolita Polska, w ramach swojego potencjału obronnego i kompleksowego planowania cywilnego, buduje odpowiedni system ochrony ludności i cywilnego reagowania kryzysowego na bazie wydzielonych struktur administracji publicznej oraz służb i formacji pozamilitarnych. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 104 67. Ogniwa gospodarcze realizują zadania związane z zapewnieniem materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności w warunkach kryzysu i wojny. Podstawowe zadania ogniw gospodarczych – zarówno państwowych, jak i prywatnych – w dziedzinie obronności, to tworzenie i utrzymywanie rezerw państwowych na potrzeby obronne, zapewnianie uwzględniania wymagań obronnych w realizacji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, utrzymywanie infrastruktury obronnej, a także prowadzenie prac badawczo – rozwojowych na rzecz obrony państwa. Jedną ze szczególnie ważnych ich funkcji będzie uczestnictwo w wykonywaniu zadań na rzecz wsparcia sił sojuszniczych, rozwijanych i prowadzących operacje na terytorium Polski, a także w realizacji sojuszniczych inwestycji obronnych zarówno w Polsce, jak i w innych państwach członkowskich NATO. Wśród ogniw gospodarczo – obronnych istotne miejsce zajmuje przemysł obronny. Dla trzymywania jego potencjału na poziomie niezbędnym z punktu widzenia potrzeb obronnych konieczna jest jego stosowna restrukturyzacja i unowocześnianie oraz rozwijanie jego ścisłej współpracy z analogicznymi przemysłami państw NATO i Unii Europejskiej. 5. PRZYGOTOWANIA OBRONNE 68. W celu utrzymania stałej gotowości obronnej państwa i zapewnienia możliwości sprawnego osiągania jej wyższych stanów oraz odpowiedniego przygotowania wszystkich elementów i ogniw systemu obronności, a także całego społeczeństwa, do sprawnego działania i przetrwania w nadzwyczajnych warunkach kryzysowych i wojennych, prowadzi się systematyczne przygotowania obronne w czasie pokoju. Składają się nań: planowanie i programowanie obronne oraz bieżące utrzymywanie i doskonalenie systemu obronności. Koordynatorem przygotowań obronnych w państwie jest minister obrony narodowej. 69. Jednym z podstawowych zadań obronnych, rzutujących zarówno na potencjał obronności kraju, jak i wiarygodność Rzeczypospolitej Polskiej w NATO, jest właściwe przygotowanie infrastruktury krajowej do wywiązywania się z obowiązków państwa –gospodarza na czas organizowania i prowadzenia obrony w Prace magisterskie z bezpieczeństwa 105 przypadku agresji na terytorium Polski. Wymaga to interdyscyplinarnego podejścia do kompleksowego planowania zasobów obronnych państwa w ramach wspólnej obrony. Plan realizacji zadań państwa – gospodarza będzie determinował wytyczenie szczegółowych programów rozwoju infrastruktury obronnej państwa. Kwestie te będą organicznie powiązane z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w programach inwestycyjnych Sojuszu w dziedzinie bezpieczeństwa. Konieczność pozyskiwania oraz właściwego zagospodarowania zasobów finansowych pochodzących z powyższych programów sojuszniczych, jak też udział Polski w realizacji sojuszniczych inwestycji obronnych w innych państwach członkowskich NATO, wymaga skoordynowanych działań w ramach przygotowań obronnych w kraju oraz aktywnego uczestnictwa w sojuszniczym planowaniu i podejmowaniu decyzji w tym zakresie. 5.1. PLANOWANIE I PROGRAMOWANIE OBRONNE 70. Szczegółowe ustalanie sposobów realizacji zadań obronnych oraz niezbędnych do tego sił i środków, stosownie do ustaleń zawartych w strategii obronności, odbywa się w ramach procesu planowania i programowania obronnego. Obejmuje ono dwie dziedziny: planowanie strategiczno – operacyjne działań obronnych oraz programowanie systemu obronności, w tym sił zbrojnych. Jego podstawę stanowią decyzje polityczne i strategiczne najwyższych organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w zakresie polityki obronnej państwa. Dyrektywnym punktem wyjścia dla tego procesu są Wytyczne Rady Ministrów do planowania i programowania obronnego, ustalające podstawowe zadania i wymagania wobec systemu obronności w wieloletniej perspektywie. Będą one wydawane cyklicznie co dwa lata, w terminach odpowiednio skorelowanych z Wytycznymi ministerialnymi NATO. 71. W ramach planowania strategiczno – operacyjnego działań obronnych będzie opracowywana i sukcesywnie uaktualniana na szczeblu państwa Polityczno – Strategiczna Dyrektywa Obronna, określająca sposób funkcjonowania całego systemu obronności w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny. Na jej podstawie przygotowywane będą plany użycia i funkcjonowania Prace magisterskie z bezpieczeństwa 106 poszczególnych elementów i ogniw systemu obronności (a zwłaszcza sił zbrojnych) w tych sytuacjach. 72. W ramach programowania systemu obronności przygotowywana będzie koncepcja długookresowego rozwoju społeczno – gospodarczo – obronnego, a na jej podstawie – cyklicznie opracowywane sześcioletnie programy przygotowań obronnych, ustalające główne przedsięwzięcia w zakresie utrzymywania zasobów oraz rozwoju organizycyjno – technicznego i doskonalenia sprawnościowego systemu obronności (w tym w szczególności programy rozwoju sił zbrojnych), wraz z określeniem niezbędnych na ich realizację nakładów obronnych. Przedsięwzięcia realizacyjne ujmowane będą w resortowych i wojewódzkich programach przygotowań obronnych. 73. Wdrażanie programów zapewni ustalanie w każdym roku budżetu obronnego – realizacyjnego na pierwszy rok i prognozowanego na rok następny – którego podstawą są programy sześcioletnie. Państwo zapewni nakłady budżetowe na system obronności na poziomie gwarantującym wymaganą gotowość i zdolność obronną państwa oraz możliwość jego doskonalenia, stosownie do potrzeb i warunków obronności. Rzeczpospolita Polska uznaje obronność za podstawową funkcję państwa i przeznacza na nią nakłady rosnące w tempie odpowiednim do tempa przyrostu Produktu Krajowego Brutto, utrzymując je na poziomie nie niższym niż 2,2% PKB. 74. W planowaniu i programowaniu obronnym uczestniczą wszystkie organy władzy i administracji państwowej. Planowanie dotyczące użycia sił zbrojnych przewidzianych do wydzielenia do struktur NATO odbywa się w ramach wspólnego planowania operacyjnego Sojuszu, a procedury planowania ich rozwoju są zgodne z procedurami kolektywnego planowania sił i zasobów NATO. 75. Częścią składową systemu planowania i programowania obronnego Rzeczypospolitej Polskiej jest uczestnictwo w sojuszniczym procesie planowania, w tym w: opracowywaniu Wytycznych ministerialnych NATO, planowaniu operacyjnym, corocznych przeglądach obronnych oraz opracowywaniu Celów Sił Zbrojnych Sojuszu. Oprócz rozstrzygania spraw dotyczących własnego potencjału obronnego i jego użycia ważne znaczenie ma monitorowanie i ocena przygotowań Prace magisterskie z bezpieczeństwa 107 obronnych państw sojuszniczych, w tym alokacji sojuszniczych i narodowych zasobów obronnych, a także realizacji programów inwestycyjnych NATO. 5.2. UTRZYMYWANIE I DOSKONALENIE SYSTEMU OBRONNOŚCI 76. Bieżąca realizacja planów i programów obronnych obejmuje w szczególności utrzymywanie sił zbrojnych i realizację zadań gospodarczo – obronnych, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania przemysłu obronnego, utrzymywania zapasów strategicznych i potencjału mobilizacyjnego w gospodarce narodowej, utrzymywania i rozbudowy infrastruktury obronnej, a także szkolenie obronne, w tym szkolenie sił zbrojnych. 77. W ramach utrzymywania i doskonalenia systemu kierowania obronnością główną uwagę zwraca się na: - zapewnienie niezbędnej wiedzy i umiejętności obronnych kadry kierowniczej i administracyjnej oraz dowódczej i sztabowej, stosownie do zmieniających się potrzeb i warunków realizacji zadań obronnych; - wprowadzanie rozwiązań systemowych, zapewniających interoperacyjność z sojuszniczymi organami kierowania i dowodzenia, skuteczną współpracę cywilno –wojskową w wymiarze narodowym i sojuszniczym oraz ciągłość kierowania i dowodzenia w czasie pokoju, kryzysu i wojny; - zapewnienie odpowiedniej infrastruktury systemu kierowania, w tym zwłaszcza głównych i zapasowych stanowisk kierowania i dowodzenia oraz niezawodnej i bezpiecznej łączności. 78. W programach rozwoju Sił Zbrojnych RP, uwzględniając założenia Inicjatywy Zdolności Obronnych NATO, jako priorytetowe kierunki należy przyjąć: - sprawność rozwijania strategicznego oraz mobilność operacyjną i taktyczną; - skuteczność działania w operacjach wojennych i reagowania kryzysowego, w tym zwiększenie skuteczności rażenia ogniowego; - efektywność informacyjną, w tym interoperacyjność oraz sprawność systemów dowodzenia, kierowania i rozpoznania; - żywotność, w tym kształtowanie odporności na oddziaływanie przeciwnika, umiejętność minimalizowania strat własnych oraz rozwijanie zdolności Prace magisterskie z bezpieczeństwa 108 przetrwania i ochrony wojsk w różnych warunkach; - ciągłość wsparcia i zaopatrywania, w tym podczas działania w oddaleniu od macierzystych baz. 79. W ramach utrzymywania i doskonalenia ogniw pozamilitarnych główną uwagę koncentruje się na: - określeniu podstaw prawnych i organizacyjnych, zapewniających skuteczne wykonywanie przez struktury pozamilitarne zadań obronnych; - zapewnieniu skutecznego współdziałania cywilno – wojskowego, w tym wsparcia wojsk własnych i sojuszniczych w ramach zadań państwa – gospodarza, a także pozyskiwania i zagospodarowania zasobów finansowych w ramach Programu Inwestycyjnego NATO; - optymalnym wykorzystaniu potencjału ochronnego, gospodarczego i informacyjnego do realizacji zadań obronnych w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa (kryzysu) i wojny; - dostosowaniu przemysłu obronnego do funkcjonowania w nowych warunkach. 80. Szczególnie istotnym obszarem doskonalenia systemu obronności jest szkolenie obronne. Jego generalnym celem jest przygotowanie struktur kierowania obronnością, sił zbrojnych, pozamilitarnych ogniw systemu obronności oraz całego społeczeństwa do efektywnego realizowania zadań obronnych i samoobrony w warunkach zagrożenia (kryzysu) i wojny. W tym celu – na wszystkich szczeblach struktury państwowej – prowadzone będą cyklicznie gry i ćwiczenia strategiczne, operacyjne i taktyczne, dotyczące funkcjonowania państwa oraz jego struktur cywilnych i wojskowych w warunkach kryzysowych i wojennych. Gry i ćwiczenia będą także wykorzystywane jako skuteczny weryfikator przyjmowanych koncepcji operacyjno-strategicznych i rozwiązań organizacyjno – funkcjonalnych w dziedzinie obronności. Ważne miejsce w szkoleniu obronnym zajmuje przygotowanie sił i środków obrony cywilnej do realizacji zadań w czasie wojny. 81. Szkolenie jest podstawową dziedziną działalności Sił Zbrojnych RP w okresie pokoju. W swojej treści obejmuje ono wszystkie dziedziny funkcjonowania sił zbrojnych. Szczególną uwagę zwraca się na współdziałanie szkoleniowe sił Prace magisterskie z bezpieczeństwa 109 zbrojnych z organami administracji państwowej i samorządowej oraz innymi jednostkami organizacyjnymi pozamilitarnych ogniw obronnych. ZAKOŃCZENIE 82. Za realizację postanowień niniejszej strategii odpowiadają wszystkie organy administracji państwowej oraz dowództwa i sztaby wojskowe. Jej zapisy będą rozwijane i precyzowane w dokumentach wdrożeniowych – dyrektywach, doktrynach wojskowych, planach strategicznych i operacyjnych oraz w programach przygotowań obronnych, w tym programach rozwoju Sił Zbrojnych RP. Ustalenia strategii obronności będą poddawane systematycznym przeglądom w toku planowania obronnego oraz strategicznych gier i ćwiczeń obronnych. Prace magisterskie z bezpieczeństwa 110
