Maria Kowalska Rola idŜmy (konsensus prawników) w kszałtowaniu

Maria Kowalska
Rola idŜmy (konsensus prawników) w kszałtowaniu muzułmańskiej ortodoksji średniowiecznej
Zakład Arabistyki i Islamistyki, Wydział Orientalistyczny, Uniwersytet Warszawski, 2009
Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Katarzyny Pachniak
Problem ortodoksji muzułmańskiej jest przedmiotem kontrowersji między uczonymi.
Niektórzy uwaŜają, Ŝe mówienie o ortodoksji w kontekscie islamu jest nieuzasadnione, wobec
braku instytucji upowaŜnionej do orzekania o treści prawdziwej doktryny. Inni stosują ten termin
w odniesieniu do islamu, źródeł ortodoksji upartując przede wszystkim w idŜmie, czyli
konsensusie prawników. Celem mojej pracy jest więc rozwaŜenie, czy moŜna idŜmę uznać za
źródło muzułmańskiej ortodoksji.
We wstępie omawiam szczegółowo pojęcie ortodoksji, którego podstawowymi
elementami są w moim przekonaniu podporządkowanie się wykładni zewnętrznego autorytetu
oraz powszechne przekonanie, iŜ autorytet ten wyraŜa jedyną słuszną interpretację Objawienia.
We wprowadzeniu pokrótce przedstawiam system prawa muzułmańskiego i w tym kontekście
uzasadniam, dlaczego idŜma w moim przekonaniu moŜe być potraktowana jako źródło ortodoksji
muzułmańskiej.
Pierwsza część pracy poświęcona jest epistemologii religii. Analiza materialnych źródeł
prawa pod kątem statusu wiedzy, jaki moŜna z nich uzyskać pozwala mi pokazać, Ŝe bez idŜmy
trudno mówić o ortodoksji w islamie. Źródłem pewności są jedynie nie wymagające Ŝadnej
interpretacji wersety koraniczne i najbardziej rozpowszechnione hadisy. Są one jednak bardzo
nieliczne i dotyczą absolutnych podstaw, w których nie ma miejsca na (ortodoksyjną lub nie)
interpretację, zaś problem ortodoksji pojawia się właśnie tam, gdzie moŜliwa by była
interpretacja heterodoksyjna.
W kolejnej części pracy omawiam samą teorię idŜmy, wskazując na liczne kontrowersje
dotyczące zarówno zakresu waŜności konsensusu, jak i sposobu jego zawierania i osoby do tego
uprawnione. Opisuję takŜe poszukiwania legitymizacji dla koncepcji idŜmy, których wynikiem
były argumenty mogące raczej utwierdzić w poczuciu racji prawników uznających waŜność
konsensusu niŜ przekonać sceptyka.
W trzeciej części prezentuję koncepcję idŜtihadu, skupiając się przede wszystkim na
krytyce koncepcji zatrzaśnięcia bram idŜtihadu oraz wskazaniu ambiwalencji idŜmy, jako dąŜenia
do jedności i pewności i idŜtihadu, jako gwarancji oddzielenia w prawie religijnym tego co
ludzkie od tego co boskie.
Czwarta część poświęcona jest współczesnej teorii idŜmy. Współcześni prawnicy, dąŜąc
do wyzwolenia z domeny idŜmy prawa publicznego, obalili doktrynę klasyczną. Wspomniane
sprzeczności tej doktryny, podobnie jak słabość legitymizacji, niezwykle ułatwiły im to zadanie.
W zakończeniu stwierdzam, Ŝe nie ma w islamie doktryny, którą moŜna określić mianem
ortodoksyjnej. Trudno potraktować jako źródło ortodoksji doktrynę tak głęboko sprzeczną, której
legitymizacja została podwaŜona przez współczesnych prawników. Jedynym, co moim zdaniem
moŜna kwalifikować jako ortodoksyjne w islamie, jest niezwykle silne w tej religii dąŜenie do
zachowania czystości pierwotnej doktrynie. DąŜenie to wyraŜa się zarówno w nawoływaniu do
wolności idŜtihadu (poprzez stałe czerpanie ze źródeł religii), jak i w związanym z tendencją do
poszerzania domeny idŜmy przekonaniu, iŜ wyrazicielami prawdziwej doktryny byli pierwsi
muzułmanie, naleŜy więc ich naśladować.