Dale Jamieson „ Metoda i teoria moralna” [w

D
ale Jamieson „ Metoda i teoria moralna” [w:] „Przewodnik po etyce”
1. Wprowadzenie
- Chce się zająć samymi teoriami moralnymi – ich istotą, powodem ich akceptacji przez nas i
metodami, jakimi się je tworzy. Dotychczas nie podejmowano tych kwestii, gdyż panowała
powszechna zgoda co do natury teorii moralnych. Traktowano je jako abstrakcyjne struktury, które
dotyczyły raczej uzasadnienia niż motywacji. za właściwą ich metodę uznawano pewna wersję
koherentyzmu. Dzisiaj ich intelektualna perspektywa nie jest już tak jednorodna.
2. Istota teorii moralnych
1) Dominujaca koncepcja – teorie moralne to abstrakcyjne struktury, które ujmują w
odpowiednie kategorie ludzi, ich działania i skutki ich działań.
- Kategorie te to: cnotliwy, występny, słuszny, lepszy, dowolny, obowiązujacy itp.
1
- Oceniamy skutki według tego, czy są dobre, działania według słuszności, ludzi według ich
cnotliwości. Różne teorie wysuwają na pierwszy plan różne kategorie
-np. Utylitaryzm – na pierwszym miejscu stawia dobro skutków, na tej podstawie oceniając
słuszność postępowania i cnotliwość ludzi; Deontologia – przeciwnie – najważniejsza jest sluszność
dzialania.
 zadaniem teoretyków moralności jest jest jasny wyklad teorii moralnej, przedstawienie
dowodu jej uniwersalności i nadanie mocy jej nakazom. Struktura rozumowania w teoriach
moralnych jest często wzorowana na logice teorii prawa (Bentham) i ekonomii (Hobbes).
- Koncepcja ta pojawia się we współczesnej etyce raczej implicite niż explicite.
2) Antyteoretycy – Patrzenie na moralność „z dołu do góry” a nie, jak teoretycy, „z góry na dół”.
- G. Anscombe „Modern moral philosophy” – krytyka dominującej koncepcji. Anscombe
przeciwstawia się „prawnej koncepcji etyki”, gdyż nie da się utrzymac tego stanowiska bez idei
boskiego prawodawcy. Wiara w szczególny typ autorytetu obowiązku moralnego jest perwersją
etyki tomistycznej. Zniesienie tego typu moralności przyczyniloby się do wyjasnienia naszych
rzeczywistych przekonań i praktyk moralnych.
- A. MacIntyre i B. Williams – filozofii moralnej brak autorytetu. MacIntyre – nie można szukac
autorytetu w pluralistycznych, liberalnych społeczeństwach. Trzeba obalić liberalizm, rozwijając
wspólną ideę dobrego życia. Williams – przyjmuje pluralizm i liberalizm jako dane i stara się oprzeć
systemy etyczne liberalnych społeczeństw na już istniejących modelach życia. Obaj panowie –
nowożytna filozofia moralna jest raczej częścią naszej kultury niż propozycją nowych rozważań (bo
nie ma autorytetów). Williams – moralność jest wyrazem tego, co etyczne. Moralnosć skupia się na
obowiązkach przez co działa na nas represyjnie i dezintegruje naszą tożsamość. Można organizować
sobie życie w spoleczeństwie świeckim, zerwawszy z ograniczeniami moralności.
- no i feministki – że system etyczny od wieków realizuje patriarchat, istnieje etyka męska i
etyka kobieca itd.
3) Pogodzenie teorii z praktyką – ludzie na co dzień uprawiają teorię moralną. W autobusach, na
huśtawkach …- stosujemy zasadę wzajemności, przewidujemy możliwe skutki działań itd.
Rezultaty dywagacji rzadko prowadzą nas jednak do powstania rozwiniętej teorii moralnej.
Rozważania teoretyczne z reguły pojawiają się tam, gdzie powstaje luka w konwersacji na tematy
moralne – a to znaczy, że dualizm moralnej teorii i praktyki jest nie do utrzymania, bo
teoretyzowanie jest częścią praktyki moralnej.
- Abstrakcyjne koncepcje filozofii moralności wywodzą się z teoretyzowania. Są one nadaniem
naszej codzienności statusu niezaleznych bytów. Używamy ich by hierarchizować i
2
kategoryzować, lecz prawie nigdy nie służą nam do podejmowania decyzji. Antyteoretycy –
teorie powinny nam raczej mówić, co jest sluszne, a nie co jest prawdą.
3. Metody uprawiania filozofii
- Znaczna część teoretycznych rozważań w moralności wywodzi się z naszej codziennej
praktyki. Rozważania te są eklektyczne i płodne, ale nieuporządkowane i niesystematyczne. Wielu
filozofów chciało jednak stworzyć podstawy wielkiej teorii moralnej. W tym celu starali się określić
zasady budowania teorii, zwracając się w stronę epistemologii, by tam szukać modelu. Dwa
najbardziej rozpowszechnione modele:
1) Fundacjonalizm – system przekonań uznajemy za nalezycie uzasadniony, jeśli logicznie wiąże
on twierdzenia, które wymagają uzasadnień, z przekonaniami, które ich nie wymagają
- Nie jest jasne, jak są możliwe przekonania, które nie wymagają uzasadnienia. Musiałyby to być
(tradycyjnie rzecz biorąc) albo przekonania samouzasadniające się albo oczywiste, ale, jak wiemy,
nikt już w coś takiego chyba nie wierzy.
- problematyczne jest też to, czy z owych oczywistych prawd można wyprowadzić teorię
moralną. Jest sporne, czy prawdy logiczne są oczywiste, ale nawet jeśli sa, to nie da się z nich
wyprowadzić teorii moralnej. jeśli się gniemy poza owe prawdy, to które miałyby być oczywiste? –
nie wiadomo.
2) Koherentyzm – dominujące stanowisko. Jedynym słusznym sposobem uzasadniania
przekonań moralnych jest badanie ich relacji do innych przekonań. Nie ma więc sądów
podstawowych.
- np. metoda refleksyjnej równowagi Rawlsa – za punkt wyjścia należy przyjąć system
istniejących opinii, okreslić odpowiadające im ogólne zasady i tak dlugo badać wzajemne relacje
zasad i przekonań aż zostanie między nimi osiągnięta rownowaga. Zarzuty wobec niej – nasze
potoczne opinie nie mają wartości dowodowej, możnaby używając tej teorii dojść do zdecydowanie
niemoralnych wniosków.
- Holmgren – należy połączyć refleksyjną równowagę z ideą obiektywnej prawdy moralnej
3) Inne zagadnienia metodologiczne
- Mimo sporów, koherencjinizm i fundacjonizm maja ze sobą wiele wspólnego
- Istnieją warunki, które każda teoria – koherencyjna czy fundacjonalistyczna- musi spełniać.
Jednym z nich jest spójność. teorie musza być na tyle kompletne, by dawać odpowiednio szeroką
perspektywę moralną.
3
- Cel obu koncepcji – ten sam: okreslić niepodważalne przekonania moralne, dyspozycje i cele.
Często się mówi, że wywodzą się one z „intuicji moralnych”. Przedstawiciele obu stanowisk
zastanawiają się nad tym, jak uchwycić i określić owe intuicje.
4. Rola przykładów
- W filozofii moralnej przyklady służą do wielu celów, np. Kant – by pokazać, jak różne formuly
imperatywu kategorycznego stosują się do różnych przypadków, Sartre – by pokazać, że istnieją
problemy moralne, których nie da się rozwiązać odwołaniem do zasad.
- we współczesnej filozofii moralności – uzywa się ich, by zbadać ludzkie intuicje
- Za Onorą O’Neill – cztery typy przykladów w filozofii moralnej: wzory literackie, przykłady
życiowe, hipotetyczne i przyklady wymyślone.
- Przyklady hipotetyczne – mówią o sytuacjach i zdarzeniach, jakie się zdarzyły lub mogą się
zdarzyć. Przykłady wymyślone – zawierają założenia logiczne, możliwe tylko w świecie różnym od
naszego.
- Prawie wszyscy filozofowie powołują się na przykłady hipotetyczne, natomiast odwoływanie
się do przykładów imaginacyjnych jest problematyczne, ponieważ towarzyszy im wymyslony
kontekst. Nie jestesmy pewni, o co toczy się gra. mamy pewne intuicje, lecz mogą się okazać
błędne. Są tez tworzone tendencyjnie. Dzieje się tak z powodu ich funkcji.
„Dobry” przykład imaginacyjny to taki, w którym mamy jasne intuicje. Chodzi o to, by je
przenieść do przypadku, w którym ich brak. Przykłady wymyślone zawierają swój własny
opis; dokładna ich identyfikacja jest właściwie niemozliwa. Tak więc intuicje, które ich dotyczą,
nie budzą zaufania.
5. Konkluzja
- Teorie wywodzą się z potocznego myślenia teoretycznego
- Owo teoretyzowanie jest częścią codziennej praktyki moralnej
- zarówno fundacjonizm jak i koherentyzm są problematyczne
4
- odwoływanie się do przypadków wymyślonych jest często zwodnicze i nie budzi
zaufania
5