Maria Kowalska Rola idŜmy (konsensus prawników) w kszałtowaniu muzułmańskiej ortodoksji średniowiecznej Zakład Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski, 2009 Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Katarzyny Pachniak Problem ortodoksji muzułmańskiej jest przedmiotem kontrowersji między uczonymi. Niektórzy uwaŜają, Ŝe mówienie o ortodoksji w kontekscie islamu jest nieuzasadnione, wobec braku instytucji upowaŜnionej do orzekania o treści prawdziwej doktryny. Inni stosują ten termin w odniesieniu do islamu, źródeł ortodoksji upartując przede wszystkim w idŜmie, czyli konsensusie prawników. Celem mojej pracy jest więc rozwaŜenie, czy moŜna idŜmę uznać za źródło muzułmańskiej ortodoksji. We wstępie omawiam szczegółowo pojęcie ortodoksji, którego podstawowymi elementami są w moim przekonaniu podporządkowanie się wykładni zewnętrznego autorytetu oraz powszechne przekonanie, iŜ autorytet ten wyraŜa jedyną słuszną interpretację Objawienia. We wprowadzeniu pokrótce przedstawiam system prawa muzułmańskiego i w tym kontekście uzasadniam, dlaczego idŜma w moim przekonaniu moŜe być potraktowana jako źródło ortodoksji muzułmańskiej. Pierwsza część pracy poświęcona jest epistemologii religii. Analiza materialnych źródeł prawa pod kątem statusu wiedzy, jaki moŜna z nich uzyskać pozwala mi pokazać, Ŝe bez idŜmy trudno mówić o ortodoksji w islamie. Źródłem pewności są jedynie nie wymagające Ŝadnej interpretacji wersety koraniczne i najbardziej rozpowszechnione hadisy. Są one jednak bardzo nieliczne i dotyczą absolutnych podstaw, w których nie ma miejsca na (ortodoksyjną lub nie) interpretację, zaś problem ortodoksji pojawia się właśnie tam, gdzie moŜliwa by była interpretacja heterodoksyjna. W kolejnej części pracy omawiam samą teorię idŜmy, wskazując na liczne kontrowersje dotyczące zarówno zakresu waŜności konsensusu, jak i sposobu jego zawierania i osoby do tego uprawnione. Opisuję takŜe poszukiwania legitymizacji dla koncepcji idŜmy, których wynikiem były argumenty mogące raczej utwierdzić w poczuciu racji prawników uznających waŜność konsensusu niŜ przekonać sceptyka. W trzeciej części prezentuję koncepcję idŜtihadu, skupiając się przede wszystkim na krytyce koncepcji zatrzaśnięcia bram idŜtihadu oraz wskazaniu ambiwalencji idŜmy, jako dąŜenia do jedności i pewności i idŜtihadu, jako gwarancji oddzielenia w prawie religijnym tego co ludzkie od tego co boskie. Czwarta część poświęcona jest współczesnej teorii idŜmy. Współcześni prawnicy, dąŜąc do wyzwolenia z domeny idŜmy prawa publicznego, obalili doktrynę klasyczną. Wspomniane sprzeczności tej doktryny, podobnie jak słabość legitymizacji, niezwykle ułatwiły im to zadanie. W zakończeniu stwierdzam, Ŝe nie ma w islamie doktryny, którą moŜna określić mianem ortodoksyjnej. Trudno potraktować jako źródło ortodoksji doktrynę tak głęboko sprzeczną, której legitymizacja została podwaŜona przez współczesnych prawników. Jedynym, co moim zdaniem moŜna kwalifikować jako ortodoksyjne w islamie, jest niezwykle silne w tej religii dąŜenie do zachowania czystości pierwotnej doktrynie. DąŜenie to wyraŜa się zarówno w nawoływaniu do wolności idŜtihadu (poprzez stałe czerpanie ze źródeł religii), jak i w związanym z tendencją do poszerzania domeny idŜmy przekonaniu, iŜ wyrazicielami prawdziwej doktryny byli pierwsi muzułmanie, naleŜy więc ich naśladować.