Przerzuty raka gruczołu krokowego do opon mózgowych

PRACE KAZUISTYCZNE
Agnieszka MOCARSKA1
Elżbieta STAROSŁAWSKA1
Krzysztof CZARNOCKI1
Hanna KUBIATOWSKA1
Iwonna ŻELAZOWSKA-CIEŚLIŃSKA1
Tomasz KUBIATOWSKI1
Franciszek BURDAN1,2
Przerzuty raka gruczołu krokowego do opon
mózgowych - opis przypadku
Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej
im. św. Jana z Dukli, Lublin
Dyrektor:
Prof. dr hab. Elżbieta Starosławska
Przerzuty raka gruczołu krokowego
występują najczęściej w kościach,
rzadziej w węzłach chłonnych miednicy, wątrobie, płucach, pęcherzu
moczowym i mózgu. Do nietypowych
lokalizacji wtórnych ognisk raka należy skóra i jądro, a sporadycznie także
inne struktury. W pracy przedstawiono
rzadki przypadek zmian naciekowych
opony twardej u pacjenta z rakiem
gruczołu krokowego (Gleason 8 (4+4))
z rozsianymi zmianami przerzutowymi do układu kostnego. Tomografia
rezonansu magnetycznego głowy
ujawniła naciek obejmujący oponę
dołu przedniego i środkowego czaszki. Naciek szerzył się wzdłuż nerwów
wzrokowych, uwypuklając się także
do prawego oczodołu. Nie stwierdzono zmian nowotworowych w obrębie
mózgu.
Metastatic changes secondary
to prostate cancer usually occur in
bones, less commonly in pelvic lymph
nodes, liver, lungs, urinary balder
and brain. Less common localization
includes skin, testis and other structures. The current paper reports a rare
case of metastatic infiltration of the
dura mater in patient with prostate
cancer (Gleason 8 (4+4)) with disseminated bone metastasis. Magnetic resonance imaging revealed an advance
infiltration of dura mater of anterior
and posterior cranial fossa without any
neoplasmatic-related changes in brain.
Along optic nerves it penetrated to the
optic canal and right orbit.
Rak gruczołu krokowego jest najczęściej
występującym nowotworem złośliwym u
mężczyzn, którego częstość wzrasta wraz z
wiekiem [1-3].W zaawansowanych stadiach
przerzuty występują w kościach, rzadziej
w węzłach chłonnych miednicy, wątrobie,
płucach, pęcherzu moczowym i mózgu.
Do nietypowego umiejscowienia wtórnych
ognisk raka należy także skóra i jądro, a
sporadycznie inne struktury [4].
W pracy przedstawiono rzadki przypadek nacieków nowotworowych opony twardej mózgowia u pacjenta z zaawansowanym
rakiem gruczołu krokowego (Gleason 8
(4+4); T4N1M1).
udowych. W postępowaniu leczniczym
stosowano hormonoterapię oraz napromienianie paliatywne kręgosłupa, kości
udowych i miednicy. W badaniu okulistycznym potwierdzono objawy zgłaszane przez
pacjenta, stwierdzono także obrzęk tarczy
nerwu wzrokowego oka lewego. Analiza biochemiczna surowicy krwi wykazała wysoki
poziom specyficznego antygenu sterczowego, utrzymujący się przez sześć miesięcy
do wartości rzędu 1900 ng/ml, najniższy
poziom trakcie hormonoterapii wynosił 1838
ng/ml. Potwierdzono również długotrwałą
anemię (czerwone ciałka krwi – 3,562 x 106/
mm3, norma 4,63-6,08 x 106/mm3; poziom
hemoglobiny – 9,7 g/dl, norma 13,7-17,5 g/
dl). Pozostałe parametry laboratoryjne nie
wykazywały istotnych odchyleń od normy.
W trybie pilnym z użyciem aparatu 1,5
T oraz wykorzystaniem sekwencji podstawowych (T1- i T2-zależnych, z saturacją
tłuszczu i wody), obrazowaniem zależnym
od dyfuzji (DWI) oraz sekwencji T1-zależnej
po dożylnym podaniu preparatu paramagnetycznego (Gadobutrolum 1,0 mmol/ml)
wykonano tomografię rezonansu magnetycznego głowy i oczodołów. Badanie ujawniło liczne zmiany przerzutowe w obrębie
kości czaszki oraz rozległe nieprawidłowe
pogrubienie opon mózgowych od podstawy
do sklepistości mózgu na poziomie dołu
przedniego i środkowego czaszki (Ryc. 1-3),
obejmujące przeponę siodła i przylegające
zatoki żylne opony twardej (jamiste, klinowo-ciemieniowe i strzałkową górną). Przez
prawy kanał nerwu wzrokowego i szczelinę
oczodołową górną naciek uwypuklał się
do oczodołu. Zmiany obejmowały również
1
Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej
Człowieka, Uniwersytet Medyczny Lublin
Kierownik:
Prof. dr hab. Ryszard Maciejewski
2
Dodatkowe słowa kluczowe:
rak gruczołu krokowego
przerzuty
opony mózgowe
rezonans magnetyczny
Additional key words:
prostate cancer
metastases
meninges
dura matter
magnetic resonance
Adres do korespondencji:
Franciszek Burdan, Centrum Onkologii
Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli,
Lublin, ul. Jaczewskiego 7, 20-090 Lublin,
tel.+48 81 747 75 11
fax. +48 81 747 89 11
e-mail: [email protected]
Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 7
Dural metastatic infiltration in prostate cancer - case report
Opis przypadku
63-letni mężczyzna, pozostający przez
10 miesięcy pod opieką onkologiczną, został skierowany do poradni okulistycznej z
powodu nagłej utraty widzenia oka prawego
i pogorszenia ostrości widzenia oka lewego.
Pacjent przebył wcześniej przezcewkową resekcję gruczołu krokowego TURP
(transurethral resection of the prostate), z
powodu zatrzymania moczu. W badaniu
histopatologicznym stwierdzono gruczolakoraka stercza (adenocrcinoma tubulare,
Gleason 8 (4+4)). Poziom specyficznego
antygenu sterczowego (PSA) przed zabiegiem wynosił 100 ng/ml (norma 0,0-4,0 ng/
ml). Wywiad rodzinny wykazał analogiczny
typ nowotworu u ojca i brata.
W badaniach obrazowych (zdjęcia radiologiczne, scyntygrafia kości, tomografia
komputerowa) ujawniono liczne, uogólnione
przerzuty do kości, położone w czaszce,
miednicy, żebrach, kręgosłupie i kościach
391
kanałowy i wewnątrzczaszkowy odcinek
lewego nerwu wzrokowego ale bez nacieku
oczodołu. Wykazano także pogrubienie
oraz wzmocnienie kontrastowe okostnej w
prawym dole skroniowym i podskroniowym,
bez cech nacieku sąsiadujących mięśni.
Ze względu na stan ogólny chorego i
obecność innych zmian typowych dla przerzutów raka stercza nie wykonano badania
histopatologicznego, podjęto decyzję o napromienianiu paliatywnym głowy. Z uwagi na
przewlekle utrzymującą się niedokrwistość
w II stopniu toksyczności – prawdopodobnie
wynikającą z uogólnionego zajęcia układu
kostnego – odstąpiono od chemioterapii.
Dyskusja
Potwierdzone przyżyciowo przerzuty
raka stercza do opon mózgowych opisywane są rzadko. Bubendorf i wsp. [5] w oparciu
o pośmiertną ocenę 1589 pacjentów, wykazali, iż omawiane zmiany obserwowane
były tylko w 19,5% przypadków, przy czym
w części nie potwierdzono typowych objawów podmiotowych i przedmiotowych w
dokumentacji chorych. Autorzy wskazują
również, że najbardziej prawdopodobną
drogą szerzenia nowotworu był układ żylny.
Lavton i wsp. [6] wskazują również na bezpośrednie szerzenie nacieku z kości. Mimo,
że w omawianym przypadku wykazano zajęcie sąsiadujących ze sobą dołów czaszki,
typowe dla nacieku wzdłuż pni nerwowych,
ten typ szerzenia nowotworu należy uznać
jednak za mniej prawdopodobny ze względu na zaawansowanie choroby i zajęcie
przylegających struktur kostnych. Należy
podkreślić, że we wstępnej fazie choroby
nowotwór przez ciągłość może naciekać pęcherzyki nasienne, pęcherz moczowy oraz
moczowody, a nierzadko również odbytnicę
i miękkotkankowe struktury krocza [7,8].
Rzadką, źle rokującą, lokalizacją wtórnych
ognisk raka stercza w zaawansowanym
stadium choroby jest także skóra [9].
Wśród najczęstszych objawów klinicznych nacieków nowotworowych opon wymieniane są bóle głowy, drgawki, porażenie
nerwów czaszkowych oraz zaburzenia
psychiczne. Weiner i wsp. [10] sugerują, że
obecność przerzutów o takiej lokalizacji należy rozpatrywać u wszystkich pacjentów z
zaawansowanym rakiem stercza, u których
pojawiają się objawy neurologiczne. Rozsiew raka do opon jest jednak związany z
ogniskami w innych narządach, co znacznie
pogarsza rokowanie [11].
Diagnostyka omawianych przerzutów
opiera się o tomografię komputerową z
dożylnym podaniem środków kontrastowych
lub rezonans magnetyczny. Pierwsza metoda jest szczególnie przydatna do oceny
struktur kostnych, druga natomiast z uwagi
na lepszą rozdzielczość, dokładniej obrazuje
opony mózgowe i ośrodkowy układ nerwowy
[12]. Morfologia zmian odpowiada obrazom
otrzymanym u omawianego pacjenta. W dia-
Rycina 1
Naciek obejmujący stok i skrzydła kości klinowej (A) oraz szczyt oczodołu prawego z naciekiem opony twardej
dołu przedniego czaszki, a także okostną dołu podskroniowego (B). Przekroje strzałkowe w sekwencji T1zależnej po dożylnym podaniu paramagnetycznego środka kontrastowego.
Neoplastic infiltration of the clivus and lesser sphenoidal wings (A) and apex of the right orbit, dura matter as well as
perosteal membrane of the infratemporal fossa (B). Sagittal T1-weighted post contrast MRI.
Rycina 2
Naciek opony twardej uciskający płat czołowy prawy (A) oraz wpuklający się do prawego oczodołu, z zajęciem
okostnej przylegającego dołu skroniowego (B). Przekroje czołowe w sekwencji T1-zależnej po dożylnym
podaniu paramagnetycznego środka kontrastowego.
Dural impression on the frontal lobe (A); concomitant neoplastic penetration to the right orbit and infiltration of the
periosteum of the nearby located infratemporal fossa (B). Frontal T1-weighted post contrast MRI.
392
Rycina 3
Nieprawidłowe pogrubienie i nieregularny obrys
opony twardej sklepistości mózgu (A, B, C) na
przekrojach poprzecznych w sekwencji T1-zależnej
przed (A) i po dożylnym podaniu paramagnetycznego
środka kontrastowego (C) i FLAIR (B).
Abnormal thickness and irregular margin of the cerebral
dura mater (A, B, C) on the axil MRI section in T1weighted sequence before (A) and after intravenous
contrast enhancement (C) and FLAIR (B).
A. Mocarska i wsp.
gnostyce różnicowej należy jednak uwzględnić współistnienie oponiaków i chłoniaków
[13,14]. Obraz radiologiczny oponiaków i
przerzutów z nowotworów innych narządów
jest bardziej regularny niż masa nacieku nowotworowego z raka stercza [15]. Jednakże
współistnienie takich nowotworów zostało
uprzednio opisane [15,16].
Piśmiennictwo:
1. Se YK, Hyun SJ, Jung GL, Seock HC, Tae GK, TaeHwan K: Solitary testicular metastasis of prostate
cancer mimicking primary testicular cancer. Korean
J Urol. 2011; 52: 718-720.
2. Stasiewicz D, Starosławska E, Brzozowska,
Mocarska A, Łosicki M. i wsp: Epidemiologia oraz
czynniki ryzyka rozwoju raka gruczołu krokowego.
Pol Merkur Lekarski 2012; 195: 163-168.
3. Mocarska A, Czarnocki K, Starosławska E,
Janczarek M, Żelazowska-Cieślińska I. i wsp:
Ocena zaawansowania raka gruczołu krokowego.
Pol Merkur Lekarski 2014; 222: 356-364.
4. Honogo H, Kosaka T, Yoshimine S, Oya M: Ureteral
metastases from prostate cancer. BMJ Case Rep.
Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 7
2014; 28: bcr2014206736.
5. Bubendorf L, Schopfer A, Wagner U, Sauter G,
Moch H. et al: Metastatic patterns of prostate cancer:
an autopsy study of 1,589 patients. Hum Pathol.
2000; 31: 578-583.
6. Lavton A, Sudakoff G, Dezelan LC, Davis N:
Presentation, treatment and outcomes of dural
metastases in men with metastatic castrate-resistant
prostate cancer: a case series. J Palliat Med. 2010;
13: 1125–1129.
7. De Vasconcelos Sobriera Guedes B, Da Roch
AJ, Gama HP, Da Silva CJ: Dural metastases
from prostate carcinoma: a systematic revive of the
literature apropos of six patients. Eur J Radiol. 2011;
80: 236-240.
8. Schneider S, Popp D, Denzinger S, Oto W: A rare
location of matastasis from prostate cancer: hydronephrosis associated with ureteral metastasis. Adv
Urol. 2012; 2012: 656023.
9. Mak G, Chin M, Nahar N, De Suoza P: Cuteneous
metastasis of prostate carcinoma treated with radiotherapy: a case presentation. BMC Res. Notes.
2014; 7: 505.
10. Weiner AB, Cortes-Mateus S, De Luis E, Duran
I: Dural Metastases in advanced prostate cancer:
A case report and revive of the literature. Curr Urol.
2014; 7: 166-168.
11. Doĝu GG, Özkan M, Koçyiĝit I, Durak AC, ER
Ö, Altibas M: Intracranial metastasis from adenocarcinoma of prostate: case report. CILT. 2011; 26:
174-177.
12. Yu WL, Sitt CM, Cheung TC: Dural metastases from
prostate cancer mimicking acute sub-dural hematoma. Emerg Radiol. 2012; 19: 549-552.
13. Chen TY, Lee HJ, Wu TC, Tsui YK, Wu TC: Intracranial dural metastatic prostate cancer mimic
meningioma: a report for two cases. Clin Imaging.
2011; 35: 391-394.
14. Drazkowski JF, Fitch TR, Lyons MK, Nelson KD,
Wong WW: Metastatic prostate carcinoma mimiking
meningioma. AJNS. 2005; 24: 96-100.
15. Pugsley D, Bailly G, Guota Ret, Wilke D, Wood
L: A case of metastatic adenocarcinoma of the
prostate arising in a meningioma. Can Urol Assoc
J. 2009; 3: E4–E6.
16. Rahmathulla G, Prayson RA, Weil RJ: Rare presentation of metastatic prostate adenocarcinoma
as a meningioma Mimi. J Neurol Surg Rep. 2014;
75: e81–e83.
393