SUWERENNOŚĆ OGRANICZENIE SUWERENNOŚCI

advertisement
SUWERENNOŚĆ OGRANICZENIE SUWERENNOŚCI
W kontekście zasady kompetencji powierzonych
Suwerenność (dosłownie zwierzchnictwo),
1. cecha władzy państwowej
i bezwarunkowo niezależnej.
nieograniczonej,
najwyższej,
niezbywalnej
Suwerenność zewnętrzna odnosi się do międzynarodowego statusu
państwa i oznacza niezależność od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi
państwami,
wewnętrzna –oznacza władzę samodzielną i najwyższą na własnym
terytorium, realizowaną w praktyce w zależności od tego, do kogo należy władza
w państwie.
Współcześnie nadawana jest jej nowa treść łączona z tzw. legitymizmem władzy
państwa (legitymizacja władzy), oznaczającym, że naród sprawuje
nieograniczoną, najwyższą władzę w państwie, a więc to on = SUWERENwinien
podejmować suwerenne decyzje.
Suwerenność narodu jest fundamentem demokracji. Podobnie jak
w konstytucjach innych państw demokratyzcnych w Konstytucji RP jest zapis,
iż “władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”.
Władcze uprawnienia narodu są urzeczywistniane za pomocą form demokracji
bezpośredniej oraz demokracji pośredniej (m.in. za pomocą partii
politycznych, grup nacisku, poprzez wybory),
2. jedna z podstawowych zasad prawa międzynarodowego i stosunków
międzynarodowych
oznaczająca
niezbywalną
cechę
państwowości
i podstawowe kryterium odróżniające państwo od
innych uczestników
stosunków międzynarodowych. Wymieniona
m.in. w Karcie Narodów
Zjednoczonych.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja
Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski,
Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
„Suwerenność” w PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM
ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE
Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie
osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego
władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak
dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to,
że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo
ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego
(zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.
Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy
i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy
prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo

że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując
konkretne zobowiązania międzynarodowe
Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo
międzynarodowe.
Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej,
czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne
lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np.
umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego
państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada:
żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza
suwerenność terytorialną drugiego państwa.
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej
wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa
dotyczy:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
1.
2.
3.
4.
Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać
organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje
organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum
ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania
ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest
stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
W związku z tym, że cel Traktatu EWG, czyli utworzenie wspólnego rynku, wymaga współpracy miedzy
państwami członkowskimi co implikuje konieczność ram prawnych wspólnych trzem Wspólnotom
Europejskim i poszczególnym krajom, państwa członkowskie zrezygnowały z części swej suwerenności na
rzecz tych Wspólnot i tak: art. 88-1 Konstytucji V Republiki: „Republika uczestniczy we Wspólnotach...”
EROZJA SUWERENNOŚCI W PROCESIE INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ.
Czy wejście do Unii Europejskiej w bliższej lub dalszej perspektywie wiązać się będzie z
zarzuceniem koncepcji i bytu państwa narodowego. Za zasadne należy uznać spostrzeżenia
co do różnego rozumienia pojęcia państwa narodowego w Polsce a w Niemczech, Francji
czy Wielkiej Brytanii. Słusznie wskazuje się na zasadniczo monoetniczny charakter
organizmu państwowego w Polsce po Drugiej Wojnie Światowej. W przypadku Niemiec za
podstawowy zwornik uznaje się państwo. W Polsce rolę tę spełnia czynnik etniczny:
poczucie więzi kulturowych, wspólnoty doświadczeń historycznych oraz język. Należy
wspomnieć również o religii.
Ograniczenie suwerenności państwa jako konsekwencja umów międzynarodowych nie
może być zasadniczo kwestionowane. Współcześnie trudno, pozostając w sferze faktów,
mówić o pełnej, całkowitej suwerenności państw. Dotyczy to w pierwszym rzędzie
suwerenności zewnętrznej. Państwa są do tego stopnia powiązane wzajemnie i uzależnione
politycznie, gospodarczo, militarnie, kulturalnie, że żadne z nich nie może powiedzieć, iż
jest całkowicie niezależne od pozostałych. Bardzo znaczne ograniczenia suwerenności
państwowej tak zewnętrznej, jak i wewnętrznej wiążą się z przynależnością państw do
międzynarodowych (ponadnarodowych) struktur integracji gospodarczej i politycznej w
rodzaju Unii Europejskiej. W świetle zachodzących procesów globalizacyjnych zwłaszcza
koncepcje pełnej niezależności gospodarczej (autarkii) wydają się obecnie nie do
utrzymania.
Wskazuje się również na niemożność rozwiązania wielu problemów i sprostania
współzawodnictwu gospodarczemu między państwami bez zacieśnienia współpracy
ponadpaństwowej. Pisze jeden ze współtwórców projektu obecnej Konstytucji, prof. Piotr
Winczorek: Stare europejskie państwa narodowe będące produktem historii są tworami
politycznie i gospodarczo zbyt małymi, by móc wytrzymać ekonomiczną, polityczną i
militarną presję ze strony wielkich potęg światowych. Z drugiej strony, stare narody
zachodnioeuropejskie nie przejawiają już takiego zainteresowania utrzymaniem swego bytu
państwowego jako bytu całkowicie suwerennego.
Gen. De Gaulle sprzeciwiał się utracie suwerenności czego efektem były plany konfederacji
(współpraca przy odrzuceniu ponadnarodowej integracji).
Do pewnego stopnia epigonem tej koncepcji jest Jan Paweł II. Wzywa on do integracji
przez powrót do chrześcijańskich korzeni Europy oraz apeluje aby Unia Europejska
szanowała tożsamość każdego narodu. Zrąb tożsamości europejskiej jest zbudowany na
chrześcijaństwie.
Po Traktacie z Maastricht ] ocenianym jako krok w kierunku ponadnarodowości oraz
Traktacie Amsterdamskim koncepcje ograniczonej integracji (Europy Ojczyzn) wydają się
tracić na praktycznej doniosłości. Zdaniem Ryszarda Kapuścińskiego mamy wielki kryzys
państwa narodowego w skali światowej. Leszek Kołakowski uważa, ze należy
zrehabilitować pojęcie kosmopolityzmu. Przestano upatrywać wartości w ochronie państwa
narodowego gdyż nieczytelne jest już samo pojęcie narodu.
Dr. Jerzy Andrzej Wojciechowski wyraził pogląd, że "ograniczenie suwerenności każdego z
państw członkowskich jest konsekwencją świadomej, w pełni niezależnej politycznie i
racjonalnej ekonomicznie ich decyzji."
Dotyczy to sytuacji gdy określone cele nie mogą być skutecznie osiągnięte przez państwa
członkowskie, a Wspólnoty Europejskie, z uwagi na skalę lub skutki proponowanych
działań, mogą zrealizować je lepiej (efektywniej). Poza tym Wspólnoty Europejskie są
właściwe do wykonania określonych zadań tylko wtedy, gdy realizacja danej kompetencji
przez państwo członkowskie wywiera wpływ na interesy innych państw członkowskich oraz
gdy ze względu na jedność prawną i gospodarczą określone zadanie nie może być
efektywniej wykonane przez państwo członkowskie. (dr. Zbigniew Czachór).
Procesem głównym w krajach rozwiniętych jest globalizacja, która stanowi swoiste
zagrożenie dla państw słabych. Wstępując do unii staniemy się , z państwa małego, aktorem
globalnym, który będzie mógł korzystać z globalizacji a nie tylko obawiać się jej skutków.
Z prawnego punktu widzenia, nie może być mowy o utracie suwerenności ale co najwyżej o
jej dobrowolnym ograniczeniu w wyniku niewymuszonego przekazania pewnego zakresu
władzy/kompetencji na rzecz instytucji międzynarodowej, za pośrednictwem której decyzje
będą powracać/docierać również do kraju, który je przekazał.
Natura prawna Wspólnot wyraża się w dwóch orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości
WE:
Sprawa „Van Gend&Loos”
Wspólnota stanowi nowy ład prawny prawa międzynarodowego, na korzyść którego
państwa ograniczyły, chociaż tylko w wąskich dziedzinach, swe suwerenne prawa, któremu
podlegają nie tylko państwa członkowskie, ale również ich obywatele.
W sprawie COSTA v ENEL [1964] Trybunał wykluczył możliwość uchylenia prawa
wspólnotowego przez późniejszą ustawę państwa członkowskiego. Stwierdzono m.in.: "(...)
Przekazanie przez państwa własnego prawa wewnętrznego na rzecz prawa
wspólnotowego (...) pociąga więc za sobą definitywne ograniczenie ich suwerennych
praw. Żadne późniejsze jednostronne wystąpienie niezgodne z pojęciem wspólnotowym
nie może być zastosowane przeciwko temu ograniczeniu."
[„Powołując wspólnotę na czas nieokreślony, posiadającą własne instytucje , osobowość,
zdolność międzynarodowej reprezentacji, a szczególnie rzeczywiste uprawnienia wynikające
z ograniczenia kompetencji lub przekazania uprawnień państw Wspólnocie, państwa te
ograniczyły swe suwerenne prawa i utworzyły tym samym corpus praw obowiązujących ich
obywateli i je same. Państwa członkowskie przekazały ostatecznie suwerenne prawa
Wspólnocie, którą utworzyły i nie mogą cofnąć tego transferu środkami jednostronnymi
niezgodnymi z pojęciem „wspólnoty”.”].
Transfer suwerenności będzie również następstwem wprowadzenia jednolitej waluty
europejskiej. Obok Komisji Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości trzecią co do
znaczenia technokratyczną instytucją stanie się Europejski Bank Centralny. Zdaniem
wiceprezydenta Bundesbanku: państwo, które włączy [w EMU] swoją walutę całkowicie nie
może pozostać niepodległe politycznie (BBC Luty 1990). Państwa członkowskie utracą więc
kontrolę w zakresie polityki finansowej i pieniężnej, regulacji stóp procentowych (wtórnie
gospodarki i wynagrodzeń). W Europejskim Banku Centralnym we Frankfurcie (Niemcy)
znajdzie się większość rezerw zagranicznych każdego z banków centralnych co z pewnością
nie ułatwi ewentualnego wystąpienia
Przyjmuje się więc formułę stowarzyszenia w miejsce pełnej integracji i stopniowej utraty
prawa narodu do samostanowienia.
Jeśli Polska ma zachować suwerenność należałoby natychmiast jednoznacznie i stanowczo
odwrócić obecne procesy integracyjne oraz cele polityki zagranicznej. Ale w momencie tak
zaangażowanych przemian dostosowawczych nie może to być rozważane. "Przyszłość
Polski zależy od Was i musi od Was zależeć ! To jest nasza Ojczyzna - to jest nasze
"być" i nasze "mieć" ! I nikt nie może pozbawić nas prawa, ażeby przyszłość tego
naszego "być" i "mieć" nie zależała od nas." (Jan Paweł II) tylko czy należy to rozumieć
jako głos przeciwko unifikacji i integracji?
W perspektywie integracji z Unią Europejską swoboda przepływu osób gwarantuje
obywatelom Unii czynne i bierne prawa wyborcze do władz lokalnych państwa
zamieszkiwania. Tym samym cele wyznaczone przez Konrada Adenauera zostaną
osiągnięte: "Każdy krok, jaki czynimy najpierw w kierunku integracji Europy
Zachodniej, jest jednocześnie krokiem naprzód na drodze do waszych stron
ojczystych" (na zjeździe ziomkostwa "Schlesien" w 1961 roku).
Zdaniem dr. Zbigniewa Czachóra (eksperta Komitetu Integracji Europejskiej oraz Prezesa
Ośrodka Badań i Edukacji Europejskiej): Termin suwerenność związany jest z
podmiotowością prawa międzynarodowego, która jest zdolnością nabywania praw i
zaciągania zobowiązań międzynarodowych. Pomiotowość prawa międzynarodowego
jest równoznaczna z suwerennością (L. Ehrlich). Suwerenność państwa to po pierwsze
jego samowładność, czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników
zewnętrznych, i po drugie całowładność, czyli kompetencja normowania wszystkich
stosunków wewnątrz państwa. Na dzisiejsze rozumienie suwerenności wpływ mają:
zwierzchność terytorialna, niepodległość i swobodny, wolny od ingerencji ustrój
polityczny, społeczny i ekonomiczny (wynikający z zasady samostanowienia narodów)
oraz możność współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych
korzyści. Fakty interwencji zewnętrznej, dyskryminacja, ale i dobrowolne
przystąpienie do wspólnoty terytorialnej oznaczają ograniczenia (naruszenia)
suwerenności.
Download