Warszawa, 24 luty 2017 r. Michał Szczepański Seminarium magisterskie IV rok u prof. Roberta Grzeszczaka Referat: Destabilizacja sądu konstytucyjnego i fragmentacja prawa unijnego i krajowego Kalendarium zmian w ustawie (ustawach) o Trybunale Konstytucyjnym Drogie Koleżanki i Koledzy, poniżej znajdziecie zestawienie najistotniejszych wydarzeń ostatnich miesięcy dotyczących procesu paraliżu Trybunału Konstytucyjnego. Szarym kolorem oznaczyłem momenty zwrotne procesu – tj. wyroki w sprawach K34/15, K35/15, K47/15, K 39/16 i K44/16, uchwały Sejmu VII kadencji o wyborze 5 sędziów i uchwały Sejmu VIII kadencji o stwierdzeniu braku mocy prawnej uchwał Sejmu VII kadencji. Data Wydarzenie 30 sierpnia 2015 r. Po upływie 30 dni od ogłoszenia weszła w życie ustawa z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. W art. 137 Sejm VII kadencji przyznał sobie prawo do wyboru wszystkich sędziów, których kadencja kończyła się w 2015 r. 8 października 2015 r. Sejm VII kadencji (na swoim ostatnim posiedzeniu) wybrał pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego (trzech, których kadencja rozpoczyna się 7 listopada 2015 r. oraz dwóch, których kadencja rozpoczyna się odpowiednio 3 i 9 grudnia 2015 r.). 23 października 2015 r. Grupa posłów PiS zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego niektóre przepisy ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym - sprawa w Trybunale o sygn. K 29/15. Posłowie słusznie zakwestionowali art. 137, podnosząc, że nie jest dopuszczalny wybór sędziów TK „na przyszłość”. Posłowie wskazali: „O ile bowiem wygaśnięcie mandatu trójki sędziów TK 7 listopada 2015 r. nastąpi w trakcie VII kadencji Sejmu, o tyle mandat pozostałej dwójki sędziów TK wygaśnie w grudniu 2015 r. (odpowiednio 2 i 8 grudnia). To jest w trakcie VIII kadencji Sejmu.” 25 października 2015 r. Powszechne wybory do Sejmu i Senatu. 4 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny wyznaczył na 25 listopada i 21 grudnia 2015 r. rozprawy w sprawie K 29/15 (wniosek grupy posłów PiS). 6 listopada 2015 r. Kadencję w Trybunale Konstytucyjnym skończyli sędziowie: Maria Gintowt - Jankowicz, Wojciech Hermeliński i Marek Kotlinowski. 10 listopada 2015 r. Wnioskodawcy (grupa posłów PiS) wycofali wniosek w sprawie K 29/15 (25 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie o umorzeniu postępowania w tej sprawie). 13 listopada 2015 r. Do Sejmu wpłynął poselski (PiS) projekt ustawy o zmianie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. 17 listopada 2015 r. Grupa posłów (PO) zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego niektóre przepisy ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym w takim samym zakresie (treściowo tożsamy), jak w wycofanym wniosku w sprawie K 29/15; sprawa w Trybunale sygn. K 34/15. 18 i 19 listopada 2015 r. Pierwsze, drugie i trzecie czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Uchwalenie ustawy z 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i przekazanie jej do Senatu. 19 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny wyznaczył termin rozprawy w sprawie K 34/15 na 3 grudnia 2015 r. 20 listopada 2015 r. Ustawa z 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym zostaje przekazana Prezydentowi do podpisu. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę i zostaje ona ogłoszona w Dzienniku Ustaw. 23 listopada 2015 r. Grupa posłów (PO) zaskarżyła ustawę z 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (sprawa w Trybunale o sygn. K 35/15). W kolejnych dniach wnioski w tej sprawie składają także RPO, KRS i I Prezes SN. Rozpoznanie łączne w ramach sprawy K 35/15. 24 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny wyznaczył termin rozprawy w sprawie K 35/15 na 9 grudnia 2015 r. 25 listopada 2015 r. Posłowie PiS wnieśli do Sejmu projekty pięciu uchwał o stwierdzeniu braku mocy prawnej odpowiednio pięciu uchwał Sejmu VII kadencji z 8 października 2015 r. o wyborze sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sejm podjął uchwały, które zostały ogłoszone w Monitorze Polskim. Treść każdorazowej uchwały: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Uchwała Sejmu RP z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. imię i nazwisko sędziego), opublikowana w Monitorze Polskim z 23 października 2015 r. poz. (numer pozycji) jest pozbawiona mocy prawnej. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się do Prezydenta o powstrzymanie się od odbioru ślubowania od osoby wskazanej w przedmiotowej uchwale. 2 grudnia 2015 r. Sejm podjął uchwały o wyborze pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego. O ile w uchwałach dot. wyboru sędziego Pszczółkowskiego i sędzi Przyłębskiej podane były daty rozpoczęcia kadencji (odpowiednio 3 i 9 grudnia), tak przy wyborze pozostałej trójki sędziów uchwała stwierdzała wyłącznie wybór. 3 grudnia 2015 r. Na ranem czterech spośród wybranych przez Sejm 2 grudnia 2015 r. sędziów Trybunału Konstytucyjnego złożyło wobec Prezydenta ślubowanie. Po rozprawie w sprawie K 34/15 Trybunał Konstytucyjny w składzie pięciu sędziów wydał wyrok (stwierdzający konstytucyjność zdecydowanej większości zaskarżonych przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym, poza art. 137 w części pozwalającej na stwierdzenie, że Sejm VII kadencji dokonał 8 października 2015 r. wyboru dwóch sędziów na niezgodnej z Konstytucją podstawie prawnej). Trybunał stwierdził: „W wypadku dwóch sędziów Trybunału, wybranych na miejsce sędziów, których kadencja upłynęła bądź upływa 2 i 8 grudnia 2015 r., podstawa prawna istotnego etapu ich procedury wyborczej została zakwestionowana przez Trybunał jako niekonstytucyjna. Wątpliwości konstytucyjnych nie budzi natomiast podstawa prawna wyboru trzech sędziów Trybunału na miejsce sędziów, których kadencja upłynęła 6 listopada 2015 r. Zakresowa derogacja art. 137 ustawy o TK nie wpłynęła na skuteczność ich wyboru. Zgodnie z zasadą, że sędzia Trybunału jest wybierany przez Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione jego stanowisko, wybór oparty na tej podstawie był w tym wypadku ważny i nie ma przeszkód, aby procedura została sfinalizowana złożeniem ślubowania wobec Prezydenta przez osoby wybrane na stanowisko sędziego Trybunału.” 4 grudnia 2015 r. Grupa posłów (PO) zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niekonstytucyjności uchwał Sejmu podjętych 25 listopada 2015 r. oraz uchwał Sejmu o wyborze pięciu sędziów Trybunału, podjętych 2 grudnia 2015 r. Sprawa w Trybunale sygn. U 8/15 9 grudnia 2015 r. Po rozprawie w sprawie K 35/15 Trybunał Konstytucyjny w składzie pięciu sędziów wydał wyrok (stwierdzający niekonstytucyjność istotnej części przepisów ustawy z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Trybunał stwierdził: „Przyjęcie poglądu przyznającego głowie państwa swobodę w zakresie decydowania o ewentualnym przyjęciu bądź nieprzyjęciu ślubowania od sędziego wybranego przez Sejm oznaczałoby wykreowanie normy ustawowej, która czyniłaby z Prezydenta dodatkowy, obok Sejmu, organ współdecydujący o obsadzie personalnej Trybunału. Takie rozumienie art. 21 ust. 1 ustawy o TK z 2015 r. nie miałoby podstawy w żadnym postanowieniu Konstytucji.” 15 grudnia 2015 r. Do Sejmu wpłynął poselski (PiS) projekt ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym 16 i 18 grudnia 2015 r. W Dzienniku Ustaw zostały ogłoszone wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia 2015 r. i 9 grudnia 2015 r. w sprawach sygn. K 34/15 i K 35/15. 22 grudnia 2015 r. Uchwalenie ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Ustawa przekazana do Senatu. Następnego dnia Senat przyjął ustawę bez poprawek 28 grudnia 2015 r. Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przekazana Prezydentowi do podpisu. Prezydent podpisał ustawę, która weszła w życie z dniem ogłoszenia. 29 grudnia 2015 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przedłożył Trybunałowi Konstytucyjnemu wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Sprawa w Trybunale sygn. K 47/15. 7 stycznia 2016 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie, na posiedzeniu niejawnym, wydał Postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie U 8/15. TK uznaje się niewładny do badania zgodności z Konstytucją uchwał Sejmu. 12 stycznia 2016 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego włączył do orzekania w Trybunale (podjęcie obowiązków sędziowskich) dwoje sędziów wybranych przez Sejm 2 grudnia 2015 r .(których kadencja w Trybunale rozpoczęła się odpowiednio 3 i 9 grudnia 2015 r.). 9 marca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok w sprawie o sygnaturze K 47/15. Za podstawę orzeczenia przyjął bezpośrednio stosowalne przepisy Konstytucji oraz ustawę o TK w brzmieniu nadanym przez ustawę nowelizującą, z wyłączeniem jej niektórych przepisów. Pominięte zostały te zaskarżone regulacje, która dotyczyły trybu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i mogłyby mieć potencjalnie zastosowanie w tej sprawie. Trybunał uznał, że nie jest dopuszczalne, aby te same przepisy były równocześnie podstawą i przedmiotem orzekania. Trybunał stwierdził: „(…) że pełny skład Trybunału to skład złożony ze wszystkich sędziów Trybunału, którzy mogą orzekać w danej sprawie. (…)Trybunał musiał zatem odrzucić rezultat interpretacji art. 44 ust. 3 ustawy o TK (że pełny skład to 13 sędziów – przyp. M.S.), oparty na założeniu, że ustawodawca - znając tenor wyroku o sygn. K 34/15 (opublikowanego 16 grudnia 2015 r., a więc dzień po wniesieniu do Sejmu projektu ustawy nowelizującej), stanowi przepisy, których realizacja prowadzi do działania sprzecznego z jego własnym orzeczeniem, mającym moc powszechnie obowiązującą, albo stanowi przepis, który w ogóle nie może znaleźć zastosowania. Zaskarżony art. 99 ust. 1 ustawy o TK po nowelizacji stanowi, że orzeczenia Trybunału wydawane w pełnym składzie zapadają większością 2/3 głosów. (…) Trybunał postanowił pominąć tę regulację. Zamiast niej Trybunał zdecydował o bezpośrednim zastosowaniu - jako lex superior - art. 190 ust. 5 Konstytucji, przewidującym zwykłą większość głosów do podjęcia orzeczenia.” 29 kwietnia 2016 r. Do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (PiS). 30 lipca 2016 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym. 11 sierpnia 2016 r. Po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, Trybunał Konstytucyjny w składzie pięciu sędziów wydał wyrok w sprawie K 39/16, w którym uznał część przepisów ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. za niezgodne z Konstytucją. Wyrok wydano w okresie vacatio legis tej ustawy. Trybunał stwierdził: „(…) podjęta przez ustawodawcę próba instytucjonalizacji "mniejszości sędziowskiej" (sprzeciw czwórki sędziów - przyp. M.S.), na wzór gwarancji proceduralnych znanych w prawie parlamentarnym, nie odpowiada funkcji Trybunału Konstytucyjnego jako organu władzy sądowniczej oraz indywidualnemu statusowi niezwisłych sędziów Trybunału. (…) intencją ustawodawcy na gruncie art. 80 ust. 4 ustawy o TK z 2016 r. (Prezes TK wnioskuje do Prezesa RM o publikację wyroku - przyp. M.S.) było przyznanie Prezesowi Rady Ministrów prawa do weryfikacji prawidłowości orzeczeń Trybunału skierowanych do publikacji. Zważywszy powyższe, Trybunał orzekł, że art. 80 ust. 4 ustawy o TK z 2016 r. ingeruje w konstytucyjny standard publikacji orzeczeń Trybunału, a przez to jest niezgodny z art. 190 ust. 2 Konstytucji. (…) Drugi z zaskarżonych przepisów ustawy o TK z 2016 r. - art. 89 zakłada podział orzeczeń Trybunału na te, które mają zostać ogłoszone w dzienniku urzędowym, i te, które ogłoszone nie będą. Ustawodawca uznał zatem swoje prawo do wyboru orzeczeń Trybunału podlegających publikacji…” 6 października 2016 r. Na posiedzeniu Sejmu odbyło się pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (mającej zastąpić ustawę z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym). 7 listopada 2016 r. Trybunał Konstytucyjny w składzie pięciu sędziów wydał wyrok w sprawie K 44/16, dotyczącej zasad powołania prezesa i wiceprezesa Trybunału przewidzianych w ustawie z 22 lipca 2016 r. Trybunał stwierdził: „(…) w warunkach faktycznych i prawnych, które wystąpiły w dniu wydania niniejszego wyroku, liczba sędziów wyrażających wolę wykonywania swych obowiązków i orzekania sprawie K 44/16 spadła poniżej wymagań (…). Zarządzeniem z 7 listopada 2016 r. o zmianie zarządzenia z 18 sierpnia 2016 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego zarządził rozpoznanie niniejszej sprawy w składzie pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Ustalając właściwy w niniejszej sprawie skład orzekający punktem wyjścia należało uczynić poglądy wyrażone w sprawie K 47/15, a w szczególności twierdzenie, że Trybunał Konstytucyjny w każdych okolicznościach ma obowiązek wykonywać swoje ustrojowe zadania. Do tych zadań należy niewątpliwie badanie zgodności z Konstytucją ustaw, w tym także ustawy regulującej funkcjonowanie Trybunału (art. 188 pkt 1 Konstytucji). Z uwagi na wskazaną powyżej odmowę przez niektórych sędziów TK udziału w rozprawie i wydaniu orzeczenia niemożliwym stało się orzekanie w składzie co najmniej 11 sędziów TK oraz równoczesne zrealizowanie normy konstytucyjnej (nakazu orzekania przez TK). Wychodząc z przyjętego w sprawie K 34/15 założenia, że wszelkie regulacje dotyczące Trybunału nie mogą prowadzić do sytuacji, w której utraciłby on zdolność funkcjonowania, należało zatem zastosować obowiązującą w dniu wyrokowania regulację ogólną, że w sprawach zgodności ustaw z Konstytucją Trybunał orzeka w składzie pięciu sędziów…” 19 grudnia 2016 r. Kadencję w Trybunale Konstytucyjnym skończył sędzia Andrzej Rzepliński. 20 grudnia 2016 r. Częściowo weszła w życie ustawa - Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Jednocześnie częściowo weszła w życie: (i) (ii) ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego. 20 grudnia 2016 r. Odbyło się posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. 21 grudnia 2016 r. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska została powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej na stanowisko Prezesa TK.