Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wydział Wojskowo-Lekarski

Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Wydział Wojskowo-Lekarski
lek. med. Magdalena Cubała Kucharska
WPŁYW ALERGII I NIETOLERANCJI POKARMOWYCH
NA STAN KLINICZNY W AUTYZMIE
Promotor:
Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko
ŁÓDŹ 2015
Autyzm jest jak złodziej, który zabiera twoje dziecko i okrada cię ze snów.
Kristine Barnett. Błysk. Opowieść o wychowaniu, geniuszu i autyzmie 2014
Jestem świadom użyteczności nauki dla społeczeństwa
i korzyści, jakiej społeczeństwo z niej odnosi.
Subrahmanyan Chandresekhar
Mojemu Mężowi, Rodzicom i Pacjentom
Spis treści
I Wstęp...................................................................................................................................9
1.1. Definicja autyzmu, podtypy............................................................................................ 9
1.1.1. Definicja....................................................................................................................... 9
1.1.2. Podtypy autyzmu..........................................................................................................9
1.2. Epidemiologia autyzmu, dynamika wzrostu, wpływ społeczny i ekonomiczny...........11
1.3. Stan badań nad związkami szeroko pojętej tolerancji pokarmowej z autyzmem.........13
1.3.1. Teorie opioidów pochodzenia pokarmowego w etiologii autyzmu............................15
1.3.2. Teorie alergiczno-immunologiczne w etiopatogenezie autyzmu............................... 16
1.3.3. Teorie związku zmian zapalno-zakaźnych w przewodzie pokarmowym dzieci z autyzmem
..............................................................................................................................................26
1.4. Wstęp - podsumowanie ................................................................................................ 33
II Założenia i cele pracy ....................................................................................................34
2.1. Założenia....................................................................................................................... 34
2.2. Cele pracy......................................................................................................................34
III Materiał......................................................................................................................... 36
3.1. Kryteria włączenia.........................................................................................................36
3.2. Kryteria wyłączenia.......................................................................................................36
3.3. Grupa A - pacjenci autystyczni......................................................................................36
3.4. Grupa NA - pacjenci z alergią bez autyzmu..................................................................38
IV Metodyka badań własnych...........................................................................................39
4.1. Metodyka wykrywania wczesnych oznak autyzmu - skala diagnostyczna autyzmu M-CHAT
..............................................................................................................................................39
4.2. Metodyka oznaczania swoistych przeciwciał E w surowicy.........................................39
4.3. Metodyka badania ankietowego – ankieta autorska......................................................41
4.3.1. Ankieta – objawy alergiczne...................................................................................... 41
4.3.2. Ankieta – objawy żołądkowo-jelitowe.......................................................................42
4.3.3. Ankieta – reakcja na dietę.......................................................................................... 42
4.4. Metodyka statystyczna ................................................................................................. 42
V Wyniki badań własnych................................................................................................. 44
5.1. Wyniki badań nasilenia alergii IgE zależnej na konkretne antygeny środowiska lub pokarmu
..............................................................................................................................................44
5.1.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłku roślin.................................................................................................. 44
5.1.1.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych aeroalergenów pyłku roślin
bez uwzględnienia klas reakcji..........................................................................................................................44
5.1.1.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych aeroalergenów pyłku roślin
z uwzględnieniem klas reakcji...........................................................................................................................45
5.1.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy
..............................................................................................................................................47
5.1.2.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy bez uwzględnienia
klas reakcji.........................................................................................................................................................47
5.1.2.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy z uwzględnieniem
klas reakcji.........................................................................................................................................................48
5.1.3. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka
zwierząt ............................................................................................................................... 49
5.1.3.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka zwierząt bez
uwzględnienia klas reakcji.................................................................................................................................50
5.1.3.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka zwierząt z
uwzględnieniem klas reakcji.............................................................................................................................50
5.1.4. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów
niedoskonałych.....................................................................................................................53
5.1.4.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów niedoskonałych bez
uwzględnienia klas reakcji.................................................................................................................................53
5.1.4.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów niedoskonałych z
uwzględnieniem klas reakcji.............................................................................................................................53
5.1.5. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka ..........................................................................................................56
5.1.5.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych trofoalergenów mleka bez
uwzględnienia klas reakcji.................................................................................................................................56
5.1.5.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych trofoalergenów mleka z
uwzględnieniem klas reakcji.............................................................................................................................57
5.1.6. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego
..............................................................................................................................................60
5.1.6.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego bez uwzględnienia
klas reakcji.........................................................................................................................................................60
5.1.6.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego z uwzględnieniem
klas reakcji.........................................................................................................................................................60
5.1.7. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów,
powodujących często reakcję anafilaktyczną.......................................................................62
5.1.7.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów, powodujących często
reakcję anafilaktyczną bez uwzględnienia klas reakcji.....................................................................................62
5.1.7.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów, powodujących często
reakcję anafilaktyczną z uwzględnieniem klas reakcji......................................................................................62
5.1.8. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów
pokarmowych....................................................................................................................... 64
5.1.8.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów pokarmowych bez
uwzględnienia klas reakcji.................................................................................................................................64
5.1.8.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów pokarmowych z
uwzględnieniem klas reakcji.............................................................................................................................65
5.2. Wyniki badania ankietowego........................................................................................ 69
5.2.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do rodzinnej
historii chorób alergicznych i objawów mogących świadczyć o alergii ............................ 69
5.2.1.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do historii rodzinnej alergii
...........................................................................................................................................................................69
5.2.1.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do objawów mogących
świadczyć o alergii ...........................................................................................................................................70
5.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do objawów
żołądkowo-jelitowych.......................................................................................................... 71
5.2.2.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do wybiórczego apetytu71
5.2.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do zaburzeń czynnościowych
górnego odcinka przewodu pokarmowego........................................................................................................72
5.2.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do zaburzeń czynnościowych
dolnego odcinka przewodu pokarmowego........................................................................................................73
5.2.2.4. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do cech stolca i gazów
jelitowych .........................................................................................................................................................73
5.2.2.5. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do bólu brzucha...........76
5.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do wpływu
diety oraz innych form interwencji terapeutycznych na przebieg autyzmu ........................77
5.2.3.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do stosowanej diety.....77
5.2.3.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do reakcji na stosowaną dietę
...........................................................................................................................................................................79
VI Omówienie wyników, dyskusja....................................................................................83
6.1. Omówienie wyników badań nasilenia alergii IgE zależnej na konkretne antygeny środowiska
lub pokarmu .........................................................................................................................83
6.1.1. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłkowych....................................................................................................85
6.1.2. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
roztoczy................................................................................................................................ 87
6.1.3. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
naskórka zwierząt.................................................................................................................89
6.1.4. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
grzybów niedoskonałych......................................................................................................89
6.1.5. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka...........................................................................................................90
6.1.6. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja
kurzego................................................................................................................................. 92
6.1.7. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych
alergenów, powodujących często reakcję anafilaktyczną.................................................... 93
6.1.8. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych
alergenów pokarmowych..................................................................................................... 94
Wśród pozostałych alergenów pokarmowych, czyli mąka pszenna, ryż, soja, marchew, ziemniak
i jabłko, jedynie jabłko i soja wywoływały w grupie badanej znamiennie częstsze reakcje niż w
grupie porównawczej, w zakresie pozostałych alergenów różnice te nie były znamienne. 94
6.2. Omówienie wyników badania ankietowego..................................................................95
6.2.1. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
historii rodzinnej chorób alergicznych i objawów mogących świadczyć o alergii u pacjentów
..............................................................................................................................................95
6.2.2. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
objawów żołądkowo-jelitowych...........................................................................................97
6.2.2.1. Omówienie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do wybiórczego apetytu97
6.2.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do zaburzeń czynnościowych
górnego odcinka przewodu pokarmowego........................................................................................................98
6.2.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do zaburzeń czynnościowych
dolnego odcinka przewodu pokarmowego........................................................................................................98
6.2.2.4. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do cech stolca i gazów
jelitowych .........................................................................................................................................................98
6.2.2.5. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do bólu brzucha.........103
6.2.3. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
wpływu diety oraz innych form interwencji terapeutycznych na przebieg autyzmu ........103
6.3. Omówienie wyników - dyskusja ................................................................................ 106
6.4. Podsumowanie porównania wyników w grupach A i NA ..........................................109
VII WNIOSKI ..................................................................................................................111
VIII Streszczenie ..............................................................................................................113
IX Literatura.....................................................................................................................114
X Aneks..............................................................................................................................131
I WSTĘP
1.1. Definicja autyzmu, podtypy
1.1.1. Definicja
Zgodnie ze stosowaną w Polsce Międzynarodową Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń
Zachowania ICD, autyzm należy do grupy całościowych zaburzeń rozwojowych,
charakteryzujących się jakościowymi nieprawidłowościami wzajemnych interakcji społecznych, a
także zaburzeniami wzorców komunikacji i powtarzalnym repertuarem zainteresowań i aktywności.
Te jakościowe nieprawidłowości są podstawową cechą funkcjonowania jednostki we wszystkich
sytuacjach. Należą do nich: obecność nieprawidłowego lub zaburzonego rozwoju, manifestująca się
przed osiągnięciem wieku 3 lat, charakterystyczny typ nieprawidłowego funkcjonowania we
wszystkich trzech sferach psychopatologii:
a) wzajemnych więzi społecznych,
b) komunikacji,
c) występowaniem ograniczonych, stereotypowych, powtarzalnych zachowań (1).
W dodatku do tych specyficznych cech diagnostycznych powszechne są inne niespecyficzne
problemy takie jak lęki, zaburzenia snu i odżywiania, napady złości oraz często agresja i
autoagresja (2).
1.1.2. Podtypy autyzmu
Autyzm nie jest chorobą jednorodną. Wyróżnia się autyzm wczesnodziecięcy (klasyczny lub inaczej
– Kannerowski, ang. early-onset/classic autism) i autyzm z regresu, czyli inaczej o późnym
początku (ang. regressive/late-onset autism).
Podtypy autyzmu nie są wyróżnione w klasyfikacji ICD 10, lecz często wykorzystuje się je jako
określenie pomocnicze przy stawianiu diagnozy (dotyczy to zwłaszcza autyzmu
wczesnodziecięcego i autyzmu atypowego) (3).
Objawy autyzmu wczesnodziecięcego zaczynają się rozwijać w ciągu pierwszego roku życia,
najczęściej obecne są od urodzenia.
Pacjenci z autyzmem z regresu na ogół rozwijają się prawidłowo do pewnego wieku, następnie
tracą nabyte wcześniej umiejętności (4).
Regres autystyczny u pozornie prawidłowo rozwijających się dzieci może wystąpić nagle lub
stopniowo, najczęściej pomiędzy 15 a 30 miesiącem życia, był jednak także opisywany w starszym
wieku, a nawet w wieku dorosłym (5).
Podstawowym zjawiskiem towarzyszącym regresowi jest zanik mowy u dzieci, u których wcześniej
mowa wystąpiła, lecz często występuje także utrata komunikacji gestem (np. wskazywania palcem)
lub umiejętności społecznych, takich jak kontakt wzrokowy, reakcja na imię, rozumienie poleceń,
także – w niektórych przypadkach innych nabytych umiejętności, jak zabawa czy trening czystości.
Regresowi często towarzyszy pojawienie się zachowań niepożądanych, takich jak agresja,
pobudzenie, płacz, sztywność, rytualizm, a także zaburzenia snu (6)
Mechanizmy leżące u podłoża regresu autystycznego nie są poznane, brak także jednoznacznej jego
definicji ((7).
Naukowcy obecnie przyjmują rozróżnienie autyzmu z regresu od dziecięcego zaburzenia
dezintegracyjnego, które charakteryzuje się ciężką i nagłą utratą nabytych zdolności po drugim roku
życia (także klasyfikowanego wg ICD 10) spektrum autyzmu, natomiast wyróżnionego jako osobna
jednostka przez najnowszą (V) wersję używanego w USA Diagnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders (DSMV).
Badacze skłaniają się do opinii, że utrata jakichkolwiek wcześniej nabytych zdolności społecznych
może być oznaką regresu (8), a zatem przesuwają wiek regresu w niektórych przypadkach poniżej
pierwszego roku życia. Obecnie trwają badania nad tym zagadnieniem, prowadzone przez MIND
Institute w Kalifornii, w USA.
Autyzm atypowy jest to podtyp o zazwyczaj lekkim przebiegu. Diagnozowany jest u dzieci, u
których nie można jednoznacznie postawić diagnozy autyzmu, a które mają pewne
charakterystyczne dla autyzmu deficyty rozwoju (3).
Zespół Aspergera (obecny wciąż w klasyfikacji ICD 10, lecz usunięty z DSM V) jest najlżejszą
formą autyzmu, w której mowa i procesy poznawcze rozwinięte są prawidłowo, lecz występują inne
znaczące deficyty społeczne (9).
1.2. Epidemiologia autyzmu, dynamika wzrostu, wpływ społeczny i ekonomiczny
Autyzm dotyczy 3-4 krotnie częściej chłopców niż dziewczynek. Znaczna część dzieci (20-50%
w/g różnych źródeł) rozwija się prawidłowo do pewnego wieku, następnie traci umiejętności już
nabyte, wchodząc w regres (10).
Dane odnośnie częstości występowania autyzmu różnią się w zależności od źródła.
Autyzm jest obecnie jedną z najszybciej przyrastających chorób rozwojowych: 10-17% przyrostu
rocznego, współczynnik przyrostu 1,148% (11).
W najnowszych badaniach nad rozpowszechnieniem autyzmu, wykorzystujących całkowitą próbę
populacyjną, międzynarodowy zespół badaczy z USA, Korei Południowej i Kanady ocenił, że
częstość występowania Zespołu Chorób Autystycznych (Autism Spectrum Disorders: ASD)
wynosiła 2,64% czyli około 1 na 38 dzieci (12).
Podobny jak w USA przyrost przypadków autyzmu stwierdzono także w Wielkiej Brytanii (13).
W środowiskach naukowych toczy się dyskusja, czy tak duża dynamika wzrostu chorób ze
spektrum autyzmu nie jest raczej wynikiem wzrostu częstości stawianej diagnozy niż rzeczywistym
wzrostem częstości występowania (14), jednak badania kohortowe wskazują rzeczywisty przyrost
(15).
W Polsce nie prowadzono do tej pory systematycznych badań nad rozpowszechnieniem autyzmu w
populacji ogólnej, jednak można przyjąć, że częstość występowania autyzmu jest podobna na całym
świecie. Niezmiernie szybka dynamika wzrostu częstości występowania tego zaburzenia sprawia,
że staje się ona palącym problemem społecznym i ekonomicznym, gdyż niesie on ze sobą
olbrzymie koszty społeczne.
Autyzm ma wpływ na wszystkie obszary funkcjonowania dziecka. Powoduje zaburzenia relacji
społecznych i kontaktu oraz trudności z podporządkowaniem się regułom społecznym wynikające z
braku ich zrozumienia. Wiele dzieci autystycznych nie mówi, nie rozumie mowy, nie potrafi
komunikować się gestem, nie potrafi naśladować, nie spełnia poleceń. U dzieci które mówią, mowa
często ma charakter echolalii, rozumienie i wykorzystanie języka jest ograniczone. Zaburzenia
mowy, w połączeniu z typową dla autyzmu sztywnością zachowań pod postacią licznych stereotypii
i rytuałów oraz częste zachowania agresywne i autoagresywne, stanowią ogromne wyzwanie dla
rodziców i opiekunów.(16)
Autyzm jest obecnie uznawany za nieuleczalny. Jego konsekwencje trwają przez całe życie, przy
czym dotyczą one nie tylko samych pacjentów, ale także wpływają na funkcjonowanie ich rodzin,
prowadząc często do zjawiska wtórnej niepełnosprawności, gdzie jedno z rodziców rezygnuje
z życia zawodowego, by poświęcić się pełnoczasowej opiece nad niepełnosprawnym dzieckiem.
W Wielkiej Brytanii szacunkowy koszt związany z wspieraniem dzieci z ASD wynosi 2,7 miliarda
funtów rocznie. W przypadku dorosłych dotkniętych autyzmem koszt ten wynosi aż 25 miliardów
funtów rocznie, natomiast życiowy koszt opieki nad osobą dotkniętej autyzmem i upośledzeniem
umysłowym w Wielkiej Brytanii wynosił około 0.80 miliona funtów (17).
W Ameryce w 2007 roku profesor Harvardu Dr Michael L. Ganz określił autyzm jako „drogą
chorobę“ oceniając życiowy koszt przyrostowy dla rodziny zajmującej się członkiem rodziny
dotkniętym autyzmem na 3,2 mln dolarów. Koszty przyrostowe zawierają zarówno koszty
bezpośrednie (medyczne i niemedyczne) jak i koszty pośrednie, w tym jednak utrata
produktywności zarówno przez osoby dotknięte autyzmem jak i przez ich rodziców, a także opieka
nad pacjentem dorosłym stanowiły koszt największy (18).
Według The Autism Society, usługi dla osób z autyzmem kosztują 72 tysiące dolarów na osobę
rocznie. Szacuje się także, że całkowity koszt autyzmu w USA wynosi 90 miliardów dolarów. W
Polsce nie mamy dotąd opracowań szacujących koszty związane z autyzmem, nie zmienia to jednak
faktu, że także i u nas staje się on coraz poważniejszym problemem.
1.3. Stan badań nad związkami szeroko pojętej tolerancji pokarmowej z autyzmem
Medyczne przyczyny autyzmu do dziś pozostają nieznane (10). Zdefiniowany w 1943 roku przez
Leo Kannera (19) jako uszkodzenie interakcji społecznych z zaburzeniami komunikacji werbalnej,
pod postacią zaburzeń mowy (zarówno czynnej jak i biernej, związanej z rozumieniem), zawężenie
zainteresowań oraz nietypowe, stereotypowe zachowania, autyzm przez lata funkcjonował głównie
w dziedzinie psychologii, gdyż uznawano a’priori, że zaburzenie to jest natury psychicznej raczej
niż fizycznej. Ten szeroko rozpowszechniony pogląd opóźnił poszukiwanie etiologicznego
czynnika autyzmu, zwłaszcza że w latach 40 panował rozpowszechniony przez Kannera pogląd, że
rozwija się on na skutek zaniedbania uczuciowego ze strony matki (słynna teoria „matek
lodówkowych“) (20)
Lata 60-te przyniosły burzliwe próby znalezienia przyczyn, prowadzące do powstania licznych
teorii związanych z możliwym podłożem medycznym tej choroby.
Teorie te, niestety, do dziś nie są spójne i jednorodne, podobnie jak niejednorodna jest grupa
pacjentów dotkniętych autyzmem. W pojęciu autyzmu mieści się zarówno autyzm głęboki, który
jest ciężkim zaburzeniem, przebiegającym najczęściej ze znacznym upośledzeniem umysłowym,
gdzie komunikacja z pacjentem często jest zupełnie niemożliwa, jak również lżejsze jego formy,
gdzie często deficyty społeczne są trudne do zauważenia (21), a iloraz inteligencji często wyższy
niż przeciętna (22).
Możliwe, że trudność w znalezieniu jednej przyczyny autyzmu wiąże się z tym, że podobnie może
przebiegać wiele różnych chorób, o różnym podłożu.
Stąd ostatnie badania podejmują także próby identyfikacji podgrup na bazie różnych czynników
etiopatologicznych (23).
Przyjmuje się, że w autyzmie odgrywa rolę czynniki genetyczny, choć coraz częściej podkreśla się
rolę czynników środowiskowych i epigenetycznych, jako mogących wywierać bezpośredni wpływ
na przebieg tej choroby (24).
Wśród nich dyskutowane są możliwe związki autyzmu z szeroko rozumianymi mechanizmami
alergicznymi.
W 2010 roku Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne opublikowało konsensus, odnośnie
diagnozowania i leczenia stanów chorobowych przewodu pokarmowego u pacjentów z autyzmem,
podkreślając, że w tej grupie chorych mogą one być łatwo przeoczone, a nieleczone mogą one mieć
wpływ na przebieg autyzmu, potencjalnie zaostrzając jego przebieg. Panel złożony z
wielodyscyplinarnych ekspertów dokonał przeglądu istniejącej literatury medycznej w celu
stworzenia wytycznych postępowania w chorobach żołądkowo-jelitowych w autyzmie, jednak na
ówczesnym etapie wiedzy stworzenie ujednoliconych procedur w oparciu o medycynę opartą na
faktach nie było możliwe (brakowało szeroko zakrojonych badań o dobrej jakości klinicznej).
Uczestnicy panelu stwierdzili, że wielu pacjentów z autyzmem cierpi z powodu braku dostępu do
diagnozy i leczenia. Spowodowane jest to trudnościami komunikacyjnymi osób dotkniętych
autyzmem i opóźnionym rozpoznawaniem chorób. Podkreślono jednak z całą mocą, iż pacjenci z
autyzmem zasługują na równie dokładne i poważne traktowanie i te same standardy opieki jak
pacjenci bez autyzmu. Zwrócono także uwagę usługodawcom z sektora medycznego, iż w tej
grupie pacjentów często problemy behawioralne mogą stanowić maskę dla zaburzeń organicznych,
w tym zaburzeń żołądkowo-jelitowych i alergii. Panel uznał za priorytet prowadzenie dalszych,
poszerzonych badań nad schorzeniami przewodu pokarmowego i rolą alergii w autyzmie, wzywając
uczonych do bardziej dogłębnego zajmowania się tym zagadnieniem (25).
Hipotezy, łączące autyzm z możliwą nietolerancją pokarmową datują się na lata siedemdziesiąte,
kiedy to neurolog dziecięcy Mary Coleman zaobserwowała u pacjentów z autyzmem zaburzenia
trawienia pod postacią stolców tłuszczowych oraz towarzyszące im zmniejszenie wydzielania
wapnia z moczem. Wysnuła na tej podstawie hipotezę, że zaburzenia autystyczne mogą być
związane z nietolerancją glutenu i chorobą trzewną, podobnie jak niektóre formy schizofrenii.
Przeprowadzone później przez Gilberta i Coleman badania nie potwierdziły występowania celiakii
u osób z autyzmem. Coleman jednak w swoich publikacjach podkreślała występowanie klinicznych
objawów nietolerancji pokarmowej u pacjentów autystycznych, sugerując możliwe związki
etiologiczne (26).
Powstały nowe teorie związku zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz alergii i nietolerancji
pokarmowych z autyzmem, tłumaczące możliwości oddziaływań antygenów pochodzenia
pokarmowego, zwłaszcza białek, glutenu i mleka na mózg pacjentów autystycznych.
Teoria te podzieliły się na 3 grupy, wzajemnie ze sobą powiązane:
1. teorie oddziaływania opioidów pokarmowych na mózg;
2. teorie związku zmian zapalno-zakaźnych w przewodzie pokarmowym dzieci z autyzmem;
3. teorie alergicznego podłoża autyzmu.
Wspólne dla powyższych teorii jest przekonanie, że błona śluzowa jelit u osób dotkniętych
autyzmem jest nadmiernie przepuszczalna na skutek stanów zapalnych oraz że odpowiedź układu
odpornościowego u pacjentów autystycznych na bodźce takie jak białka pożywienia lub toksyny
wirusowe i bakteryjne jest nieprawidłowa. Postulowane są różnorakie interwencje dietetyczne,
mające na celu przywrócenie bariery jelitowej lub eliminację toksycznego oddziaływania
pokarmów na mózg, przy czym do najczęściej proponowanych należy dieta bezglutenowa i
bezmleczna.
1.3.1. Teorie opioidów pochodzenia pokarmowego w etiologii autyzmu
Teorie opioidalne zakładają, że stan zapalny jelit oraz zaburzenia trawienia sprzyjają powstawaniu
w przewodzie pokarmowym i przedostawaniu się do krwi nieprawidłowych białek, pochodnych
kazeiny (kazomorfiny) oraz glutenu (gliadomorfiny), które bezpośrednio oddziałują na Ośrodkowy
Układ Nerwowy, wywołując objawy autystyczne. Zapoczątkowane zostały przez Pankseppa (27),
który zaobserwował, iż zmiany zachowania u myszy poddanych działaniu opioidów przypominają
zaburzenia społeczne w autyzmie, następnie uległy rozwinięciu przez Reichelta (28), który w
badaniach przeprowadzonych w Norwegii (29) stwierdził nasilone występowanie peptydów
opioidalnych pochodnych glutenu i mleka w moczu pacjentów z autyzmem (30) oraz przez badaczy
brytyjskich związanych z Uniwersytetem w Sunderland, Shattocka i Whiteley’a (31), którzy
postulują niedobór enzymu dipeptylopeptydazy 4 u osób autystycznych, co powodować ma
zaburzenia trawienia glutenu i kazeiny, z następującym zwiększeniem absorpcji gliado- i
kazomorfin w przewodzie pokarmowym (32).
Opioidy pochodne z mleka uważane są za bezpośrednie stymulatory wydzielania histaminy u ludzi,
mogą więc mieć wpływ na rozwój alergii (33). Obecnie trwają badania nad tym zagadnieniem.
W Polsce badania nad związkami opioidalnymi w pożywieniu i ich wpływem na alergie i autyzm
prowadzi na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie profesor Kostyra wraz z zespołem
(34).
1.3.2. Teorie alergiczno-immunologiczne w etiopatogenezie autyzmu
Teorie alergiczne/immunologiczne zakładają, że pokarmy powodują nadmierną aktywację układu
immunologicznego z następującym oddziaływaniem na mózg mediatorów reakcji zapalnej, bądź
autoprzeciwciał lub kompleksów immunologicznych.
Zyskały one tak duży wpływ społeczny w środowiskach rodziców, że doprowadziły do powstania w
Wielkiej Brytanii grupy samopomocy o nazwie Allergy Induced Autism. Jej członkowie stosują
ostre diety eliminacyjne, wykluczając z pożywienia dzieci mleko, gluten, soję, cukier, także
wszelką żywność modyfikowaną genetycznie lub zawierającą barwniki spożywcze, konserwanty i
inne dodatki. W tym samym czasie nowoczesne konsensusy alergologiczne odchodzą od
restrykcyjnego unikania potencjalnych alergenów, gdyż według wiarygodnych danych nie przynosi
to realnych korzyści. Z naukowego punktu widzenia skuteczne jest natomiast unikanie konkretnych
alergenów mleka, soi, pyłku czy roztoczy podobnie jak haptenów zawartych w konserwantach czy
barwnikach ale jedynie w przypadku ewidentnego wykazania i potwierdzenia klinicznie takiej
alergii u konkretnego pacjenta (35).
W 1995 r. Lucarelli podjął próbę zweryfikowania zasadności prowadzenia diety bezmlecznej u
dzieci z autyzmem poprzez pogłębione badania alergologiczne w grupie 36 pacjentów z autyzmem i
20 pacjentów z grupy porównawczej. Pacjentom wykonano testy skórne, oraz zbadano poziom IgE
całkowitego, a także zbadano poziomy IgE, IgA, IgG, IgM specyficznych dla mleka krowiego i jaja
kurzego, uwzględniając antygeny takie jak kazeina, laktoalbumina, B-laktoglobulina i albumina
białka jajka kurzego. Testy skórne były pozytywne dla 36% dzieci z grupy autystycznej i zaledwie
dla 5% w grupie porównawczej. Testy skórne i sIgE były najczęściej pozytywne dla kazeiny,
laktoalbuminy, B-laktoglobuliny, białka jaja, ryżu oraz soi (36).
Inspiracją dla Lucarellego były prowadzone przez Reichelta badania nad białkami opioidalnymi
pochodnymi mleka i gliadyny u pacjentów z autyzmem i teorie dotyczące związków nietolerancji
glutenu i schizofrenii (37).
Lucarelli wykazał znacząco wyższe poziomy specyficznych IgA, IgG i IgM dla wspomnianych
antygenów w grupie autystycznej wobec grupy porównawczej.
Tylko niewielki procent badanych (33%) miał podwyższone przeciwciała IgE całkowite oraz sIgE,
jednakże specyficzne przeciwciała IgA, IgG i IgM dla kazeiny były znacząco wyższe u dzieci z
autyzmem wobec grupy porównawczej. Pacjenci poddani zostali 8-mio tygodniowej diecie
eliminacyjnej, która spowodowała poprawę niektórych symptomów behawioralnych, mierzonych za
pomocą Autistic Behavior Ratings Scale. Wprowadzenie ponowne mleka do diety powodowało
pogorszenie zachowania.
Podwyższenie miana przeciwciał IgA przeciwko antygenom występujących w pożywieniu w grupie
pacjentów autystycznych zostało zinterpretowane, jako odpowiedź błony śluzowej jelita na
nieprawidłowy pasaż makromolekuł w wyniku zaburzeń procesu trawienia, natomiast podwyższone
poziomy IgG i IgM wytłumaczone zostały nadmierną stymulację układu odpornościowego na
skutek zwiększonej liczby antygenów przenikających do krwi, podobnie jak w chorobie Crohna czy
celiakii (36).
W tym samym roku Menchetti badając 43-cio osobową grupę dzieci z autyzmem oraz taką samą co
do liczebności, płci i wieku grupę kontrolną dzieci z opóźnieniem rozwojowym, oceniała testy
skórne, poziom immunoglobiny E całkowity (tIgE), oraz specyficzne (sIgE) dla mleka, ryby, jaja
kurzego, pszenicy, orzeszków ziemnych i pomidorów oraz eozynofilię krwi obwodowej u tych
pacjentów. Choć badanie to nie wykazało różnic statystycznych w wartościach IgE całkowitego i
specyficznych IgE przeciwko pokarmom w badanych grupach, to eozynofilia obwodowa była
znacząco wyższa wśród pacjentów z autyzmem wobec grupy porównawczej. Zbliżone w obu
grupach poziomy IgE sugerować mogły, iż eozynofilia jest skutkiem innych czynników niż atopia.
Badacze wysnuli zatem wniosek, że mimo iż dzieci z autyzmem nie mają zwiększonej tendencji do
rozwoju atopii, to jednak mogą mieć tendencję do pewnych anomalii immunologicznych
powodujących wzrost odpowiedzi eozynofilów oraz bazofilów na reakcje zachodzące z udziałem
IgE lub iż eozynofilia obwodowa może być u tych pacjentów skutkiem utajonej infekcji
pasożytniczej (38).
Na możliwy udział alergii w autyzmie wskazywały także wyniki szeroko zakrojonych
populacyjnych badań ankietowych. W przeprowadzonym w 2006 roku w Stanach zjednoczonych
National Survey of Children’s Health (Narodowym Badaniu Zdrowia Dzieci) rodzice dzieci
autystycznych (n=483) podawali więcej objawów alergii (także lęku i depresji) niż rodzice dzieci
zdrowych z grupy porównawczej (n=84,789), przy czym najczęstsze były skargi na alergie
pokarmowe. Badacze dystansowali się jednak do uzyskanych wyników, komentując iż należy
odnotować fakt, że rodzice często mylą nietolerancje lub nadwrażliwość na pokarmy z alergią
pokarmową (39).
W 2008 roku Bakkaloglu przeprowadził badania w grupie 30 dzieci z autyzmem w wieku od 2–4
lat, biorąc pod uwagę historię atopii, poziomy przeciwciał IgG, IgA, IgM, IgE w surowicy oraz
testy skórne z 12 najczęstszymi antygenami: pszenicą, mieszanką zbóż, jajem kurzym, mlekiem
krowim, pleśniami Alternaria alternata i Cladosporium herbarum, roztoczem kurzu domowego
(Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae), mieszanką pyłków traw, sierścią
kota i pleśni Aspergillus sp. Grupa porównawcza w badaniu Bakkaloglu rekrutowała się z dzieci z
zaburzeniami neurologicznymi innymi niż autyzm, dobranych pod względem płci i wieku do grupy
badanej. Rezultaty wykazały, że rodzinna historia chorób atopowych była częstsza w grupie badanej
(30%) niż w grupie porównawczej (2,5 %). W grupie dzieci z autyzmem żaden z pacjentów nie
miał objawów alergii wziewnej, wobec 28% pacjentów z grupy porównawczej, u których alergia
wziewna występowała. 20% autystyków wobec 17% dzieci z grupy porównawczej miało historię
medyczną sugerującą inną chorobę alergiczną. Częstość dodatnich odpowiedzi na przynajmniej
jeden z testów skórnych była taka sama w grupie autystycznej, jak w grupie porównawczej i
wynosiła 47,8%. Poziomy IgA, IgG i IgM w surowicy były w granicach normy, natomiast IgE
całkowite były podwyższone u 13,3 % pacjentów. Obserwacja w kierunku atopii u dzieci
autystycznych była negatywna mimo dodatniego wywiadu rodzinnego. Ta niezgodność pomiędzy
dziedziczną predyspozycją, a rzeczywistą manifestacją objawów została przez Bakkaloglu uznana
za wyraz zaburzeń immunologicznych lub wynik czynników środowiskowych (40).
Sacco i wsp. prowadząc we Włoszech badania ankietowe nad endofenotypem autyzmu wykryli
silne związki pomiędzy autyzmem i historią medyczną alergii (n=245), mimo braku istotnych
różnic w nasileniu atopii u autystyków wobec grupy porównawczej (41).
Negatywne obserwacje w kierunku atopii u pacjentów z autyzmem skłoniły innych badaczy
do poszukiwań wytłumaczenia zachodzących w tej grupie zjawisk immunologicznych w
mechanizmach innych niż alergia typu pierwszego. Rozważania na temat nieatopowych
mechanizmów alergicznych u pacjentów z autyzmem podjął Theoharides, który uważa że oczywista
obecność IgE-niezależnych symptomów alergii u osób z chorobami ze spektrum autyzmu wskazuje
na stymulację komórek tucznych przez niealergiczne czynniki spustowe, które mogą powodować
selektywne uwalnianie mediatorów zapalnych i alergicznych bez degranulacji mastocytów (42).
Osoby z predyspozycją genetyczną oraz nadwrażliwością komórek tucznych mogą stanowić
unikalny podtyp pacjentów, u których prawdopodobieństwo reakcji na czynniki środowiskowe i
stresory jest większe niż u innych, prowadząc do nasilenia objawów ASD. Theoharides uważa, iż
dostawcy usług medycznych powinni zwracać czujną uwagę na „symptomy podobne do alergii”,
gdyż mogą one stanowić duże wyzwanie diagnostyczne z uwagi na swą atypową prezentację,
dodatkowo jeszcze rozpoznanie utrudniają trudności komunikacyjne u osób z ASD (43).
Warte odnotowania są, uzyskane w niektórych grupach badawczych, wyniki wskazujące na znaczną
alergizację u pacjentów autystycznych. Na przykład Mostafa, badając 50 dzieci z postaciami
autyzmu od ciężkiego do umiarkowanego, wykazał aż u 52% różnego rodzaju objawy alergii
(astma oddechowa, atopowe zapalenie skóry, alergiczne zapalenie spojówek) w porównaniu do
zaledwie 10% w grupie porównawczej. Ponadto występowała znacząca statystycznie korelacja
pomiędzy nasileniem objawów autyzmu i alergii (44). Następnie rozważał możliwą relację
pomiędzy objawami alergii, a podniesionym poziomem specyficznych autoprzeciwciał przeciwko
tkance mózgowej, mianowicie przeciwciał przeciwko białku podstawnemu mieliny (anti-Myelin
Basic Protein: anti-MBP) oraz przeciwciał przeciwko glikoproteinom związanym z mieliną (antimyelin-associated glycoprotein: anti-MAG). Przeciwciała te były oceniane metodą ELISA u 42
dzieci z autyzmem i 42 zdrowych dzieci z grupy porównawczej, dobranej pod względem wieku i
płci. W grupie z autyzmem 47,6% dzieci miało objawy alergii, takie jak astma, atopowe zapalenie
skóry lub katar sienny. Przeciwciała anti-MBP podwyższone były u 57,1% autystyków, a
przeciwciała anti-MAG u 66,7%. Aż 78,5% pacjentów autystycznych miało podwyższone poziomy
obydwu tych przeciwciał w surowicy. Pacjenci z autyzmem i alergią mieli znacząco wyższe
poziomy anti-MBP and anti-MAG niż pacjenci autystyczni bez alergii (p<0,001 wobec p=0,001).
Na podstawie tych rezultatów badacze wyciągnęli wniosek, iż u niektórych pacjentów
autystycznych alergia może być czynnikiem sprzyjającym tworzeniu przeciwciał przeciwko tkance
mózgowej (45).
Duży wkład w badania nad związkami alergii, nietolerancji pokarmowej oraz nieprawidłowej
odpowiedzi immunologicznej z autyzmem włożyła Harumi Jyonouchi. Jej prace dedykowane są
przede wszystkim badaniom nad nieprawidłowościami wrodzonego układu odpornościowego u
pacjentów autystycznych i związanymi z nimi niepożądanymi reakcjami na łagodne czynniki
środowiskowe, takie jak infekcje, szczepienia i białka pożywienia. Te nieprawidłowe reakcje mogą
być czynnikami wyzwalającymi regres lub mogą nasilać zachowania autystyczne. Interwencja
dietetyczna może prowadzić do złagodzenia tych objawów (46).
W badaniach przeprowadzanych przez Jyonouchi w latach 2001-2012 (47) procent pacjentów z
atopią wśród autystyków nie odbiegał od przeciętnej w ogólnej populacji (48). Zdaniem
Jyonouchi reakcje alergiczne na białka pożywienia zachodzące za pośrednictwem IgE stanowią
jedynie 2-3% reakcji immunologicznych na pokarmy, a główną rolę w niealergicznej
nadwrażliwości na pokarmy odgrywają reakcje komórkowe, przy czym najczęściej reakcje te
skierowane są przeciwko białkom mleka krowiego, soi i pszenicy. Reakcje zapalne w przewodzie
pokarmowym oraz kliniczne objawy niealergicznej nadwrażliwości na pokarmy związane mogą być
z nadprodukcją Czynnika Martwicy Nowotworów α (Tumor Necrosis Factor α: TNF α).
Jyonouchi sugeruje, że innego typu reakcje nietolerancji sa częste, na co w literaturze brak
bezspornych dowodów (49),Według innych autorów reakcje typu komórkowego dotyczą (poza
niemowlętami) głównie haptenów zwartych w pokarmach, np. niklu, chromu, konserwantów,
rzadziej białek zwierzęcych lub roślinnych (50).
W dalszych próbach Jyonouchi wykazała, iż w badaniach reakcji komórkowej na białka mleka
krowiego podwyższoną odpowiedź immunologiczną wykazywało ponad 70% badanych z
autyzmem. Odpowiedź ta charakteryzowała się podwyższoną produkcją TNF-a, IL-12, lub obu tych
cytokin po ekspozycji hodowli jednojądrowych komórek krwi obwodowej na białka mleka
krowiego, beta-laktoglobulinę lub obydwa te komponenty. Odpowiedź ta była znacznie słabiej
wyrażona w przypadku gliadyny i prawie wcale w przypadku białka soi. We wspomnianym tu
badaniu 75 na 109 dzieci z ASD miało dodatni wywiad w kierunku chorób żołądkowo-jelitowych,
przy czym za kryteria dodatnie przyjęto biegunkę lub zaparcia. Produkcja cytokin przez
jednojądrzaste komórki krwi obwodowej była taka sama u dzieci z biegunką, jak z zaparciami oraz
u dzieci wolnych od objawów żołądkowo jelitowych w przypadku protein pochodzących z mleka
(zwłaszcza alfa- i beta-laktoglobuliny), jednak w przypadku gliadyny była wyższa w grupie
pacjentów z zaparciami.
W grupie pacjentów autystycznych prezentujących objawy żołądkowo-jelitowe jedynie u 35 z 75
badanych występowały reakcje komórkowe na pokarmy. Z pozostałych 20 pacjentów 2 miało
alergię pokarmową w klasie IgE, natomiast u pozostałych objawy nie wydawały się być związane z
reakcją na oceniane w tym badaniu białka pokarmowe (51).
W swoich dalszych badaniach grupa badawcza Jyonouchi zaobserwowała, że symptomy autyzmu
mogą pogarszać się w czasie infekcji sezonowych. Wyodrębniono podgrupę pacjentów
autystycznych, którzy charakteryzują się zwiększoną zapadalnością na infekcje sezonowe oraz
utratą wcześniej nabytych umiejętności poznawczych lub pogorszeniem objawów behawioralnych
w następstwie infekcji. Zwiększone nasilenie występowania infekcji u dzieci z autyzmem, podobnie
jak w badaniach Jyonouchi, wykazały Niehus i Lord, które, dokonawszy przeglądu dokumentacji
medycznej 75 dzieci autystycznych w wieku od 0-2 lat wobec 24 dzieci z grupy porównawczej,
stwierdziły znacząco częste występowanie infekcji ucha środkowego i związane z tym częstsze
podawanie antybiotyków niż w grupie rozwijającej się prawidłowo (52). Badacze często podnoszą
związki chorób infekcyjnych i alergii u dzieci, zwłaszcza nawrotowych zapaleń dróg oddechowych,
które mogą pojawiać się jako wynik mikrouszkodzeń nabłonka dróg oddechowych pod wpływem
towarzyszących alergii przewlekłych stanów zapalnych (53), jednak jest to tylko jeden z
mechanizmów towarzyszących zaburzeniom odporności u dzieci.
W pogłębionych badaniach immunologicznych stwierdzono kilka nieprawidłowości,
charakterystycznych dla tej grupy pacjentów. Były nimi obniżone poziomy interleukiny 6 IL-6 z
Toll-Receptor 2/6 (TLR2/6) obniżona produkcja IL-1β z TLR7/8, i podwyższona produkcja IL-23
z TLR4, niż u pacjentów z grupy porównawczej, którymi były dzieci z nieatopową nietolerancją
pokarmową. Cytokiny, których produkcja była zmieniona w grupie badanych z ASD są
kluczowymi regulatorami sieci neuro-immunologicznej – stąd badacze wysnuli wniosek, że dzieci z
ASD mogą mieć obniżoną zdolność do kontrolowania początkowych stadiów infekcji, co może
prowadzić do uszkodzenia sygnalizacji do mózgu. Stwierdzono także zmienioną odpowiedź TH17,
subpopulacji limfocytów T-pomocniczych. Kliniczne cechy pacjentów z ASD zatem nie były
związane z atopią, lecz mogły być związane ze zmienioną odpowiedzią TLR4 na stymulację przez
cytokiny prozapalne, związane z odpornością wrodzoną. Mechanizmy odporności wrodzonej
stanowią pierwszą linię obrony immunologicznej, niezależnej od antygenów. System receptorów, w
tym TLRs, rozpoznaje produkty uboczne mikrobów i rozróżnia je od tych, które powstają w wyniku
uszkodzenia komórek. Odpowiedź stymulowana przez receptory TLR prowadzi do produkcji
różnych rozpuszczalnych mediatorów, które mogą sygnalizować do mózgu. Takie zdarzenia
sygnalizacyjne pomagają układowi nerwowemu przywrócić autonomiczną homeostazę i wywołują
hamujące sygnały regulacyjne, które mają na celu zapobieganie nadmiernej odpowiedzi
immunologicznej, stąd zmieniona odpowiedź TLR (zwłaszcza tych, których zadaniem jest
wykrywanie produktów ubocznych wirusów) mogłaby mieć wpływ na objawy autyzmu (54).
Jyonouchi dalej stwierdza, że poza symptomami behawioralnymi u wielu (choć nie u wszystkich)
pacjentów z autyzmem mogą występować pewne choroby współistniejące, takie jak np. zaburzenia
żołądkowo-jelitowe. Te choroby współistniejące mogą pogłębiać zaburzenia zachowania.
Obserwowane przez rodziców i opiekunów poprawy kliniczne po zastosowaniu diety nasuwają
podejrzenie, że alergia pokarmowa może być częściej spotykana w grupie pacjentów z autyzmem
niż populacji ogólnej, niemniej jednak badania prowadzone przez nią, w tym pomiary
specyficznych IgE oraz testy skórne wskazują na znikome prawdopodobieństwo związku atopii z
objawami żołądkowo-jelitowymi spotykanymi u pacjentów autystycznych, choć wskazują na rolę
IgE niezależnej alergii pokarmowej. Jyonouchi podkreśla jednak, że wydaje się ona rzadsza u dzieci
powyżej 6 roku życia, prawdopodobnie na skutek dojrzewania układu odpornościowego
związanego z jelitami i rozwoju tolerancji oralnej (55) Spostrzeżenia Jyonouchi pozostają zatem w
sprzeczności z omówionymi wcześniej wynikami Lucarellego i Mostafy, którzy dostrzegali w
autyzmie mechanizmy atopowe. Wnioski przez nią wyciągnięte są częściowo spójne z poglądami
Theoharidesa, który uważa iż mimo braku nasilenia atopii, autyzm jest skutkiem stanów zapalnych
mózgu, na skutek nasilonych procesów immunologicznych podobnych do alergii (56).
Na uwagę zasługuje też fakt, że mimo iż choroby alergiczne wydają się występować u pacjentów
autystycznych z częstością równą pozostałej populacji, to są jednak one rzadziej diagnozowane
(39). Spowodowane jest to najprawdopodobniej trudnościami komunikacyjnymi związanymi z
brakiem ekspresyjnego języka, zachowaniami niepożądanymi oraz utrudnioną komunikacją, która
często sprawia, że rutynowe czynności diagnostyczne u tych pacjentów stać się mogą prawdziwym
wyzwaniem.
Zdaniem Jyonouchi, diagnostyka alergologiczna wydaje być koniecznym elementem oceny
pacjenta z autyzmem, gdyż choroby IgE zależne, takie jak astma, alergie pokarmowe, katar sienny,
mogą nasilać symptomy psychiczne takie, jak nadaktywność czy nadpobudliwość nerwowa.
Dyskomfort związany z chorobami alergicznymi może nasilać symptomy behawioralne u dzieci z
autyzmem ((57). Wykazane są wszak związki alergii na pyłki i obniżonej zdolności do koncentracji
i nauki w sezonie pylenia, niezależnie od przyjmowania środków antyhistaminowych u uczniów z
atopią bez objawów autyzmu (58). Badania wykazują u dzieci z atopią większe nasilenie Zespołu
Nadpobudliwości Ruchowej (Attention Deficit Hyperactivity Disorder- ADHD) który należy do
spektrum autyzmu (59).
Kilka lat wcześniej hipotezę nasilenia objawów autyzmu po ekspozycji alergenowej postawił
Boris, który badając 29 dzieci autystycznych przy użyciu kwestionariusza Skali Oceny Zachowań
Nieprawidłowych (Aberrant Behavior Rating Scale) stwierdził, iż u 52% (15 z 29) badanych
pacjentów autystycznych oraz 10 z 18 (56%) pacjentów z ADHD występowało pogorszenie
zachowania w sezonie pylenia przy braku korelacji z wynikami IgE, punktowych testów skórnych
oraz testów RAST (60).
Sprzeczne z wynikami Jyonouchi rezultaty badań cytokin w autyzmie uzyskał Napolioni, który
badał profil cytokin w grupie 25 par dzieci autystycznych i ich typowo rozwijającego się
rodzeństwa. Napolioni wziął pod uwagę fenotypową heterogenność ASD, więc podzielił pacjentów
na następujące grupy: niewerbalnych, ze współistniejącymi dolegliwościami żołądkowojelitowymi, z autyzmem z regresu, z historią alergii. Profile cytokin nie różniły znacząco u dzieci z
ASD wobec ich neurotypowego rodzeństwa (61).
Rozważania związków autyzmu z alergią przyczyniły się do powstania nowej hipotezy, w której
autyzm jest rodzajem alergii mózgu.
Wspomniany wcześniej Theoharides opublikował w 2013 artykuł pod tytułem „Czy autyzm jest
alergią mózgu”. Na podstawie przeglądu badawczych artykułów naukowych opisujących związki
autyzmu z alergią, opublikowanych w Pubmed od 1995 roku oraz wyników własnych badań,
Theoharides rozwinął wcześniejszą hipotezę, iż dzieci z autyzmem mają rozregulowane
mechanizmy dotyczące komórek tucznych. Komórki tuczne znajdują się w podwzgórzu, gdzie
uczestniczą w regulacji zachowania i języka. W stanach stresu w podwzgórzu wydziela się CRH,
który wraz z neurotensyną stymuluje komórki tuczne mózgu, co może powodować nasilenie
procesów alergicznych w mózgu oraz neurotoksyczność. W teorii Theoharidesa jednym z
czynników odgrywających rolę w patologii autyzmu jest neurotensyna, dla której wydzielania
bodźcem jest niestrawiony pokarm. Neurotensyna występuje w tkance nerwowej: w różnych
częściach mózgu, w przysadce mózgowej, w rdzeniu kręgowym. W przewodzie pokarmowym
wytwarzana jest w tzw. komórkach N występujących pojedynczo w błonie śluzowej całego jelita,
ale głównie w jelicie krętym (około 80%)(62). Stężenia neurotensyny we krwi są niskie u osób
zdrowych. Cechuje ją wyjątkowa wrażliwość na działanie enzymów proteolitycznych. Przypuszcza
się, że neurotensyna wywiera głównie działanie parakrynne i neurokrynne, powodując przede
wszystkim zwalnianie pasażu jelitowego. U dzieci z autyzmem wykazano podwyższone poziomy
neurotensyny w surowicy (62).
Mutacje genetyczne związane z większym ryzykiem autyzmu były łączone z redukcją fosfatazy i
homologów tensyny, które hamują kinazę MTOR (Mammalian Target of Rapamycin Kinaze)– te
same mutacje prowadzą do nadmiernej aktywacji i proliferacji komórek tucznych. Na tej podstawie
Theoharides wysnuł wniosek, iż kortykoliberyna, neurotensyna i toksyny środowiskowe mogą
oddziaływać spustowo na już aktywowany MTOR, prowadząc do nadmiernej stymulacji
mastocytów w mózgu w rejonach odpowiedzialnych za symptomy ASD.
Dalsze poszukiwania możliwego związku chorób alergicznych z autyzmem przyczyniają się do
zmiany postrzegania zarówno samej choroby, jak i możliwych oddziaływań leczniczych (63). W
literaturze, dotyczącej możliwych związków alergii i autyzmu, brak opracowań jednoznacznie
krytycznych i odrzucających takie związki. Nawet badacze, których wyniki przeczą nadmiernemu
nasileniu alergii w autyzmie (np. Bakkaloglu (40)), dopatrują się „alergii ukrytej”. Z drugiej strony
jednak, dotychczas przeprowadzone badania nie dają odpowiedzi potwierdzającej iż alergia w
grupie dzieci autystycznych jest częstsza niż w populacji.
W Polsce Uniwersytet Medyczny w Białymstoku zbiera szeroko pojęte dane immunologiczne u
pacjentów z autyzmem, w tym dane dotyczące alergii (64).
1.3.3. Teorie związku zmian zapalno-zakaźnych w przewodzie pokarmowym dzieci z
autyzmem
Teoria zapalna i związanych z zapaleniem nietolerancji pokarmowych rozwijała się równolegle do
teorii alergicznej.
Szeroko rozumiane nietolerancje pokarmowe mogą być związane nie tylko z mechanizmem
alergicznym, ale także z oddziaływaniem pokarmów na rozwój flory bakteryjnej w jelitach oraz ze
zmienioną wskutek przewlekłych stanów zapalnych przepuszczalnością śluzówki jelit i następującą
nadmierną immunizacją na typowe białka występujące w pokarmach (65).
Równolegle z nurtem poszukującym wytłumaczenia objawów związanych z przewodem
pokarmowym w autyzmie przez mechanizmy nietolerancji i alergii, rozwinęły się teorie
poszukujące związku autyzmu z zakażeniem i zapaleniem jelit, przy czym nietolerancje pokarmowe
rozumiane są tu jako reakcje na żywność pogarszające stan dysbiozy (rozrostu bakteryjnego w
jelitach) lub/i nasilające stan zapalny. Możliwe przyczyny nasilonej dysbiozy upatrywane są tu w
osłabieniu układu immunologicznego lub przypisywane zaburzeniom funkcji trawiennych pod
postacią zaburzeń wydzielania enzymów, takich jak disacharydazy, a proponowane interwencje
dietetyczne koncentrują się na eliminacji produktów dietetycznych nasilających fermentację w
jelitach lub bezpośrednio wpływających na stan zapalny.
W latach 90 Horvath badał 36 pacjentów z autyzmem, u których wcześniej stwierdzono
dolegliwości takie jak ból brzucha, biegunkę i wzdęcia. Gastroskopia wykazała stopień I lub II
refluksowego zapalenia przełyku u 25 (69.4%) badanych, podczas gdy 42% dzieci miało przewlekłe
zapalenie żołądka, a 67% przewlekłe zapalenie dwunastnicy. Ilość komórek Panetha w kryptach
dwunastniczych była znacząco podwyższona u autystyków wobec grupy porównawczej
nieautystycznej. U 21 dzieci (58,3%) wykazano znaczące obniżenie aktywności enzymów
trawiących cukry, mimo że funkcja trzustki była prawidłowa. (66) (67).
Opisywane u dzieci z autyzmem zaburzenia enzymatyczne dotyczyły enzymów rąbka
szczoteczkowego enterocytów. Najczęściej były to zmniejszenia aktywości disacharydaz (58%
badanych) Obniżenie aktywności enzymów prowadzi do niealergicznego typu nietolerancji
pokarmowej pod postacią zaburzeń trawienia i nasilenia procesów fermentacji w przewodzie
pokarmowym, wzdęć, bólu brzucha i nadmiernego wytwarzania gazów trawiennych, a także do
nasilania zmian zapalnych wskutek drażnienia śluzówki.
Wykryte u pacjentów autystycznych stany zapalne jelita postawiły pytanie o możliwą zwiększoną
przepuszczalność błony śluzowej jelit, co mogłoby przyczynić się do potwierdzenia lub
wykluczenia teorii opioidalnej. D’Eufemia w 1996 wykonał test przepuszczalności jelit z użyciem
laktulozy i mannitolu u 21 dzieci autystycznych, u których w badaniach laboratoryjnych ani w
objawach klinicznych nie stwierdzono chorób jelit. Wyniki porównano z 40 dziećmi z grupy
porównawczej. Podwyższona przepuszczalność jelit została wykazana u 9 z 21 (43%) pacjentów
autystycznych i u żadnego z grupy porównawczej. Absorbcja mannitolu u tych 9 pacjentów była
podobna, jak w grupie porównawczej, natomiast absorpcja laktulozy była znacząco wyższa (1.64%
± 1.43 vs 0.38%±0.14; p<0,001), co zdaniem badaczy mogło dowodzić słuszności teorii opioidalnej
i dało przyczynek do dalszych badań możliwych zmian zapalnych w przewodzie pokarmowym u
osób dotkniętych autyzmem (68).
W 2002 roku Torrente wykazał limfocytarne zapalenie jelita grubego przebiegające z
uszkodzeniem nabłonka u dzieci z autyzmem regresyjnym. Torrente porównał biopsje jelitowe u 25
dzieci z autyzmem regresyjnym do 11 z chorobą trzewną, 5 z porażeniem mózgowym dziecięcym i
18 zdrowych dzieci. Ocena immunohistochemiczna zmian w jelicie grubym wykazała u autystyków
nacieki limfocytarne i nieprawidłowości w zakresie nabłonka, których nie stwierdzono u
pozostałych grup. Najbardziej uderzającym odkryciem, występującym tylko w grupie autystycznej,
były depozyty immunoglobulin G (zwłaszcza IgG1 i IgG4) w błonie podstawno-bocznej
enterocytów oraz w podnabłonkowej błonie podstawnej. Na tej podstawie Torrente wysnuł wniosek,
że u pacjentów z autyzmem występuje nowa forma enteropatii, w której zwiększenie ilości
limfocytów śluzówkowych i nasilona proliferacja komórek krypt współistnieje z nabłonkowymi
depozytami IgG. Rezultaty uzyskane przez Torrente podobne były do opisanych przez Horvatha
(69).
Wyniki powyższe zostały wsparte przez badania Ashwooda, który wykonując biopsje wykazał w
jelitach dzieci z autyzmem regresyjnym zmiany zapalne pod postacią limfocytarnego zapalenia jelit
z cechami autoimmunizacji (70). Badaniu zostało poddanych 52 dzieci z autyzmem, grupę
kontrolną stanowiło 79 dzieci neurotypowych (nieautystycznych) z których u 25 histologia była
ujemna (histologicznie normalnych), a u 54 histologia wykazywała zmiany zapalne. Pobrany z
dwunastnicy, kątnicy oraz okrężnicy materiał z nacieków zapalnych uzyskany podczas biopsji
został następnie zbadany przy użyciu wielobarwnej cytometrii przepływowej. Badania wykazały że
w materiale ze wszystkich zmian limfocyty CD3+, CD3+CD8+ IEL oraz CD3+ LPL były znacząco
podwyższone w grupie dzieci z autyzmem w porównaniu z neurotypowymi dziećmi bez stanu
zapalnego w jelicie, (p<0,01), osiągając poziomy takie jak w nieautystycznej grupie porównawczej
z zapaleniem jelit. W dodatku dwie populacje – CD3+CD4+ IEL oraz LP CD19+ B – były
znacząco podwyższone u dzieci z autyzmem w porównaniu zarówno do zdrowej grupy
porównawczej, jak i do grupy z zapaleniem jelit. W badaniu histologicznym w grupie autystycznej
wykryto eozynofilowe nacieki zapalne, które zmniejszały się pod wpływem diety bezglutenowej i
bezmlecznej, podobnie jak ilość wydzielanych do światła jelita cytokin prozapalnych. Dieta jednak
nie miała wpływu na populacje limfocytów.
W 2002 roku Black w Wielkiej Brytanii w kliniczno-kontrolnym badaniu zagnieżdżonym dokonała
retrospektywnego przeglądu dokumentacji medycznej lekarzy rodzinnych w celu sprawdzenia, czy
pacjentom z autyzmem udzielano świadczeń z tytułu dolegliwości żołądkowo-jelitowych częściej
niż pacjentom nieautystycznym. Badanie dotyczyło okresu sprzed postawienia diagnozy autyzmu
w grupie badanej i wykazało, iż historię zaburzeń przewodu pokarmowego przed datą diagnozy
miało 9 z 96 (9%) dzieci z diagnozą autyzmu i 41 z 449 (9%) dzieci bez autyzmu, prowadząc do
wniosku że nasilenie tych zaburzeń w grupie z autyzmem jest takie samo jak u nieautystycznych
równolatków (71).
Odmienne wyniki uzyskała w Kalifornii Wang w dużym badaniu opartym o rejestr Autism Genetic
Resource Exchange (72). Jej grupa badawcza zbierała wywiady retrospektywne w rodzinach,
których więcej niż jeden członek dotknięty był ASD. Porównywano wywiad dotyczący przewodu
pokarmowego u 589 pacjentów z idiopatyczną, rodzinną chorobą ze spektrum autyzmu ze 163
niedotkniętymi autyzmem osobami rekrutującymi się z rodzeństwa badanych. Rodzice badanych
podawali znacząco więcej problemów żołądkowo-jelitowych u dzieci z autyzmem wobec ich
nieautystycznego rodzeństwa. Do najczęściej spotykanych zaburzeń w grupie autystycznej należały
zaparcia (20% badanych) i chroniczne biegunki (19% badanych). Większe nasilenie problemów
żołądkowo-jelitowych korelowało dodatnio ze stopniem nasilenia objawów autyzmu.
Teorie łączące autyzm z jelitami zostały poważnie skrytykowane przez innych badaczy i długo były
odrzucane przez naukę (73). W dużej mierze przyczynił się do tego opublikowany w 1998 przez
Wakefielda artykuł, w której twierdził że istnieje odrębna jednostka chorobowa „autystyczne
zapalenie jelit” nie spotykana w innych chorobach i że jest ona rezultatem szczepienia MMR (odra,
świnka, różyczka) (74). Według Flatherty’ego
Wakefield wykonując ileokolonoskopie
udokumentował zmiany zapalne w jelitach 148 dzieci ze zdiagnozowanym autyzmem i porównał te
zmiany z grupą kontrolną 30 dzieci neurotypowych. W jego badaniu dzieci autystyczne
wykazywały wyższą częstość hiperplazji grudek limfatycznych w końcowym odcinku kątnicy i w
okrężnicy. W niektórych przypadkach utrata mowy i rozumienia języka, a także zachowania
autoagresywne związane były z wystąpieniem objawów żołądkowo-jelitowych oraz
samoograniczania diety. Ponadto, Wakefield deklarował, że w naciekach zapalnych wykrył białka
identyczne z białkiem wirusa odry.
Praca ukazała się w znaczącym piśmie „Lancet” w i wywołała prawdziwą burzę w środowisku
medycznym, tym bardziej, że po jej publikacji rodzice, bojąc się powikłań masowo przestali
szczepić swoje dzieci. Wywołało to w Wielkiej Brytanii sytuację określoną jako „kryzys zdrowia
publicznego” (74). Teoria dotycząca związku autyzmu ze szczepieniami stała się jedną z
największych kontrowersji medycznych przełomu XX i XXI wieku. Późniejsze badania wykazały,
że nie ma związku pomiędzy szczepieniem MMR i autyzmem, niemniej potrzebne było wiele lat by
wykazać brak tego związku. Wakefield został pozbawiony prawa wykonywania zawodu pod
zarzutem naginania wyników badań i konfliktu interesów związanych z działaniem na rzecz lobby
antyszczepionkowego (75).
Krytyka środowisk naukowych objęła nie tylko możliwy wpływ samych szczepień, także
ewentualny udział jelit w patogenezie autyzmu, choć Jass w 2005 r przestrzegał, iż obserwacje
wskazujące na hiperplazję limfonodularną (Lymphonodular Hyperplasia: LNH) w autyzmie
zasługują na pogłębione i szczegółowe zbadanie i nie powinny zostać zagubione w mgle
kontrowersji wywołanej powiązaniem szczepienia MMR i autyzmu. Jass sugerował, że pierwotne
zmiany jelitowe mogą wystąpić jako część szerokiego spektrum zaburzeń immunologicznych na
jakie podatne są dzieci autystyczne i mogą skutkować zwiększoną przepuszczalnością dla peptydów
pochodzących z diety, które następnie mogą prowadzić do zaburzeń mechanizmów
neuroregulacyjnych, które niezbędne są dla prawidłowego rozwoju mózgu (76).
Obecność LNH w autyzmie została zaobserwowana przez także przez Krigsmana. Opisał on
zmiany w przewodzie pokarmowym znajdowane w badaniach endoskopowych u dzieci z autyzmem
– LNH była najczęściej spotykana. W/g Krigsmana ta odpowiedź immunologiczna przewodu
pokarmowego może być wywołana przez kontakt z wirusami, pierwotniakami, bakteriami,
alergenami pochodzącymi z żywności lub też z czynnikiem, którego jeszcze nie zdołano
zidentyfikować. LNH jest normalnym i adekwatnym zjawiskiem immunologicznym – lecz nie
powinna przyjmować postaci chronicznej, jak w diagnozowanych przez niego przypadkach, gdyż
wówczas świadczy o przewlekłej stymulacji układu odpornościowego.
Ponadto, w endoskopii wykonywanej u dzieci z autyzmem Krigsman zaobserwował częste
występowanie zapalenia przełyku z naciekami eozynofilowymi. W biopsjach potwierdzono
nadmierną odpowiedź immunologiczną o charakterze nadwrażliwości, bez różnicowania jednak,
czy jest ona IgE zależna czy IgE niezależna (77).
LNH nie jest, wbrew temu co pisał Wakefield, znaleziskiem typowym dla autyzmu. Inne,
wcześniejsze badania nad LNH wykazywały, że patologia ta może być skutkiem reakcji alergii
pokarmowej i nadwrażliwości pokarmowej typu późnego (78), a nie wynikiem zakażenia
wirusowego.
Stawia to w nowym świetle znaczenie tej obserwacji u dzieci z autyzmem (79), wskazując na
potrzebę dokładniejszych badań nad możliwymi nietolerancjami pokarmowymi oraz reakcjami
immunologicznymi związanymi z pokarmem u pacjentów autystycznych.
Z drugiej strony jednak LNH może także być wynikiem stanów infekcyjnych –znaleziono bowiem
związki infekcją Helicobacter pylori, a hiperplazją węzłów chłonnych dwunastnicy u
neurotypowych dzieci (80) a także u neurotypowych osób dorosłych. Wielkość węzłów chłonnych
ulegała redukcji po eradykacji H. pylori (81).
Teorie zapalno-zakaźnie zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci z autyzmem również odwołują
się do dysbiozy jelitowej jako możliwej przyczyny zaburzeń autystycznych.
Początek teorii zakażeń jelitowych jako czynnika etiopatologicznego w autyzmie dała Ellen Bolte,
matka dziecka z autyzmem. Wychodząc z obserwacji, iż znaczący odsetek pacjentów autystycznych
przechodził częste antybiotykoterapie, Bolte podkreślała fakt, że antybiotyki prowadzą do zaburzeń
symbiotycznej mikroflory jelitowej, stwarzając warunki do kolonizacji jelit przez patogeny
oportunistyczne. Porównała tu objawy autyzmu do występującego u zwierząt roślinożernych
zatrucia Clostridium tetani, szczepu produkującego neurotoksynę tężcową. Neurotoksyna ta
oddziałuje na nerw błędny i drogą wstępną wywiera wpływ na Ośrodkowy Układ Nerwowy (OUN)
gdzie zaburza wydzielanie neuroprzekaźników poprzez proteolityczny rozkład synaptobrewiny,
będącej białkiem błonowym pęcherzyków synaptycznych. Przez analogię Bolte wysnuła tezę, że
przyczyną autyzmu mogą być różne rodzaje bakterii z gatunku Clostridium, w szczególności
Clostridium difficile a także efekt addycyjny toksyn produkowanych przez Clostridium difficile i
Clostridium tetani – pierwsza z nich przerywa ciągłość nabłonka jelitowego, druga natomiast
oddziałuje neurotoksycznie (82).
W 2005 Helena Parracho z zespołem porównała florę jelitową autystycznych dzieci wobec grupy
porównawczej, wykorzystując Fluorescencyjną Hybrydyzację in Situ (Fluorescence In Situ
Hybrydizaton; FISH) stwierdzając częstsze występowanie Clostridium clusters I i II w grupie z
autyzmem (83).
Obserwacje te stały się inspiracją dla podjętych przez Sidneya Finegolda badań nad mikrobiomem
jelitowym w autyzmie. W 2011 roku uzyskał on przy użyciu metody PPT (Powerful
Pyrosequencing Technique) z próbek kału pobranych od pacjentów autystycznych nieznaną
odmianę pałeczki Clostridium, który nazwał Desulfovibrio lub Clostridium Bolte. Finegold stawia
hipotezę, że przerost Desulfovibrio może być rezultatem częstszego przyjmowania antybiotyków u
pacjentów z obniżoną odpornością, przy czym głównym czynnikiem byłaby tu osłabiona bariera
jelitowa oraz wrodzone niedobory odpornościowe, predysponujące pacjentów do przewlekłej
infekcji (84).
Williams z kolei stwierdził w biopsjach śluzówki kątnicy pacjentów autystycznych obecność
bakterii z rodzaju Sutterella (bakteria ta nie występowała w bioptatach grupy porównawczej) i ten
gatunek uznał za przyczynę współistniejących z autyzmem dolegliwości żołądkowo-jelitowych,
zaburzeń trawienia (pod postacią niedoborów disacharydaz i następujących zaburzeń trawienia
wielocukrów), a także za możliwy czynnik etiopatogenetyczny (85).
Derrik MacFabe stworzył oparty o dysbiozę jelitową model autyzmu tłumacząc zmiany zachowana
u pacjentów autystycznych nadmierną fermentację w jelitach z nadprodukcją kwasu propionowego
(PPA), wydzielanego przez niektóre gatunki bakterii dysbiotycznych z grupy Clostridia,
Desulfovibrio i Bacteriodetes. W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych MacFabe stwierdził, iż
kwas propionowy, słaby kwas organiczny, nie tylko zmienia percepcję oddziałując w sposób
bezpośredni na OUN, ale także może stymulować produkcję cytokin prozapalnych takich jak
interferon gamma (86)
Możliwe oddziaływanie produkowanych przez bakterie kwasów organicznych oraz innych
metabolitów bakteryjnych na OUN w autyzmie sugerują także rezultaty analizy kwasów
organicznych w moczu dzieci autystycznych przeprowadzone przez zespół Jeremiego Nicholsona w
British Imperial College w 2010 roku (87).
W 2013 Martha Douglas-Escobar stwierdziła, że w świetle odkryć Projektu Mikrobiomu
Ludzkiego (Human Microbiome Project) istnieje prawdopodobieństwo, iż mikrobiom jelitowy
może wywierać wpływ na rozwijający się mózg i stanowić przyczynę chorób takich jak autyzm,
schizofrenia i lęk napadowy (88).
Badania nad mikrobiomem stały się możliwe dzięki wejściu w życie nowych technik
sekwencjonowania DNA. Obecnie sporo uwagi przyciąga możliwy udział mikrobiomu jelitowego
w ASD i możliwy wpływ na rozwój neurobehawioralny. W strategiach leczniczych związanych z
mikrobiomem upatruje się także możliwych celów terapeutycznych w autyzmie (89).
W USA trwają badania nad możliwym wytworzeniem szczepionki przeciwko Clostridium Bolte,
która w założeniu ma chronić dzieci przed rozwojem autyzmu (90)
W Polsce rolę stanów zapalnych jelit i mikroflory jelitowej w przebiegu autyzmu badają na Śląskim
Uniwersytecie Medycznym dr Kazek i Ekiel (91) oraz profesor Martirosian (92).
1.4. Wstęp - podsumowanie
Teorie związku bakterii jelitowych z autyzmem łączą się w sposób logiczny z teoriami dotyczącymi
alergii, gdyż rola bakterii jelitowych w prawidłowej regulacji układu immunologicznego (93) i ich
wpływ na rozwój chorób atopowych jest stosunkowo dobrze poznana (94).
W Polsce do tej pory brakuje systematycznych opracowań w temacie wpływu alergii i szeroko
pojętych nietolerancji pokarmowych prowadzących do występowania zaburzeń żołądkowojelitowych na przebieg autyzmu.
Mimo podejmowanych badań nad związkami autyzmu, alergii i nietolerancji pokarmowych, wiedza
w tej dziedzinie jest jeszcze niewystarczająca, zarówno w naszym kraju jak i na świecie, zwłaszcza
w sytuacji, gdy rozpowszechnione są wśród rodziców dzieci autystycznych stosowane na własną
rękę diety eliminacyjne. Opracowanie niniejsze może stać się pomocne dla lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej w zalecaniu racjonalnej diagnostyki i odpowiedniego postępowania
żywieniowego.
II ZAŁOŻENIA I CELE PRACY
2.1. Założenia
Autyzm jest wieloczynnikową chorobą neurorozwojową wieku dziecięcego o nieznanej etiologii,
diagnozowaną na podstawie behawioralnej. Medyczne mechanizmy autyzmu nie są poznane, lecz
na jego przebieg (zdaniem wielu autorów) mogą mieć negatywny wpływ schorzenia somatyczne
takie jak alergie i towarzyszące im stany zapalne, niealergiczne nietolerancje pokarmowe i
towarzyszące im zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Inni badacze negują wpływ alergii lub
nietolerancji pokarmowych na mechanizmy autyzmu. Ponadto wciąż brak wiarygodnych,
jednoznacznych dowodów wskazujących kluczową rolę jednej z wymienionych koincydencji, co
podważa w pewnym stopniu wszystkie dotychczasowe hipotezy. Przywołanej mnogości i
sprzeczności teorii etiopatogenetycznych towarzyszą często chaotyczne interwencje terapeutyczne,
o niepewnych podstawach oraz wątpliwej skuteczności.
2.2. Cele pracy
Celem ogólnym niniejszej pracy było sprawdzenie czy w badanej grupie dzieci autystycznych
występuje szczególne nasilenie alergii IgE zależnych lub dolegliwości żołądkowo-jelitowych
spowodowanych zarówno przez alergie jak i możliwe nietolerancje pokarmowe, czyli
zweryfikowanie ważnych hipotez dotyczących związków alergii z autyzmem oraz próba określenia
czy oparte o te wyniki działania miały wpływ na przebieg autyzmu.
Cele szczegółowe objęły następujące pytania:
1.
Czy nasilenie alergii na konkretne antygeny środowiska lub pokarmu, mierzone przy
pomocy paneli swoistych IgE było podobne wśród dzieci z autyzmem wobec dzieci z alergią
bez autyzmu?
2.
Czy obciążenie rodzinne (historia rodzinna alergii), a także osobnicze nasilenie
objawów alergii (takich jak dolegliwości skórne, reakcje na pokarmy, katar, kaszel, łzawienie z
oczu) były podobne u dzieci z autyzmem w porównaniu do dzieci bez autyzmu z alergią, w
ocenie ankietowej?
3.
Czy ekspozycja dzieci z autyzmem na alergeny środowiska lub pokarmu wywołuje
zaostrzenia objawów autyzmu?
4.
Czy dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które mogą być manifestacją niealergicznych
nietolerancji pokarmowych, występowały w podobnym nasileniu u dzieci z autyzmem wobec
dzieci z alergią i czy miało to związek z przebiegiem choroby?
5.
Czy zastosowane przed rozpoczęciem badania lub w jego trakcie interwencje
dietetyczne albo inne działania terapeutyczne miały wpływ na przebieg autyzmu?
III MATERIAŁ
W badaniu wzięło udział 123 dzieci autystycznych (111 chłopców i 12 dziewczynek) w wieku od
2 do 13 lat (średnia wieku 5 lat), ze zdiagnozowanym wg kryteriów ICD 10 autyzmem,
rekrutujących się z pacjentów Prywatnej Praktyki Lekarskiej Arcana (grupa badana A), oraz 111
dzieci nieautystycznych dzieci z alergią (58 chłopców i 53 dziewczynki), w wieku od 2,5 do 13 lat
(średnia wieku 6,9) rekrutujących się z pacjentów NZOZ Centrum Alergologii w Łodzi (grupa
porównawcza NA).
3.1. Kryteria włączenia
W przypadku grupy dzieci autystycznych – zdiagnozowany autyzm dziecięcy, stwierdzony w
oparciu o klasyfikację ICD 10 przez niezależne zespoły orzekające.
W przypadku grupy nieautystycznych dzieci z alergią – występowanie alergii wziewnej bądź
pokarmowej, zdiagnozowane prze specjalistę alergologa, po wykluczeniu autyzmu.
3.2. Kryteria wyłączenia
We wszystkich grupach: stwierdzone choroby genetyczne lub metaboliczne.
W grupie porównawczej: wyniki testu MCHAT wskazujące na ogólne zaburzenia rozwoju.
3.3. Grupa A - pacjenci autystyczni
W grupie autystycznej z badania zostało wyłączonych 2 dzieci, gdyż u jednego stwierdzono zespół
Smitha Magenisa – rzadką chorobę genetyczną (kryterium wyłączenia), u drugiego natomiast
zdiagnozowano guz mózgu z rodzaju medulloblastoma (mimo, iż nowotwory nie zostały
uwzględnione w kryteriach wyłączenia, istnieje duże prawdopodobieństwo, że objawy, uznane za
autystyczne, były wynikiem rozwijającej się choroby lub towarzyszącemu jej zespołowi
paraneoplastycznemu).
W grupie autystycznej występowała zdecydowana przewaga chłopców nad dziewczynkami (110
chłopców, 11 dziewczynek).
U 41 (33%) dzieci stwierdzono zaburzenia rozwojowe trwające od urodzenia, u 80 (66%) wystąpił
autyzm z regresu.
W grupie A przypadki graniczne (w liczbie 3), w których niektóre umiejętności uległy zanikowi, ale
już od wczesnego dzieciństwa obserwowane były zaburzenia rozwojowe (w trakcie anamnezy
rodzice używali określenia „on od dziecka był inny”) zostały zakwalifikowane do grupy bez
regresu.
Najmłodszy wiek regresu w grupie badanej ustalony został na 10 miesięcy, natomiast najstarszy na
72 miesiące, średnio 19,4 miesiąca.
Regres dotyczył następujących obszarów: naśladowanie, wypowiadanie poszczególnych wyrazów,
składanie zdań, kontakt wzrokowy, wskazywanie palcem
reakcja na imię.
U pacjentów autystycznych zebrano wywiad odnośnie występowania chorób współistniejących, by
nie przeoczyć dzieci z kryteriami wyłączenia. Analizie poddano dostępną dokumentację medyczną
oraz wykonane przez rodziców badania dodatkowe. Choroby współistniejące zdiagnozowano u 49
(40%) z badanych pacjentów z autyzmem. Były to następujące jednostki:
a) choroby układu moczowego: nawracające zakażenia dróg moczowych (3 pacjentów),
wodonercze (1 pacjent), dysplazja nerek (1 pacjent), zastój moczu w nerce (1 pacjent);
b) choroby zakaźne: borelioza (5 pacjentów), toksoplazmoza (4 pacjentów), glistnica (2
pacjentów), nawracająca owsica (1 pacjentów), bartonelloza (5 pacjentów) , yersinioza (2
pacjentów), toksokaroza (1 pacjent);
c) choroby endokrynologiczne: niedoczynność tarczycy (3 pacjentów);
d) choroby przewodu pokarmowego: celiakia (6 pacjentów), nietolerancja laktozy (4 pacjentów),
ciężkie zaparcia, (wymagające hospitalizacji) (4 pacjentów), refluks żołądkowo-przełykowy (1
pacjent);
e) choroby laryngologiczne: przewlekłe zapalenie zatok (1 pacjent), perlak ucha prawego (1
pacjent);
f) choroby wątroby: zakrzepica naczyń wątrobowych (1 pacjent), malformacja naczyń
wątrobowych (1 pacjent);
g) choroby neurologiczne: padaczka (2 pacjentów);
h) choroby autoimmunologiczne: choroba Kawasaki (1 pacjent);
i) skazy krwotoczne: niedobór czynnika XII (1 pacjent).
3.4. Grupa NA - pacjenci z alergią bez autyzmu
W badaniu wzięło udział łącznie 111 nieautystycznych pacjentów alergicznych, w tym 62 chłopców
i 49 dziewczynek. Wiek pacjentów wahał się od 3 do 13 lat, średni wiek 6,4 lat.
Dane retrospektywne z kart pacjentów dotyczyły paneli sIgE u 81 dzieci z alergią bez autyzmu,
natomiast ankietę przeprowadzono u 31 dzieci z alergią bez autyzmu. U dzieci ankietowanych
uzyskano zgodę rodziców na uczestnictwo w eksperymencie medycznym i dodatkowo przebadano
je kwestionariuszem MCHAT celem wykluczenia współistnienia zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Dzieci, u których wykorzystano dokumentację badaniem panelowym sIgE to neurotypowe dzieci
alergiczne, w liczbie 81, które pozostawały pod opieką NZOZ Centrum Alergologii w ciągu
ostatnich kilku lat, u których na jednym z etapów diagnostyki wykonano badanie sIgE. W tym
wypadku wykorzystane zostały zgody na objęcie leczeniem, podpisywane w momencie przyjęcia
do NZOZ Centrum Alergologii.
IV METODYKA BADAŃ WŁASNYCH
Użyta w badaniu metodyka została zatwierdzona Uchwałą Komisji Bioetycznej nr RNN/650/12/KB
z dn.18.09.2012
4.1. Metodyka wykrywania wczesnych oznak autyzmu - skala diagnostyczna autyzmu MCHAT
Skala M-CHAT jest narzędziem diagnostycznym stosowanym do wykrywania wczesnych oznak
autyzmu lub opóźnienia rozwojowego u dzieci od 16-30 miesiąca. Amerykańska Akademia
Pediatrii (The American Academy of Pediatrics -AAP) zaleca, by wszystkie dzieci przeszły badania
przesiewowe pod kątem autyzmu w wieku 18 i 24 miesięcy. Są one dodatkiem do poszerzonych
badań oceniających rozwój dziecka, przeprowadzanych w 9, 18, i 24 miesiącu. Skala M-CHAT jest
jednym z narzędzi rekomendowanych przez AAP.
Skala M-CHAT jest jednym z najbardziej rygorystycznie sprawdzonych narzędzi przesiewowych
dla autyzmu. Wykorzystywana jest do diagnozowania tysięcy dzieci na całym świecie (95). W
przeprowadzonym badaniu wykorzystano ją do sprawdzenia, czy dzieci alergiczne z grupy
porównawczej NA nie wykazują objawów autyzmu.
4.2. Metodyka oznaczania swoistych przeciwciał E w surowicy
Badania specyficznych alergenowo IgE (sIgE) wykazują przydatność kliniczną w stanach
uczuleniowych. Badania IgE specyficznych dla pokarmów mogą być użyteczne w diagnozowaniu
objawowej alergii pokarmowej u dzieci (96) oraz alergii wziewnych.
Metodą Elisa zbadano obecność sIgE w surowicy dla następujących alergenów (wykaz poniższy
obejmuje tylko te pozycje, które oznaczono u dzieci z obu porównywanych grup): pyłek trawy
mix (gx), pyłek brzozy (t3), pyłek bylicy (w6), Dermatophagoides pteronyssinus (d1),
Dermatophagoides farinae (d2), kot (e1), pies (e2), koń (e3), Cladosporium herbarum (m2),
Aspergillus fumigatus (m3), Alternaria alternata (m6), mleko krowie (f2), alfa-laktoalbumina (f76),
beta-laktoglobulina (f77), kazeina (f78), białko jaja (f1), żółtko jaja (f75), dorsz (f3), orzech ziemny
(f13), mąka pszenna (f4), ryż (f9), soja (f14), marchew (f31), ziemniak (f35), jabłko (f49).
Część pacjentów dysponowała wynikami w/w panelu przed rozpoczęciem badania. U tych
pacjentów wykorzystano istniejące wyniki.
U pacjentów autystycznych, nie dysponujących wynikami sIgE, zlecono pobranie krwi (łącznie 3
ml) celem wykonania oznaczenia, w którym wykorzystano gotowe panele alergologiczne dla
alergenów wziewnych i pokarmowych.
Etapy testu ELISA: 1. Inkubacja rozcieńczonych surowic pacjentów,
kalibratorów oraz kontroli pozytywne i negatywnej 30 min.
2.Płukanie 3 x 1 min. 3. Inkubacja koniugatu 30 min. 4. Płukanie 3 x 1
min.
5. Inkubacja substratu 15 min.
6. Przerwanie reakcji 1 min.
7.Odczyt fotometryczny.
Łączny czas przeprowadzenia testu ok. 82 min.
W pierwszym etapie w studzienkach reakcyjnych inkubuje się rozcieńczone (1:10) próbki
pacjentów oraz kalibratory i kontrole (gotowe do użycia). Obecne w badanej próbce przeciwciała
klasy IgE
wiążą się z obecnymi na powierzchni studzienki przeciwciałami. Po etapie płukania, związane
przeciwciała IgE wykrywa się podczas
kolejnego etapu inkubacji z przeciwciałami skierowanymi przeciwko ludzkiej IgE znakowanymi
enzymem (koniugat enzymatyczny, znakowane peroksydazą anty-ludzkie IgE (mysie)), który po
kolejnym etapie
płukania, katalizuje reakcję bezbarwnego substratu (TMB/ H2O2) do barwnego produktu. Stężenia
IgE odczytuje się fotometrycznie przy długości fali 450 nm i referencyjnej długości fali 620-650 nm
z krzywej wzorcowej wyznaczonej przy użycia wykalibrowanych surowic K1 do K4 (K1=500
IU/ml, K2=100 IU/ml, K3= 10 IU/ml, K4=0 IU/ml).
Kalibratory zostały wystandaryzowane w jednostkach międzynarodowych (IU) przy użyciu 2-ego
międzynarodowego preparatu referencyjnego
NIBSC 75/502 (National Institute for Biological Standards and Control, Hertfordshire, Wielka
Brytania). Surowica referencyjna zawiera według definicji 5000 IU/ml (opis na podstawie
procedury producenta).
W przypadku nieautystycznych alergików z grupy NA wykorzystano dane z paneli atopowych sIgE
wykonanych równoważną metodą Elisa zlecone w
NZOZ Centrum Alergologii i przechowywane w dokumentacji medycznej.
Metody Elisa wykorzystane w badaniu były to równoważne panele Euroline Alergie niemieckiej
firmy Euroimmun i Polycheck niemieckiej firmy Biocheck.
4.3. Metodyka badania ankietowego – ankieta autorska
Do badania została wykorzystana ankieta ułożona przez autorkę niniejszej pracy.
Ankieta miała na celu ocenę skłonności alergicznych, jak również częstości zaburzeń żołądkowo –
jelitowych u badanych dzieci, a także reakcji na dietę w badanych grupach.
Zgodnie z celami pracy ankieta podzielona była na 3 części: objawy alergiczne, objawy żołądkowojelitowe (występujące przy alergiach bądź nietolerancjach pokarmowych), reakcje na dietę
(wskazujące na możliwy jej wpływ na przebieg alergii lub autyzmu).
Przy opracowywaniu ankiety wzięto pod uwagę jedynie wyniki pytań głównych.
Układ pytań również różnił się nieco od układu prezentowanego w niniejszej pracy. Zmiany tej
dokonano dla większej czytelności wyników, jednak bez wpływu na ich interpretację.
4.3.1. Ankieta – objawy alergiczne
Pytania w tej części dotyczyły
a) historii rodzinnej alergii;
b) Objawów mogących świadczyć o alergii pod postacią: zmian skórnych, reakcji alergicznych na
pokarmy, uporczywego kaszlu, łzawienia oczu.
4.3.2. Ankieta – objawy żołądkowo-jelitowe
Pytania w tej części miały na celu identyfikację objawów żołądkowo-jelitowych sugerujących
alergie bądź nietolerancje pokarmowe i dotyczyły:
a) wybiórczego apetytu;
b) zaburzeń czynnościowych górnego odcinka przewodu pokarmowego: refluks żołądkowoprzełykowy, wymioty
c)zaburzeń czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego: biegunki, zaparcia, refluks
żołądkowo-przełykowy;
d) cech stolca i gazów jelitowych: występowanie resztek pokarmowych w stolcu, krew w stolcu,
śluz w stolcu, wzdęcia, intensywnie cuchnący zapach stolca i gazy jelitowe;
e) występowania bólów brzucha.
4.3.3. Ankieta – reakcja na dietę
Pytania w tej części dotyczyły:
a)czy u pacjentów została wprowadzona dieta
b) rodzaju wprowadzonej diety: bezmleczna, bezglutenowa, bezcukrowa, inna.
c) reakcji pacjentów na wprowadzoną na dietę -wskazująca na jej możliwy wpływ na przebieg
autyzmu lub alergii, czyli zmian w zakresie: apetytu, częstości infekcji, zmian skórnych,
koncentracji, zachowania, kontaktu wzrokowego, mowy.
4.4. Metodyka statystyczna
W celu porównania i omówienia wyników badań własnych z rezultatami innych badaczy
zastosowano dwa sposoby liczenia spotykane w piśmiennictwie. Pierwszy „zero/jedynkowy”
określający występowanie lub brak danej cechy (np. alergii na pyłek traw) w obu badanych
populacjach, ale bez analizy nasilenia badanego zjawiska wewnątrz tej cechy. Podejście podobne
charakteryzowało większość dotychczasowych doniesień sugerujących możliwe związki autyzmu z
alergią. Następnie poddano pogłębionej analizie rozkłady nasilenia badanej cechy (np. stężenia sIgE
wobec pyłku traw według obowiązujących klas nasilenia alergii). Drugie podejście w
dotychczasowych opracowaniach nie było stosowane. Miało to szczególne znaczenie w odniesieniu
do klasy I dodatnich wyników sIgE, zwykle nie wiążących się z jawnymi objawami klinicznymi.
Zastosowanie podwójnej metody liczenia miało na celu określenie:
a) różnic w częstości występowania danej cechy (alergii sIgE) w grupach,
b) różnic w nasileniu danej cechy (alergii sIgE) w grupach.
Drugi sposób miał na celu weryfikację wiarygodności wniosków, opartych o wyniki uzyskane w
metodzie pierwszej. Uznano, że w przypadku alergii nasilenie może mieć znaczenie dla istotności
statystycznej.
Wyniki porównań poszczególnych grup dzieci zostały przedstawione w postaci tabel kontyngencji
(97).
Istotność różnic testowano przy pomocy testu chi-kwadrat lub - w przypadku małych liczebności
występowania badanych cech - dokładnego testu Fishera. W przypadku badania alergii z rozbiciem
na klasy od 0 do 6 zastosowany został test Manna-Whitneya. We wszystkich analizach za poziom
istotności statystycznej przyjęto wartość 0,05. Analizę wykonano przy pomocy programu
statystycznego R 3.0.1 (98)
V WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
5.1. Wyniki badań nasilenia alergii IgE zależnej na konkretne antygeny środowiska lub
pokarmu
Badanie panelu sIgE przeprowadzono u 110 dzieci autystycznych z grupy badanej i 82
nieautystycznych alergików z grupy porównawczej.
5.1.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłku roślin
Zbadano sIgE dla następujących aeroalergenów środowiska „po zewnętrznej stronie drzwi”: pyłek
traw mix (gx) u 110 pacjentów z grupy A i 66 z grupy NA; pyłek brzozy (t3) u 110 pacjentów z
grupy A i 82 z grupy NA; pyłek bylicy (w6) u 110 pacjentów z grupy A i 75 z grupy NA.
5.1.1.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłku roślin bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom pyłku traw mix (gx) miało 11/110 (10%) pacjentów z
grupy A i 16/66 (24,2%) pacjentów z grupy NA (p=0,020 (Chi), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom pyłku brzozy (t3) miało 5/110 (4,5%) pacjentów z grupy
A i 23/82 (28%) pacjentów z grupy NA (p=0,000 (Chi), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom pyłku bylicy (w6) miało 3/110 (2,7%) pacjentów z grupy
A i 8/75 (10,7%) pacjentów z grupy NA (p=0,052 (F), różnica nieznamienna).
Wykres 1. Wykres porównawczy występowania uczulenia na sezonowe alergeny
powietrzno-pochodne w grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.1.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłku roślin z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na pyłek traw mix miało: w klasie 1: 4 (3,6%) pacjentów z grupy A i 4 (6,1%) z
grupy NA, w klasie 2: 5 (4,5%) pacjentów z grupy A i 3 (4,5%) z grupy NA, w klasie 3: 1 (0,9%)
pacjent z grupy A i 1 (1,5%) z grupy NA, w klasie 4: żaden z pacjentów z grupy A i 3 (4,5%) z
grupy NA, w klasie 5: 1 (0,9%) pacjent z grupy A i żaden z pacjentów z grupy NA, w klasie 6:
żaden z pacjentów z grupy A i 5 (7,6%) z grupy NA. Dane przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Porównanie sIgE Pyłek traw mix (gx) w grupie A i NA z uwzględnieniem
klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
99 (90%)
50 (75,8%)
149 (84,7%)
1
4 (3,6%)
4 (6,1%)
8 (4,5%)
2
5 (4,5%)
3 (4,5%)
8 (4,5%)
3
1 (0,9%)
1 (1,5%)
2 (1,1%)
4
0 (0%)
3 (4,5%)
3 (1,7%)
5
1 (0,9%)
0 (0%)
1 (0,6%)
6
0 (0%)
5 (7,6%)
5 (2,8%)
p=0,007 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na trawy w
grupie NA.
Podwyższone sIgE na pyłek brzozy miało: w klasie 1: 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 8 (9,8%)
pacjentów z grupy NA, w klasie 2: żaden z pacjentów z grupy A i 10 (12,2%) z grupy NA, w klasie
3: żaden z pacjentów z grupy A i 2 (2,4%) z grupy NA, w klasie 4: żaden z pacjentów z grupy A i 1
(1,2%) pacjent z grupy NA, w klasie 5: 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy
NA, w klasie 6: 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 1 (1,2%) z grupy NA. Dane przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Porównanie sIgE Pyłek brzozy (t3) w grupie A i NA z uwzględnieniem
klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
105 (95,5%)
59 (72%)
164 (85,4%)
1
2 (1,8%)
8 (9,8%)
10 (5,2%)
2
0 (0%)
10 (12,2%)
10 (5,2%)
3
0 (0%)
2 (2,4%)
2 (1%)
4
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
5
2 (1,8%)
1 (1,2%)
3 (1,6%)
6
1 (0,9%)
1 (1,2%)
2 (1%)
p=0,000 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na brzozę w
grupie NA.
Regres zachowania w okresie pylenia występował u wszystkich pacjentów z grupy A uczulonych na
pyłek brzozy. U jednego z wymienionych pacjentów występował dodatkowo całkowity regres
mowy oraz ataki agresji i autoagresji. U wszystkich wymienionych pacjentów nastąpiła poprawa po
zastosowaniu odczulania swoistego.
Podwyższone sIgE na pyłek bylicy miało: w klasie 1 – 3 (2,7%) pacjentów z grupy A i 2 (2,7%)
pacjentów z grupy NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 4 (5,3%) z grupy NA, w klasie 3
- żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,3%) z grupy NA, w klasie 4 - żaden z pacjentów z grupy A i 1
(1,3%) pacjent z grupy NA. W klasach 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z
pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Porównanie sIgE Pyłek bylicy (w6) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
67 (89,3%)
174 (94,1%)
1
3 (2,7%)
2 (2,7%)
5 (2,7%)
2
0 (0%)
4 (5,3%)
4 (2,2%)
3
0 (0%)
1 (1,3%)
1 (0,5%)
4
0 (0%)
1 (1,3%)
1 (0,5%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,022 (M-W test)
Alergia na pyłek bylicy zyskiwała znamienność przy badaniu rozkładu całości wyników sIgE w
klasach 0-6. Ocena rozkładu jest bardziej czułym narzędziem statystycznym, zatem wyniki oparte
o nią przyjęto jako prawidłowe.
U pacjentów z grupy A z alergią na pyłek bylicy występowały objawy ze strony jamy ustnej po
zjedzeniu jabłka i selera.
5.1.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy
Zbadano sIgE dla następujących aeroalergenów roztoczy (środowisko „po wewnętrznej stronie
drzwi”): Dermatophagoides pteronyssinus (d1) u 110 pacjentów z grupy A i 82 z grupy NA;
Dermatophagoides farinae (d2) u 110 pacjentów z grupy A i 82 z grupy NA.
5.1.2.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy
bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom Dermatophagoides pteronyssinus (d1) miało 25/110
(22,7%) pacjentów z grupy A i 27/82 (32,9%) pacjentów z grupy NA (p=0,159 (Chi), różnica
nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom Dermatophagoides farinae (d2) miało 14/110 (12,7%)
pacjentów z grupy A i 20/82 (24,4%) pacjentów z grupy NA (p=0,057 (Chi), różnica
nieznamienna).
Wykres 2. Wykres porównawczy występowania uczulenia na aeroalergeny
roztoczy
5.1.2.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów roztoczy
z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na Dermatophagoides pteronyssinus miało: w klasie 1 – 8 (7,3%) pacjentów z
grupy A i 13 (15,9%) pacjentów z grupy NA, w klasie 2 – 6 (5,5%) pacjentów z grupy A i 6 (7,3%)
z grupy NA, w klasie 3 – 6 (5,5%) pacjentów z grupy A i 3 (3,7%) z grupy NA, w klasie 4 – 4
(3,6%) pacjentów z grupy A i 2 (2,4%) z grupy NA, w klasie 5 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i żaden
z pacjentów z grupy NA, w klasie 6 – żaden z pacjentów z grupy A i 3 (3,7%) z grupy NA. Dane
przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Porównanie sIgE Dermatophagoides pteronyssinus (d1) w grupie A i NA
z uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
85 (77,3%)
55 (67,1%)
140 (72,9%)
1
8 (7,3%)
13 (15,9%)
21 (10,9%)
2
6 (5,5%)
6 (7,3%)
12 (6,2%)
3
6 (5,5%)
3 (3,7%)
9 (4,7%)
4
4 (3,6%)
2 (2,4%)
6 (3,1%)
5
1 (0,9%)
0 (0%)
1 (0,5%)
6
0 (0%)
3 (3,7%)
3 (1,6%)
p=0,168 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic w alergii na
Dermatophagoides pteronyssinus pomiędzy grupą A i NA.
U jednego z badanych z uczuleniem na Dermatophagoides pteronyssinus w trakcie odczulania na
roztocza odnotowano poprawę w zakresie funkcjonowania, a także mowy czynnej i biernej.
Podwyższone sIgE na Dermatophagoides farinae miało: w klasie 1 – 5 (4,5%) pacjentów z grupy A
i 8 (9,8%) z grupy NA, w klasie 2 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 2 (2,4%) pacjentów z grupy NA,
w klasie 3 – 5 (4,5%) pacjentów z grupy A i 6 (7,3%) z grupy NA, w klasie 4 – 2 (1,8%) pacjentów
z grupy A i żaden z pacjentów z grupy NA, w klasie 5 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 2 (2,4%)
pacjentów z grupy NA, w klasie 6 – żaden z pacjentów z grupy A i 2 (2,4%) z grupy NA. Dane
przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Porównanie sIgE Dermatophagoides farinae (d2) w grupie A i NA z
uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
96 (87,3%)
62 (75,6%)
158 (82,3%)
1
5 (4,5%)
8 (9,8%)
13 (6,8%)
2
1 (0,9%)
2 (2,4%)
3 (1,6%)
3
5 (4,5%)
6 (7,3%)
11 (5,7%)
4
2 (1,8%)
0 (0%)
2 (1%)
5
1 (0,9%)
2 (2,4%)
3 (1,6%)
6
0 (0%)
2 (2,4%)
2 (1%)
p=0,039 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic w alergii na
Dermatophagoides frainae pomiędzy grupą A i NA.
U większości badanych z uczuleniem na Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides
farinae odnotowywano w okresie grzewczym pogorszenie funkcjonowania pod postacią nasilonej
drażliwości i utrudnionej koncentracji.
5.1.3. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka
zwierząt
Zbadano sIgE dla następujących alergenów naskórka zwierząt: kot (e1) u 110 pacjentów z grupy A i
75 z grupy NA; pies (e2) u 110 pacjentów z grupy A i 74 z grupy NA; koń (e3) u 110 pacjentów z
grupy A i 35 z grupy NA.
5.1.3.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka
zwierząt bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom kota (e1) miało 5/110 (4,5%) pacjentów z grupy A i 16/75
(21,3%) pacjentów z grupy NA (p=0,001 (Chi), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom psa (e2) miało 7/110 (6,4%) pacjentów z grupy A wobec
32/74 (43,2%) pacjentów z grupy NA (p=0,000 (Chi), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom konia (e3) miało 6/110 (5,5%) pacjentów z grupy A
wobec 7/35 (20%) pacjentów z grupy NA (p=0,015 (F), różnica znamienna).
Wykres 3. Wykres porównawczy występowania uczulenia na alergeny zwierzęce w
grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom psa i konia odnotowywano u dzieci z grupy A
poddawanych dogo- i hipoterapii. Żadne z dzieci z tej grupy, u których stwierdzono podwyższone
sIgE przeciwko naskórkom kota nie miało kota w gospodarstwie domowym.
5.1.3.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów naskórka
zwierząt z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na kota miało: w klasie 1 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 6 (8%) pacjentów z
grupy NA, w klasie 2 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 6 (8%) pacjentów z grupy NA, w klasie 3 – 2
(1,8%) pacjentów z grupy A i 3 (4%) z grupy NA, w klasie 6 - żaden z pacjentów z grupy A i 1
(1,3%) pacjent z grupy NA. W klasach 4 i 5 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z
pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6. Porównanie sIgE Kot (e1) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
105 (95,5%)
59 (78,7%)
164 (88,6%)
1
2 (1,8%)
6 (8%)
8 (4,3%)
2
1 (0,9%)
6 (8%)
7 (3,8%)
3
2 (1,8%)
3 (4%)
5 (2,7%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
1 (1,3%)
1 (0,5%)
p=0,000 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na kota w
grupie NA.
Podwyższone sIgE na psa miało: w klasie 1 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 8 (10,8%) pacjentów z
grupy NA, w klasie 2 – 3 (2,7%) pacjentów z grupy A i 14 (18,9%) z grupy NA, w klasie 3 – 2
(1,8%) pacjentów z grupy A i 9 (12,2%) z grupy NA, w klasie 4 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 1
(1,4%) z grupy NA. W klasach 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z
grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 7.
Tabela 7. Porównanie sIgE Pies (e2) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
103 (93,6%)
42 (56,8%)
145 (78,8%)
1
1 (0,9%)
8 (10,8%)
9 (4,9%)
2
3 (2,7%)
14 (18,9%)
17 (9,2%)
3
2 (1,8%)
9 (12,2%)
11 (6%)
4
1 (0,9%)
1 (1,4%)
2 (1,1%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,000 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na psa w
grupie NA.
Podwyższone sIgE na konia miało: w klasie 1 - żaden z pacjentów z grupy A i 4 (11,4%) z grupy
NA, w klasie 2 – 5 (4,5%) pacjentów z grupy A i 3 (8,6%) z grupy NA, w klasie 3 – 1 (0,9%)
pacjent z grupy A i żaden z pacjentów z grupy NA. W klasach 4, 5 i 6 nie stwierdzono
podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8. Porównanie sIgE Koń (e3) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
104 (94,5%)
28 (80%)
132 (91%)
1
0 (0%)
4 (11,4%)
4 (2,8%)
2
5 (4,5%)
3 (8,6%)
8 (5,5%)
3
1 (0,9%)
0 (0%)
1 (0,7%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,013 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na konia w
grupie NA.
5.1.4. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów
niedoskonałych
Zbadano sIgE dla następujących aeroalergenów grzybów niedoskonałych: Cladosporium herbarum
(m2) u 110 pacjentów z grupy A i 82 z grupy NA; Aspergillus fumigatus (m3) u 110 pacjentów z
grupy A i 75 z grupy NA; Alternaria alternata (m6) u 110 pacjentów z grupy A i 47 z grupy NA.
5.1.4.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów
niedoskonałych bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom Cladosporium herbarum (m2) miało 2/110 (1,8%)
pacjentów z grupy A i 4/82 (4,9%) pacjentów z grupy NA (p=0,405 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom Aspergillus fumigatus (m3) miało 3/110 (2,7%)
pacjentów z grupy A wobec 5/75 (6,7%) pacjentów z grupy NA (p=0,273 (F), różnica
nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom Alternaria alternata (m6) miało 3/110 (2,7%) pacjentów
z grupy A wobec 4/47 (8,5%) pacjentów z grupy NA (p=0,198 (Chi), różnica nieznamienna).
Wykres 4. Wykres porównawczy występowania uczulenia na aeroalergeny grzybów
niedoskonałych w grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.4.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów grzybów
niedoskonałych z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na Cladosporium herbarum miało: w klasie 1 - 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 3
(3,7%) pacjentów z grupy NA, w klasie 3 – żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy
NA, w klasie 5 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i żaden z pacjentów z grupy NA. W klasach 2, 4 i 6 nie
stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli
9.
Tabela 9. Porównanie sIgE Cladosporium herbarum (m2) w grupie A i NA z
uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
108 (98,2%)
78 (95,1%)
186 (96,9%)
1
1 (0,9%)
3 (3,7%)
4 (2,1%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
1 (0,9%)
0 (0%)
1 (0,5%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,236 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na Cladosporium herbarum. Problem ten dotyczył 2 przypadków w grupie A
wobec 4 w grupie NA.
U jednego z pacjentów z grupy A, alergia na Cladosporium herbarum była nasilona na 5 stopni – u
tego dziecka występowało atopowe zapalenie skóry, natomiast objawy alergii wziewnej zostały
przeoczone przez otoczenie. Jesienią u pacjenta występował przewlekły katar, który rodzice uważali
za ciągnące się przeziębienie.
Podwyższone sIgE na Aspergillus fumigatus miało: w klasie 1 – 3 (2,7%) pacjentów z grupy A i 3
(4%) z grupy NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 2 (2,7%) z grupy NA. W klasach 3, 4,
5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono
w tabeli 10.
Tabela 10. Porównanie sIgE Aspergillus fumigatus (m3) w grupie A i NA
z uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
70 (93,3%)
177 (95,7%)
1
3 (2,7%)
3 (4%)
6 (3,2%)
2
0 (0%)
2 (2,7%)
2 (1,1%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,190 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na Aspergillus fumigatus. Problem ten dotyczył 3 przypadków w grupie A wobec 5
w grupie NA.
Podwyższone sIgE na Alternaria alternata miało: w klasie 1 - 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 1
(2,1%) pacjent z grupy NA, w klasie 3 – żaden z pacjentów z grupy A i 2 (4,3%) pacjentów z grupy
NA, w klasie 4 – żaden z pacjentów z grupy A i 1 (2,1%) pacjent z grupy NA, w klasie 5 – 1 (0,9%)
pacjent w grupy A i żaden z pacjentów z grupy NA. W klasach 2 i 6 nie stwierdzono
podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 11.
Tabela 11. Porównanie sIgE Alternaria alternata (m6) w grupie A i NA z
uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
43 (91,5%)
150 (95,5%)
1
2 (1,8%)
1 (2,1%)
3 (1,9%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
2 (4,3%)
2 (1,3%)
4
0 (0%)
1 (2,1%)
1 (0,6%)
5
1 (0,9%)
0 (0%)
1 (0,6%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,108 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na Alternaria alternata. Problem ten dotyczył 3 przypadków w grupie A wobec 4
w grupie NA.
U jednego z pacjentów z grupy A z alergią na Alternaria alternata w stopniu 5 występowały
objawy pogorszenia zachowania (nadmierne pobudzenie, nadruchliwość) w sierpniu, co sugeruje,
iż alergia na Alternaria mogła mieć wpływ na samopoczucie.
5.1.5. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka
Zbadano sIgE dla następujących trofoalergenów mleka: mleko (f2) u 110 pacjentów z grupy A i 81
z grupy NA; alfa-laktoalbumina (f76) u 110 pacjentów z grupy A i 48 z grupy NA; betalaktoglobulina (f77) u 110 pacjentów z grupy A i 48 z grupy NA; kazeina (f78) u 110 pacjentów z
grupy A i 47 z grupy NA.
5.1.5.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom mleka (f2) miał 1/110 (0,9%) pacjent z grupy A i 3/81
(3,7%) pacjentów z grupy NA (p=0,313 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom alfa-laktoalbuminy (f76) miało 3/110 (2,7%) pacjentów z
grupy A wobec 9/48 (18,8%) pacjentów z grupy NA (p=0,001 (F), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom beta-laktoglobulina (f77) miało 3/110 (2,7%) pacjentów z
grupy A wobec 6/48 (12,5%) pacjentów z grupy NA (p=0,023 (F), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom kazeiny (f78) miało 3/110 (2,7%) pacjentów z grupy A
wobec 1/47 (2,1%) pacjenta z grupy NA (p=1,000 (F), różnica nieznamienna).
Wykres 5. Wykres porównawczy występowania uczulenia na trofoalergeny mleka w grupie A i
NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.5.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na mleko krowie miało: w klasie 1 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 2 (2,5%)
pacjentów z grupy NA, w klasie 3 - żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy NA. W
klasach 2, 4, 5 i nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co
przedstawiono w tabeli 12.
Tabela 12. Porównanie sIgE Mleko krowie (f2) w grupie A i NA z uwzględnieniem
klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
109 (99,1%)
78 (96,3%)
187 (97,9%)
1
1 (0,9%)
2 (2,5%)
3 (1,6%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,184 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na mleko krowie. Problem ten dotyczył 1 przypadku w grupie A wobec 3 w grupie
NA.
Podwyższone sIgE na alfa-laktoalbuminę miało: w klasie 1 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 1
(2,1%) pacjent z grupy NA, w klasie 2 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 4 (8,3%) pacjentów z grupy
NA, w klasie 3 - żaden z pacjentów z grupy A i 2 (4,2%) z grupy NA, w klasie 4 – żaden z
pacjentów z grupy A i 1 (2,1%) pacjent z grupy NA, w klasie 6 – żaden z pacjentów z grupy A i 1
(2,1%) pacjent z grupy NA. W klasie 5 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z
pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 13.
Tabela 13. Porównanie sIgE Alfa-laktoalbumina (f75) w grupie A i NA z
uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
39 (81,2%)
146 (92,4%)
1
2 (1,8%)
1 (2,1%)
3 (1,9%)
2
1 (0,9%)
4 (8,3%)
5 (3,2%)
3
0 (0%)
2 (4,2%)
2 (1,3%)
4
0 (0%)
1 (2,1%)
1 (0,6%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
1 (2,1%)
1 (0,6%)
p=0,000 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na alfalaktoalbuminę w grupie NA.
Podwyższone sIgE na beta-laktoglobulinę miało: w klasie 1 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 2
(4,2%) z grupy NA, w klasie 2 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 3 (6,2%) pacjentów z grupy NA, w
klasie 6 - żaden z pacjentów z grupy A i 1 (2,1%) pacjent z grupy NA. W klasach 3, 4 i 5 nie
stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli
14.
Tabela 14. Porównanie sIgE Beta-laktoglobulina (f77) w grupie A i NA z
uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
42 (87,5%)
149 (94,3%)
1
2 (1,8%)
2 (4,2%)
4 (2,5%)
2
1 (0,9%)
3 (6,2%)
4 (2,5%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
1 (2,1%)
1 (0,6%)
p=0,014 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na betalaktoglobulinę w grupie NA.
Podwyższone sIgE na kazeinę miało: w klasie 1 – 3 (2,7%) pacjentów z grupy A i żaden z grupy
NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 1 (2,1%) pacjent z grupy NA. W klasach 3, 4, 5 i 6
nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w
tabeli 15.
Tabela 15. Porównanie sIgE Kazeina (f78) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
107 (97,3%)
46 (97,9%)
153 (97,5%)
1
3 (2,7%)
0 (0%)
3 (1,9%)
2
0 (0%)
1 (2,1%)
1 (0,6%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,850 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na kazeinę. Problem ten dotyczył 3 przypadków w grupie A wobec 1 w grupie NA.
5.1.6. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego
Zbadano sIgE dla następujących alergenów jaja kurzego: białko jaja (f1) u 110 pacjentów z grupy A
i 81 z grupy NA; żółtko jaja (f75) u 110 pacjentów z grupy A i 81 z grupy NA.
5.1.6.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego
bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom białko jaja (f1) miało 8/110 (7,3%) pacjentów z grupy A i
6/81 (7,4%) pacjentów z grupy NA (p=1,000 (Chi), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom żółtko jaja (f75) nie miał żaden z pacjentów z grupy A
wobec 8/81 (9,9%) pacjentów z grupy NA (p=0,001 (F), różnica znamienna).
Wykres 6. Wykres porównawczy występowania uczulenia na alergeny jaja
kurzego w grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.6.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja kurzego z
uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na białko jaja miało: w klasie 1 – 6 (5,5%) pacjentów z grupy A i 1 (1,2%)
pacjent z grupy NA, w klasie 2 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 4 (4,9%) pacjentów z grupy NA,
w klasie 4 - żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy NA. W klasach 3, 5 i 6 nie
stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli
16.
Tabela 16. Porównanie sIgE Białko jaja (f1) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
102 (92,7%)
75 (92,6%)
177 (92,7%)
1
6 (5,5%)
1 (1,2%)
7 (3,7%)
2
2 (1,8%)
4 (4,9%)
6 (3,1%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,904 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na białko jaja. Problem ten dotyczył 8 przypadków w grupie A wobec 6 w grupie
NA.
Podwyższone sIgE na żółtko jaja miało: w klasie 1 - żaden z pacjentów z grupy A i 3 (3,7%) z
grupy NA, w klasie 2 - żaden z pacjentów z grupy A i 2 (2,5%) z grupy NA, w klasie 3 - żaden z
pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy NA, w klasie 4 - żaden z pacjentów z grupy A i 2
(2,5%) z grupy NA. W klasach 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z
grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 17.
Tabela 17. Porównanie sIgE Żółtko jaja (f1) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
110 (100%)
73 (90,1%)
183 (95,8%)
1
0 (0%)
3 (3,7%)
3 (1,6%)
2
0 (0%)
2 (2,5%)
2 (1%)
3
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
4
0 (0%)
2 (2,5%)
2 (1%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,001 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na żółtko jaja
w grupie NA.
5.1.7. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów,
powodujących często reakcję anafilaktyczną
Zbadano sIgE dla następujących silnych alergenów: dorsz (f3) u 110 pacjentów z grupy A i 74 z
grupy NA; orzeszki ziemne (f13) u 110 pacjentów z grupy A i 74 z grupy NA.
5.1.7.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów,
powodujących często reakcję anafilaktyczną bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom dorsza (f3) nie miał żaden z pacjentów z grupy A wobec
1/74 (1,4%) pacjenta z grupy NA (p=0,402 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom orzeszków ziemnych (f13) miało 8/110 (7,3%) pacjentów
z grupy A wobec 8/74 (10,8%) pacjentów z grupy NA (p=0,570 (Chi), różnica nieznamienna).
Wykres 7. Wykres porównawczy występowania uczulenia na silne alergeny w
grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.7.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych alergenów,
powodujących często reakcję anafilaktyczną z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na dorsza miało: w klasie 1 - żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,4%) pacjent z
grupy NA. W klasach 2, 3, 4, 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z
grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 18.
Tabela 18. Porównanie sIgE Dorsz (f3) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
110 (100%)
73 (98,6%)
183 (99,5%)
1
0 (0%)
1 (1,4%)
1 (0,5%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,227 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na dorsza. Problem ten nie dotyczył żadnego z przypadków w grupie A wobec
jednego w grupie NA.
Podwyższone sIgE na orzecha ziemnego miało: w klasie 1 – 8 (7,3%) pacjentów z grupy A i 4
(5,4%) z grupy NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 4 (5,4%) z grupy NA. W klasach 3,
4, 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co
przedstawiono w tabeli 19.
Tabela 19. Porównanie sIgE Orzech ziemny (f13) w grupie A i NA z
uwzględnieniem
klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
102 (92,7%)
66 (89,2%)
168 (91,3%)
1
8 (7,3%)
4 (5,4%)
12 (6,5%)
2
0 (0%)
4 (5,4%)
4 (2,2%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,357 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na orzech ziemny. Problem ten dotyczył 8 przypadków w grupie A oraz 8 w grupie
NA i nie manifestował się klinicznie.
5.1.8. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów
pokarmowych
Zbadano sIgE dla następujących alergenów pokarmowych: mąka pszenna (f4) u 110 pacjentów z
grupy A i 80 z grupy NA; ryż (f9) u 110 pacjentów z grupy A i 48 z grupy NA; soja (f14) u 110
pacjentów z grupy A i 81 z grupy NA; marchew (f31) u 110 pacjentów z grupy A i 74 z grupy NA;
ziemniak (f35) u 110 pacjentów z grupy A i 33 z grupy NA, jabłko (f49) u 110 pacjentów z grupy A
i 74 z grupy NA.
5.1.8.1. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów
pokarmowych bez uwzględnienia klas reakcji
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom mąki pszennej (f4) nie miał żaden z pacjentów z grupy A
wobec 2/80 (2,5%) pacjentów z grupy NA (p=0,176 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom ryżu (f9) miał 1/110 (0,9%) pacjent z grupy A wobec 1/48
(2,1%) pacjenta z grupy NA (p=0,517 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom soi (f14) miało 4/110 (3,6%) pacjentów z grupy A wobec
10/81 (12,3%) pacjentów z grupy NA (p=0,045 (Chi), różnica znamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom marchwi (f31) miało 2/110 (1,8%) pacjentów z grupy A
wobec 3/74 (4,1%) pacjentów z grupy NA (p=0,393 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom ziemniaka (f35) miało 8/110 (7,3%) pacjentów z grupy A
wobec 1/33 (3%) pacjenta z grupy NA (p=0,685 (F), różnica nieznamienna).
Podwyższone sIgE przeciwko antygenom jabłka (f49) nie miał żaden z pacjentów z grupy A wobec
10/74 (13,5%) pacjentów z grupy NA (p=0,000 (F), różnica znamienna).
Wykres 8. Wykres porównawczy występowania uczulenia na pozostałe alergeny pokarmowe w
grupie A i NA bez uwzględnienia klas reakcji
5.1.8.2. Porównanie wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych alergenów
pokarmowych z uwzględnieniem klas reakcji
Podwyższone sIgE na mąkę pszenną miało: w klasie 1 - żaden z pacjentów z grupy A i 2 (2,5%)
pacjent z grupy NA. W klasach 2, 3, 4, 5 i nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z
pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 20.
Tabela 20. Porównanie sIgE Mąka pszenna (f4) w grupie A i NA z uwzględnieniem
klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
110 (100%)
78 (97,5%)
188 (98,9%)
1
0 (0%)
2 (2,5%)
2 (1,1%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,098 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na mąkę pszenną. Problem ten nie dotyczył żadnego przypadku w grupie A wobec
2 w grupie NA.
Podwyższone sIgE na ryż miało: w klasie 1 – 1 (0,9%) pacjent z grupy A i 1 (2,1%) z grupy NA. W
klasach 2, 3, 4, 5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co
przedstawiono w tabeli 21.
Tabela 21. Porównanie sIgE Ryż (f9) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
109 (99,1%)
47 (97,9%)
156 (98,7%)
1
1 (0,9%)
1 (2,1%)
2 (1,3%)
2
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,552 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na ryż. Problem ten dotyczył 1 przypadku w grupie A wobec 1 w grupie NA.
Podwyższone sIgE na soję miało: w klasie 1 – 4 (3,6%) pacjentów z grupy A i 4 (4,9%) pacjent z
grupy NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 5 (6,2%) pacjentów z grupy NA, w klasie 4 –
żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,2%) pacjent z grupy NA. W klasach 3, 5 i 6 nie stwierdzono
podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w tabeli 22.
Tabela 22. Porównanie sIgE Soja (f14) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
106 (96,4%)
71 (87,7%)
177 (92,7%)
1
4 (3,6%)
4 (4,9%)
8 (4,2%)
2
0 (0%)
5 (6,2%)
5 (2,6%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
1 (1,2%)
1 (0,5%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,019 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na soję w
grupie NA.
Podwyższone sIgE na marchew miało: w klasie 1 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i 2 (2,7%) z
grupy NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 1 (1,4%) pacjent z grupy NA. W klasach 3, 4,
5 i 6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono
w tabeli 23.
Tabela 23. Porównanie sIgE Marchew (f31) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
108 (98,2%)
71 (95,9%)
179 (97,3%)
1
2 (1,8%)
2 (2,7%)
4 (2,2%)
2
0 (0%)
1 (1,4%)
1 (0,5%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,359 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na marchew. Problem ten dotyczył 2 przypadków w grupie A wobec 3 w grupie
NA.
Podwyższone sIgE na ziemniaka miało: w klasie 1 – 6 (5,5%) pacjentów z grupy A i 1 (3%) pacjent
z grupy NA, w klasie 2 – 2 (1,8%) pacjentów z grupy A i żaden z grupy NA. W klasach 3, 4, 5 i 6
nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w
tabeli 24.
Tabela 24. Porównanie sIgE Ziemniak (f35) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
102 (92,7%)
32 (97%)
134 (93,7%)
1
6 (5,5%)
1 (3%)
7 (4,9%)
2
2 (1,8%)
0 (0%)
2 (1,4%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,378 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła brak znamiennych różnic pomiędzy grupą
A i NA w alergii na ziemniaka. Problem ten dotyczył 3 przypadków w grupie A wobec żadnego w
grupie NA.
Podwyższone sIgE na jabłko miało: w klasie 1 – żaden z pacjentów z grupy A i 7 (9,5%) z grupy
NA, w klasie 2 – żaden z pacjentów z grupy A i 3 (4,1%) pacjentów z grupy NA. W klasach 3, 4, 5 i
6 nie stwierdzono podwyższonych sIgE u żadnego z pacjentów z grup A i NA, co przedstawiono w
tabeli 25.
Tabela 25. Porównanie sIgE Jabłko (f49) w grupie A i NA z uwzględnieniem klas
reakcji
Klasa
Grupa A
Grupa NA
Razem
0
110 (100%)
64 (86,5%)
174 (94,6%)
1
0 (0%)
7 (9,5%)
7 (3,8%)
2
0 (0%)
3 (4,1%)
3 (1,6%)
3
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
4
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
5
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
6
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
p=0,000 (M-W test)
Analiza rozkładu poziomów sIgE w klasach potwierdziła znamienną przewagę alergii na jabłko w
grupie NA.
Dzieci z grupy A z uczuleniem na pyłek brzozy miały dolegliwości pokarmowe po zjedzeniu jabłek,
mimo ujemnych sIgE przeciwko jabłku.
5.2. Wyniki badania ankietowego
5.2.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do rodzinnej
historii chorób alergicznych i objawów mogących świadczyć o alergii
5.2.1.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do historii
rodzinnej alergii
Wywiad rodzinny w kierunku alergii był dodatni u 58/121 (47,9%) pacjentów z grupy A i 27/31
(87,1%) pacjentów z grupy NA.
Dane te, zamieszczone w tabeli 26, wskazują na znamiennie statystycznie rzadsze występowanie
alergii w rodzinach autystyków niż alergików bez autyzmu.
Tabela 26. Wyniki badania dotyczące alergii w rodzinie w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
63 (52,1%)
4 (12,9%)
67 (44,1%)
Tak
58 (47,9%)
27 (87,1%)
85 (55,9%)
p=0,000 (Chi)
5.2.1.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
objawów mogących świadczyć o alergii
Wynik badania ankietowego wskazywał na znamiennie statystycznie rzadsze występowanie
objawów mogących świadczyć o alergii u pacjentów z grupy A niż u pacjentów z grupy NA (70/121
(57,9%) w grupie A i 31/31 (100%) w grupie NA, tabela 27). Do objawów tych należało
występowanie:
1)
zmian skórnych: 60/121 (49,6 %) w grupie A wobec 25/31 (80,6%) w grupie NA
(p=0,004; tabela 28);
2)
reakcji alergicznych na pokarmy: 43/121 (35,5 %) w grupie A wobec 24/31 (77,4%) w
grupie NA (p=0,000; tabela 29);
3)
przewlekłego kaszlu: 13/121 (10,7%) w grupie A wobec 9/31 (29%) w grupie NA
(p=0,019; tabela 30);
4)
łzawienia oczu: 4/121 (3,3%) w grupie A wobec 6/31 (19,4%) w grupie NA (p=0,005;
tabela 31).
Tabela 27. Wyniki badania dotyczące występowania alergii u badanych w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
51 (42,1%)
0 (0%)
51 (33,6%)
Tak
70 (57,9%)
31 (100%)
101 (66,4%)
p=0,000 (Chi)
Tabela 28. Wyniki badania dotyczące zmian skórnych w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
61 (50,4%)
6 (19,4%)
67 (44,1%)
Tak
60 (49,6%)
25 (80,6%)
85 (55,9%)
p=0,004 (Chi)
Tabela 29. Wyniki badania dotyczące reakcji alergicznych na pokarmy w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
78 (64,5%)
7 (22,6%)
85 (55,9%)
Tak
43 (35,5%)
24 (77,4%)
67 (44,1%)
p=0,000 (Chi)
Tabela 30. Wyniki badania dotyczące uporczywego kaszlu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
108 (89,3%)
22 (71%)
130 (85,5%)
Tak
13 (10,7%)
9 (29%)
22 (14,5%)
p=0,019 (F)
Tabela 31. Wyniki badania dotyczące łzawienia oczu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
117 (96,7%)
25 (80,6%)
142 (93,4%)
Tak
4 (3,3%)
6 (19,4%)
10 (6,6%)
p=0,005 (F)
5.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do objawów
żołądkowo-jelitowych
5.2.2.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
wybiórczego apetytu
Wybiórczy apetyt występował u 57/121 (47%) pacjentów z grupy A i 18/31 (58%) pacjentów z
grupy NA. Wynik ten (zamieszczony w tabeli 32) nie wykazał statystycznie istotnych różnic
pomiędzy grupami (p=0,606).
Tabela 32. Wyniki badania dotyczące wybiórczego apetytu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
57 (47%)
13 (42%)
70 (46%)
Tak
64 (53%)
18 (58%)
82 (54%)
p=0,606 (Chi)
W grupie A, 17 badanych (14%) spożywało wyłącznie mleko i kaszki na mleku, odmawiając prób
przyjęcia jakichkolwiek pokarmów stałych, które powinny się znaleźć w jadłospisie w ich grupie
wiekowej. W 7-miu przypadkach dzieci jadły wyłącznie suchy chleb.
5.2.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
zaburzeń czynnościowych górnego odcinka przewodu pokarmowego
Refluks żołądkowo-przełykowy oraz wymioty występowały znamiennie statystycznie rzadziej w
grupie A niż NA: refluks u 2/121 (1,7%) w grupie A wobec 6/121 (19,4%) w grupie NA (p=0,001;
tabela 35) oraz wymioty u 8/121 (6,6%) w grupie A wobec 9/31 (29%) w grupie NA (p=0,002;
tabela 36).
Tabela 33. Wyniki badania dotyczące refluksu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
119 (98,3%)
25 (80,6%)
144 (94,7%)
Tak
2 (1,7%)
6 (19,4%)
8 (5,3%)
p=0,001 (F)
Tabela 34. Wyniki badania dotyczące wymiotów w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
113 (93,4%)
22 (71%)
135 (88,8%)
Tak
8 (6,6%)
9 (29%)
17 (11,2%)
p=0,002 (F)
5.2.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
zaburzeń czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego
Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego pod postacią biegunek i zaparć występowały
znamiennie statystycznie częściej w grupie A niż w grupie NA. Odpowiednio: biegunki u 70
(57,9%) w grupie A wobec 11 (35,5%) w grupie NA (p=0,043; tabela 33), i zaparcia u 52 (43%) w
grupie A wobec 6 (19,4%) w grupie NA (p=0,027; tabela 34).
Tabela 35. Wyniki badania dotyczące biegunki w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
51 (42,1%)
20 (64,5%)
71 (46,7%)
Tak
70 (57,9%)
11 (35,5%)
81 (53,3%)
p=0,043 (Chi)
Tabela 33. Wyniki badania dotyczące zaparć w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
69 (57%)
25 (80,6%)
94 (61,8%)
Tak
52 (43%)
6 (19,4%)
58 (38,2%)
p=0,027 (Chi)
5.2.2.4. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do cech
stolca i gazów jelitowych
Zarówno u pacjentów z grupy NA, jak i A, rodzice obserwowali w stolcu niestrawione resztki
jedzenia – problem ten dotyczył 58/121 (47,9%) dzieci z grupy A i 14/31 (45,2%) dzieci z grupy
NA (p=0,941, brak istotnych różnic statystycznych; tabela 37).
Krew w stolcu obserwowano u 4/121 (3,3%) pacjentów z grupy A i 2/31 (6,5%) pacjentów z
grupy NA (p=0,602 , brak istotnych różnic statystycznych; tabela 38).
Śluz w stolcu występował u 18/121 (14,9%) pacjentów z grupy A i 7/31 (22,6%) pacjentów z
grupy NA (p=0,447, brak istotnych różnic statystycznych; tabela 39).
Wzdęcia występowały z podobną częstotliwością w grupie A i NA (odpowiednio 84/121 (69,4%) i
22/31 (71%), p=1,000, brak istotnych różnic statystycznych; tabela 40), przy czym w obydwu
grupach stanowiły one częsty i nasilony problem. W grupie A były to cz często wzdęcia
olbrzymie, utrzymujące się stale przez wiele miesięcy (zdjęcie 1).
Zdjęcie 1. Pacjent MN lat 2,5 z grupy A: Wydęty brzuch, utrzymujący się przez wiele miesięcy u
pacjenta z autyzmem(Uzyskano zgodę rodziców na wykorzystanie zdjęcia)
W kale tego pacjenta stwierdzono obecność niestrawionych węglowodanów złożonych,
zatem wprowadzona została dieta z ich ograniczeniem. Uzyskano zmniejszenie obwodu brzucha i
poprawę stanu klinicznego.
Ankietowani rodzice zgłaszali intensywnie cuchnący zapach stolca u 72/121 (59,5%) pacjentów w
grupie A wobec 6/31 (19,4%) w grupie NA (p=0,000; tabela 41) oraz występowanie silnie
cuchnących gazów jelitowych u 52/121 (43%) w grupie A wobec 4/31 (12,9%) w grupie NA
(p=0,004; tabela 42).
Tabela 34. Wyniki badania dotyczące niestrawionych resztek w stolcu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
63 (52,1%)
17 (54,8%)
80 (52,6%)
Tak
58 (47,9%)
14 (45,2%)
72 (47,4%)
p=0,941 (Chi)
Tabela 35. Wyniki badania dotyczące krwi w stolcu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
117 (96,7%)
29 (93,5%)
146 (96,1%)
Tak
4 (3,3%)
2 (6,5%)
6 (3,9%)
p=0,602 (F)
Tabela 36. Wyniki badania dotyczące śluzu w stolcu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
103 (85,1%)
24 (77,4%)
127 (83,6%)
Tak
18 (14,9%)
7 (22,6%)
25 (16,4%)
p=0,447 (Chi)
Tabela 37. Wyniki badania dotyczące wzdęć w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
37 (30,6%)
9 (29%)
46 (30,3%)
Tak
84 (69,4%)
22 (71%)
106 (69,7%)
p=1,000 (Chi)
Tabela 38. Wyniki badania dotyczące intensywnego cuchnącego zapachu stolca w
grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
49 (40,5%)
25 (80,6%)
74 (48,7%)
Tak
72 (59,5%)
6 (19,4%)
78 (51,3%)
p=0,000 (Chi)
Tabela 39. Wyniki badania dotyczące gazów jelitowych o bardzo intensywnym
zapachu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
69 (57%)
27 (87,1%)
96 (63,2%)
Tak
52 (43%)
4 (12,9%)
56 (36,8%)
p=0,004 (Chi)
5.2.2.5. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do bólu
brzucha
Na pytanie o występowanie bólu brzucha u pacjentów 74/121 (61,2%) ankietowanych w
grupie A odpowiedziało „trudno stwierdzić” (dla porównania – ilość takich odpowiedzi w grupie
pacjentów z alergią wynosiła 0). Odpowiedzi „Tak” udzieliło 26/121 (21,5%) ankietowanych w
grupie A wobec 21/31 (67,7%) ankietowanych w grupie NA (p=0,000; tabela 43).
Wynik badania wskazuje, że porównanie częstości występowania bólu brzucha w badanych
grupach nie jest możliwe, gdyż rodzice dzieci autystycznych nie są w stanie jednoznacznie
rozpoznać tego rodzaju dolegliwości u swoich dzieci z uwagi na ich trudności komunikacyjne.
Różnice w odpowiedziach na pytanie o występowanie bólu brzucha były znamiennie
statystycznie.
Tabela 40. Wyniki badania dotyczące bólu brzucha w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
21 (17,4%)
10 (32,3%)
31 (20,4%)
Tak
26 (21,5%)
21 (67,7%)
47 (30,9%)
Trudno
stwierdzić
74 (61,2%)
0 (0%)
74 (48,7%)
p=0,000 (Chi)
5.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do wpływu
diety oraz innych form interwencji terapeutycznych na przebieg autyzmu
5.2.3.1. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
stosowanej diety
Z badania ankietowego wynika, iż dieta była stosowana u 73/121 (60.3%) pacjentów z grupy A.
Dieta w grupie NA była stosowana u 22/31 (71%) badanych (p=0,377), zatem ilość pacjentów na
diecie w obu grupach nie różniła się statystycznie (tabela 44).
Dietę bezglutenową stosowano statystycznie znamiennie częściej u grupie A niż NA: 45/73
(61,6%) pacjentów z grupy A i 3/22 (13,6%) pacjentów z grupy NA (p=0,000; tabela 45).
W obu grupach z podobną częstością stosowano dietę bezmleczną u 66/73 (90,4%) z grupy A i u
17/22 (77,3%) pacjentów z grupy NA (p=0,141; tabela 46)
Dieta bezcukrowa stosowana była u 37/73 (50,7%) dzieci z grupy A i u żadnego z grupy NA
(p=0,000), zatem znamiennie częściej u pacjentów z autyzmem niż nieautystycznych pacjentów z
alergią (tabela 47).
Diety inne niż ujęte w ankiecie (tabela 48) wprowadzone były u sześciu 6/73 (8,2%) pacjentów z
grupy A, w tym u 3/73 (4%) pacjentów dieta z ograniczeniem węglowodanów złożonych, u 1/73
(1,3%) z eliminacją soi i jaja, u 1/73 (1,3%). z ograniczeniem mleka pełnego (lecz nie przetworów
mlecznych). Inne diety znamiennie częściej wprowadzane były w grupie NA (6/22 (27,3%)
pacjentów (p=0,029)). Były to diety eliminujące alergeny, stwierdzone w badaniach
alergologicznych.
Tabela 41. Wyniki badania dotyczące dziecka na diecie w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
48 (39,7%)
9 (29%)
57 (37,5%)
Tak
73 (60,3%)
22 (71%)
95 (62,5%)
p=0,377 (Chi)
Tabela 42. Wyniki badania dotyczące stosowania diety bezglutenowej w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
28 (38,4%)
19 (86,4%)
47 (49,5%)
Tak
45 (61,6%)
3 (13,6%)
48 (50,5%)
p=0,000 (Chi)
Tabela 43. Wyniki badania dotyczące stosowania diety bezmlecznej w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
7 (9,6%)
5 (22,7%)
12 (12,6%)
Tak
66 (90,4%)
17 (77,3%)
83 (87,4%)
p=0,141 (F)
Tabela 44. Wyniki badania dotyczące stosowania diety bezcukrowej w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
36 (49,3%)
22 (100%)
58 (61,1%)
Tak
37 (50,7%)
0 (0%)
37 (38,9%)
p=0,000 (Chi)
Tabela 45. Wyniki badania dotyczące stosowania innej diety w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
67 (91,8%)
16 (72,7%)
83 (87,4%)
Tak
6 (8,2%)
6 (27,3%)
12 (12,6%)
p=0,029 (F)
5.2.3.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do reakcji
na stosowaną dietę
U 54/73 (74%) pacjentów z grupy A, u których zastosowano eliminację pokarmów, rodzice po
wprowadzeniu diety odnotowali poprawę (tabela 49). W grupie NA poprawa po wprowadzeniu
diety dotyczyła 18/22 (81,8%) pacjentów (p=0,069, różnica nieistotna statystycznie). Pogorszenie
(pod postacią nasilenia zaparć) po wprowadzeniu diety odnotowano natomiast u 1/73 (1,4%)
pacjenta z grupy A oraz u 2/22 (9,1%) pacjentów z grupy NA (u obu pacjentów z grupy NA było
to zwiększenie nasilenia objawów skórnych). Różnica nie była istotna statystycznie (p=0,069).
Podobne rezultaty w obydwu grupach dotyczyły poprawy apetytu (tabela 50), która wystąpiła u
13/73 (17,8%) pacjentów z grupy A wobec 3/22 (13,6%) pacjentów z grupy NA (p=0,756, brak
istotnych różnic statystycznych).
Spadek częstości infekcji (tabela 51), zmniejszenie nasilenia zmian skórnych (tabela 52)
odnotowano znamienne rzadziej w grupie A niż w grupie porównawczej NA; odpowiednio:
spadek częstości infekcji dotyczył 4/73 (5,5%) pacjentów z grupy A i 8/22 (36,4%) pacjentów z
grupy NA (p=0,001), zmniejszenie nasilenia zmian skórnych 12/73 (16,4%) pacjentów z grupy A
wobec 11/22 (50%) pacjentów z grupy NA (p=0,003).
Poprawa koncentracji, zachowania i kontaktu wzrokowego występowała znamiennie częściej w
grupie A; odpowiednio: koncentracja poprawiła się u 35/73 (47,9%) pacjentów z grupy A wobec
1/22 (4,5%) pacjenta z grupy NA (p=0,001, tabela 53), zachowanie u 38/73 (52,1%) pacjentów z
grupy A wobec 2/22 (9,1%) pacjentów z grupy NA (p=0,001; tabela 54), kontakt wzrokowy u
31/73 (42,5%) pacjentów z grupy A i u żadnego pacjentów z grupy NA (p=0,001; tabela 55).
Nowe słowa pojawiły się u 13/73 (17,8%) pacjentów z grupy A i u żadnego z pacjentów z grupy
NA. Różnica ta była statystycznie znamienna (p=0,035; tabela 56).
Ponadto, w grupie A 1 pacjent od momentu wprowadzenia diety przybrał na wadze, u 3 pacjentów
unormowały się stolce. U 2 pacjentów nastąpiła poprawa snu (nie było to zawarte w pytaniach
ankietowych, lecz respondenci spontanicznie podawali te odpowiedzi).
Tabela 46. Wyniki badania dotyczące poprawy po wprowadzeniu diety w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
18 (24,7%)
2 (9,1%)
20 (21,1%)
Tak
54 (74%)
18 (81,8%)
72 (75,8%)
Pogorszenie
1 (1,4%)
2 (9,1%)
3 (3,2%)
p=0,069 (F)
Tabela 47. Wyniki badania dotyczące poprawy apetytu w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
60 (82,2%)
19 (86,4%)
79 (83,2%)
Tak
13 (17,8%)
3 (13,6%)
16 (16,8%)
p=0,756 (F)
Tabela 48. Wyniki badania dotyczące spadku częstości infekcji w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
69 (94,5%)
14 (63,6%)
83 (87,4%)
Tak
4 (5,5%)
8 (36,4%)
12 (12,6%)
p=0,001 (F)
Tabela 49. Wyniki badania dotyczące zmniejszenia nasilenia zmian skórnych
w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
61 (83,6%)
11 (50%)
72 (75,8%)
Tak
12 (16,4%)
11 (50%)
23 (24,2%)
p=0,003 (Chi)
Tabela 50. Wyniki badania dotyczące poprawy koncentracji w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
38 (52,1%)
21 (95,5%)
59 (62,1%)
Tak
35 (47,9%)
1 (4,5%)
36 (37,9%)
p=0,001 (Chi)
Tabela 51. Wyniki badania dotyczące poprawy zachowania w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
35 (47,9%)
20 (90,9%)
55 (57,9%)
Tak
38 (52,1%)
2 (9,1%)
40 (42,1%)
p=0,001 (Chi)
Tabela 52. Wyniki badania dotyczące poprawy kontaktu wzrokowego w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
42 (57,5%)
22 (100%)
64 (67,4%)
Tak
31 (42,5%)
0 (0%)
31 (32,6%)
p=0,001 (Chi)
Tabela 53. Wyniki badania dotyczące pojawienia się nowych słów w grupach A i NA
Grupa A
Grupa NA
Razem
Nie
60 (82,2%)
22 (100%)
82 (86,3%)
Tak
13 (17,8%)
0 (0%)
13 (13,7%)
p=0,035 (F)
VI OMÓWIENIE WYNIKÓW, DYSKUSJA
6.1. Omówienie wyników badań nasilenia alergii IgE zależnej na konkretne antygeny
środowiska lub pokarmu
Wśród pacjentów autystycznych najczęstsze były alergie wziewne: była to alergia na D.
pteronyssinus, w drugiej kolejności na D. farinae, w dalszej kolejności był pyłek traw mix,
Najczęstsze alergie pokarmowe dotyczyły białka jaja, orzecha ziemnego i ziemniaków.
Wyniki sIgE, w których stwierdzono znamiennie rzadsze występowanie alergii w grupie badanej niż
porównawczej, sugerują brak związku przyczynowego autyzmu i alergii dla tych substancji. Były to
pyłki traw, brzozy i bylicy, pies, koń, kot, alfa-laktoalbumina, beta-laktoglobulina, żółtko jaja, soja i
jabłko. Szczególnie warto zwrócić uwagę na fakt rzadkiego występowania powszechnie
podejrzewanych białek mleka czy białek żółtka jaja.
W obszarze pozostałych alergenów wziewnych oraz pokarmowych (D. pteronyssinus, D. farinae,
Cladosporium, Alternaria, Aspergillus, mleko, kazeina, białko jaja, dorsz, orzech ziemny, mąka
pszenna, ryż, marchew, ziemniak) wyniki oznaczeń sIgE nie różniły się znamiennie statystycznie,
choć w wartościach bezwzględnych zawsze były nieco wyższe w grupie NA (z wyjątkiem
ziemniaka). Być może, podobne do powyższych dane, skłaniały niektórych autorów do
podtrzymywania hipotezy alergicznej, jednak – poza znamiennym brakiem różnic – podkreślić
należy sporadyczne występowanie wielu alergenów w obu badanych grupach, co ilustrują m. in.
tabele 21-15 i co wprawdzie rodzi wspomniany „brak znamiennych różnic”, lecz jest w praktyce
bez znaczenia dla związków etiologicznych alergii i autyzmu, gdy żadne lub ledwie kilkoro dzieci
w grupie ponad stuosobowej ujawnia uczulenie pokarmowe na określony produkt lub alergię
wziewną.
Jedynie wyniki uzyskane dla obu gatunków roztoczy sugerują rzeczywiste znaczne występowanie
alergii IgE zależnej na te pajęczaki zarówno w grupie A jak NA, nie wykazując różnic między
alergią i autyzmem są trudniejsze do interpretacji, bo można przyjąć, że:
1. Brak różnic w występowaniu alergii nie implikuje automatycznie związku patogenetycznego;
2. Zachodzi przypadkowa koincydencja pomiędzy grupą NA i A w obszarze dodatnich wyników
sIgE dla roztoczy, z uwagi na sytuacje dzieci z autyzmem są one znacznie dłużej w
pomieszczeniach niż na zewnątrz, więc są narażone na ujawnienie alergii roztoczowej
wcześniej i silniej niż rówieśnicy NA;
3. Brak znamiennych różnic w grupie NA vs A być może jednak sugerować związki alergii i
autyzmu w przypadku alergenów roztoczy. Potencjalny mechanizm takiej zależności pozostaje
obecnie całkowicie niejasny.
W zakresie pozostałych „nieznamiennie różnych” alergenów wziewnych i pokarmowych
szczegółowa analiza wyników zamieszczonych w tabelach ujawnia, że w grupie A osoby z
wysokim mianem sIgE występowały z reguły rzadziej w porównaniu do grupy NA. Oznacza to
mniej istotną rolę wykrytej, słabej alergii w autyzmie, być może uzyskane wyniki oznaczają
jedynie skłonność do alergii (skazę atopową), bez praktycznego znaczenia. Z drugiej strony w
pojedynczych przypadkach mogą mieć istotne znaczenie dla danego pacjenta, gdyż wyraźnie
wpływają na jego jakość życia niezależnie od autyzmu. Alergeny wziewne, wykrywane badaniem
sIgE należy brać pod uwagę obok alergenów pożywienia przy ocenie możliwych przyczyn alergii
pokarmowych, gdyż mają one zdolność do reakcji krzyżowych i indukowania zespołu OAS (Oral
Allergy Syndrome) (manifestującego się obrzękiem warg i błony śluzowej jamy ustnej, rzadziej
nudnościami i wymiotami (99). Stężenie IgE rośnie u osób z reakcjami alergicznymi takimi jak
katar sienny, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, często wyprzedzając pojawienie się
pełnego obrazu klinicznego, stąd poziom stężenia tej immunoglobuliny wykorzystywany jest
przede wszystkim we wczesnej diagnostyce alergii (100).
Alergeny, które nie wykazywały różnic statystycznych w grupie A i NA można podzielić na cztery
grupy:
1.
Często wywołujące alergizację w obu grupach - należały do nich D. pteronyssinus,
D. farinae.
W przypadkach tych alergenów należy uznać, że brak znamiennych różnic oznacza nasilenie
alergii, a zatem jej szczególne znaczenie i co za tym idzie potrzebę dokładniejszej diagnozy
pacjentów z autyzmem w kierunku tych uczuleń.
2.
Alergeny rzadziej alergizujące, które jednak u poszczególnych pacjentów
wywoływały znaczące reakcje kliniczne i w indywidualnych przypadkach wymagały
pogłębionej diagnostyki. Należą tu alergeny pleśni, często dodatkowo będące składnikami
kurzu domowego (Aspergillus, Cladosporium, Alternaria), oraz alergeny pokarmowe:
orzech ziemny i białko jaja. Na szczególną uwagę zasługuje tu alergen białka jaja i
orzeszki ziemne, gdyż uczulenia te były najczęściej spotykane wśród alergii pokarmowych
w grupie dzieci autystycznych. W przypadku mleka niewiele dzieci autystycznych
wykazywało dodatnie sIgE przeciwko tym antygenom, lecz wykazana w badaniu
ankietowym poprawa po wycofaniu mleka skłania do zastanowienia nad udziałem IgEniezależnych uczuleń w autyzmie. W przypadku tych alergenów należy stosować
podejście indywidualne i brać je pod uwagę przy występujących objawach klinicznych, w
uzasadnionych przypadkach pogłębiając diagnostykę alergologiczną po dokładnie
przeprowadzonej anamnezie.
3.
Sporadycznie alergizujące: kazeina, mleko, ziemniak, marchew, ryż. W odniesieniu
do tych alergenów przyjąć należy, że mają one marginalne znaczenie w autyzmie, gdyż nie
powodowały one atopowych mechanizmów alergicznych w grupie badanej, choć zastrzec
należy, że w przypadku wszystkich wymienionych antygenów nie można wykluczyć
udziału mechanizmów komórkowych alergii.
4.
Nie wywołujące alergii w grupie autystycznej: dorsz, mąka pszenna. W przypadku
tych alergenów należy przyjąć, iż nie mają one znaczenia w autyzmie, co podkreśla
różnice badanych populacji . W alergii zarówno uczulenie na białka ryb jak i białka maki
może mieć dramatyczne skutki kliniczne.
6.1.1. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
aeroalergenów pyłkowych
Alergia na pyłki traw, brzozy i bylicy występowała u pacjentów z autyzmem znamiennie rzadziej
niż u pacjentów nieautystycznych z alergią.
Pyłki traw, brzozy i bylicy to najważniejsze aeroalergeny sezonowe środowiska „po zewnętrznej
stronie drzwi” w naszym kraju. Są one najczęstszą przyczyną pyłkowicy w klimacie polskim.
Niewątpliwie, poza warunkami klimatycznymi, największy wpływ na szatę roślinną ma gospodarka
rolna. Trawy, zarówno dzikie jak i uprawne (np. żyto), są od wieków na terenie Polski najczęściej
uprawianymi roślinami. Obserwowane w ostatnich latach stopniowe ocieplanie klimatu związane
najprawdopodobniej z tzw. efektem cieplarnianym może wpłynąć na zwiększony rozwój roślin
zielnych (powszechnie zwanych chwastami). Najczęstszą przyczyną pyłkowicy w naszym klimacie
są alergeny pyłku traw (101). W Polsce występuje około 160 pyłków traw, jednak antygen pyłku
traw (gx) użyty w badaniu obejmuje tylko 6 z nich, w tym tymotkę łąkowa, kłosówkę, kupkówka
pospolitą, rajgras angielski, wiechlina łąkową kostrzewę łąkową. Pyłki traw dają reakcje krzyżowe
z alergenami melona (podobnie jak pyłek babki lancetowatej) i mogą wywoływać zespół OAS
(102). W badaniach Gawła z 2013 roku z użyciem testów sIgE przy użyciu testu Immuno Solidphase Allergen Chip (ISAC), (czulszego niż użyty w niniejszym badaniu Elecsys II), wynik dodatni
dla tymotki łąkowej dotyczył 41,5% badanych dzieci z objawami alergii, a więc był wyższy niż
uzyskany w niniejszym badaniu, zarówno w grupie badanej jak i porównawczej.
Według badania ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) alergia na pyłek traw
(badana punktowym testem skórnym) występuje u 21,3% populacji, przy czym manifestacja alergii
wziewnej na pyłek traw następuje stopniowo i osiąga szczyt u młodych dorosłych (103). W grupie
A alergia ta występowała rzadziej niż w populacji polskiej, podczas gdy w grupie NA wynik
badania zbliżony był do danych populacyjnych z badania ECAP.
Bardzo ważnym aeroalergenem w Polsce jest pyłek brzozy. Brzoza jest pospolitym drzewem w
północno-zachodniej i centralnej Europie. Uczulenie na pyłek brzozy dotyczy 10–15 % wszystkich
pacjentów uczulonych na pyłki, (104). W badaniu Gawła i Kurzawy z testem ISAC była ona trzecia
co do częstości (po alergii na roztocza i pyłek tymotki) i dotyczyła 41% badanych dzieci z alergią
(105). Pyłki brzozy oprócz wywoływania reakcji wziewnych, takich jak katar sienny czy astma,
mają szczególne znaczenie dla reakcji nadwrażliwości pokarmowej, gdyż przeciwciała IgE
specyficzne dla głównego alergenu pyłku brzozy Bet v 1 reagują krzyżowo z homologicznymi
alergenami pokarmowymi, powodując nadwrażliwość na jabłka (Mal d 1), wiśnie (Pru av 1),
orzechy laskowe (Cor a 1), seler (Api g 1), marchewkę (Dau c 1) oraz soję (Gly m 4) (106).
Mimo iż alergia na pyłek brzozy występowała znamiennie rzadziej w grupie A niż NA i była
niższa od wartości populacyjnych, to wśród badanych ta właśnie alergia miała szczególnie
dramatyczny przebieg. Jeden z badanych z alergią na pyłek brzozy w klasie 6 doświadczał
rokrocznie regresu w okresie pylenia brzozy. Tracił wówczas wypracowane w trakcie żmudnej
rehabilitacji zdolności, łącznie z mową i rozumieniem mowy. Epizody regresu ustąpiły całkowicie
po pierwszym roku odczulania podjęzykowego Stalorall na pyłek brzozy. Dziecko to jest obecnie
w trzecim roku odczulania przedsezonowego z utrzymującą się poprawą, bez regresu w minionym
sezonie pylenia.
Kolejnym ważnym alergenem pyłkowym w Polsce jest pyłek bylicy – odpowiedzialny za większość
objawów alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek w okresie od połowy lipca do
połowy września. Bylica jest bardzo popularnym w całej Europie chwastem wiatropylnym (101).
W obydwu grupach wynik ten był niższy niż w danych populacyjnych w badaniu ECAP: przy
użyciu punktowego testu skórnego występowała ona u 17% osób z alergią (103). W badaniach
Gawła i Kurzawy antygen pyłku bylicy (łącznie z komosą i babką) uczulał 22% badanych dzieci z
alergią (105). Podkreślić należy, że podobnie jak w przypadku pyłku brzozy, alergia na pyłek
bylicy nie ma jedynie charakteru wziewnego, alergeny główne pyłku bylicy (epitop Api g 1)
wywołują odczyny krzyżowe z wieloma innymi alergenami roślinnymi. U kilku procent
pacjentów uczulonych na alergeny pyłku bylicy obserwowane są objawy zespołu OAS po
spożyciu niektórych owoców i warzyw(Bolesław Samoliński, 2013), przy czym najczęściej
reakcja krzyżowa dotyczy selera, jabłka, marchwi, ziół i przypraw. Objawy te, wyraźnie częstsze
w okresie pylenia bylicy, zdarzały się u dzieci autystycznych, u których alergia ta występowała.
6.1.2. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
roztoczy
Antygen roztoczy D. pteronyssinus należał do najczęściej wywołujących alergię w grupie badanej,
co pokrywa się z prowadzonymi w Polsce wynikami badań nad alergią IgE zależną u dzieci (105).
Aeroalergeny roztoczy Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae, wspólnie z
alergenami naskórków psa i kota oraz zarodnikami grzybów Cladosporium i Aspergillus należą do
alergenów środowiska domowego. Alergia na roztocza jest najczęstszą przyczyną alergii i astmy w
naszym kraju. Według danych badania ECAP nad uczuleniem na aeroalergeny u osób z atopowym
zapaleniem skóry, przeprowadzonym u 4783 osób, dodatnie testy skórne na te pajęczaki
stwierdzono u około 33% badanych (103). W badaniach sIgE przeprowadzonych w Polsce wśród
dzieci przez Gawła i Kurzawę uczulenie na roztocza było najczęściej spotykaną alergią wziewną u
dzieci (dotyczyła 62,1% badanych) przy czym dawały się odnotować różnice wiekowe; uczulenie
na roztocza występowało z większym nasileniem w grupie dzieci starszych (105).
Wynik wskazuje, że problem uczulenia na roztocza w dotyczy dzieci z autyzmem w znacznym
stopniu i że należy uświadamiać rodziców odnośnie odpowiedniej diagnostyki, a w razie wykrycie
alergii na składniki kurzu, do celowanej profilaktyki (częstego wietrzenia pomieszczeń,
odpowiedniego sprzątania, prania z namaczaniem, unikania rezerwuarów kurzu w postaci dywanów
i wykładzin dywanowych w sypialniach itp. (107). Należy ją także podejrzewać w przypadku
ciągnących się w sezonie jesienno-zimowych katarów, przewlekłego kaszlu oraz zmian skórnych o
charakterze wyprysku lub pokrzywki. Alergia na roztocza narasta z wiekiem (105). Roztocza,
dzięki zawartości tropomiozyny mogą dawać alergie krzyżowe z owocami morza, szczególnie
krewetkami. sIgE dla alergenu krewetki (Pen a 1- sIgE) (Pen a 1- sIgE) rozpoznaje homologiczne
sekwencje aminokwasowe w alergenach roztoczy Der p10, Der f 10 oraz karalucha Per a 7, co daje
molekularną podstawę do patomechanizmu i klinicznego problemu alergii krzyżowej
spowodowanej alergenami stawonogów. Pacjenci uczuleni na roztocza kurzu domowego i/lub
karalucha wykazują obecność IgE swoistego na krewetki (Pen a 1) bez wcześniejszej ekspozycji na
krewetki (102). Owoce morza zyskują w Polsce na popularności, stąd też ten rodzaj alergii
pokarmowej może mieć dodatkowe znaczenie dla części pacjentów uczulonych na roztocza.
Należy nadmienić, że wśród pacjentów autystycznych biorących udział w badaniu zdarzało się
pogorszenie zachowania w okresach rozpoczęcia sezonu grzewczego – było ono
najprawdopodobniej związane ze stwierdzoną u nich reakcją nadwrażliwości wywołaną
zwiększoną ilością alergenów roztoczy we wdychanym powietrzu.
6.1.3. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
naskórka zwierząt
W badanej grupie przeciwciała sIgE przeciwko antygenom zwierzęcym występowały z podobną
częstotliwością jak w ogólnej populacji (4-10% populacji, (108)), przy czym najczęściej
występowała alergia na psa. W znacznej części przypadków dotyczyła ona pacjentów
poddawanych dogoterapii. Dogoterapia jest rozpowszechnioną formą rehabilitacji dzieci
autystycznych, więc w
przypadkach indywidualnych należy brać uwagę możliwość
występowania przeciwwskazań. Alergia na konia dotyczyła wyłącznie dzieci poddawanych
hipoterapii. W wymienionych przypadkach terapie te zostały zaniechane i zastąpione innymi
zajęciami.
W przypadku alergenu kota żaden z badanych nie miał na co dzień styczności z kotami. Jest to
zjawisko znane, np. w Ameryce dotyczy 1/3 uczulonych na antygen kota.
Alergie na psa i kota powinny być brane pod uwagę w przypadku decyzji o nabyciu zwierzęcia
domowego.
Głównymi źródłami alergenów zwierzęcych są białka zawarte w ślinie, naskórku i moczu zwierząt.
Sierść zwierząt rzadko jest alergenem, ale stanowi dobry środek transportowy dla innych alergenów
(wydzieliny gruczołów potowych, śliny, moczu), z których większość należy do rodziny białek
nazwanych lipokalinami. Alergeny zwierząt są odpowiednio duże aby indukować swoistą
odpowiedź IgE zależną (108).
6.1.4. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do aeroalergenów
grzybów niedoskonałych
Alergie na pleśnie były podobne w grupie badanej i porównawczej. Występowały one u
niewielkiej liczby pacjentów z grupy A.
Wyniki, uzyskane w niniejszym badaniu badania podobne są do uzyskano przez Bakkaloglu, który
nie stwierdził nasilenia alergii na pleśnie u badanej przez siebie pacjentów z autyzmem.
Alergie na grzyby powodowane są głównie przez wysiew zarodników grzybów obecnych w
powietrzu i mogą objawiać się w postaci: alergii pokarmowej, alergii kontaktowej, uczulenia na
antybiotyki czy też reakcji o charakterze alergicznym w przypadku istniejących w organizmie
ognisk zakażenia grzybiczego. Ich silny zazwyczaj przebieg może być związany z faktem, że poza
alergizacją grzyby mogą infekować skórę i kolonizować układ oddechowy. Ponadto mogą
syntetyzować inne metabolity wtórne w postaci: niealergizujących toksyn i enzymów, lotnych
związków organicznych oraz niebiałkowych komponentów ścian komórkowych (glukan i chityna)
(109), zatem w reakcjach nadwrażliwości na grzyby biorą udział mechanizmy inne niż atopowe,
badanie sIgE nie jest więc jedynym kryterium rozpoznania nadwrażliwości na pleśnie.
Antygeny grzybów są zdolne wywoływania reakcji krzyżowych: enolaza, będąca panalergenem
grzybów może być odpowiedzialna za reakcje krzyżowe takimi gatunkami grzybów jak Alternaria
alternata, Cladosporium herbarum, Candida albicans, Aspergillus fumigatus, Penicillium citrinum,
Fusarium solani, Rhodotorula mucilaginosa oraz z lateksem. Grzyby Cladosporium mają
największy spośród alergenów wziewnych wpływ na przebieg atopowego zapalenia skóry (102).
W badaniach Gawlika i Kurzawy alergie na pleśnie Alternaria, Aspergillus i Cladosporium razem
dotyczyły 19,8% badanych pacjentów w wieku rozwojowym, natomiast w badaniu ECAP wpływu
aeroalergenów na przebieg AZS (103) alergie na grzyby występowały u 5,2% badanych. W
niniejszym badaniu u pacjentów z autyzmem wartości te były niższe od cytowanych, nie wskazując
na udział alergii na pleśnie w tej grupie, z wyjątkiem jednego przypadku, prezentowanego w
wynikach badania, w którym występowało atopowe zapalenie skóry i objawy alergii wziewnej
prawdopodobnie na skutek uczulenia na Cladosporium.
6.1.5. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do podstawowych
trofoalergenów mleka
W badanej grupie alergia IgE zależna na antygen mleka i kazeinę nie była znamiennie różna
wobec grupy porównawczej, natomiast na alfa-laktoalbuminę i beta-laktoglobulinę była
znamiennie rzadsza niż w grupie porównawczej. Należy przy tym zauważyć, że często pomimo
ujemnych sIgE w przypadku zastosowanych diet bezmlecznych u dzieci z autyzmem rodzice
odnotowywali poprawę.
U Jyonouschi (55) badanie IgE także nie wykazało reakcji alergicznych na pokarmy mleczne,
jednak badania komórkowe wskazywały na aktywację układu immunologicznego i zwiększoną
produkcję cytokin prozapalnych pod wpływem białek mleka krowiego.
Na podstawie wyników badania nie można więc jednoznacznie wykluczyć nietolerancji mleka u
dzieci z autyzmem, choć nic nie wskazuje na to, by miały one IgE zależne uczulenie na białka
mleka krowiego.
Alergia na mleko wynosi wg różnych danych epidemiologicznych 4-8 procent populacji
pediatrycznej, zatem uzyskany w grupie badanej były niższe od spotykanych w literaturze,
natomiast w grupie porównawczej były zbliżone do wartości populacyjnych.
Nadwrażliwość na mleko krowie jest głównym problemem klinicznym u najmłodszych dzieci,
manifestuje się często w postaci dolegliwości ze strony układu pokarmowego i skóry. Jest
procesem złożonym, w którym odgrywają rolę oprócz reakcji wczesnych także reakcje opóźnione,
mediowane przez wydzielane przez limfocyty T cytokiny, aktywujące inne komórki układu
odpornościowego.
W badaniach prowadzonych przez Uniwersytet Medyczny w Białymstoku w grupie pacjentów
pediatrycznych z podejrzeniem alergii mlecznej w testach sIgE specyficznych dla mleka krowiego
uzyskano wrażliwość większą niż testy SPT i niższą niż testy AT, bardziej odpowiednie do oceny
późnych reakcji alergicznych (dodatnie wyniki sIgE na alergen mleka uzyskano u 25,9% dzieci z
podejrzeniem alergii na mleko, podczas gdy dodatnie testy STP wystąpiły u 18,7% dzieci a ATP u
48,1% dzieci) jednak aż u 25% dzieci nie udało się stwierdzić zależności pomiędzy dodatnimi
wynikami badań a obrazem klinicznym występującym po prowokacji mlekiem (110). Niski wynik
w klasie IgE w obu grupach nie wyklucza zatem reakcji na mleko w mechanizmach innych niż
atopia. Alergia na kazeinę mleka krowiego należy ona do tzw. wielkiej ósemki alergii
pokarmowych (wraz z alergenami jaja, ryb, skorupiaków, orzechów, orzeszków ziemnych, soi i
pszenicy).
Z uwagi na fakt, iż występujące w mleku innych zwierząt, np. kozy homologi kazeiny mleka
krowiego są w 80-90% identyczne pod względem budowy, wprowadzanie tych rodzajów mleka do
diety alergików jest bezzasadne z uwagi na występującą alergię krzyżową, dlatego w przypadku
stwierdzonego uczulenia na mleko krowie należy także eliminować mleko kozie (111). Ma to
szczególne znaczenie w przypadku rozpowszechnionych wśród pacjentów diet, stosowanych na
bazie anegdotycznych przekazów, gdyż pacjenci często są przekonani że mleko kozie nie powoduje
reakcji alergicznych więc używają go jako zamiennika mleka krowiego.
6.1.6. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do alergenów jaja
kurzego
Uczulenie na białko jaja było najczęściej spotykaną IgE zależną alergią pokarmową w grupie
autystycznej. Wyniki te były wyższe niż spotykane w literaturze dane, wg których alergia na jajka
u dzieci wynosiło od 1,7-4% populacji (bez rozróżnienia na białko i żółtko). W badaniu Gawła i
Kurzawy alergen jaja był w grupie dzieci alergicznych najsilniejszym alergenem pokarmowym a
uczulenie na niego określone badaniem sIgE stwierdzono u 13-51% badanych (w zależności od
wieku, gdyż alergia ta malała z wiekiem) (105).
Główne alergeny białka jaja to ovomukoid Gal d 1 (uważany jest za najważniejszy dla
wywoływania reakcji IgE zależnej przeciwko białku jaja) i owoalbumina Gal d 2, dająca reakcje
krzyżowe z alfa-laktoalbuminą mleka i z mięsem drobiu (112).
Podobne dane w grupie badanej i porównawczej mogą wskazywać na istotne znaczenie tej alergii
pokarmowej w obydwu grupach pacjentów, wskazując iż jest to często spotykana alergia u
autystyków. W tej sytuacji rodzi się pytanie, czy dieta bez jajka wpływa na przebieg autyzmu. Jak
wykazało badanie ankietowe, w dietach wprowadzanych przez rodziców u pacjentów
autystycznych dieta bezjajeczna zastosowana została w jednym przypadku. U dzieci
autystycznych, u których na podstawie uzyskanych wyników wprowadzono tę dietę już w trakcie
trwania badania, uzyskiwano z reguły poprawę w zakresie objawów ze strony przewodu
pokarmowego i skóry, jednak pamiętać należy, że dieta taka była częścią szerszej interwencji.
Na podstawie uzyskanych danych trudno jest wyjaśnić uchwyconą zależność. Będzie ona
tematem dalszych badań.
Żółtko jaja w przeciwieństwie do białka nie powodowało reakcji alergicznych w grupie pacjentów
z autyzmem. Alergenem żółtka jest liwetyna (Gal d 5). Ponadto, uzyskany wynik sugeruje brak
alergii na pierze wobec znanej reakcji krzyżowej opartej na występowaniu uczulenia na liwetynę
(112).
6.1.7. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do silnych
alergenów, powodujących często reakcję anafilaktyczną
W grupie badanej dodatnie sIgE przeciwko antygenom dorsza nie wystąpiło u żadnego pacjenta, a
sIgE przeciwko orzechowi ziemnemu występowało sporadycznie i wyłącznie w klasie 1 (czyli bez
znaczenia klinicznego). Oznaczenie stężenia swoistych IgE przeciwko alergenom dorsza i
orzeszków ziemnych ma szczególna wartość, gdyż niezależnie od wieku chorego, wykrycie stężeń
odpowiednio powyżej 20 kU/l i 14 kU/l pozwala ze 100% pewnością przewidzieć dodatni wynik
próby prowokacyjnej. Jest to tym bardziej istotne, że alergeny ryb i orzeszków ziemnych są
alergenami szczególnie często odpowiedzialnymi za wystąpienie objawów anafilaksji (113).
Alergeny ryb wywołują reakcje IgE zależne. Wynik badania wskazuje, iż w grupie badanej alergia
ta nie występuje. Uczulenie na ryby w populacji dzieci z autyzmem nie było dotąd badane. Jego
brak sugeruje, iż proponowana w autyzmie przez neurologów suplementacja kwasami omega 3
pochodzącymi z ryb (które mimo obróbki mogą zawierać śladowe ilości białek rybich) nie jest w
tej grupie pacjentów przeciwwskazana (114).
Alergia na orzecha ziemnego w warunkach polskich powyższa alergia rzadko powoduje reakcje
wstrząsowe, a dodatni wynik sIgE może świadczyć o reakcjach krzyżowych z innymi ziarnami i
orzechami (102).
6.1.8. Omówienie porównania wyników sIgE w grupie A i NA w odniesieniu do pozostałych
alergenów pokarmowych
Wśród pozostałych alergenów pokarmowych, czyli mąka pszenna, ryż, soja, marchew,
ziemniak i jabłko, jedynie jabłko i soja wywoływały w grupie badanej znamiennie
częstsze reakcje niż w grupie porównawczej, w zakresie pozostałych alergenów różnice
te nie były znamienne.
W grupie autystycznej nie występowała alergia na mąkę pszenną. Fakt ten przeczy postulowanej
przez niektórych autorów (115) zależności alergii na mąkę i autyzmu, natomiast nie obejmuje
podnoszonych w piśmiennictwie zależności pomiędzy autyzmem a tolerancją glutenu. Celiakia,
jak wynika z przytoczonych wcześniej danych, dotyczyła 4,9% grupy badanej. W tej podgrupie
dieta bezglutenowa przyniosła istotną poprawę kliniczną, także poznawczą i społeczną.
Alergia na ryż występowała obu grupach sporadycznie i nie miała znaczenia klinicznego,
podobnie jak uczulenie na marchew. Nasilenie alergii na soję w grupie z autyzmem nie
przekraczało klasy 1 (brak występowania tej alergii świadczył o możliwości stosowania
produktów sojowych w diecie pacjentów z autyzmem. Dodatnie sIgE przeciwko ziemniakom nie
wykazało znamiennych różnic w grupie badanej i porównawczej, należy przy tym odnotować że
sIgE przeciwko alergenowi ziemniaka były drugie co do częstości występowania wśród
alergenów pokarmowych u autystyków. Alergia na ziemniaka może sugerować zespół lateksziemniak-owoce i w tym zakresie może mieć szczególne znaczenie dla osób niesamodzielnych,
wymagających pielęgnacji z użyciem rękawiczek lateksowych. Jednak słabe nasilenie tej alergii
(wyłącznie w klasie 1 i 2) wyklucza jej znaczenie kliniczne w grupie badanej
Uczulenie na jabłka w klasie sIgE nie występowało w grupie badanej.
Jabłko daje alergię krzyżową z alergenem pyłku brzozy i może powodować wystąpienie OAS u
osób na nie uczulonych (116). W 3 przypadkach, aktualnie w trakcie odczulania na pyłek brzozy,
alergia ta miała znaczenie w grupie badanej, mimo ujemnych wyników sIgE.
Uzyskany wynik zwraca uwagę na pewną nieadekwatność substancji używanych jako antygen
jabłka f49, ponieważ wykonane u tych samych dzieci z alergią brzozową i autyzmem testy skórne
natywne ze świeżym jabłkiem ujawniły alergię związaną z komponentą Bet v1. Dzieci te nie
lubiły jabłek lub miały po nich biegunkę.
6.2. Omówienie wyników badania ankietowego
6.2.1. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu
do historii rodzinnej chorób alergicznych i objawów mogących świadczyć o alergii u
pacjentów
Wynik badania ankietowego wykazał, iż rodzinna skłonność do alergii występowała znamiennie
rzadziej w grupie pacjentów z autyzmem niż nieautystycznych pacjentów z alergią.
Według raportu badawczego „Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce" (ECAP),
prowadzonego przez Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego, 40% Polaków cierpi na różne postacie alergii.
Wyniki niniejszego badania wskazują, iż występowanie alergii w grupie badanej A nie odbiega od
danych dla populacji polskiej, równocześnie przecząc teorii o możliwym nasileniu atopii w
autyzmie, proponowanym przez takich badaczy jak Mostafa (44) czy Lucarelli (36).
Wynik historii rodzinnej alergii w grupie A zbliżony jest do populacyjnego występowania alergii
w społeczeństwie polskim. Z uwagi na to, że brano pod uwagę historię medyczną obojga
rodziców, można przyjąć że alergie w rodzinach autystycznych występowały rzadziej niż w
pozostałej populacji. Wyniki te są odmienne od uzyskanych drogą badania ankietowego przez
Sacco (41) we Włoszech i Gurney’a (39)w Stanach Zjednoczonych.
Bakkaloglu uzyskał w grupie autystycznej wynik historii rodzinnej alergii na poziomie 30%,
przy czym grupa porównawcza we wspomnianym badaniu rekrutowała się z nieautystycznych
pacjentów pediatrycznego oddziału neurologicznego, a występowanie rodzinnej historii atopii
oceniono w niej na 2,5%. Wyniki przeprowadzonych testów w badanych grupach alergicznych
(SPT i sIgE) wskazywały na znamiennie silniejszą alergię w grupie porównawczej. Bakkaloglu
skomentował swój wynik jako „różnicę pomiędzy predyspozycją do alergii, a jej manifestacją,
która może implikować czynniki immunologiczne lub środowiskowe” (117). Dodać należy, że w
Turcji populacyjne dane dla występowania nieżytu nosa wynosiły 29,6%, więc wyniki historii
rodzinnej atopii w grupie autystycznej nie odstawały od populacyjnych i były podobne do
uzyskanych w niniejszym badaniu (118).
W niniejszym badaniu przynajmniej jeden z wymienionych w ankiecie objawów mogących
świadczyć o alergii miało ponad połowa dzieci autystycznych i wszystkie nieautystyczne dzieci z
alergią.
Przy interpretacji wyników uzyskanych przy użyciu kwestionariusza należy pamiętać, iż badanie
ankietowe nie jest narzędziem całkowicie obiektywnym, gdyż odpowiedzi udzielane przez
rodziców i opiekunów mają charakter subiektywny i objawy uważane za alergiczne mogą mieć
inny charakter (np. w niektórych przypadkach rodzice dzieci autystycznych podawali za objaw
skórny alergii przymieszkowe zapalenie skóry, które jest objawem związanym z niedoborem
witaminy A, co w tym przypadku przyczyniało się do zawyżania dodatnich wyników ankiety w
zakresie objawów mogących wskazywać na alergię).
Wyniki tej części badania ankietowego wyraźnie wskazują na znamiennie niższe nasilenie
objawów mogących odpowiadać alergii w grupie badanej niż w grupie porównawczej.
Należy zauważyć, iż ilość autystyków u których objawy te występowały, była zbliżona do
danych uzyskanych wśród dzieci w wieku szkolnym. Wg badań przeprowadzonych w jednej z
łódzkich szkół podstawowych objawy alergii wziewnej stwierdzono u 47,1% uczniów – zatem u
procentowo mniejszej liczby niż w grupie badanej, jednak we wspomnianej publikacji brane były
pod uwagę jedynie objawy wziewne, natomiast nie uwzględniono objawów skórnych czy reakcji
na pokarmy (119).
Objawy, mogące świadczyć o alergii, ujęte w niniejszym badaniu ankietowym, mianowicie:
reakcje alergiczne na pokarmy, zmiany skórne, uporczywy kaszel, łzawienie oczu, występowały
znamiennie częściej u nieautystycznych alergików w porównaniu do autystyków. Przeczy to
propagowanej przez Theoharidesa (42) teorii, iż autyzm może być spowodowany IgE-niezależną
formą alergii, gdyż jednak powinna ona, podobnie jak IgE-zależna, dawać zauważalne objawy
kliniczne.
6.2.2. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu
do objawów żołądkowo-jelitowych
6.2.2.1. Omówienie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
wybiórczego apetytu
Wybiórczość pokarmowa występowała zarówno w grupie pacjentów z autyzmem, jak i u
nieautystycznych alergików i kształtowała się na mniej więcej podobnym poziomie – problem
dotyczył około ponad połowy dzieci autystycznych i dzieci alergicznych, co jest wartością wyższą
niż spotykane w literaturze statystyki dotyczące ogólnej populacji. Jednak w grupie autystycznej
zdarzała się skrajna wybiórczość, w której dzieci odmawiały jedzenia czegokolwiek poza dwomatrzema wybranymi pokarmami. Tak skrajnych przypadków nie stwierdzono w grupie dzieci z
alergią.
Co ciekawe, z wywiadu wynikało, iż u dzieci z silną wybiórczością pokarmów mlecznych,
odstawienie mleka przynosiło poprawę nie tylko w zakresie zachowania, ale także i apetytu,
mimo braku alergii IgE zależnej. Należy zatem podejrzewać, że u pacjentów tych mogła
występować nietolerancja laktozy lub wpływ związków opioidalnych z mleka, postulowany przez
Whiteley’a i Reichelta (32). Wybiórczość pokarmowa jest znanym problemem u dzieci z
autyzmem. Rodzice tych dzieci często podają, że ich dzieci restrykcyjnie ograniczają się do
jedynie kilku wybranych pokarmów i wszelkie próby rozszerzenia diety są niemożliwe.
Z drugiej strony, wybiórczość pokarmowa jest problemem znanym w pediatrii i nie ogranicza się
wyłącznie do autyzmu. Około 25% dzieci w wieku przedszkolnym przejawia awersję do jedzenia
(120). Może być ona oznaką dysfunkcji przewodu pokarmowego; w literaturze spotykane są
opracowania łączące ten objaw z występowaniem refluksu żołądkowo przełykowego. Badacze nie
są zgodni co do tego, czy wybiórczość pokarmowa w autyzmie jest konsekwencją zaburzeń
autystycznych czy wynikiem problemów żołądkowo-jelitowych (121). Poprawa po zastosowaniu
diety wskazuje jednak, że problemy żołądkowo-jelitowe mogą mieć udział w samoograniczaniu
pokarmów przez dzieci dotknięte autyzmem.
6.2.2.2. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
zaburzeń czynnościowych górnego odcinka przewodu pokarmowego
Refluks żołądkowo jelitowy był w grupie pacjentów z autyzmem znamiennie rzadszy niż w
grupie nieautystycznej. Teoretycznie rozpoznawanie refluksu mogło odzwierciedlać
nieobiektywność badania, spowodowaną utrudnioną komunikacją w grupie z autyzmem, lecz jest
to mało prawdopodobne, gdyż częste wymioty, będące jednym z symptomów refluksu (122),
szczególnie u dzieci (123), występowały w grupie A rzadziej niż w NA. Refluks żołądkowoprzełykowy często może łączyć się z alergią pokarmową, jest uważany za jeden z jej objawów
(124). Znamiennie częstsze u pacjentów z grupy porównawczej refluks żołądkowo-przełykowy i
wymioty kojarzone są przez wielu badaczy z alergią, zwłaszcza u dzieci (123).
6.2.2.3. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do
zaburzeń czynnościowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego
Zaburzenia czynnościowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego pod postacią biegunek i
zaparć występowały częściej w grupie pacjentów z autyzmem niż w grupie pacjentów
nieautystycznych z alergią. Jest to zgodne z przytoczonymi wcześniej danymi uzyskanymi przez
Wang (72) w Kalifornii.
6.2.2.4. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do cech
stolca i gazów jelitowych
Niestrawione resztki jedzenia obserwowane były z równą częstością w grupie badanej i
porównawczej. Jest to interesujące w kontekście postulowanych przez badaczy takich jak
Whiteley’a (125) czy Williamsa (126) hipotez, iż alergia może wiązać się z niedostateczną
aktywnością enzymów trawiennych, ADDIN CSL_CITATION { "citationItems" : [ { "id" :
"ITEM-1",
"itemData"
:
{
"URL"
:
"https://imfar.confex.com/imfar/2011/webprogram/Paper8401.html", "abstract" : "Background:
Otitis Media (OM) is a commonly diagnosed condition among children. OM has been identified
as a significant factor in combinations of neuropsychological and neurobehavioral developmental
difficulties such as increased severity in comorbid learning disorders and Attention Deficit
Hyperactivity Disorder (Padolsky, 2008). Further, typically developing children with a history of
chronic OM also evidence lower scores on measures of phonological awareness, rhyme and nonword reading, semantic skills of expressive vocabulary, word definitions, reading, language
development, and literacy development (Winskel 2006). Frequencies of OM in early development
have not been identified as more prevalent among children with ASD than in neurotypical
populations (Rosen, Yoshida, & Croen, 2007); however, given the relationship between OM and
symptom severity and language, the examination of OM in ASD is warranted. Recent cluster
analyses of expressive phonology and word comprehension among children with ASD between
the ages of 7-9 point to different subtypes of language disorder among the age group (Rapin et al.,
2009). This suggests the possibility that for children of this age group with ASD, OM occurrence
could exist as a factor in aspects of symptom severity and deficits during critical stages of
development and learning. Objectives: The objective of the current study was to investigate the
relationship of Otitis Media occurrence in childhood and autism severity and language ability
among 7-9 year old children with ASD. Results may inform potential factors involved in the
development of deficits and symptom presentation within an identified critical age range.
Methods: Using individuals ascertained through the Simon\u2019s Simplex Collection
(distribution 8.2; http://SFARI.org), we investigated the occurrence of parent-reported occurrences
of Otitis Media among 394 (348M; 46F) 7-9 year old children with ADI and ADOS-confirmed
ASD diagnoses in relation to their autism severity scores and performance on the Peabody Picture
Vocabulary Test (PPVT). Children were divided into two occurrence groups identified as having
either no occurrence of Otitis Media or at least once occurrence (and up to more than 8
occurrences). Autism severity scores based on the ADOS Calibrated Severity Score as well as
standard scores on the PPVT were examined between Otitis Media groups Results: A significant
main effect for Otitis Media was found for the sample in relation to autism severi\u2026",
"accessed" : { "date-parts" : [ [ "2014", "9", "20" ] ] }, "author" : [ { "dropping-particle" : "",
"family" : "Reilly", "given" : "B", "non-dropping-particle" : "", "parse-names" : false, "suffix" :
"" }, { "dropping-particle" : "", "family" : "Clow", "given" : "M", "non-dropping-particle" : "",
"parse-names" : false, "suffix" : "" }, { "dropping-particle" : "", "family" : "Stevens", "given" : "A.
D.", "non-dropping-particle" : "", "parse-names" : false, "suffix" : "" }, { "dropping-particle" : "",
"family" : "Wenegrat", "given" : "J. R.", "non-dropping-particle" : "", "parse-names" : false,
"suffix" : "" }, { "dropping-particle" : "", "family" : "Bernier", "given" : "R.A", "non-droppingparticle" : "", "parse-names" : false, "suffix" : "" } ], "id" : "ITEM-1", "issued" : { "date-parts" : [ [
"2011" ] ] }, "title" : "International Meeting for Autism Research: Examining the Relationship
Between Otitis Media Occurrence and Autism Severity Among School Aged Children with
Autism Spectrum Disorders Between the Ages of 7-9", "type" : "webpage" }, "uris" :
[ "http://www.mendeley.com/documents/?uuid=6ccd47b7-5cc9-4cfb-82fd-eab6b83f2fe3" ] } ],
"mendeley" : { "formattedCitation" : "(Reilly, Clow, Stevens, Wenegrat, & Bernier, 2011)",
"plainTextFormattedCitation" : "(Reilly, Clow, Stevens, Wenegrat, & Bernier, 2011)",
"previouslyFormattedCitation" : "(Reilly, Clow, Stevens, Wenegrat, & Bernier, 2011)" },
"properties" : { "noteIndex" : 0 }, "schema" : "https://github.com/citation-stylelanguage/schema/raw/master/csl-citation.json"
}w
tym
należącej
do
egzopeptydaz
dipeptylopeptydazy 4, która wydzielana jest przez rąbek szczoteczkowy jelita i jest niezbędna do
kompletnego trawienia pochodzących z diety protein, zawierających prolinę, takich jak gluten i
kazeina(Reilly, Clow, Stevens, Wenegrat, & Bernier, 2011).
Jak wspomniano we wstępie, to właśnie niestrawione stolce, zaobserwowane w latach 70-tych
przez Mary Coleman (26), stały się powodem pierwszych dociekań nad możliwymi związkami
zaburzeń trawienia i nietolerancji pokarmowych i autyzmu.
Przy założeniu, że w alergii proces trawienia może być nie do końca prawidłowy ( w świetle
przedstawionych powyżej doniesień naukowych), wykazany w niniejszym badaniu brak różnic
pomiędzy grupami może świadczyć o zaburzeniach trawienia w obu grupach.
Nie stwierdzono znamiennych różnic w częstości występowania krwi w stolcu, choć często ten
właśnie objaw uważa się za objaw alergii pokarmowej (127). Należy tu podkreślić, że problem ten
sporadycznie występował u pacjentów z grupy A i NA.
Nie było statystycznie znamiennych różnic pomiędzy grupą badaną a porównawczą pod
względem częstotliwości występowania śluzu w stolcu. Śluz w stolcu może być objawem alergii
pokarmowej (128) lub infekcji przewodu pokarmowego (lamblioza, salmonelloza, yersinioza). W
przypadku, gdy objaw ten występuje przewlekle i towarzyszą mu objawy ogólnoustrojowe, takie
jak spadek masy ciała, anemia, stany gorączkowe, wzdęcia brzucha lub krwawienie z odbytu,
należy podejrzewać niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki lub zaburzenia wchłaniania
(129) .
Wzdęcia występowały z podobną częstotliwością w grupie A i NA, przy czym w obydwu grupach
stanowiły one częsty i nasilony problem. W grupie z autyzmem były to często wzdęcia olbrzymie,
utrzymujące się stale przez wiele miesięcy. Ustępowały po zastosowaniu interwencji dietetycznej
lub leczenia udowodnionego w badaniach zapalenia jelit wywołanego przez bakterie
chorobotwórcze.
Wzdęcia często towarzyszom zaburzeniom flory jelitowej lub np. zespołowi rozrostu
bakteryjnego w jelicie cienkim. Zespół ten wiąże się często się z niedostateczną aktywnością
enzymów trawiennych. Może towarzyszyć niestrawności węglowodanów złożonych (130), która
postulowana jest przez niektórych badaczy jako możliwa przyczyna zaburzeń żołądkowojelitowych w autyzmie i wytłumaczenie poprawy u pacjentów autystycznych po wprowadzeniu
diety bezglutenowej mimo ujemnych wyników badań celiakii (131).
Zapach stolca w grupie badanej był znamiennie częściej niż w grupie porównawczej określany
jako intensywnie cuchnący. Mogło być to spowodowane nasileniem fermentacji i procesów
gnilnych w jelicie i związaną z tym nadprodukcją gazów jelitowych, takich jak metan, dwutlenek
węgla oraz silnie cuchnący siarkowodór (132)(Bandini et al., 2010). Zapach stolca i gazów
jelitowych może zatem pośrednio wskazywać na nasilenie procesów rozrostu bakteryjnego w
jelicie. Woń stolca i gazów jelitowych jest kształtowana przez lotne komponenty, które ostatnio
zyskały znaczenie w diagnostyce zapalnych chorób jelit (133). Wynik badania ten może pośrednio
sugerować iż postulowane przez cytowanych we wstępie Finegolda (134), Williamsa (126) i
MacFabe (135) teorie o rozroście bakteryjnym w jelicie cienkim u pacjentów z autyzmem mogą
być w niektórych przypadkach uzasadnione.
Interpretując wyniki niniejszego badania należy także zwrócić uwagę, że porównanie nasilenia
dolegliwości żołądkowo-jelitowych w grupie autystycznej i nieautystycznych alergików może
zaniżać skalę problemu, gdyż współistnienie zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego
(Functional Gastrointestinal Disorders) z alergią u pacjentów jest faktem, potwierdzonym przez
liczne badania.
Alergii mogą towarzyszyć przewlekłe stany zapalne, spowodowane przez nieprawidłowe reakcje
o podłożu immunologicznym wywołane przez spożycie pokarmów, zatem u pacjentów z alergią
mogą występować różne zespoły kliniczne takie jak alergiczne zapalenie żołądka i jelit, zapalenie
odbytnicy lub jelita grubego, enteropatia wysiękowa, eozynofilowe zapalenie przełyku (136).
Tło alergiczne w tych schorzeniach jest generalnie akceptowane przez naukowców. W innych
zaburzeniach, takich jak refluks żołądkowo-przełykowy, zespół jelita nadwrażliwego, kolka
niemowlęca, przewlekłe zaparcia, udział alergii uważany jest za prawdopodobny (127).
W ocenie zaburzeń przewodu pokarmowego porównanie z nieautystycznymi dziećmi
alergicznymi nie jest zatem równoważne z grupą kontrolną złożoną z neurotypowych dzieci bez
alergii, gdyż jak przedstawiono powyżej, znany jest nauce fakt nasilenia dolegliwości żołądkowojelitowych wśród alergików.
Wyniki dotyczące nasilonych zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, uzyskane w badaniu
ankietowym, przemawiają za potrzebą pogłębionych badań nad niealergiczną (a także
nieimmunologiczną) nietolerancją i nadwrażliwością pokarmową w grupie pacjentów z autyzmem,
ze szczególnym zwróceniem uwagi na mechanizmy trawienia i towarzyszące im często zaburzenia
składu flory jelitowej.
6.2.2.5. Porównanie wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu do bólu
brzucha
Badanie ankietowe wykazało, iż wielu rodziców dzieci autystycznych nie jest w stanie rozpoznać
bólu brzucha u swojego dziecka. Potwierdza to podnoszony przez komisję Amerykańskiej
Akademii Pediatrii ds. Konsensusu w Sprawie Leczenia Zaburzeń Żołądkowo Jelitowych u Dzieci
Autystycznych problem, iż zaburzenia komunikacji mogą utrudniać diagnozę u tych pacjentów
(137).
Niemożność oceny występowania bólu brzucha przez rodziców dzieci autystycznych rodzi
pytanie o zdolność odróżnienia dolegliwości bólowych u autystyków od innych zaburzeń
behawioralnych. Wspomniane dolegliwości bólowe nie muszą zresztą dotyczyć jedynie przewodu
pokarmowego, mogą mieć różne lokalizacje,
W praktyce autorka spotkała się kilkakrotnie z przypadkami, w których zapalenie ucha
środkowego u dzieci z autyzmem przebiegało pod postacią napadów krzyku połączonych z
atakami agresji, prawdopodobnie spowodowanych silnym bólem. Jedynie dokładne i szczegółowe
badanie pozwoliło na postawienie odpowiedniego rozpoznania. Podkreślić przy tym należy iż
każde badanie fizykalne, nastręcza u tych pacjentów sporą trudność, gdyż w momencie nasilenia
zachowań agresywnych nie jest łatwo je u nich przeprowadzić. Wymaga to dobrej współpracy z
rodzicami i dużej cierpliwości oraz obycia z podobnymi przypadkami ze strony lekarza.
Niezdolność do rozpoznania dolegliwości występujących u dziecka przez jego opiekunów
opóźnia lub uniemożliwia poszukiwanie pomocy lekarskiej.
6.2.3. Omówienie porównania wyników badania ankietowego w grupie A i NA w odniesieniu
do wpływu diety oraz innych form interwencji terapeutycznych na przebieg autyzmu
W obydwu grupach biorących udział w badaniu, ilość dzieci, u których stosowano diety była
podobna. Podstawową różnicę pomiędzy grupami stanowił jednak fakt, że o ile w przypadku
dzieci z alergią dieta wprowadzana była po konsultacji lekarskiej, to w grupie dzieci
autystycznych stosowana była najczęściej na własną rękę przez rodziców.
Ponad połowa rodziców dzieci z autyzmem deklarowała poprawę na diecie, różnica ta nie była
znamiennie statystyczna wobec dzieci nieautystycznych z alergią – a w przypadku alergii dieta
jest powszechnie uznanym sposobem interwencji.
Wynik w grupie A pokrywa się z uzyskanym przez amerykański Autism Research Institute (ARI)
badaniem ankietowym przeprowadzonym wśród rodziców dzieci autystycznych, gdzie 65%
respondentów deklarowało poprawę na diecie, przy czym najczęściej była to dieta bezmleczna i
bezglutenowa (138).
O ile sama szeroko rozumiana poprawa uzyskana na skutek interwencji dietetycznej była podobna
w grupie badanej i w grupie porównawczej, to różnice pojawiały się przy dalszych pytaniach,
mających ustalić co dokładnie zmieniło się na lepsze u pacjentów poddanych diecie.
Podobne rezultaty w obydwu grupach dotyczyły poprawy apetytu.
Spadek częstości infekcji, zmniejszenie nasilenia zmian skórnych odnotowano znamienne rzadziej
w grupie A wobec grupy NA, natomiast poprawa koncentracji, zachowania i kontaktu
wzrokowego występowała znamiennie częściej u pacjentów z autyzmem.
U niektórych pacjentów w grupie z autyzmem po zastosowaniu diety pojawiły się nowe słowa –
zjawiska takiego nie odnotowano wśród pacjentów nieautystycznych z alergią, różnica ta była
znamienna.
Wyniki ankiety wydają się wskazywać na podobną skuteczność diet eliminacyjnych w grupie
badanej jak w grupie porównawczej, jednak należy uwzględnić, iż poprawa oceniana była przez
rodziców, zatem przynajmniej w niektórych wypadkach mogła być subiektywna.
Co ciekawe, w przypadku dzieci z autyzmem zastosowanie diety przynosiło poprawę głównie w
zakresie funkcji poznawczych, zachowania a także pojawiania się nowych słów – nie, jak w
przypadku grupy porównawczej, objawów fizykalnych, takich jak poprawa stanu skóry czy
spadek częstości infekcji.
Najczęściej stosowane w grupie autystycznej były dieta bezmleczna lub bezmleczna i
bezglutenowa. Ta ostatnia proponowana jest przez ARS i w badaniach amerykańskich prowadzi
w rankingach skuteczności interwencji medycznych. Według badań ankietowych
przeprowadzonych przez ARI poprawa na diecie bezglutenowej i bezmlecznej oceniana jest przez
rodziców na 65%. Jest to interwencja często zalecana w USA przez lekarzy, którzy poprzedzają ją
stosownymi badaniami (139).
W anegdotycznej formie dieta ta także do Polski, w związku z tym często wprowadzana jest
przez rodziców na własną rękę.
Z zebranych z ankiety danych wynikało, że u większości pacjentów dieta powodowała poprawę,
stąd rodzice zdeterminowani byli by ją utrzymać. Należy tu podkreślić, że przy potwierdzonej w
badaniu ankietowym dużej wybiórczości pokarmowej tych dzieci prowadzenie diety jest sporym
wyzwaniem. Dzieci te poddawane są wielu terapiom oraz uczęszczają do przedszkoli, gdzie dieta
jest dodatkowym utrudnieniem. Życie rodziny obarczonej dzieckiem autystycznym dostarcza
wielu wyzwań. Dieta jest niewątpliwie dodatkową komplikacją, ponadto może prowadzić do
niedoborów pokarmowych i pogłębienia zaburzeń odżywiania u dzieci bardzo wybiórczych w
nawykach żywieniowych.
Należy tu podkreślić, że wprowadzanie diet eliminacyjnych na własną rękę bez kontroli lekarza
stanowi duży problem w tej grupie pacjentów. Jak wspomniano w opisie grupy badanej, częstość
występowania celiakii w grupie badanej nie różni się od dostępnych statystyk dla ogólnej
populacji w Polsce, została ona zdiagnozowana u 6 pacjentów (4,9% badanych), przy czym tylko
u 1 z nich celiakia została zdiagnozowana jeszcze przed rozpoczęciem badania, u pozostałych
diagnoza została w trakcie badania. Wycofanie glutenu bez wcześniejszego badania krwi w
kierunku celiakii sprawia, że łatwo można przeoczyć tę chorobę, zwłaszcza, że celiakia często
przebiega w sposób atypowy (głównie u pacjentów starszych), co dodatkowo utrudnia jej
diagnostykę (140). Niestety, nawet pacjenci u których dieta wprowadzana była pod kontrolą
dietetyków nie przeszli odpowiednich badań. Wprowadzone diety bezglutenowe nie były ścisłe –
wystarczały więc, by w przypadku celiakii zamaskować problem, natomiast nie pozostawały
zgodne z wytycznymi diety bezglutenowej dla celiakii – np. posiłki nie były przygotowywane w
osobnych naczyniach, rodzice nie byli świadomi zawartości glutenu w produktach innych niż
pieczywo i makaron etc.
Ponadto, dokładny wywiad z rodzicami wprowadzającymi dietę na własną rękę wykazywał, że
popełniali oni sporo błędów. Np. w przypadku wycofywania mleka z diety nie była
dostosowywana podaż wapnia.
Duża wybiórczość pokarmowa utrudnia wprowadzenie racjonalnych zasad odżywiania w tej
grupie pacjentów, dlatego też diety powinny być stosowane ze szczególną rozwagą, wyłącznie
pod kontrolą lekarską i w razie potrzeby uzupełniane o suplementację.
Poprawy na diecie bezmlecznej lub/i bezglutenowej w grupie pacjentów autystycznych nie można
wytłumaczyć alergią, gdyż wyniki niniejszego badania temu przeczą. Może ona jednak wiązać się
z reakcją na peptydy opioidalne, i ze zwiększoną w przypadku dzieci autystycznych
przepuszczalnością bariery krew-płyn mózgowo-rdzeniowy jak postuluje Whiteley i Reichelt
(125).
Interesujące byłoby przeprowadzenie odpowiednio zaplanowanych badań prospektywnych, w
których ocena funkcjonowania dzieci prowadzona byłaby nie przez rodziców, a przez niezależne
osoby, nie związane emocjonalnie z pacjentem.
Mimo, że wyniki niniejszego badania wskazują, że interwencje dietetyczne pod postacią diety
bezmlecznej i bezglutenowej w autyzmie mogą powodować poprawę funkcjonowania
dotkniętych nim pacjentów, to nie przyniosły odpowiedzi na pytanie, w jakim dzieje się to
mechanizmie. Badanie odsłoniło także pewne zagrożenia związane ze stosowaniem tych diet.
6.3. Omówienie wyników - dyskusja
Zastosowane metody badawcze różniły się od użytych przez wymienionych we wstępie autorów,
np. w badaniu Mostafy (44) u dzieci autystycznych przeprowadzono wywiad w kierunku
występowania astmy, atopowego zapalenia skóry i kataru siennego, przy czym u niektórych
pacjentów diagnozę chorób alergicznych postawiono na podstawie danych retrospektywnych z
wywiadu – dodatkowo przeprowadzono badanie IgE całkowitego, wyciągając z niego średnią i
porównując wysokość IgE całkowitego do stopnia nasilenia autyzmu. Wynik z wywiadu w
wartościach bezwzględnych był nieco niższy od uzyskanego w niniejszym badaniu (wg Mostafy
objawy jednej lub więcej chorób alergicznych miało 52% dzieci z autyzmem, przy czym nie znamy
statystyk dla chorób alergicznych w Egipcie (m.in. dlatego, iż w 42% ludność tego kraju jest
niepiśmienna i zbyt biedna by szukać pomocy lekarskiej)). Grupa badana była mniejsza, gdyż
składała się z 50 pacjentów z autyzmem (w niniejszym badaniu było to 121 pacjentów), nieznane
jest także kryterium doboru grupy porównawczej – wiadomo jedynie, że były to dzieci bez
objawów neuropsychicznych mogących sugerować autyzm. Mostafa na podstawie swego badania
wysnuł wniosek, iż procesy alergiczne są szczególnie nasilone w grupie pacjentów z autyzmem i
mogą stanowić o jego etiologii.
Lucarelli (36) z kolei wykonywał u 36 pacjentów z autyzmem punktowe testy skórne z antygenami
żywności (dodatnie u 36% pacjentów z autyzmem), następnie badał sIgE przeciwko alergenom
pokarmowym (pozytywne zaledwie u 15% pacjentów z dodatnimi PTS) oraz dodatkowo
przeciwciała sIgG, sIgM i sIgA . W badaniach Lucarellego uzyskano większą częstość
pozytywnych wyników sIgE dla kazeiny, alfa i beta laktalbuminy, białka jaja, ryżu i soi, co
wyraźnie odbiega od wyników uzyskanych w niniejszym badaniu, w którym alergeny te (z
wyjątkiem białka jaja) miały marginalne znaczenie.
Ponadto, zastosowane przez Lucarellego badania sIgG, sIgM i sIgA nie są szeroko przyjęte jako
kryterium diagnostyczne chorób alergicznych – np. testy sIgG przeciwko pokarmom są obecnie
przedmiotem znacznej kontrowersji w środowisku alergologicznym. Grupa badana przez
Lucarellego była mała. Lucarelli dodatkowo zastosował 8-mio tygodniową interwencję dietetyczną
jako kryterium rozpoznawcze alergii –osiągnięta na diecie bezmlecznej poprawa została
zinterpretowana jako dodatkowy dowód na istnienie alergii. Jak wspomniano wcześniej w
omówieniu wyników dotyczących diety, wynik ankiety wskazywał na poprawę na diecie
bezmlecznej także w niniejszym badaniu – jednak w rozumieniu autorki nie jest to wystarczająca
podstawa do rozpoznania alergii na mleko, choć można założyć udział innych mechanizmów
nietolerancji, o charakterze immunologicznym bądź nieimmunologicznym.
Przytoczone badania, podobnie jak wspomniane wcześniej badanie Bakkaloglu, budzą także
wątpliwości co do doboru grupy porównawczej – gdyż istnieje podejrzenie że w grupach
kontrolnych tych badaczy alergia występowała rzadziej niż w populacji pediatrycznej. Być może
kryterium doboru (dzieci zdrowe?) prowadziło do niezamierzonej nieobiektywności badań i
następnie do wniosków opartych na fałszywych przesłankach porównawczych.
Wnioski te były następnie cytowane w kolejnych artykułach przeglądowych takich jak Angelidou
(141), czy de Theije (142)), utrwalając opinię o związkach alergii z autyzmem.
Zwraca także uwagę fakt, że pomimo rozpowszechnionego w niektórych kręgach badawczych
przekonania że mechanizmy alergiczne/atopowe mogą leżeć u etiopatogenezy autyzmu, wciąż
brakuje systematycznych badań na dużych grupach pacjentów które mogłyby przemawiać za tą
teorią.
Wyniki uzyskane w niniejszym badaniu zbieżne są z uzyskanymi przez Jyonouchi (143), wg której
nasilenie reakcji alergicznych w grupie dzieci z autyzmem jest podobne do występującego w
ogólnej populacji.
Wielkość grup w badaniach Jyonouchi zbliżona była do grup w niniejszym badaniu, grupy
porównawcze rekrutowały się zarówno z neurotypowych dzieci zdrowych jak i z neurotypowych
dzieci z alergią pokarmową oraz z nawracającymi infekcjami zatok i ucha środkowego.
Uzyskane w niniejszym badaniu dane dotyczące występowania zaburzeń żołądkowo-jelitowych
przeczą wynikom Black, która w swoim opracowaniu bazowała na retrospektywnym przeglądzie
prowadzonej przez angielskich lekarzy rodzinnych dokumentacji medycznej. Niezamierzony
subiektywizm w badaniu Black mógł być spowodowany niedostatecznym rozpoznaniem
problemów żołądkowo-jelitowych u dzieci z autyzmem przez ich rodziców lub opiekunów
prawnych, spowodowanych trudnościami komunikacyjnymi u tych dzieci. Z drugiej strony jednak
pokrywają się z badaniami Wang, która zastosowała podobną do użytej w niniejszym badaniu
metodę opartą o wywiad retrospektywny z rodzicami pacjentów, z pogłębioną anamnezą w
kierunku chorób żołądkowo-jelitowych. Rezultaty niniejszego badania, podobnie jak u Jyonouchi
(144), wykazały wzmożone występowanie objawów żołądkowo-jelitowych u dzieci z autyzmem.
Jyonouchi w swoich badaniach wykazała zależności pomiędzy komórkowym typem reakcji na
mleko a nasileniem wspomnianych objawów.
W trakcie badania zaobserwowano przypadki dzieci autystycznych z uczuleniem na pyłki traw i
brzozy oraz roztocza kurzu domowego, u których w okresie intensywnej ekspozycji na pyłki
następowało zaostrzenie objawów autyzmu, towarzyszące zaostrzeniu objawów alergii. Dzieci te
wchodziły w rodzaj sezonowego regresu (np. traciły mowę, nasilały się zachowania agresywne lub
autoagresywne, pojawiały się zaburzenia snu, pogarszała się zdolność rozumienia poleceń). Objawy
te ustępowały po sezonie pylenia. Podobnie Jyonouchi, obserwując pacjentów autystycznych
będących pacjentami oddziału alergologii, dostrzegała pogorszenie zachowania pod wpływem
ekspozycji na alergeny wziewne. Pokrywa się to z obserwacją z praktyki autorki niniejszej pracy.
Pogorszenia w badanej grupie dotyczyły wyłącznie dzieci, u których podwyższone były swoiste IgE
na pyłki, a nie jak w cytowanych wcześniej obserwacjach Borisa, „większości pacjentów
autystycznych niezależnie od tego, czy występowała u nich alergia”(145).
U tych pacjentów zastosowana na podstawie wyników badań alergologicznych immunoterapia
swoista przynosiła poprawę zarówno w zakresie objawów alergii jak i zachowania.
6.4. Podsumowanie porównania wyników w grupach A i NA
Uzyskane wyniki dotyczące występowania dodatnich sIgE w grupie A wobec NA znamiennie się
różnią dla podstawowych aeroalergenów pyłkowych, zwierzęcych oraz wielu pokarmowych.
Wyjątkiem okazało się zbliżone, znaczne nasilenie alergii roztoczowej w obu grupach, co pozostaje
trudne do wyjaśnienia. Pozostałe rzadsze alergeny występowały w obu grupach sporadycznie, co
wprawdzie spowodowało brak znamiennych różnic miedzy grupami, lecz nie może być podstawą
dowodzącą istnienia związków przyczynowo- skutkowych autyzmu i alergii.
Uzyskane w grupie autystycznej wyniki badań w kierunku alergii lub objawów, które mogą
wskazywać na alergię są niższe niż uzyskane u dzieci alergicznych i zbliżone do typowych dla
populacji polskiej, są spójne i przeczą teorii o nasileniu alergii w autyzmie, postulowanym przez
niektórych autorów.
Różnice pomiędzy grupą A i NA w części badania ankietowego dotyczącej objawów ze strony
przewodu pokarmowego wskazują, iż objawy dotyczące zaburzeń dolnego odcinka przewodu
pokarmowego (zaparcia, biegunki, niestrawione resztki, cuchnące stolce i gazy) były znamiennie
częstsze u dzieci z autyzmem – objawy te wydają się wskazywać na zaburzenia trawienia i
możliwości związanych z trafną dietą.
Uzyskana poprawa na diecie (z zastrzeżeniem możliwej subiektywności oceny przez rodziców,
które obniża wartość tego parametru badania) sugeruje potrzebę indywidualnego podejścia do
dzieci autystycznych i dokładniejszego wywiadu ukierunkowanego na występowanie zaburzeń
żołądkowo-jelitowych oraz, w przypadkach gdzie jest to potrzebne, wprowadzaniu diet opartych na
racjonalnych przesłankach.
VII WNIOSKI
Wnioski szczegółowe
1.
Nasilenie alergii na konkretne alergeny środowiska lub pokarmu, mierzone przy
pomocy swoistych IgE było w znacznej części niższe wśród pacjentów autystycznych niż
nieautystycznych z alergią. Alergeny, dla których różnice były nieznamienne, na ogół
sporadycznie wywoływały reakcje alergiczne w obu grupach. Wyjątkiem były roztocza kurzu
domowego. Częstość występowania alergii na roztocza w autyzmie nie odbiegała od
populacji ogólnej. Wyniki badań ankietowych potwierdzają znamiennie rzadsze
występowanie historii rodzinnej alergii oraz objawów alergii w grupie dzieci autystycznych
wobec dzieci nieautystycznych z alergią, zatem podejrzenie, że mechanizmy alergiczne
odgrywają znaczącą rolę w przebiegu autyzmu, nie było uzasadnione badaniem
podmiotowym ujętym w ankiecie.
2.
W nielicznych przypadkach indywidualnych, pacjentów autystycznych z alergią,
obserwowane było nasilenie zaburzeń zachowania, stereotypii i regres mowy w okresach
nasilenia uczulenia oraz w fazie wstępnej immunoterapii swoistej, zatem nie jest wykluczone,
iż towarzyszący alergii stan zapalny może w nieznanym mechanizmie wpływać na
funkcjonowanie pacjentów autystycznych, co oznacza potrzebę interwencji alergologicznych
w przypadku współistnienia alergii u pacjentów autystycznych.
3.
Istotnie częstsze występowanie zaburzeń tylko z dolnego odcinka przewodu
pokarmowego w grupie badanej wskazuje na możliwą rolę nietolerancji pokarmowej w
autyzmie, jednak wyniki oznaczeń sIgE przeczą związkowi tych zaburzeń z
mechanizmami alergii typu pierwszego.
4.
Poprawa po zastosowaniu diety, występująca zarówno w grupie badanej jak i
porównawczej (choć w zakresie różnych parametrów), wskazuje, iż niealergiczna
nietolerancja pokarmowa może być przyczyną zaburzeń żołądkowo-jelitowych w autyzmie.
Teza ta nie może stać się podstawą do proponowania uniwersalnej diety eliminacyjnej u
dzieci z autyzmem, choć indywidualnie dobrana dieta może być wskazana u poszczególnych
pacjentów po rozpatrzeniu wskazań lekarskich.
U pacjentów z alergią sezonową
zastosowanie immunoterapii swoistej przynosiło poprawę objawów autystycznych.
Wniosek ogólny
Wyniki niniejszego badania przeczą występowaniu szczególnego nasilenia alergii IgE zależnych w
badanej grupie dzieci autystycznych, a na podstawie oceny ankietowej przemawiają przeciw
związkom alergii atopowej z etiologią autyzmu, cho
sugerują możliwe występowanie nietolerancji pokarmowej u części dzieci z autyzmem i
potwierdzają możliwy wpływ atopii na stan kliniczny niektórych pacjentów, przemawiając za
podejmowaniem w autyzmie diagnostyki uczuleń lub nietolerancji oraz, w przypadku wystąpienia
wskazań, diety lub sporadycznie immunoterapii.
VIII STRESZCZENIE
Cel: ocena nasilenia alergii IgE-zależnych lub związanych z nietolerancją pokarmową dolegliwości
żołądkowo-jelitowych, a także weryfikacja obciążenia rodzinnego atopią u dzieci autystycznych w
porównaniu z neurotypowymi dziećmi alergicznymi. Obserwacja w kierunku zaostrzenia objawów
autystycznych po ekspozycji na alergeny lub pokarmy oraz reakcji na dietę albo immunoterapię u
autystyków.
Materiał i metody: u 123 dzieci autystycznych spełniających kryteria ICD dla autyzmu (111
chłopców i 12 dziewczynek, wiek 2 - 13 lat) oraz 111 dzieci nieautystycznych z alergią (58
chłopców i 53 dziewczynki, wiek wieku 2,5 -13 lat) zbadano metodą ELISA sIgE dla 25 alergenów
oraz przeprowadzono kwestionariusz oceniający osobniczą i rodzinną historię alergii, objawów
żołądkowo-jelitowych oraz reakcji na dietę. Istotność różnic weryfikowano przy pomocy testów:
chi-kwadrat, Manna-Whitneya oraz dokładnego testu Fishera.
Wyniki: Badanie sIgE wykazały na istotnie mniejsze nasilenie alergii w zakresie 6 alergenów
wziewnych i 6 pokarmowych u dzieci z autyzmem. Żaden alergen nie występował znamiennie
częściej w grupie autystycznej. Badaniem ankietowym w grupie autystycznej wobec neurotypowej
alergicznej stwierdzono znamiennie częstsze występowania biegunek, zaparć, wzdęć cuchnących
stolców i gazów jelitowych, brak różnic w zakresie reakcji na dietę, wybiórczego apetytu, krwi i
śluzu i niestrawionych resztek w stolcu, znamiennie rzadsze występowanie historii osobniczej i
rodzinnej alergii, refluksu i wymiotów.
Wnioski: Wyniki przemawiają przeciw związkom alergii atopowej z etiologią autyzmu, choć
sugerują możliwe współistnienie nietolerancji pokarmowej z autyzmem i potwierdzają możliwy
wpływ atopii na stan kliniczny niektórych pacjentów. Przemawia to za podejmowaniem w
autyzmie diagnostyki uczuleń, diety, oraz sporadycznie immunoterapii.
IX LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
World Health Organization. The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders.
Clinical destriptions and diagnostic guidelines. 1993rd ed. World Health Organization, editor.
World Health Organisation. Geneva: World Health Organization; 1992.
Bryson SE, Rogers SJ, Fombonne E. Autism spectrum disorders: early detection,
intervention, education, and psychopharmacological management. Can J psychiatry Rev Can
Psychiatr [Internet]. Canadian Psychiatric Association; 2003;48(8):506–16. Available from:
http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=15180229
Williams K, Tuck M, Helmer M, Bartak L, Mellis C, Peat JK. Diagnostic labelling of autism
spectrum disorders in NSW. J Paediatr Child Health [Internet]. 2008;44(3):108–13. Available
from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17927727
Ekinci O, Rodopman A. The phenomenology of autistic regression : subtypes and associated
factors. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2012;21:23–9.
Stefanatos GA. Regression in Autistic Spectrum Disorders. 2008;(October):305–19.
Baron-Cohen S, Scott FJ, Allison C, Williams J, Bolton P, Matthews FE, et al. Prevalence of
autism-spectrum conditions: UK school-based population study. Br J Psychiatry [Internet].
2009 Jun 1 [cited 2013 Apr 13];194(6):500–9. Available from:
http://bjp.rcpsych.org/content/194/6/500.long
Hansen RL, Ozonoff S, Krakowiak P, Angkustsiri K, Jones. Regression in Autism:
Prevalence and Associated Factors in the CHARGE Study. Ambul Pediatr Off J Ambul
Pediatr Assoc. 2008;8(1):25–31.
Jones W, Klin A. Heterogeneity and homogeneity across the autism spectrum: the role of
development. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry [Internet]. 2009 May [cited 2014 Sep
29];48(5):471–3. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19395902
Ghaziuddin M, Mountain-Kimchi K. Defining the Intellectual Profile of Asperger Syndrome:
Comparison with High-Functioning Autism. J Autism Dev Disord [Internet]. 2004 Jun [cited
2012 Nov 9];34(3):279–84. Available from:
http://link.springer.com/article/10.1023/B:JADD.0000029550.19098.77
Davidovitch M, Glick L, Holtzman G, Tirosh E, Safir MP. Developmental Regression in
Autism : Maternal Perception. J Autism Dev Disord [Internet]. 2000;30(2):113–9. Available
from: www.ncbi.nlm.nih.gov
Cavagnaro AT. “Autistic Spectrum Disorders: Changes in the California Caseload, An
Update June 1987 June 20007. Calif Heal Hum Serv Agency State Calif 2003 Surv Dev
Disabil. 2007;(June 1987):1–31.
Leventhal BL, Koh Y, Ph D, Laska E, Lim E, Kim S, et al. Prevalence of Autism Spectrum
Disorders in a Total Population Sample. (Am J Psychiatry. 2011;1–9.
Blaxill M. What’s going on? The question of time trends in autism. Public Heal Rep
[Internet]. 2004;119(6):536–51. Available from:
http://reference.medscape.com/medline/abstract/15504445
Taylor B. Vaccines and the changing epidemiology of autism. Child Care Health Dev
[Internet]. 2006 Sep [cited 2013 Dec 17];32(5):511–9. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16919130
Newschaffer CJ, Falb MD, Gurney JG. National autism prevalence trends from United States
special education data. Pediatrics [Internet]. 2005 Mar 1 [cited 2013 Apr 13];115(3):e277–82.
Available from: http://pediatrics.aappublications.org/content/115/3/e277.full
Hastings RP, Brown T. Behavior problems of children with autism, parental self-efficacy, and
mental health. Am J Ment Retard [Internet]. 2002 May;107(3):222–32. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11966335
Knapp M, Romeo R, Beecham J. Economic cost of autism in. Autism. 2009;13:316–36.
Ganz ML. The lifetime distribution of the incremental societal costs of autism. Arch Pediatr
Adolesc Med [Internet]. 2007 Apr;161(4):343–9. Available from:
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17404130
Kanner L. Autistic Disturbances of Affective Contact. Nerv Child. 1943;2:217–50.
Kanner L. PROBLEMS OF NOSOLOGY AND PSYCHODYNAMICS OF EARLY
INFANTILE AUTISM*. Am J Orthopsychiatry [Internet]. 1949 Jul 22 [cited 2012 Nov
5];19(3):416–26. Available from: http://doi.wiley.com/10.1111/j.1939-0025.1949.tb05441.x
Eaves LC, Ho HH, Eaves DM. Subtypes of autism by cluster analysis. J Autism Dev Disord
[Internet]. 1994 Feb [cited 2013 Dec 17];24(1):3–22. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8188572
Barneveld PS, Swaab H, Fagel S, van Engeland H, de Sonneville LMJ. Quality of life: A
case-controlled long-term follow-up study, comparing young high-functioning adults with
autism spectrum disorders with adults with other psychiatric disorders diagnosed in
childhood. Compr Psychiatry [Internet]. 2013 Oct 10 [cited 2013 Dec 14]; Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24290884
Bauman ML. Medical Comorbidities in Autism : Challenges to Diagnosis and Treatment.
Neurother J Am Soc Exp Neurother. 2010;7(3):320–7.
Herbert MR. AUTISM: A BRAIN DISORDER, OR A DISORDER THAT AFFECTS THE
BRAIN? Martha R. Herbert. Clin Neuropsychiatry. 2005;2(6):354–79.
Buie T, Fuchs GJ, Furuta GT, Kooros K, Levy J, Lewis JD, et al. Recommendations for
evaluation and treatment of common gastrointestinal problems in children with ASDs.
Pediatrics [Internet]. 2010. p. S19–29. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20048084
McCarthy D, Coleman M. RESPONSE OF INTESTINAL MUCOSA TO GLUTEN
CHALLENGE IN AUTISTIC SUBJECTS. Lancet [Internet]. 1979 Oct 27 [cited 2013 Jan
6];314(8148):877–8. Available from: http://www.thelancet.com/journals/a/article/PIIS01406736(79)92688-6/fulltext
Panksepp J. A neurochemical theory of autism. Trends Neurosci. 1979;2:174–7.
Reichelt K, Ph D, Sagedal E, Landmark J, Sangvik B, Eggen O, et al. The Effect of GlutenFree Diet on Urinary Peptide Excretion and Clinical State in Schizophrenia. 1986;2.
Seim a R, Reichelt KL. An enzyme/brain-barrier theory of psychiatric pathogenesis: unifying
observations on phenylketonuria, autism, schizophrenia and postpartum psychosis. Med
Hypotheses [Internet]. 1995 Nov;45(5):498–502. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8748095
Knivsberg A, Reichelt KL, N⊘dland M, H⊘ien T. Autistic Syndromes and Diet: a follow‐up
study. Scand J Educ Res [Internet]. Routledge; 1995 Sep [cited 2013 Apr 13];39(3):223–36.
Available from: http://dx.doi.org/10.1080/0031383950390304
Whiteley P, Rodgers J, Savery D, Shattock P. A Gluten-Free Diet as an Intervention for
Autism and Associated Spectrum Disorders: Preliminary Findings. Autism [Internet].
1999;3(1):45–65. Available from:
http://aut.sagepub.com/cgi/doi/10.1177/1362361399003001005
Whiteley P, Shattock P, Knivsberg A-M, Seim A, Reichelt KL, Todd L, et al. Gluten- and
casein-free dietary intervention for autism spectrum conditions. Front Hum Neurosci
[Internet]. Frontiers; 2012 Jan 4 [cited 2013 May 29];6:344. Available from:
http://www.frontiersin.org/Human_Neuroscience/10.3389/fnhum.2012.00344/full
Kurek M, Przybilla B, Hermann K, Ring I. A Naturally Occurring Opioid Peptide from
Cow’s Milk, Beta-Casomorphine-7, Is a Direct Histamine Releaser in Man. Int Arch Allergy
Immunol [Internet]. Karger Publishers; 1992 [cited 2014 Dec 9];97(2):115–20. Available
from: http://www.karger.com/Article/FullText/236106
Jarmołowska B, Teodorowicz M, Fiedorowicz E, Sienkiewicz-Szłapka E, Matysiewicz M,
Kostyra E. Glucose and Calcium Ions May Modulate the Efficiency of Bovine βCasomorphin-7 Permeability through a Monolayer of Caco-2 Cells. Peptides [Internet]. 2013
Sep 1 [cited 2013 Sep 7]; Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24004919
Buczyłko K. Znaczenie redukcji narażenia na alergeny sezonowe w leczeniu alergii. Alerg
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
Astma Immunol. 2011;16(1):17–23.
Lucarelli S, Frediani T, Zingoni A, Ferruzzi F, Giardini O, Quintieri F, et al. Food allergy and
infantile autism. Panminerva Med. 1995;37(3):137–41.
Dohan FC. Hypothesis: genes and neuroactive peptides from food as cause of schizophrenia.
Adv Biochem Psychopharmacol [Internet]. 1980 Jan [cited 2014 Dec 9];22:535–48.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6994444
Menchetti G, Zappella M, Renzoni E, Beltrami V, Sestini P, Pompella A. Brief report:
Allergological evaluation of children with autism. J Autism Dev Disord [Internet]. 1995 Jun
[cited 2012 Oct 27];25(3):327–33. Available from:
http://link.springer.com/article/10.1007/BF02179294
Gurney JG, McPheeters ML, Davis MM. Parental report of health conditions and health care
use among children with and without autism: National Survey of Children’s Health. Arch
Pediatr Adolesc Med [Internet]. 2006 Aug [cited 2014 Dec 1];160(8):825–30. Available
from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16894082
Bakkaloglu B, O’Roak BJ, Louvi A, Gupta AR, Abelson JF, Morgan TM, et al. Molecular
cytogenetic analysis and resequencing of contactin associated protein-like 2 in autism
spectrum disorders. Am J Hum Genet [Internet]. 2008 Jan [cited 2013 Sep 10];82(1):165–73.
Available from: http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=2253974&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Sacco R, Curatolo P, Manzi B, Militerni R, Bravaccio C, Frolli A, et al. Principal
pathogenetic components and biological endophenotypes in autism spectrum disorders.
Autism Res [Internet]. 2010 Oct [cited 2013 Jul 2];3(5):237–52. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20878720
Theoharides TC, Kempuraj D, Redwood L. Autism : an emerging “ neuroimmune disorder ”
in search of therapy. Exp Opin Pharmacother. 2009;10(13):2127–43.
Theoharides TC, Angelidou A, Alysandratos K-D, Zhang B, Asadi S, Francis K, et al. Mast
cell activation and autism. Biochim Biophys Acta [Internet]. 2012 Jan [cited 2013 Nov
17];1822(1):34–41. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21193035
Mostafa GA, Hamza RT, El-shahawi HH. Allergic manifestations in autistic children :
Relation to disease severity. J Pediatr Neurol. 2008;6:2580.
Mostafa GA, Al-Ayadhi LY. The possible relationship between allergic manifestations and
elevated serum levels of brain specific auto-antibodies in autistic children. J Neuroimmunol
[Internet]. 2013 Aug 15 [cited 2013 Aug 6];261(1-2):77–81. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23726766
Jyonouchi H, Sun S, Le H. Proinflammatory and regulatory cytokine production associated
with innate and adaptive immune responses in children with autism spectrum disorders and
developmental regression. J Neuroimmunol [Internet]. 2001 Nov 1;120(1-2):170–9.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11694332
Jyonouchi H, Sun S, Itokazu N. Innate Immunity Associated with Inflammatory Responses
and Cytokine Production against Common Dietary Proteins in Patients with Autism
Spectrum Disorder. Neuropsychobiology [Internet]. 2002 [cited 2013 Jul 11];46(2):76–84.
Available from: http://www.karger.com/doi/10.1159/000065416
Zimmerman AW, Jyonouchi H, Comi AM, Connors SL, Milstien S, Varsou A, et al.
Cerebrospinal Fluid and Serum Markers of Inflammation in Autism. Pediatr Neurol.
2005;33(3):195–201.
Jyonouchi H, Sun S, Le H. Proinflammatory and regulatory cytokine production associated
with innate and adaptive immune responses in children with autism spectrum disorders and
developmental regression. J Neuroimmunol [Internet]. 2001 Nov 1 [cited 2013 Apr
13];120(1-2):170–9. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11694332
Buczyłko K. Nie tylko alergeny: nikiel. Alergia. 2014;4:23–8.
Jyonouchi H. EVALUATION OF AN ASSOCIATION BETWEEN GASTROINTESTINAL
SYMPTOMS AND CYTOKINE PRODUCTION AGAINST COMMON DIETARY. J
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
Pediatr. 2005;146(5):605–10.
Niehus R, Lord C. Early medical history of children with autism spectrum disorders. J Dev
Behav Pediatr [Internet]. 2006 Apr [cited 2013 Dec 19];27(2 Suppl):S120–7. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16685178
Zeman K. Nawracające zapalenia dróg oddechowych u dzieci w wieku przedszkolnym niedobór odporności czy objawy alergii ? Alergia. 2003;46.
Jyonouchi H. Non-IgE mediated food allergy. Inflamm Allergy Drug Targets [Internet]. 2008
Sep [cited 2013 May 11];7(3):173–80. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18782024
Jyonouchi H. Food allergy and autism spectrum disorders: is there a link? Curr Allergy
Asthma Rep [Internet]. Springer; 2009;9(3):194–201. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19348719
Theoharides TC, Zhang B. Neuro-inflammation, blood-brain barrier, seizures and autism. J
Neuroinflammation [Internet]. 2011 Jan [cited 2013 Dec 7];8(1):168. Available from:
http://www.jneuroinflammation.com/content/8/1/168
Jyonouchi H. Autism spectrum disorders and allergy: observation from a pediatric
allergy/immunology clinic. Expert Rev Clin Immunol [Internet]. 2010 May;6(3):397–411.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20441426
Vuurman EF, van Veggel LM, Uiterwijk MM, Leutner D, O’Hanlon JF. Seasonal allergic
rhinitis and antihistamine effects on children’s learning. Ann Allergy [Internet]. 1993 Aug
[cited 2013 Aug 6];71(2):121–6. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8346863
Yaghmaie P, Koudelka CW, Simpson EL. Mental health comorbidity in patients with atopic
dermatitis. J Allergy Clin Immunol [Internet]. 2013 Feb [cited 2013 Aug 6];131(2):428–33.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23245818
Boris M, Goldblatt A, Galanko J, Ph D, James SJ. Association of MTHFR Gene Variants
with Autism. J Am Physicians Surg. 2004;9(4):2–4.
Napolioni V, Ober-Reynolds B, Szelinger S, Corneveaux JJ, Pawlowski T, Ober-Reynolds S,
et al. Plasma cytokine profiling in sibling pairs discordant for autism spectrum disorder. J
Neuroinflammation [Internet]. Journal of Neuroinflammation; 2013 Jan [cited 2013 Aug
13];10(1):38. Available from: http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=3616926&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Angelidou A, Francis K, Vasiadi M, Alysandratos K, Zhang B, Theoharides A, et al.
Neurotensin is increased in serum of young children with autistic disorder. J
Neuroinflammation. 2010;1–5.
Bilbo SD, Jones JP, Parker W. Is autism a member of a family of diseases resulting from
genetic/cultural mismatches? Implications for treatment and prevention. Autism Res Treat
[Internet]. 2012 Jan [cited 2013 Aug 6];2012:910946. Available from:
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=3420574&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Wasilewska J, Jarocka-Cyrta E, Kaczmarski M. Patogeneza zaburzeń przewodu
pokarmowego u dzieci z autyzmem. Pol Merkur Lek. 2009;2(40):40–3.
Kaczmarski M, Wasilewska J, Jarocka-cyrta E, Cudowska B, Żur E. Polish statement on food
allergy in children and adolescents. Postępy Dermatologii i Alergol. 2011;5:331–67.
Horvath K, Papadimitriou JC, Rabsztyn A, Drachenberg C, Tildon JT. Gastrointestinal
abnormalities in children with autistic disorder. J Pediatr [Internet]. 1999 Nov [cited 2012
Dec 3];135(5):559–63. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10547242
Horvath K, Perman JA. Autistic disorder and gastrointestinal disease. Gastroenterol Nutr.
2002;583–7.
D’Eufemia P, Celli M, Finocchiaro R, Pacifico L, Viozzi L, Zaccagnini M, et al. Abnormal
intestinal permeability in children with autism. Acta Paediatr [Internet]. 1996 Sep 21 [cited
2013 Sep 6];85(9):1076–9. Available from: http://doi.wiley.com/10.1111/j.1651-
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
2227.1996.tb14220.x
Torrente F, Ashwood P, Day R, Machado N, Furlano RI, Anthony A, et al. Small intestinal
enteropathy with epithelial IgG and complement deposition in children with regressive
autism. Mol Psychiatry [Internet]. 2002;7(4):375–82, 334. Available from:
http://discovery.ucl.ac.uk/140775/
Ashwood P, Murch SH, Anthony A, Pellicer AA, Thomson MA, Walker-smith JA, et al.
Intestinal Lymphocyte Populations in Children with Regressive Autism : Evidence for
Extensive Mucosal Immunopathology. J Clin Immunol. 2003;23(6):504–17.
Black C, Kaye JA, Jick H. Relation of childhood gastrointestinal disorders to autism: nested
case-control study using data from the UK General Practice Research Database. BMJ
[Internet]. 2002 Aug 24 [cited 2013 Sep 7];325(7361):419–21. Available from:
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=119436&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Wang LW, Tancredi DJ, Thomas DW. The prevalence of gastrointestinal problems in children
across the United States with autism spectrum disorders from families with multiple affected
members. J Dev Behav Pediatr [Internet]. 2011 Jun [cited 2013 Sep 15];32(5):351–60.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21555957
Erickson CA, Stigler KA, Corkins MR, Posey DJ, Fitzgerald JF, McDougle CJ.
Gastrointestinal factors in autistic disorder: a critical review. J Autism Dev Disord [Internet].
Springer Netherlands; 2005;35(6):713–27. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16267642
Flaherty DK. The vaccine-autism connection: a public health crisis caused by unethical
medical practices and fraudulent science. Ann Pharmacother [Internet]. 2011;45(10):1302–4.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21917556
Maisonneuve H, Floret D. [Wakefield’s affair: 12 years of uncertainty whereas no link
between autism and MMR vaccine has been proved]. Presse Med [Internet]. 2012 Sep [cited
2013 Sep 4];41(9 Pt 1):827–34. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22748860
Jass JR. The intestinal lesion of autistic spectrum disorder. [Internet]. European Journal of
Gastroenterology & Hepatology. 2005. p. 821–2. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16003130
Krigsman A. Gastrointestinal Pathology in Autism: Description and Treatment. Med Verit
[Internet]. 2007 [cited 2012 Oct 22];4:1522–30. Available from:
http://books.google.com/books?
hl=en&lr=&id=BR5dFP7dZyUC&oi=fnd&pg=PA1522&dq=Gastrointestinal+Pathology+in+
Autism+:
+Description+and+Treatment&ots=CPUDtyyKHX&sig=BnPRatdG1rrNzwJblPNGDW1lhjk
Kokkonen J, Karttunen TJ. Lymphonodular hyperplasia on the mucosa of the lower
gastrointestinal tract in children: an indication of enhanced immune response? J Pediatr
Gastroenterol Nutr [Internet]. 2002 Jan;34(1):42–6. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11753163
Iacono G, Ravelli A, Di Prima L, Scalici C, Bolognini S, Chiappa S, et al. Colonic lymphoid
nodular hyperplasia in children: relationship to food hypersensitivity. Clin Gastroenterol
Hepatol [Internet]. 2007 Mar [cited 2012 Oct 26];5(3):361–6. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17368236
Rosh JR, Kurfist LA, Benkov KJ, Toor AH, Bottone EJ, LeLeiko NS. Helicobacter pylori
and gastric lymphonodular hyperplasia in children. American Journal of Gastroenterology.
1992. p. 135–9.
Khuroo MS, Khuroo NS, Khuroo MS. Diffuse duodenal nodular lymphoid hyperplasia: a
large cohort of patients etiologically related to Helicobacter pylori infection. BMC
Gastroenterol [Internet]. 2011 Jan [cited 2013 Dec 22];11(1):36. Available from:
http://www.biomedcentral.com/1471-230X/11/36
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
Bolte ER. Autism and Clostridium tetani. Med Hypotheses [Internet]. 1998 Aug;51(2):133–
44. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9881820
Parracho HMRT, Bingham MO, Gibson GR, McCartney AL. Differences between the gut
microflora of children with autistic spectrum disorders and that of healthy children. J Med
Microbiol [Internet]. 2005 Oct 1 [cited 2012 Dec 1];54(10):987–91. Available from:
http://jmm.sgmjournals.org/content/54/10/987.full?sid=b02a21d3-a943-4720-aadb13e65974cc61
Finegold SM, Downes J, Summanen PH. Microbiology of regressive autism. Anaerobe
[Internet]. 2012 Apr [cited 2012 Dec 1];18(2):260–2. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22202440
Williams BI, Hornig M, Parekh T, Lipkin IW. Application of Novel PCR-Based Methods for
Detection , Quantitation , and Phylogenetic Characterization of Sutterella Species in
Intestinal Biopsy Samples from Children with Autism and Gastrointestinal Disturbances.
mbio.asm.org. 2012;3(1):1–11.
MacFabe D. Autism and the Digestive System. EP Mag [Internet]. 2007;56(November):55–7.
Available from: www.eparent.com
Yap IK., Angley M, Veselkov K, Holmes E, Lindon J, Nicholson JK. Urinary metabolic
phenotyping differentiates children with autism from their unaffected siblings and agematched controls. J Proteome Res [Internet]. 2010 [cited 2012 Oct 22];9:2996–3004.
Available from: http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/pr901188e
Douglas-Escobar M, Elliott E, Neu J. Effect of intestinal microbial ecology on the
developing brain. JAMA Pediatr [Internet]. 2013 Apr [cited 2013 Aug 15];167(4):374–9.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23400224
Mulle JG, Sharp WG, Cubells JF. The gut microbiome: a new frontier in autism research.
Curr Psychiatry Rep [Internet]. 2013 Feb [cited 2013 Jan 13];15(2):337. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23307560
Pequegnat B, Sagermann M, Valliani M, Toh M, Chow H, Allen-Vercoe E, et al. A vaccine
and diagnostic target for Clostridium bolteae, an autism-associated bacterium. Vaccine
[Internet]. Elsevier Ltd; 2013 Jun 10 [cited 2013 Aug 15];31(26):2787–90. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23602537
Ekiel A, Aptekorz M, Kazek B, Wiechuła B, Wilk I, Martirosian G. [Intestinal microflora of
autistic children]. Med Dosw Mikrobiol [Internet]. 2010 Jan [cited 2013 Sep 15];62(3):237–
43. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21114016
Martirosian G. Beztlenowa mikroflora jelitowa a patogeneza autyzmu ? Anaerobic intestinal
microfl ora in pathogenesis of autism ? Postępy Hig Doświadczalnej. 2004;58:349–51.
Lodinová-Zádníková R, Cukrowska B, Tlaskalova-Hogenova H. Oral administration of
probiotic Escherichia coli after birth reduces frequency of allergies and repeated infections
later in life (after 10 and 20 years). Int Arch Allergy Immunol [Internet]. 2003 Jul [cited 2014
Dec 1];131(3):209–11. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12876412
Hörmannsperger G, Clavel T, Haller D. Gut matters: microbe-host interactions in allergic
diseases. J Allergy Clin Immunol [Internet]. 2012 Jun [cited 2014 Jan 11];129(6):1452–9.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22322009
Snow A V, Lecavalier L. Sensitivity and specificity of the Modified Checklist for Autism in
Toddlers and the Social Communication Questionnaire in preschoolers suspected of having
pervasive developmental disorders. Autism [Internet]. 2008 Nov 1 [cited 2013 Nov
16];12(6):627–44. Available from: http://aut.sagepub.com/content/12/6/627.full.pdf+html
Sicherer SH, Sampson H a. Food allergy. J Allergy Clin Immunol [Internet]. Elsevier Ltd;
2010 Feb [cited 2013 Feb 13];125(2 Suppl 2):S116–25. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20042231
Kasprzyk I. Visualisation of a Two-way Contingency Table in R. Acta Univ Lodz Folia
Oeconomica , Multivar Stat Anal Stat Inference, Stat Model Appl [Internet]. 2008 [cited 2015
Jan 15];216(t. 216):275–83. Available from:
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
http://yadda.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekon-element-000167871756
R Core Team. R: a language and environment for statistical computing. Version 3.0. 1, R
Foundation for Statistical Computing, Vienna. 2013.
Panaszek B. Podstawy patomechanizmu alergii krzyżowej w grupie alergenów roślinnych.
Alergia. 2010;3(3):1–16.
Ozcan E, Notarangelo LD, Geha RS. Primary immune deficiencies with aberrant IgE
production. J Allergy Clin Immunol [Internet]. 2008 Dec [cited 2013 Mar 9];122(6):1054–
62; quiz 1063–4. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19084106
Rapiejko P. Pyłek roślin jako źródło alergenów. PRZEGLĄD Alergol. 2004;1(1):7–12.
Panaszek B. Źródła alergenów reagujących krzyżowo i ich znaczenie kliniczne. Alergia
[Internet]. 2010 [cited 2014 Oct 4];4(4):1–10. Available from:
http://alergia.org.pl/lek/index.php?option=com_content&task=view&id=251&Itemid=72
Samoliński B. Uczulenie na aeroalergeny u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry .
Badanie ECAP. Alerg Astma Immunol. 2013;18(3):182–7.
Samoliński B, Sybilski AJ, Raciborski F, Tomaszewska A, Samel-kowalik P, Walkiewicz A,
et al. Prevalence of rhinitis in Polish population according to the ECAP ( Epidemiology of
Allergic Disorders in Poland ) study. Otolaryngol Pol. 2008;63(4):324–30.
Gaweł J, Kurzawa R, Błażowski Ł, Gabis B, Mazurek E, Sak I, et al. Częstość występowania
wybranych epitopów reakcji alergenowych u dzieci z objawami alergii. 2013;18(4):241–50.
Geroldinger-Simic M, Zelniker T, Aberer W, Ebner C, Egger C, Greiderer A, et al. Birch
pollen-related food allergy: clinical aspects and the role of allergen-specific IgE and IgG4
antibodies. J Allergy Clin Immunol [Internet]. 2011 Mar [cited 2014 Jul 27];127(3):616–
22.e1. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21251701
Buczyłko K, Korzycka-Zaborowska B, Michalak A. Wpływ złożonego preparatu akarycydu
na poprawê objawów alergii na roztocza. Immunol Alerg Astma. 2008;13(1):42–52.
Gawlik R. Charakterystyka wybranych alergenów zwierząt. Alergia [Internet]. 2008 [cited
2014 Oct 4];4:1–5. Available from: http://alergia.org.pl/lek/index.php?
option=com_content&task=view&id=124&Itemid=63
Ogórek R, Kalinowska K. Characteristics and taxonomy of Alternaria fungi. Mikrobiol Lek.
2011;18(3).
Cudowska B, Kaczmarski M. Atopowe testy płatkowe w diagnostyce alergii na mleko krowie
u niemowląt i małych dzieci. Immunol Astma. 2005;10(3):133–8.
Wróblewska B. Wielka ósemka alergenów pokarmowych. Alergia. 2002;4(14).
Buczyłko K. Nie tylko alergeny Jajo kurze. Alergia [Internet]. 2014 [cited 2014 Nov 23];(3).
Available from: http://alergia.org.pl/lek/index.php?
option=com_content&task=view&id=447&Itemid=79
Rogala B, Rymarczyk B, Gluck J. Rodzinne wystêpowanie cech atopii u chorych na
alergiczny nie zyt nosa –doniesienie wstêpne. Alerg Astma Immunol . 1999;4(4):255–8.
Rubio-Rodríguez N, Beltrán S, Jaime I, de Diego SM, Sanz MT, Carballido JR. Production
of omega-3 polyunsaturated fatty acid concentrates: A review. Innov Food Sci Emerg
Technol [Internet]. 2010 Jan [cited 2014 Aug 1];11(1):1–12. Available from:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1466856409001210
Bidet B, Leboyer M, Descours B, Bouvard MP, Benveniste J. Allergic sensitization in
infantile autism. J Autism Dev Disord [Internet]. 1993 Jun [cited 2013 Apr 13];23(2):419–20.
Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8331059
Buczyłko K. Nie tylko alergeny : ziemniak. Alergia. 2014;1(34-37).
Bakkaloglu B, Pehlivantu B, Anlar B, Anlar FY, Ferhunde O. Atopic features in early
childhood autism. Eur J Paediatr Neurol. 2008;10–3.
Sin B, Togias A. Pathophysiology of allergic and nonallergic rhinitis. Proc Am Thorac Soc
[Internet]. 2011;8(1):106–14. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21364228
Majkowska-Wojciechowska B, Laskowska B, Wojciechowski Z, Kowalski M. Występowanie
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
alergii wśród dzieci łódzkich szkół podstawowych: związek z warunkami środowiska
domowego i szkolnego. Alerg Astma Immunol. 2000;5(2):115–22.
Chatoor I, Ganiban J. Food refusal by infants and young children: Diagnosis and treatment.
Cogn Behav Pract [Internet]. 2003 Mar [cited 2014 Nov 23];10(2):138–46. Available from:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1077722903800226
Steyaert JG, Marche WD La. What ’ s new in autism ? Eur J Pediatr. 2008;167:1091–101.
Byrne WJ, Euler AR, Ashcraft E, Nash DG, Seibert JJ, Golladay ES. Gastroesophageal reflux
in the severely retarded who vomit: criteria for and results of surgical intervention in twentytwo patients. Surgery [Internet]. 1982 Jan 1 [cited 2014 Dec 19];91(1):95–8. Available from:
http://europepmc.org/abstract/MED/7054912
Mowszet K, Iwańczak B, Matusiewicz K, Blitek A. Gastroesophageal reflux in children with
food allergy. Nowa Pediatr. 2000;4:22–3.
Semeniuk J, Kaczmarski M, Uścinowicz M, Sobaniec-Łotowska M. Histological evaluation
of esophageal mucosa in children with acid gastroesophageal reflux. Folia Histochem
Cytobiol [Internet]. 2009 Jan [cited 2014 Nov 30];47(2):297–306. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19995717
Whiteley P, Shattock P, Knivsberg A-M, Seim A, Reichelt KL, Todd L, et al. Gluten- and
casein-free dietary intervention for autism spectrum conditions. Front Hum Neurosci
[Internet]. 2012 Jan [cited 2013 Aug 12];6:344. Available from:
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=3540005&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Williams BL, Hornig M, Buie T, Bauman ML, Cho Paik M, Wick I, et al. Impaired
carbohydrate digestion and transport and mucosal dysbiosis in the intestines of children with
autism and gastrointestinal disturbances. PLoS One [Internet]. 2011 Jan [cited 2012 Oct
28];6(9):e24585. Available from: http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=3174969&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
Stolarczyk A, Socha J. Alergia pokarmowa u dzieci-profilaktyka i leczenie. Przew Lek.
2002;5(7):78–82.
Motala C, Chb MB, Sa F, Town C, Cross R, Memorial W, et al. Gastrointestinal Syndromes
in Food Allergy. Curr Allergy Clin Immunol. 2008;21(2):76–81.
Ciesielski, Przemysław Kołodziejczak M. Significance of clinical symptoms for the
diagnosis of diseases of the lower gastrointestinal tract. Nowa Med [Internet]. 2009 Aug 26
[cited 2014 Dec 1];3:163–068. Available from:
http://www.czytelniamedyczna.pl/1657,znaczenie-objawow-klinicznych-w-rozpoznawaniuchorob-dolnego-odcinka-przewodu-po.html
Haderstorfer B, Psycholgin D, Whitehead WE, Schuster MM. Intestinal gas production from
bacterial fermentation of undigested carbohydrate in irritable bowel syndrome. Am J
Gastroenterol [Internet]. 1989 Apr 1 [cited 2014 Nov 23];84(4):375–8. Available from:
http://europepmc.org/abstract/med/2929557
Buie T. The relationship of autism and gluten. Clin Ther [Internet]. Elsevier Inc.; 2013 May
[cited 2013 Nov 11];35(5):578–83. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23688532
Kamińska B, Landowski P, Korzon M, Kurlenda J, Aleksandrowicz I. Colonic microflora in
inflammatory bowel disease. Pediatr Współczesna, Gastroenterol Hepatol i Żywienie
Dziecka. 2005;7(3):167–70.
Probert CSJ, Reade S, Ahmed I. Fecal volatile organic compounds: a novel, cheaper method
of diagnosing inflammatory bowel disease? Expert Rev Clin Immunol [Internet]. 2014 Sep
[cited 2014 Nov 23];10(9):1129–31. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25066268
Finegold SM. Desulfovibrio species are potentially important in regressive autism. Med
Hypotheses [Internet]. 2011 Aug [cited 2012 Dec 1];77(2):270–4. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21592674
135. MacFabe DF, Cain DP, Rodriguez-capote K, Franklin AE, Hoffman JE, Boon F, et al.
Neurobiological effects of intraventricular propionic acid in rats : Possible role of short chain
fatty acids on the pathogenesis and characteristics of autism spectrum disorders. Behav Brain
Res. 2007;176:149–69.
136. Wąsowska-Królikowska K, Plocek A, Toporowska-Kowalska E. Functional gastrointestinal
disorders in food alergy in infants and young children. Pediatr Współczesna, Gastroenterol
Hepatol i Żywienie Dziecka. 2004;6(4):435–8.
137. Buie T, Campbell DB, Fuchs GJ, Furuta GT, Levy J, Vandewater J, et al. Evaluation,
diagnosis, and treatment of gastrointestinal disorders in individuals with ASDs: a consensus
report. Pediatrics [Internet]. 2010 Jan [cited 2014 Nov 30];125 Suppl :S1–18. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20048083
138. Lofthouse N, Hendren R, Hurt E, Arnold LE, Butter E. A review of complementary and
alternative treatments for autism spectrum disorders. Autism Res Treat [Internet]. 2012 Jan
[cited 2014 Nov 6];2012:870391. Available from:
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?
artid=3515887&tool=pmcentrez&rendertype=abstract
139. Kidd PM. Autism , An Extreme Challenge to Integrative Medicine . Part 1 : The Knowledge
Base. Altern Med Rev. 2002;7(4):292–3.
140. Socha J, Cukrowska B. Celiakia – choroba dzieci i dorosłych. Przew Lek. 2012;1.
141. Angelidou A, Alysandratos K-D, Asadi S, Zhang B, Vasiadi M, Kalogermitros D, et al. Brief
Report : “‘ Allergic Symptoms ’” in Children with Autism Spectrum Disorders . More than
Meets the Eye ? J Autism Dev Disord. 2011;41:1579–85.
142. De Theije CGM, Wu J, da Silva SL, Kamphuis PJ, Garssen J, Korte SM, et al. Pathways
underlying the gut-to-brain connection in autism spectrum disorders as future targets for
disease management. Eur J Pharmacol [Internet]. Elsevier B.V.; 2011 Sep [cited 2012 Oct
29];668 Suppl:S70–80. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21810417
143. Jyonouchi H. Food allergy and autism spectrum disorders: Is there a link? Curr Allergy
Asthma Rep [Internet]. 2009 [cited 2012 Oct 22];9(3):194–201. Available from:
http://www.springerlink.com/index/W227NL671231412Q.pdf
144. Jyonouchi H. Evaluation of an association between gastrointestinal symptoms and cytokine
production against common dietary proteins in children with Autism Spectrum Disorders. J
Pediatr. 2005;(May):605–10.
145. Boris M, Goldblatt A. Pollen Exposure as a Cause for the Deterioration of Neurobehavioral
Function in Children with Autism and Attention Deficit Hyperactive Disorder. J Nutr Environ
Med [Internet]. 2004 Jan [cited 2014 Nov 29];14(1):39–45. Available from:
http://informahealthcare.com/doi/abs/10.1080/13590840410001695167
X ANEKS