rozdział 13 specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie pomocy
advertisement
Piotr Szkudlarek ROZDZIAŁ 13 SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE JAKO NARZĘDZIE POMOCY PUBLICZNEJ PAŃSTWA Wprowadzenie Specjalne strefy ekonomiczne stanowią jeden z ważnych instrumentów polityki gospodarczej państwa. Celem artykułu jest zbadanie stopnia rozwoju SSE oraz dokonanie analizy porównawczej poszczególnych SSE działających w Polsce Wyniki badań będą potwierdzeniem lub zaprzeczeniem tezy, że SSE stanowią ważny instrument pomocy publicznej państwa w Polsce. Celowi pracy zostały podporządkowane poszczególne części artykułu. Na początku przedstawiono zagadnienia dotyczące istoty SSE. Następnie przedstawiono w zarysie najważniejsze aspekty unormowań prawnych regulujących działalność w SSE w Polsce. W kolejnych punktach artykułu poddane zostało analizie funkcjonowanie SSE w Polsce jako jednego z instrumentów pomocy publicznej państwa. Część empiryczna pracy została oparta głównie na danych publikowanych przez Ministerstwo Gospodarki (MG) oraz danych z poszczególnych SSE. W artykule wykorzystano metodę opisową, miary dynamiki a także miarę analizy wielokryterialnej. Istota działania SSE Specjalna strefa ekonomiczna jest pewnym wydzielonym systemem gospodarczym o odmiennych warunkach funkcjonowania w stosunku do całej gospodarki. Stanowi ona zatem selektywne narzędzie realizacji określonej polityki ekonomicznej oparte na dyskryminacji terytorialnej. Inaczej można stwierdzić, że SSE to wydzielona zgodnie z przepisami ustawy, niezamieszkała część terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na terenie której może być prowadzona działalność gospodarcza za zasadach określonych w ustawie1. Działające w niej podmioty mogą korzystać z wielu różnych instrumentów wspierających działalność gospodarczą. Tworzenie różnego rodzaju uprzywilejowanych stref w różnych stronach świata ma długą historię. Jako pierwsze specjalny status, polegający na zwolnieniu z opłat (ceł i podatków) i innych przepisów uzyskały niektóre porty, np. Reggio w 1547 roku oraz porty hanzeatyckie jak Hamburg. W miastach tych były wyznaczone obszary składu towarów, za które nie pobierano cła. Działalność produkcyjna była zabroniona, a nacisk kładziono na handel i dystrybucję. O specjalnych strefach ekonomicznych opartych na zasadach podobnych do tych występujących w Polsce można mówić dopiero od lat 40. ubiegłego wieku. Powstały one w Stanach Zjednoczonych – m.in. w Nowym Jorku, Nowym Orleanie, Seatle. Zajmowały się one przetwarzaniem na eksport. W USA pojawiły się także pierwsze parki przemysłowe, technologiczne i naukowe. Te ostatnie uznawane są za szczególnie obiecujący kierunek rozwoju specjalnych stref (Owczarski, 1997, s. 57-59). Analizując działanie SSE na świecie można stwierdzić, że w zależności od stopnia rozwoju danego kraju przypisuje się im różne cele. W krajach wysokorozwiniętych SSE służą 1 Ustawa z dnia 20 października 1994 roku o specjalnych strefach ekonomicznych, rozdz. 1, art. 1, ( Dz.U. nr 42, poz. 274, z późń. zm.). 130 Piotr Szkudlarek rozwiązywaniu konkretnych problemów horyzontalnych takich jak rozwój technologii innowacji i badań. W krajach rozwijających się mają one na celu przyciąganie inwestycji zagranicznych, kreowanie napływu nowych technologii, wzrost zatrudnienia czy promocję produkcji eksportowej. Odnosząc kwestię działania SSE do polskiej gospodarki można stwierdzić, że ich działanie ma służyć przyśpieszeniu wzrostu gospodarczego części terytorium kraju, w szczególności przez realizację jednego z celów, do których zaliczamy: a) rozwój określonych dziedzin działalności, b) rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej, c) rozwój eksportu, d) zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług, e) zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej, f) tworzenie nowych miejsc pracy, g) zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej.2 Z analizy celów działania SSE wynika, że są one narzędziem wspierania rozwoju danych regionów czy danych sektorów gospodarki. To z kolei ma przyczynić się do osiągnięcia wzrostu gospodarczego całej gospodarki (Kryńska, red., 2000, s. 35). Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce – zarys uwarunkowań prawnych Głównym czynnikiem, który spowodował rozpoczęcie prac nad opracowaniem prawnego „środowiska” do udzielania podmiotom gospodarczym pomocy publicznej poprzez SSE była chęć niwelowania bezrobocia. Dotyczyło to szczególnie obszarów, które w największym stopniu zostały dotknięte skutkami transformacji. Z tego względu w 1993 roku rozpoczęto prace nad SSE, a w październiku 1994 uchwalono ustawę o specjalnych strefach ekonomicznych.3 Taka forma pomocy publicznej spotkała się jednak z krytyką przedsiębiorstw, które nie działały w SSE oraz ze strony Unii Europejskiej. Mając na uwadze proces integracji Polski z UE konieczna stała się harmonizacja prawa w kwestii polityki konkurencji jeszcze w okresie przedakcesyjnym.4 Należy tutaj wspomnieć, że na szczeblu wspólnotowym kwestie pomocy publicznej są regulowane w artykułach 87-92 Traktatu TWE, a kontrolę nad przestrzeganiem przez państwa członkowskie tych przepisów sprawuje Komisja Europejska. Za niezgodną ze wspólnym rynkiem uznaje się pomoc przyznaną przez państwo, która zniekształca lub grozi zniekształceniem konkurencji poprzez uprzywilejowanie przedsiębiorstw lub produkcji pewnych artykułów (gałęzi produkcji), jeżeli wpływa to na handel między państwami członkowskimi. Zatem uznaje się, że na jednolitym rynku europejskim przywileje kierowane w ten sposób przez władze publiczne zakłócają funkcjonowanie konkurencji i negatywnie odbijają się na handlu między poszczególnymi krajami członkowskimi (Jurczyk, 2004, s. 7). Z drugiej jednak strony przepisy UE przewidują pewne wyjątki od tego generalnego zakazu. Zachodzą one wówczas, kiedy pomoc publiczna jest zgodna z interesem wspólnego rynku. Regulacje w stosunku do SSE odwołują się do pomocy regionalnej, której podstawowym warunkiem jest prowadzenie działalności gospodarczej na oznaczonym terenie. Ma ona na celu pobudzenie długookresowego rozwoju obszarów charakteryzujących się poziomem PKB per capita niższym niż 60% średniego poziomu z UE. Zatem w polskim ustawodawstwie konieczne stało się dokonanie zmian w 2 opt. cit., rozdz. 1, art. 3. Dz.U. nr 123, poz. 600. 4 Szerzej na ten temat: Ambroziak A., (2003), Rozwiązanie kwestii udzielania pomocy publicznej w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, Wspólnoty Europejskie, Instytut Koniunktury i Cen handlu zagranicznego, vol. 3, nr 3 (138). 3 Specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie polityki gospodarczej państwa 131 przepisach dotyczących SSE, które uzależniałyby udzielenie pomocy publicznej od dokonania inwestycji na obszarze strefy. Szczególnie trudne w negocjacjach między Polską a UE było także uzyskanie kompromisu dotyczącego kwestii ulg podatkowych, wakacjach podatkowych, instrumentach związanych z pomocą dla upadających przemysłów, nieściąganiem zaległych podatków, poręczeniami kredytów a także określeniu pułapu tej pomocy.5 Oprócz tego poszukiwano kompromisu odnośnie praw nabytych. Przedsiębiorstwa działające w pierwszych SSE (np. Mielecka SSE) otrzymały bowiem gwarancję, że warunki w jakich mają funkcjonować nie ulegną pogorszeniu przez koleje 20 lat. Z tego względu dokonano podziału przedsiębiorstw na te działające w SSE przed i po 1 stycznia 2001 roku. Dla tych pierwszych zostały zatrzymane udogodnienia, z których korzystali przed 2001 rokiem. Dopiero później Ustawodawca usunął sporny art. 13 Ustawy. Uznano bowiem, że przywileje te nie stanowią jednak praw nabytych. Kolejne uchwalane nowelizacje do ustawy dotyczącej SSE dawały pełniejszą jasność co do zakresu i wielkości udzielonej pomocy w SSE. Obecnie inwestując w SSE w okresie 2007-2013 można uzyskać ulgi w CIT lub PIT do 50% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub do połowy dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników (w zależności od tego, która z tych kwot jest wyższa). Firmy mogą także korzystać ze zwolnienia z podatku od nieruchomości. Nie we wszystkich działających SSE w Polsce pomoc publiczna ma taki sam zakres. Niższe limity mają firmy działające np. w strefach województw mazowieckiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego oraz takich miastach jak Kraków, Poznań czy Warszawa. Ponadto w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw (z wyłączeniem firm transportowych ) pomoc publiczna może być podwyższona o 15 punktów procentowych (Stępień, 2005, s. 47). Oprócz tego przedsiębiorstwa mogą otrzymywać pomoc publiczną w postaci dotacji na inne działania nieinwestycyjne. Od 2005 roku w SSE mogą także prowadzić działalność, a tym samym mogą korzystać z ulg podatkowych, centra usługowe. Najczęściej tworzone są one w Łódzkiej SSE i Krakowskiej SSE6 Dokonywane w ostatnim czasie zmiany w regulacjach prawnych dotyczą w szczególności zwiększenia obszaru stref, spraw właścicielskich, możliwości przekazania przez Agencję Nieruchomości Rolnych i Agencję Mienia Wojskowego terenu pod działanie SSE. Zgodnie z nowymi wytycznymi UE na lata 2007-2013 w sprawie krajowej pomocy regionalnej ograniczono koszty kwalifikowane ponoszone przez dużych przedsiębiorców wyłącznie do dużych aktywów co ma przeciwdziałać przenoszeniu fabryk ze starej Unii do nowych państw członkowskich. To obostrzenie nie powinno jednak w zauważalny sposób zahamować napływu nowych inwestycji do Polski, natomiast konsekwencją stosowania nowych urządzeń i maszyn w SSE będzie wdrażanie nowoczesnych technologii.7 Pomoc publiczna w SSE w Polsce SSE to narzędzie pomocy publicznej państwa. Z uwagi na postawione cele gospodarcze jeszcze w 2003 roku w Polsce pomoc publiczna sięgała 3,3% PKB. Głównymi beneficjantami tej pomocy były sektory o niskim poziomie innowacyjności oraz obszary, które były najbardziej zagrożone bezrobociem. W 2003 roku pomoc sektorowa stanowiła 5 Na podstawia pierwszej ustawy z 1994 roku limity te nie obowiązywały. Limity te pojawiły się dopiero po wejściu w życie 1 stycznia 2001 roku ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 117, poz.1228). 6 Swoje centra mają tutaj m.in. Electric, Phillips, Motorola, IBM, Lufthansa, Electrolux. 7 Informacja o realizacji ustawy o SSE , stan na 31 grudnia 2006 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2007, s. 32. 132 Piotr Szkudlarek około 70% pomocy państwa, pomoc horyzontalna jedynie około 10%. Najczęściej przedsiębiorstwa korzystały z ulg podatkowych i umorzeń.8 Sytuacja zmieniła się w latach 2005 i 2006. Bezpośrednie wydatki państwa przewyższyły uszczuplenia wpływów do budżetu związane m.in. z ulgami podatkowymi. Sposób finansowania pomocy państwa w Polsce przedstawiono na wykresie 1.9 Wykres 1. Sposób finansowanie pomocy państwa w Polsce w latach 1997-2006 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 1997 1998 1999 2000 2001 bezpośrednie wydatki, np. dotacje 2002 2003 2004 2005 2006 uszczuplenia wływów do budżetu, np. ulgi podatkowe, umorzenia Źródło: Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2006 roku, UOKiK, Warszawa 2007, s. 9. W latach 1997 – 2006 najczęściej stosowanymi instrumentami pomocy publicznej były dotacje i ulgi podatkowe. Stanowiły one łącznie około 97,5% łącznej pomocy udzielanej przez państwo. W tym okresie zmniejszyła się wartość udzielanej pomocy w postaci odroczeń czy rozłożenia na raty płatności podatku oraz poręczeń i gwarancji. Pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcom w specjalnych strefach ekonomicznych w latach 1997 – 2005 udzielana była przede wszystkim w formie zwolnień od podatku dochodowego. Wartość zwolnień podatkowych w latach 1997 – 2005 przedstawiono na wykresie 2. Wykres 2. Zwolnienia podatkowe w SSE w latach 1997-2005 w Polsce ( mln PLN) 700 600 500 400 300 200 100 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Informacja...,opt. cit., s. 20. 8 Na podstawie raportów o pomocy publicznej w Polsce w 2003 roku, UOKiK, Warszawa 2004. Do bezpośrednich wydatków zaliczono pomoc udzieloną w formie dotacji oraz w formie wniesienia kapitału do spółki. 9 Specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie polityki gospodarczej państwa 133 Ogółem, na koniec 2005 roku udzielona pomoc w SSE wyniosła 2,6 mld, co stanowiło 10% poniesionych nakładów inwestycyjnych na dzień 31 grudnia 2005 roku. Największą wartość zwolnień odnotowano w Polsce w 2004 roku. Niestety należy wspomnieć, że korzystanie ze zwolnienia podatkowego w SSE jest bardzo skomplikowane co przysparza inwestorom trudności. Przepisy dotyczące SSE są skonstruowane w bardzo ogólny i niejednoznaczny sposób, a dodatkowo podlegają częstym zmianom. Nie wskazano także jednego organu upoważnionego do interpretowania przepisów dotyczących SSE i w konsekwencji przepisy strefowe są interpretowane przez władze stref, urzędy i izby skarbowe, Ministerstwo Gospodarki oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Powoduje to, że opinie wszystkich tych instytucji bywają w tym zakresie rozbieżne, a niejednokrotnie nawet sprzeczne. W związku z tym konieczne jest dokonanie stosownych zmian w ustawodawstwie. Rozwój SSE w Polsce Analiza rozwoju SSE w Polsce zostanie przeprowadzona dwuetapowo. Na początku zostanie dokonana wstępna analiza SSE według kryteriów zagospodarowania terenu, nowych inwestycji i tworzenia miejsc pracy. Następnie, wykorzystując miarę analizy wielowymiarowej d i0 zostanie dokonana analiza porównawcza SSE działających w Polsce. Zakres czasowy analizy dotyczy okresu od momentu ich powstania do roku 2006. Z uwagi na dostępność danych niektóre części analizy zostaną dokonane w oparciu o dane z krótszego szeregu czasowego. Zakres przestrzenny analizy dotyczy terytorium Polski. Na koniec 2006 roku funkcjonowało w Polsce 14 SSE (pierwsza powstała w Mielcu), które znajdowały się na terenie 98 miast i 76 gmin. Najmłodszą jest Krakowska SSE. Organem założycielskim w większości SSE jest Skarb Państwa. Tylko w przypadku Słupskiej SSE większością w spółce dysponuje samorząd terytorialny. Wszystkie SSE działają na zasadach spółek kapitałowych: akcyjnej lub z ograniczoną odpowiedzialnością (tylko Wałbrzyska SSE, Pomorska SSE.10 Oprócz tego możliwe jest także tworzenie tzw. podstref w dowolnym miejscu w Polsce wybranym przez inwestora przy spełnieniu wymogu zainwestowania 40 mln euro i stworzeniu 500 nowych miejsc pracy.11 Zgodnie z zapisami traktatu akcesyjnego z UE SSE w Polsce mają istnieć do końca 2017 roku. Wyjątkami są Mielecka SSE i Katowicka SSE, która mają zakończyć swoją działalność w 2016 roku. Po bardzo dynamicznym rozwoju SSE w początkowym okresie ich funkcjonowania kolejne lata to okres ich stabilizacji. Ponowny boom w SSE w Polsce trwa do dziś od 2004 roku. Przejawem tego jest wzrost zagospodarowania gruntów SSE. Dla przykładu na wykresie 3 przedstawiono stan zagospodarowania gruntów z końca 2001 i 2006. 10 Na podstawie dokumentu: „Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007. 11 Dla przykładu taka podstrefa powstała w Krotoszynie, która podlega WSSE. Głównym inwestorem jest tutaj niemiecki Mahle produkujący tłoki i komponenty do silników, systemy filtrowe. 134 Piotr Szkudlarek Wykres 3. Stan zagospodarowania gruntów w SSE w Polsce w roku 2001 i 2006 roku Słupska Kamiennogórska Krakowska Suwalska Starachowicka Legnicka Łódzka WarmińskoMazurska Pomorska Mielecka KostrzyńskoSłubicka Wałbrzyska Tarnobrzeska 2001 2006 Katowicka 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie: Czerwińska E., Problem specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz, Informacja nr 751, Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów, Warszawa 2002 oraz Informacja..., op. cit., s. 9. Z danych wynika, że nastąpił w Polsce bardzo dynamiczny wzrost zagospodarowania terenów należących do SSE. Średni poziom z 2001 roku wynoszący około 40% wzrósł do ponad 72%. W takich strefach jak Tarnobrzeska SSE czy Wałbrzyska SSE zagospodarowanie zbliżyło się do 90%. Najniższy poziom zagospodarowania występuje w Kamiennogórskiej SSE. Wzrost zagospodarowania związany jest niewątpliwie ze wzrostem udzielanych zezwoleń na rozpoczęcie działalności gospodarczej w SSE. Dla przykładu na wykresie 4 przedstawiono liczbę udzielonych zezwoleń w kolejnych latach: 2004, 2005 2006. Wykres 4. Liczba udzielonych zezwoleń na działanie w SSE w latach 2004-2006 40 35 30 25 2004 20 2005 15 2006 10 Słupska Kamiennogórska Krakowska Suwalska Starachowicka Legnicka Łódzka Mazurska Warmińsko- Pomorska Mielecka Słubicka Kostrzyńsko- Wałbrzyska Katowicka 0 Tarnobrzeska 5 Źródło: Informacja..., op. cit., s. 9. W 2004 roku łącznie wydano blisko 100 zezwoleń na działanie w SSE. W kolejnym roku już o 80% więcej. Rok 2006 był jeszcze lepszy gdyż wydano w nim 230 zezwoleń na prowadzenie działalności na terenie stref. Najwięcej z nich wydano w Katowickiej SSE i 135 Specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie polityki gospodarczej państwa Kostrzyńsko-Słubickiej SSE, najmniej w Suwalskiej SSE.12 Wzrost obszarów zagospodarowanych a także wzrost ilości wydanych zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej wpłynął na wzrost inwestycji w SSE w Polsce. Dla przykładu na koniec 2004 roku łączna wartość inwestycji w SSE wyniosła około 20 mld PLN. W kolejnym roku już 25,7 mld PLN a na koniec 2006 roku 35,4 mld PLN. Udział poszczególnych stref w łącznych nakładach inwestycyjnych w SSE w Polsce przedstawiono na wykresie 5. Słupska Kamiennogórska Krakowska Suwalska Starachowicka Legnicka Łódzka WarmińskoMazurska Pomorska Mielecka KostrzyńskoSłubicka Wałbrzyska Tarnobrzeska 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Katowicka Wykres 5. Udział poszczególnych SSE w łącznych nakładach inwestycyjnych w SSE w Polsce udział stref w łącznych nakładach inwestycyjnych Źródło: Informacja...,op. cit., s. 11. Z przedstawionych danych wynika, że największe nakłady inwestycyjne poniesiono dotychczas w Katowickiej SSE, a najmniejsze w Krakowskiej SSE i Słupskiej SSE. Główne źródło inwestycji w SSE w Polsce stanowił kapitał zagraniczny – około 80%. Pochodził on przede wszystkim z USA, Niemiec oraz Japonii. W specjalnych strefach ekonomicznych inwestowały głównie duże światowe koncerny. Najwięcej środków zainwestowała firma Michelin Polska - 982,2 mln zł. Największe nakłady inwestycyjne zanotowano w branży transportowej – 36%, poligraficznej – 12% oraz tworzyw sztucznych – 10%.13 Wzrost liczby zezwoleń na prowadzenie działalności oraz wzrost nakładów inwestycyjnych w SSE przekłada się także na wzrost tworzonych miejsc pracy, co przedstawiono na wykresie 6. 12 13 Specjalne Strefy Ekonomiczne – badanie, edycja 2007, KPMG, Warszawa 2007, s. 14. Informacja..., op. cit., s. 15-19. 136 Piotr Szkudlarek Wykres 6. Utworzone miejsca pracy ogółem i przyrost miejsc pracy w SSE w 2006 roku w stosunku do 2005 roku 60,0% 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 48,0% 52,0% 43,0% 50,0% 42,0% 39,0% 29,0% 22,0% 18,0% 21,0% 30,0% 25,0% 9,0% 40,0% 25,0% 23,0% 20,0% 10,0% 9,0% miejsca pracy ogółem Słupska Kamiennogórska Krakowska Suwalska Starachowicka Legnicka Łódzka WarmińskoMazurska Pomorska Mielecka KostrzyńskoSłubicka Wałbrzyska Tarnobrzeska Katowicka 0,0% przyrost miejsc pracy w 2006 roku Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne – badanie, edycja 2007, KMPG, Warszawa 2007, s. 18. Za danych wynika, że w 2006 roku w stosunku do 2005 roku wzrosła liczba nowych miejsc pracy w SSE. Na koniec 2006 roku zatrudnienie w SSE wyniosło ponad 112 tys. osób. Oprócz tego Ministerstwo Gospodarki szacuje, że na każde 100 miejsc pracy utworzonych w specjalnych strefach ekonomicznych przypada - w zależności od branży - od 50 do 100 nowych miejsc pracy w firmach kooperujących i otoczeniu danej strefy. Do głównych podmiotów tworzących miejsca pracy w SSE w Polsce zaliczyć należy LG Electronics, Johnson Controls, MAN Trucks oraz Michelin Polska. Wykorzystanie metody taksonomicznej do oceny funkcjonowania SEE w Polsce W dalszej części artykułu zostanie dokona analiza porównawcza działających w Polsce stref ekonomicznych przy wykorzystaniu metody taksonomicznej. Należy ona do metod stochastycznych analizy wyników. Jej istotą jest skumulowanie szeregu wskaźników reprezentujących określone grupy i sprowadzenie ich do jednego porównywalnego wskaźnika. Punktem wyjścia w tej metodzie jest ustalenie zbioru zmiennych xik charakteryzujących określoną wielkość i przedstawienie ich w postaci macierzy. Kolejnym etapem analizy jest wyznaczenie współrzędnych wzorca rozwoju po(x01, x02,...,x0m). Wartości „x” przyjmują wartości maksymalne, gdy należą do stymulant i minimalne, gdy należą do destymulant. Następnie dokonuje się standaryzacji zmiennych xik, wykorzystując formułę:14 X − Xk X ik ( z ) = ik Sk gdzie: Xik(z) – wartość zestandaryzowana cechy, X k - średnia wartość dla poszczególnych zmiennych Xk ( k=1,2,...,m), Sk - odchylenie standardowe dla poszczególnych zmiennych Xk ( k=1,2,...,m). 14 K. Jajuga, Statystyczna analiza wielowymiarowa, PWN, Warszawa 1993, s. 24 Specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie polityki gospodarczej państwa 137 Kolejnym etapem analizy jest obliczenie odległości między wzorcem rozwoju a poszczególnymi przedsiębiorstwami15: 1 2 n 2 cio = ∑ (X wk ( z ) − X ik ( z ) ) s =1 gdzie: Xwk (k=1,2,...,m) – zestandaryzowane wartości wzorca, X ik(z) (i=1,2,...,n) - zestandaryzowane wartości poszczególnych zmiennych. Po otrzymaniu wektora odległości od wzorca należy wyliczyć ich średnią i odchylenie standardowe, a następnie wykorzystując formuły obliczyć wartości c0: (Helwig, 1985, s. 440): − c0 = c + 2S 0 Ostateczna miara taksonomiczna, tzw. wskaźnik rozwoju ma postać: d i0 = 1 − ci 0 c0 dla i=1,2,...,n. Wskaźnik rozwoju d i0 przyjmuje wartości od 0 do 1. Im wartość jest bliższa 1, tym dany podmiot charakteryzuje się większym podobieństwem do wzorca (zob. szerzej: Jajuga, 1990, Jajuga, 1993 ). W tym przypadku tworzą je najlepsze wartości poszczególnych kryteriów oceny funkcjonowania SSE w Polsce Za kryteria te w artykule przyjęto: • liczbę zezwoleń na działalność ogółem, • wzrost liczby zezwoleń od 1999 roku, • liczba zezwoleń wydanych w 2006 roku, • liczba inwestorów, • wzrost liczby inwestorów prowadzących działalność między 2001 a 2005 rokiem, • odsetek przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność na koniec 2005 roku, • całkowite nakłady inwestycyjne na koniec 2006 roku, • wzrost nakładów inwestycyjnych w 2006 roku w stosunku do 2005 roku, • nakłady inwestycyjne na 1 ha powierzchni zagospodarowanej, • całkowita liczba utworzonych miejsc pracy na koniec 2006 roku, • liczba miejsc pracy na 1 ha, • wynik finansowy w 2006 roku, • nakłady na utworzenie nowego miejsca pracy. W wyniku przeprowadzonych badań otrzymano następujące wartość wskaźnika di0 dla poszczególnych SSE działających w Polsce: 15 oprócz tej metody znane są jeszcze inne, które służą do pomiaru odległości między poszczególnym obiektami, zob.: T. Grabiński, S. Wydumus, A. Zeliaś: Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno gospodarczych, PWN Warszawa 1989, s. 29. 138 Piotr Szkudlarek Wykres 7. Wartość wskaźnika di0 dla poszczególnych SSE w Polsce 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 Słupska Kamiennogórska Krakowska Suwalska Starachowicka Legnicka Łódzka Mazurska Warmińsko- Pomorska Mielecka Słubicka Kostrzyńsko- Wałbrzyska Katowicka 0 Tarnobrzeska 0,2 0,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Specjalne strefy ekonomiczne, op. cit., s. 36 oraz Informacja..., op. cit., s. 11. Wyniki badań wskazują, że biorąc po uwagę wcześniej przyjęte kryteria oceny, najwyższy poziom rozwoju SSE w Polsce odnotowały Katowicka SSE, Wałbrzyska SSE i Tarnobrzeska SSE. Najgorszy wynik odnotowały Suwalska SSE i Słupska SSE. Można zatem stwierdzić, że tworzone na południu Polski SSE lepiej wykorzystują możliwości jakie stwarza ten instrument pomocy publicznej państwa. Oczywiście należy dodać, ze przeprowadzona analiza nie daje szczegółowego obrazu efektywności działania poszczególnych SSE. Wymagałoby to przeprowadzenia dodatkowych analiz korzyści i kosztów działania SSE. Podsumowanie W artykule szukano odpowiedzi na pytanie dotyczące stopnia rozwoju SSE w Polsce. Z badań wynika, że niewątpliwie strefy ekonomiczne są ważnym instrumentem pomocy publicznej państwa. Dają one możliwości kreowania strumieni inwestycji do poszczególnych regionów Polski przyczyniając się do ich rozwoju. Coraz większy udział zagospodarowanych powierzchni, rosnąca liczba zezwoleń na prowadzenie działalności, zwiększająca się wielkość zatrudniania są potwierdzeniem słuszności utrzymywanie SSE. Dokonując analizy porównawczej między poszczególnymi strefami wynika, że w największym stopniu szansę na rozwój wykorzystała Katowicka SSE, a najsłabiej Suwalska SSE. Bardzo duży udział w sukcesie SSE mają także inwestycje zagraniczne. To właśnie dzięki stworzeniu stref jako formy pomocy publicznej państwa podmioty zagraniczne zainwestowały swój kapitał właśnie w Polsce. To z kolei jest czynnikiem, który wpływa na osiąganie coraz wyższego poziomu międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki. Inwestor zagraniczny „przynosi” bowiem technikę, technologię, organizację, kontakty kooperacyjne. Niewątpliwie dużą siłą przyciągania przedsiębiorstw stanowią zwolnienia podatkowe. Jest to przecież wymierna korzyść dla każdego przedsiębiorstwa, która będzie jeszcze bardziej cenna, kiedy Polska wejdzie w okres gorszego tempa wzrostu gospodarczego związanego z bardzo prawdopodobną dekoniunkturą na świecie. Ważne jest bowiem, aby zagwarantować trwałość wzrostu inwestycji w Polsce. Wydaje się jednak, że obecnie nie wystarczy już tylko zaoferowanie zwolnienia podatkowego CIT PIT czy zaoferowanie uzbrojonej działki pod nową inwestycję. Należy także zauważyć dużą konkurencję ze strony funkcjonujących stref w Czechach, Słowacji na Węgrzech, a także na Ukrainie. Konieczne jest opracowanie długookresowej strategii rozwoju regionów a przy tym SSE opartej na innych czynnikach, zwłaszcza w kontekście zbliżania się terminu zakończenia Specjalne strefy ekonomiczne jako narzędzie polityki gospodarczej państwa 139 funkcjonowania SSE w Polsce. Należałoby tutaj przede wszystkim wspomnieć o dostępności do kapitału ludzkiego. SSE powinny stać się miejscem tworzenia centrów badawczych czy inkubatorów przedsiębiorczości, w których sfera badawcza i sfera produkcyjna stworzyłyby miejsce dla ścisłej współpracy. Zatem można stworzyć dodatkowy bodziec związany z ulgami dla przedsiębiorstw współpracujących z ośrodkami naukowymi. Musi być także jasno określona rola administracji rządowej i samorządowej w oddziaływaniu na podmioty działające w SSE. Należy stworzyć warunki do naturalnego ewoluowania SSE w inne formy organizacyjne w celu coraz większej efektywności ich działania. LITERATURA: 1. Ambroziak A., (2003), Rozwiązanie kwestii udzielania pomocy publicznej w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, Wspólnoty Europejskie, Instytut Koniunktury i Cen handlu zagranicznego, vol. 3, nr 3(138). 2. Borkowski K., Skajewski K.,(2004), Porównanie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce i na świecie, Studia i prace Kolegium Zarządzania i Finansów, SGH w Warszawie, Warszawa. 3. Filipowicz O., (2006), Strefa z widokiem na zysk, Nowy przemysł, nr 3. 4. Grabiński T., Wydumus S., Zeliaś A., (1989), Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno - gospodarczych, PWN, Warszawa. 5. Hellwig Z., (1985), Elementy rachunku ekonomicznego, PWE, Warszawa. 6. Jajuga K., (1990), Statystyczna teoria rozpoznawania obrazów, PWN, Warszawa. 7. Jajuga K., (1993), Statystyczna analiza wielowymiarowa, PWN, Warszawa. 8. Jurczyk Z., (2004), Specjalne strefy ekonomiczne w świetle kontroli pomocy publicznej sprawowanej przez Komisję Europejską, Prawo Unii Europejskiej, nr 9. 9. Kryńska E., red., (2000), Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne – zamierzenia i efekty, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. 10. Owczarski M., (1997), Specjalne strefy ekonomiczne: zagadnienia praktyczne, Inwestia, Katowice. 11. Stępień J., (2005), Szturm na strefy, Forbes, nr 8.
