Zróżnicowanie-kulturowe-2012-2013-nr-8

Sławomir Łodziński
Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości
(semestr zimowy, środy godz. 10-12, sala 401)
wykład nr 8
1. Powtórzenie:
termin „wielokulturowość” używany do opisu zróżnicowania etnicznego i
kulturowego społeczeństw, których źródłem oraz sposobu radzenia sobie państwa
(jego administracji) z tym zjawiskiem;
 zróżnicowanie, ewolucja polityki wielokulturowości w okresie ostatnich 30 lat :
• stara” (lata 70-te) i „nowa” polityka wielokulturowości (po 90 r.),
•„europejskie” i „amerykańskie” spojrzenie;
• rola filozofii politycznej.
 podejście W. Kymlicki:
• wysiłek społeczny mający na celu stworzenie takiej sfery instytucji publicznych,
do których wszyscy członkowie społeczeństwa mieliby równy dostęp, a ich
odrębności kulturowe były szanowane;
• grupy imigranckie – obrona i promocja własnych tożsamości kulturowych wobec
kultury grupy dominującej (większości społeczeństwa).

2. Powtórzenie - ”sprawiedliwość etnokulturowa” (dyskusja):


zalety:
• pogodzenie zasad pluralizmu kulturowego z regułami demokracji;
• utrzymania spoistości państwa (pomoc dla wykluczonych);
• zachowanie tożsamości kulturowej i rozwój poczucia obywatelskości wśród imigrantów;
• zadośćuczynienie imigrantom (mniejszościom) za minione krzywdy;
• wzbogacenie życia kulturowego społeczeństwa.
wady:
•
•
•
•
•
•
uprzywilejowanie imigrantów, sprzeczne z zasadami demokracji;
podtrzymywania odrębności kulturowej i społecznej przez imigrantów, co zmniejsza ich
szanse na pełną integrację (żyją obok siebie, społeczeństwo segmentarne);
trudności w utrzymaniu spoistości państwa i solidarności wszystkich obywateli;
prowadzi do konfliktów etnicznych, których ofiarami są p.w. imigranci;
brak uwzględnienia poglądów i reakcji przedstawicieli mniejszości na cele i zasady
polityki wielokulturowości;
sprzeczności w rozumieniu praw mniejszości jako indywidualnych (czyli praw
przysługujących jednostce) lub grupowych.
3. „Umiędzynarodowienie” zasad polityki wielokulturowości:






Will Kymlicka, Multicultural Odysseys. Navigating the New International Politics of
Diversity (Oxford University Press, New York 2007);
przeniesienie zainteresowań badawczych w zakresie relacji etnicznych z
„krajowych” na rzecz „międzynarodowych” działań;
„paradoks nowej międzynarodowej polityki różnorodności” – instytucje
międzynarodowe tworzą normy, a państwa są ich „odbiorcami”;
główne tezy tej pracy:
• wzrastające umiędzynarodowienie relacji państwo – mniejszości;
• globalizacja politycznego dyskursu o wielokulturowości;
• międzynarodowa kodyfikacja norm prawnych związanych z wielokulturowością.
zmiana konceptualizacji „problemu mniejszości”.
• od traktowania go w kategoriach „kultury” do ujmowania w perspektywie
państwa i praw człowieka;
• zmiana wizerunku państwa - staje się ono bardziej pluralistyczne, wielojęzyczne
i „wielo-poziomowe”;
• ochrona mniejszości jako część systemu demokratycznego.
dlaczego nastąpiła globalizacja „wielokulturowości”?
4.Will Kymlicka–„umiędzynarodowienie” a doświadczenia europejskie
(II):





w Europie rozwój międzynarodowych mechanizmów ochrony mniejszości poszedł
najdalej niż w innych częściach świata (dlaczego?):
• poczucie „geopolitycznego” bezpieczeństwa i „de-sekurytyzacja” problemu
mniejszości;
ocena praktyk „wielokulturowych”:
• trudności w ocenie (różnorodność sytuacji), „sukcesy” jak i „porażki”, ale
włączenie polityk etnicznych do systemu politycznego i pogłębienie
demokratyzacji państwa.
„wielokulturowość” nie rozwiązuje wszystkich problemów kulturowych i
społecznych, ale jest częścią aktywności państwa (jej biurokratyzacja i
„upolitycznienie”);
w
Europie
nadszedł
obecnie
„krytyczny”
moment
funkcjonowania
„wielokulturowości”;
krytyka pracy W. Kymlicki w Europie:
• nadużywanie kategorii „mniejszości ento-kulturowej”;
• stosowanie terminu „naród”;
• zbyt ogólnikowe podejście.
5. Avigail Eisenberg, Will Kymlicka (ed.), Identity Politics in The Public Realm.
Bringing Institutions Back In, UBC Press, Vancouver-Toronto 2011:
 ryzyko stosowania polityk wielokulturowości (tożsamości) - badania wskazują na
szereg ryzykownych i perswazyjnych skutków powiązanych z polityczna
mobilizacją grup tożsamości:
• 1) polityki tożsamości mogą umacniać istniejące hierarchie w ramach grup
mniejszościowych oraz władze tradycyjnych elit przywódczych;
• 2) ryzyko kooptacji elit w szersze struktury społeczne i państwowe;
• 3) „esencjalizm”, który może umacniać wąskie, stereotypowe i „nostalgiczne
rozumienia” tradycji kulturowej, która tworzy tożsamość grupy.
• 4) negatywny wpływ na spójność i stabilność społeczeństwa:
 wielokulturowość zamiast umacniać społeczeństwo, bardziej kieruje uwagę na
to, co różni i oddziela ludzi;
 przyczynia się to także do spadku znaczenia społecznego kapitału, oraz
przynosi korodujące skutki dla wartości demokratycznych.
6. Ewolucja polityki i postaw wobec cudzoziemców w Europie:




ewolucja polityki wobec cudzoziemców w Europie:
• od przyjmowania „robotników gościnnych” i asymilację przez wielokulturowość
do „integracji” ;
• polityka „wielokulturowości” („wielokulturowej integracji”):
• próba rozwiązania dylematu rosnącej różnorodności etnicznej społeczeństw
europejskich i utrzymania zasad demokracji;
„wiele kultur, jedno państwo”, a wymaganie „jedno państwo – jedna kultura” założenia:
• uznanie praw imigrantów do utrzymania własnej kultury – religii, języka i
odtwarzania własnych etnicznych instytucji;
• oczekiwanie udziału imigrantów w życiu społeczeństwa przyjmującego i jego
najważniejszych instytucjach, takich jak rynek pracy, system edukacji itp.;
załamanie optymizmu „integracyjnego” (koniec lat 90.) – dlaczego?;
Nathan Glazer, czy nadal „wszyscy jesteśmy multikulturalistami”?
7. Polityka wielokulturowości a ochrona „kultury” imigrantów:




wielokulturowość z perspektywy ochrony „kultury”:
• „twarda” i „miękka”.
rozumienie „kultury” grupy imigranckiej:
• definiowanie kultury (tożsamości kulturowej) imigrantów (jej „esencjalizacja”) i
postrzeganie chronionych wspólnot imigranckich.
dwa wyzwania:
• religia – islam, inny sposób funkcjonowania w sferze publicznej, stosunek
państwa do islamu i społeczności muzułmańskich;
• język - ochrona języka „ojczystego” a nauka języka („oficjalnego”), media;
• obyczaje – ubój rytualny, zwyczaje pogrzebowe, ubiór i symbole religijne,
podziały płciowe w sferze publicznej, święta religijne.
paradoks ochrony „kultury” imigrantów:
• prowadzi do sytuacji, w której odrębność danej wspólnoty imigranckiej jest
postrzegana jako coś wyróżniającego ze społeczeństwa (podział na „my” i
„oni”), ale brak jej ochrony przyczynia się do braku uznania potrzeb tych
społeczności (religijnych i językowych) oraz utwierdzenia wzorów nierówności
etnicznych i dyskryminacji.
8. Polityka wielokulturowości a instytucjonalne problemy ochrony
imigrantów:




podobieństwo polityki w różnych krajach pod względem „dylematów etnicznych”,
czyli konieczności wprowadzenia określonych rozwiązań w dziedzinach ważnych
dla imigrantów, ale jej duże zróżnicowanie instytucjonalne:
• polityki różnią się między krajami, a także w nich samych i w odniesieniu do
różnych społeczności imigranckich.
problem – wybór między ochroną imigrantów przez prawa indywidualne lub
grupowe:
• „słaby” i „mocny” wariant wielokulturowości;
• „de facto” i „oficjalna” wielokulturowość.
powoływanie instytucje „wielokulturowych”:
• organizacje, specjalne komisje i ciałach konsultacyjne - zabezpieczają
realizację potrzeb społeczności imigranckich i ich udział w życiu społecznym;
• krytyka za sztuczną i zbyt formalną rolę;
• utwierdzania tradycyjnych, często nie demokratycznych, form władzy i
przywództwa w społecznościach imigranckich;
„demokratyczność” polityki wielokulturowości.
9. Polityka wielokulturowości a skutki dla społeczeństwa przyjmującego
 obecna dyskusja skupia się analizie jej społecznych skutków dla społeczeństwa
przyjmującego - negatywne skutki w ramach integracji imigrantów:
• ich wyłączenie i marginalizacja z głównego nurtu społeczeństwa, fragmentacja i
dzielenie całego społeczeństwa według językowych i kulturowych kryteriów,
załamanie się spójności społecznej przez brak poczucia wspólnej
przynależności i obywatelskiego współdziałania, utrata narodowej jedności;
• obawy o fundamentalizm islamski i problemy bezpieczeństwa państwa wobec
nielegalnych migracji („sekurytyzacja migracji”).
 pytania:
• jak daleko państwa i społeczeństwa europejskie mogą uznawać i popierać
zróżnicowanie kulturowe niesione przez imigrantów?;
• w jaki sposób mają one określać, które elementy kultury imigrantów mogą być
akceptowane (uznawane i wspierane), a które tego prawa mają być
pozbawione?;
• czy można poszerzyć i otworzyć tożsamości narodowe (europejską), aby
znalazła miejsce dla odmiennych tożsamości imigrantów?, do jakich tradycji i
zasobów kulturowych należy tutaj sięgać?;
• czy integracja europejska i proces tworzenia tożsamości europejskiej może być
tutaj rozwiązaniem?
10. Co poza polityką wielokulturowości? - koncepcje „integracji” i
„spójności społecznej”:



pojęcie „integracji” - najbardziej obecnie znany termin opisującym relacje między
społeczeństwem przyjmującym a nie-europejskimi imigrantami:
• uznanie Komisji Europejskiej;
• głębsze przyczyny akceptacji – spojrzenie z perspektywy państwa narodowego;
• krytyka koncepcji „integracji” – „ukryta i przedłużona asymilacja”, koncepcje
„inkluzji” („włączenie”), „inkorporacji”, „partycypacji” („udział”) itp.
„spójność społeczna”:
• ma nie tylko obejmować kulturę, ale również kwestie socjalne (zatrudnienie,
mieszkalnictwo, ochrona zdrowia itp.) i polityczne (udział w życiu politycznym);
• badania nad wpływem zróżnicowania etnicznego na solidarność i zaufanie
społeczne („kapitał społeczny”).
paradoks polityki integracji imigrantów: znalezienie równowagi między
zachowaniem równości społecznej i kulturowego uznania imigrantów a dążeniem
do zachowania warunków wspólnej (publicznej) solidarności wszystkich jego
mieszkańców i ich kulturowej spójności społeczeństwa przyjmującego.
11. Zakończenie:



współczesna imigracja do Europy wywołuje podobne wyzwania, jakie stawały
przed państwami europejskimi w XIX wieku, związane z procesami kształtowania
nowoczesnych narodów i państw narodowych (polityka „unaradawiania”/
nacjonalizacji / asymilacji mniejszości etnicznych i regionów kulturowych);
pytanie - jak daleko państwo ma aktywnie nacjonalizować przybyszów (ich
unaradawiać) i na nowo odtwarzać państwo narodowe w sytuacji rosnącego
zróżnicowania kulturowego społeczeństwa”?
cztery problemy „uniwersalne problemy”:
• rozumienia integracji, tj. co oznacza i jakie tempo powinna ona przyjmować?;
• wymiary integracji, czy polityka ma się skupić na przejmowaniu zwyczajów,
umiejętności, języka itp., czy też chodzi o bardziej fundamentalne zmiany
tożsamości kulturowej imigrantów?;
• trwanie integracji, tj. czy integracja dotyczy konkretnych jednostek w trakcie
ich życia, czy jest procesem międzypokoleniowym?;
• przymusowości integracji, tj. czy integracja winna być przymusowa, czy też
pozostać procesem dobrowolnym?