Łuków leży na 51 stopniach i 56 minutach
advertisement
Łuków leży na 51 stopniach i 56 minutach szerokości geograficznej północnej i 22 stopniach i 23 minutach długości geograficznej wschodniej, w zachodniej części Równiny Łukowskiej. Miasto przecina równoleżnikowo dolina Krzny Południowej, a jego północne peryferie sięgają do koryta Krzny Północnej. Obie te rzeki, biorące początek w rozległych, podmokłych obniżeniach w lasach łukowskich, łączą się w okolicy Międzyrzeca Podlaskiego w rzekę Krznę-największy lewy dopływ Bugu. Ziemia Łukowska należała geograficznie do Mazowsza, ale historycznie i administracyjnie wchodziła w skład województwa sandomierskiego, a następnie lubelskiego. W początkowym okresie została podporządkowana względom obronno-strategicznym podobnie jak miasto będące ośrodkiem administracyjnym całej Ziemi Łukowskiej. Łuków był jedną z osad pogranicznych dawnej Polski. Pierwsze chwile jego egzystencji giną w pomroce dziejów, jak wszystkich prawie najstarszych miast w Polsce. Początkowo był głuchą wioską, ukrytą w dzikiej kniei, na niedostępnych błotach. I takie właśnie, naturalne położenie, dogodne do budowy grodu, wpłynęło na dalsze losy tej osady. Z braku początkowych przywilejów, które nie zachowały się nawet w odpisach, nie wiemy przez kogo i kiedy została założona ta osada lub przez kogo wyniesiona do rangi grodu. Tradycja tylko miejscowa niesie, iż założycielem Łukowa był Bolesław Wstydliwy. Zarówno historykom jak i językoznawcom pochodzenie nazw wielu miejscowości nastręcza dużo kłopotów w wyjaśnianiu ich etymologii i znaczenia. Trudności tych nastręcza także nazwa Łukowa. W opracowaniach wydanych w okresie międzywojennym spotykamy się z sugestią, że etymologia nazwy miasta pochodzi od używanej w średniowieczu broni o nazwie łuk1. Jednak dokładniejsze badania nie potwierdzają tezy jakoby w tym mieście wytwarzane były łuki. Źródła nie potwierdzają również hipotezy dzierżawczej, że nazwa Łuków wywodzi się od Łuka, czy Łukasza, ewentualnego właściciela tej miejscowości. Najwłaściwszą, wydaje się twierdzenie, że nazwa Łuków pochodzi od jego położenia topograficznego. Wiadomo, że jeszcze w języku prasłowiańskim 1 Jan Stanisław Majewski, Łuków, miasto powiatowe w województwie lubelskim ,Łuków 1930 s.7; Stefan Warchoł, Nazwy Miast Lubelszczyzny, Lublin 1964,s.s.130-131. 1 słowo łęg – ług czy łuk oznaczało teren bagnisty, nizinny, trudno dostępny2. W czasach późniejszych do tego pnia dodano być może przyrostek –ów i stąd nazwa Łuków. Ale już w najdawniejszych źródłach historycznych Łuków jest pisany prawie jednolicie. Spotykamy się z pisownią Lucow, Lucov, Lukow, Lukov. Tak jednolite zapisy świadczą, że miasto jest bardzo stare i już w średniowieczu jego nazwa była ujednolicona.3 Łuków zajmujący centralne położenie w Ziemi Łukowskiej, a równocześnie położony w środku pasa grodzisk ciągnących się na tym terenie z północy na południe. Istnienie w Łukowie kasztelanii potwierdzone zostało już w 1233 roku.4 Kroniki wspominają o Łukowie jako grodzie położonym „na pograniczu Litwy i Jadźwieży”5. Jednakże w 1241 roku sam Łuków uległ słynnemu najazdowi Tatarów, a w trzy lata później został zupełnie zniszczony przez Jadźwingów (1244) 6. Po zniszczeniu grodu w 1244 roku dźwignął Łuków Bolesław V Wstydliwy, który odbudował zniszczoną warownię oraz zachęcał usilnie do osiedlania się nowych przybyszów, nadając im-jak to czyniono w dobie kolonizacji na prawie niemieckim różne przywileje i ziemię. Zamiary Bolesława szybko osiągnęły swój cel. Świadczy o tym fakt, iż w 1250 roku, mając tu zamek drewniany, obsadzony załogą, i kasztelana rządzącego tą ziemią, Bolesław sprowadził do Łukowa, celem wzmocnienia załogi i nawracania pogańskich plemion – rycerski zakon Templariuszy. Wtedy również dążył do uzyskania autonomii religijnej dla Ziemi Łukowskiej, należącej do diecezji krakowskiej. W ten sposób chciał pozyskać Jadźwingów dla chrześcijaństwa i mocniej związać ten kraj z Polską7. Tak więc 1250 rok można przyjąć za datę sprowadzenia zakonu Templariuszy do Łukowa8. Świadczy o tym bulla papieska z roku 12579. Przyczyną, dla której Bolesław Wstydliwy sprowadził do Łukowa zakon Templariuszy były częste napady 2 Stanisław Rospond, Słownik Etymologiczny Miast i Gmin PRL, 1984, s.210. Michał Krut, Krótki zarys dziejów Łukowa, Łuków 1983, s. 1. 4 Michał Krut, Krótki zarys dziejów Łukowa, Łuków 1983, s. 1. 5 Monumenta Poloniae Historia,Lwów 1878, t. III, s. 166. 6 Tamże s. 8. 7 „Rocznik krakowski”, Kraków 1900, t. IV, Kazimierz Potkański, Granice biskupstwa krakowskiego, s. 229. 8 ,,Zeszyty Naukowe WSRP w Siedlcach’’, nr 45/1996, Maria Starnawska, Templariusze nad Bugiem i w Łukowie, s. 7. 9 Augustin Theiner, Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae gentium que Finitimarum ilustratia collecta, nr 119 - t. I, Romae 1860. 3 2 obcych plemion na tereny Ziemi Łukowskiej. Prawdopodobnie ważną przyczyną osadzenia Templariuszy w Łukowie były też plany założenia biskupstwa łukowskiego, dla którego zakon miał być osłoną broniącą przed napadami pogańskich plemion jak również przed ingerencją Zakonu Krzyżackiego. W roku 1264 Bolesław Wstydliwy stoczył zaciętą bitwę gdzieś w okolicach grodu w Łukowie, w której Jadźwingowie ponieśli klęskę i zginął ich wódz Komat. Zwycięstwo to nie powstrzymało naporu sąsiadów na ziemie polskie w tym Łuków i okolice. W roku 1273 Jadźwingowie napadli ponownie pustosząc teren Ziemi Łukowskiej. W 1283 roku nastąpiły ponowne napady łupieżcze tym razem z terenów litewskich, to był koniec potęgi grodu. Łuków został zniszczony i ograbiony. Powtarzające się najazdy spowodowały migrację ludzi i zniechęcały do osadnictwa na tym terenie. Napady Litwinów w 1350 roku wpłynęły na zahamowanie zaludnienia się wyniszczonych osiedli. Biorąc pod uwagę fakt, iż w 1359 r. Łuków wraz z innymi osadami biskupstwa sandomierskiego, został zwolniony z dziesięciny snopowej przez biskupa krakowskiego Bodzentego na okres trzydziestu lat, można uznać najazdy Litwinów i Jadźwingów za pustoszące i okrutne oraz przypuścić można, że było ich wiele. Zmiany na lepsze w życiu Łukowa zaszły dopiero po roku 1369, kiedy to Kazimierz Wielki nadał Łukowowi ,,prawa wolnego miasta, a mieszkańców obdarował gruntami 10. Istotny wpływ na rozwój miasta miała unia polsko-litewska z 1385 r., dzięki której ziemia łukowska straciła charakter terenu pogranicznego i stała się bardziej atrakcyjna dla osadników. Unia w Krewie (1385 r.) położyła bowiem kres napadom na te tereny ze strony Litwy i Rusi. Najważniejszym jednak wydarzeniem w życiu Łukowa w okresie średniowiecza było uzyskanie przez miasto w dniu 23 czerwca 1403 roku w Szczekarzewie (Krasnystaw), od króla Władysława Jagiełły, prawa magdeburskiego11, na wzór innych miast polskich. 10 Z przeszłości ziemi łukowskiej, pod red. Jerzy Danilewicz i inni, Lublin 1959, Ryszard Orłowski, Ryszard Szaflik, Z przeszłości miasta Łukowa, s. 15. 11 Bogdan Snoch, Słownik Szkolny-Terminy i pojęcia historyczne, Warszawa 1990, s. 118. 3 Ziemia Łukowska w XIV i początku XV w. należała do obszarów stosunkowo słabo zaludnionych. Poza Łukowem i Kockiem nic nie wiadomo o jakiejkolwiek poważniejszej działalności osadniczej na tym terenie. Jedynie osadnictwo w najbliższej okolicy Łukowa, który był najstarszym centrum osadniczym w Łukowskiem, uchwytne jest źródło od początków XV wieku, mianowicie dokument biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca z 9 lipca 1418 roku dotyczący rozgraniczenia parafii łukowskiej od nowo powstałej parafii w Zbuczynie. W Łukowie wiek XV przyniósł znaczny rozwój rzemiosła i handlu. Zapewne duży wpływ miał na to przywilej Kazimierza Jagiellończyka, który 14 maja 1445 r. ustanowił cotygodniowe targi w poniedziałki zakazując jednocześnie ich organizowania w pobliskich wsiach. Kolejny król polski, Aleksander Jagiellończyk, również przyczynił się do rozwoju gospodarczego Łukowa, wydając w 1505 r. w Radomiu przywilej, na mocy którego zezwolił miastu wytyczyć rynek i wznieść na nim ratusz, a w nim urządzić wagi, postrzygalnię i krany. Dochód z tych urządzeń był przeznaczony na potrzeby miasta12. Dzięki temu Łuków stał się dostojniejszym miastem, co spowodowało, że niejednokrotnie odwiedzali go wtedy królowie, gdzie w zamku, czyli swym „dworze”, zamieszkiwali w czasie podróży na Litwę13. Największy rozkwit przeżywał Łuków w XVI wieku i pierwszej połowie XVII. W mieście działały liczne cechy rzemieślnicze, w tym najstarsze, powołane w 1505 roku, cechy szewców i piekarzy, a nawet fabryka sukna. O znaczeniu Łukowa w skali kraju świadczy fakt, że w 1526 r. Łuków dostał prawo wysyłania swego posła do sejmu, co było udziałem tylko znaczniejszych miast Polski, miarą trudności zdobycia takiego przedstawiciela świadczy fakt, iż miastom tak starym i znacznym wtedy jak Wiślica, odmówiono tego przywileju. W roku 1534 król Zygmunt I mocą swego przywileju zwolnił łukowian od podatku szosu i myta na całym terytorium państwa, od podatku czopowego na jeden rok, od dostarczania podwód-na dwa lata, oraz od „dostarczania wozu wojennego” 12 13 Henryk Szczęśniak, Łuków i okolice, s. 16. Stanisław Majewski ,Łuków, miasto powiatowe w woj. Lubelskim ,Łuków 1930, s. 11. 4 na lat osiemnaście. W tym samym roku król wydał przywilej ustanawiający w Łukowie coroczny jarmark w dniu św. Elżbiety. Powodem tych ulg był wielki pożar, który strawił miasto w 1533 r. i zupełnie zniszczył zabudowania a także nowo wzniesione obwarowania. Król zastrzegł jednak „...że za tak wielkie ulgi, łukowanie obowiązani będą, pod groźbą utraty gruntów, w przeciągu pięciu lat, odbudować albo wszystkie albo większą część domów i przywrócić obwarowania miasta do stanu sprzed pożaru.”14. Tenże król, który po Bolesławie Wstydliwym zatroszczył się o Łuków najwięcej, w tymże roku 1534 r., na prośbę mieszkańców Łukowa, wydał trzeci przywilej, w którym wszystkie prawa miasta i wszystkie przywileje przez siebie jak również poprzedników nadane odnowił15. W 1543 r. Zygmunt I nadał miastu prawo propinacji wódki i dochód od miast, a wreszcie po raz ostatni, przywilejem z dnia 11 października 1544 r. wydanym w Wilnie, nadał miastu, a raczej jego części zwanej „Nowem Miastem”, targi tygodniowe co czwartek16. Kolejny król, Zygmunt August, również w swych podróżach do Litwy często zatrzymywał się w Łukowie. Potwierdził on przywileje miejskie i udzielił wielu nowych swobód17. W 1550 r. wyraził zgodę na pobieranie opłat za postój w dniach jarmarków. Uzyskane w ten sposób fundusze miały być przeznaczone na wybrukowanie ulic miejskich. W dniu 3 sierpnia 1570 roku przeniósł jarmark odbywający się w Parczewie z dnia św. Bartłomieja na święto Wniebowzięcia NPM, żeby wspomniany jarmark nie szkodził jarmarkowi w Łukowie18. O rozwój miasta troszczyli się również następni królowie nadając mu kolejne przywileje. Stefan Batory w dniu 24 lutego 1578 roku potwierdził przywileje poprzedników. W dniu 24 lutego 1605 r. Zygmunt III przyznał obywatelom miasta wyłączne prawo propinacji piwa. 21 listopada 1623 r. potwierdził dotychczasowe przywileje. 14 Tamże, s. 12. Województwo lubelskie, Słownik Geograficzny 1880-1904, Lublin 1974, oprac. Władysław Sakławski, s. 222. 16 Tamże, s. 222. 17 Tamże, s. 222. 18 Tamże, s. 222. 15 5 W dniu 3 lutego 1624 r. pozwolił na obiór czterech radnych, z których tylko jeden podlegał zatwierdzeniu przez starostę łukowskiego19. Dnia 4 maja 1633 r. Władysław IV zatwierdził wszystkie przywileje wydane przez poprzedników, a w szczególności Zygmunta III z 1623 r. i 1624 r. Jan Kazimierz w dniu 15 marca 1651 r. zatwierdził wspomniany przywilej króla Władysława IV. Jan III Sobieski potwierdził ten przywilej 17 kwietnia 1682 r.20. August II zatwierdził w dniu 22 kwietnia 1727 r. przywilej króla Jana III Sobieskiego. August III w dniu 30 czerwca 1750 r. potwierdził przywilej z roku 1543 oraz z 1727. Wreszcie ostatni król Polski Stanisław August potwierdził przywilej z roku 1750 w dniu 28 kwietnia 1766 r. Oprócz wymienionych miał jeszcze Łuków trzy przywileje na wolny wyrąb w lasach należących do starostwa łukowskiego: pierwszy z roku 1559 – Zygmunta Augusta, drugi z dnia 22 marca 1601 r. – Zygmunta III, oraz trzeci – króla Michała z dnia 6 czerwca 1671 r.21. Największy rozkwit przeżywał Łuków w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. W mieście działały liczne cechy rzemieślnicze w tym najstarsze, powołane w 1505 r. cechy szewców i piekarzy, a także duża, jak na ówczesne stosunki fabryka sukna. Słynne miejscowe jarmarki ściągały kupców z odległych miast Korony i Litwy, a nawet zagranicy. Stąd biegły szlaki handlowe na Mazowsze, Litwę, na południe Małopolski i na Ruś. Łuków stał się miastem zamożnym i odgrywał dużą rolę gospodarczą w życiu kraju. O znaczeniu Łukowa w XVI wieku świadczy fakt uzyskania w 1526 r. prawa wysyłania swojego posła na Sejm, co było udziałem tylko znaczniejszych miast. Ważnym wydarzeniem w dziejach Łukowa było sprowadzenie Bernardynów do Łukowa. Było to wielką zasługą starosty łukowskiego Erazma Domaszewskiego. Jego inicjatywa, twórczy umysł i szeroki światopogląd – oto zasadnicze cechy, charakteryzujące bogatą osobowość łukowskiego starosty. Tkwiąca w nim siła i miłość do Boga i ludzi była bodźcem do pozostawienia po sobie: „pomnika czci 19 Tamże, s. 223. Tamże, s. 223. 21 Jan Stanisław Majewski, Łuków miasto powiatowe w woj. lubelskim, Łuków 1930, s. 13. 20 6 Bożej i życzliwości dla potomnych.”22. Dlatego też zwrócił się w 1626 r. do biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego z projektem osiedlenia zakonu O.O. Bernardynów w Łukowie. Domaszewski po uzyskaniu zezwolenia biskupiego rozpoczął konsekwentnie realizować swe plany i nabywając podmiejski plac w Łukowie w 1626 r. za bramą lubelską rozpoczął budowę kościoła. O szybkiej realizacji jego planów świadczy dokument z 1629 r. z którego wynika, że wzniesiony przez niego kościół drewniany pod wezwaniem Św. Krzyża został przekazany aktem darowizny po wieczne czasy na rzecz kościoła i zakonu O.O. Bernardynów23. Bernardyni i sprowadzeni w późniejszym czasie Pijarzy położyli duże zasługi na polu gospodarczym, m.in. Bernardyni założyli fabrykę grubego sukna, czynną do 1812 roku, natomiast Pijarzy doprowadzili do bujnego rozkwitu łukowskie szkolnictwo. W 1701 r. w zabudowaniach klasztoru utworzono kolegium, które zasłynęło wkrótce z wysokiego poziomu nauczania, a w 1733 r. w jego sąsiedztwie powstał konwikt (internat dla uczniów) dzięki fundacji pochodzącego ze szlachty łukowskiej Biskupa Krakowskiego ks. Konstantego Felicjana Szaniawskiego. Łukowskie kolegium jako jedno z pierwszych w kraju wprowadziło w życie program Komisji Edukacji Narodowej. Jego wychowankami byli m.in. ks. Jan Krzysztof Kluk - znakomity przyrodnik i teoretyk rolnictwa, ks. Franciszek Salezy Jezierski - postępowy publicysta doby Sejmu Czteroletniego, Bronisław Franciszek Trentowski - filozof pedagog i publicysta oraz inni sławni ludzie. Wojny polsko-kozacka (1648-1654) i polsko-szwedzka (1655-1660) przerwały dynamiczny rozwój miasta i przyczyniły się do upadku gospodarczego i politycznego, z którego nieprędko Łuków mógł się podźwignąć. Zniszczeniu uległ wówczas kościół farny, zamek drewniany z umocnieniami i obwałowaniem oraz wiele budynków. Do tych nieszczęść w 1652 r. doszła klęska morowego powietrza24. Ciągłym przemarszom wojsk polskich i obcych towarzyszyły rabunki i dewastacje. Dopiero okres oświecenia przyniósł pewne ożywienie. W 1775 roku 22 Dokument z 1629 roku, archiwum tutejszej parafii. Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD). 24 Województwo lubelskie, Słownik Geograficzny 1880-1904,Lublin 1974,oprac.Władysław Sakławski, s. 223. 23 7 Łuków podniesiono do rangi kasztelanii, a pod koniec XVIII w. miasto otrzymało siedzibę sądu i uzyskało prawo organizowania własnego sejmiku25. Po trzecim rozbiorze Polski, miasto znalazło się przejściowo w granicach zaboru austriackiego. Odebrano mu wówczas wszystkie dotychczasowe przewieje. Po krótkim okresie przynależności do Księstwa Warszawskiego na mocy traktatu wiedeńskiego w 1815 r. Łuków znalazł się w granicach Królestwa Polskiego jako miasto obwodowe województwa podlaskiego. Łuków z okolicą stał się w tym czasie prężnym ośrodkiem myśli politycznej oraz patriotycznej postawy społeczeństwa. Łukowianie brali czynny udział w powstaniu listopadowym, a pod pobliskim Stoczkiem gen. J. Dwernicki stoczył 14 lutego 1831 r. słynną zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi. Na przełomie trzydziestych i czterdziestych lat XIX wieku Łuków stał się miejscem działalności konspiracyjnej. Działał tu Związek Patriotyczny zorganizowany przez młodzież łukowsko-warszawską w 1839 r. Duszą organizacji był Karol Levitoux - wychowanek gimnazjum łukowskiego. W 1841 r. spisek wykryto i aresztowano w Łukowie ponad 200 osób z których 14 osadzono w cytadeli Warszawskiej, gdzie Karol Levitoux poniósł męczeńską śmierć. Bezpośrednim skutkiem wykrycia spisku było pozbawienia łukowa szkoły średniej, którą w 1844 r. przeniesiono do Siedlec. Łukowianie chlubnie zapisali się w czasie powstania styczniowego. Do wiosny 1865 r. działała w okolicy grupa ostatnich powstańców z ks. Stanisławem Brzóską i jego adiutantem - kowalem z Łukowa Franciszkiem Wilczyńskim, Po rozbiciu oddziału przez wojska carskie i schwytaniu powstańców ks. St. Brzóskę i Franciszka Wilczyńskiego, stracono ich w maju 1865r w Sokołowie Podlaskim. Prawie cały wiek XIX charakteryzował się w życiu Łukowa zacofaniem gospodarczym. Zmiany na lepsze przyniosło dopiero zbudowanie linii kolejowych Warszawa-Brześć w latach 1866-1867, Łuków - Dęblin w 1876 i Łuków-Lublin w 1893 r. 25 Longin Kowalczyk, Łuków i ziemia łukowska na przestrzeni dziejów (1233-1944), Łuków 2001, s. 9. 8 Druga połowa XIX stulecia była ponadto obrazem pogłębiającej się rusyfikacji oraz licznych represji. Język polski usunięto ze szkół i urzędów. W 1864 r. zniesiono zgromadzenie zakonne bernardynów i pijarów. W rezultacie w mieście, promieniującym dotychczas oświatą pozostały zaledwie dwie szkoły elementarne. W latach 1905-1907 przez Łuków i jego okolice przeszła fala niepokojów rewolucyjnych i walk o szkołę polską. W sierpniu 1905 r. podjęto uchwałę o utworzenie w Łukowie gimnazjum, lecz wobec czynionych przez Rosjan trudności musiano się zadowolić tylko Szkołą Handlową, przekształconą w gimnazjum miejskie dopiero w 1918 r. W listopadzie 1905 r. miasto było widownią strajku szkolnego w sprawie wprowadzenia języka polskiego do szkół. W 1918 r. zorganizowano organy władzy samorządowej - Łukowską Radę Powiatową oraz Radę Miejską, nie posiadającego żadnego odpowiednika w całym byłym Królestwie Polskim. Utworzona wówczas Milicja Obywatelska była jedyną polską milicją na terenie trzech zaborów. W Łukowie i powiecie działały: Konfederacja Polska i Polska Organizacja Wojskowa, które w dniu 11 listopada 1918 r. rozbroiły garnizon niemiecki w mieście. W latach 1918-1939 Łuków mimo niewielkich osiągnięć gospodarczych był przodującym miastem województwa lubelskiego pod względem życia społecznego, politycznego i kulturalnego, m.in. wydawano własne gazety, działało Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe "Ogniwo" z dobrze zorganizowanym teatrem. Stopniowy rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej. Działania wojenne w 1939 i 1944 r. oraz lata okupacji przyniosły miastu olbrzymie straty ludzkie i materialne. W mieście i powiecie Niemcy dokonali wiele egzekucji i pacyfikacji z których najbardziej tragiczne miały miejsce w 1939 roku w Łukowie, kiedy to zginęło 90 osób a kilkadziesiąt zostało rannych. W Łukowie okupant zlokalizował zbiorcze getto, w którym umieszczono Żydów miejscowych i z innych miast, a nawet ze Słowacji, Węgier i Francji. Ludność żydowską częściowo wymordowano na miejscu pod pobliską wsią Malcanów resztę wywieziono do obozów zagłady w Treblince i na Majdanek. 9 W dniu 23 lipca 1944 r. miasto zostało wyzwolone od okupantów przez Armię Radziecką wspomaganą przez Oddziały Armii Krajowej. Jednak niemieckie bombardowanie przeprowadzone w dniach 24 i 25 lipca 1944 r. zniszczyły miasto w ponad 80%. Ludność Łukowa z 12.785 osób w 1939 r. zmalała do 7.894 osób w 1945 r. W pierwszych latach powojennych życie Łukowa cechowała stagnacja. Dopiero po roku 1956 nastąpiło ożywienie inwestycyjne. Powstały nowe zakłady przemysłowe, osiedla mieszkaniowe i budowle użyteczności publicznej. Łuków przekształcił się z małego ośrodka lokalnego w miasto przemysłowo-usługowe o dużym znaczeniu regionalnym, a nawet ogólnokrajowym. Wyrazem tych przemian był szybki rozwój przestrzenny miasta raz wzrost liczby mieszkańców, która już w 1964 r. przekroczyła stan z przed wojny, aby w następnym, ćwierćwieczu wzrosnąć jeszcze 2,5-krotnie. Latem 1975 r. w związku z reformą podziału administracyjnego Łuków przestał być powiatem, to jednak jego oddziaływanie na sąsiednie gminy trwało nadal, co zresztą potwierdzone zostało zlokalizowaniem tu Urzędu Rejonowego. W 1983 r. miasto obchodziło 750-lecie swojego istnienia, co zostało upamiętnione głazem-pomnikiem i kilkoma publikacjami. Łuków obecny to ponownie siedziba zarządu powiatu, należy jak przed 1975 rokiem do województwa lubelskiego. Teraźniejszość to ciągły rozkwit miasta, władze Łukowa kładą duży nacisk na rozwój i troszczą się o przyszłość, tworząc coraz to ładniejszy wizerunek i etykietę miasta. Opracowanie na podstawie dostępnej literatury GRZEGORZ KOCHAŃSKI 10 Literatura: 1. Kowalczyk Longin, Łuków i ziemia łukowska na przestrzeni dziejów (1233-1944), Łuków 2001. 2. Krut Michał, Krótki zarys dziejów Łukowa, Łuków 1983. 3. Majewski Jan Stanisław, Łuków, miasto powiatowe w województwie lubelskim, Łuków 1930. 4. „Rocznik krakowski”, Kraków 1900,t.IV, Kazimierz Potkański, Granice biskupstwa krakowskiego. Rospond Stanisław, Słownik Etymologiczny Miast i Gmin PRL, 1984. 5. Snoch Bogdan, Słownik Szkolny-Terminy i pojęcia historyczne, Warszawa 1990. 6. Szczęśniak Henryk, Łuków i okolice, Lublin 1983. 7. Warchoł Stefan, Nazwy Miast Lubelszczyzny, Lublin 1964. 8. Województwo lubelskie, Słownik Geograficzny 1880-1904, Lublin 1974, oprac. Władysław Sakławski. 9. Z przeszłości ziemi łukowskiej, pod red. Jerzy Danilewicz i inni, Lublin 1959, Ryszard Orłowski, Ryszard Szaflik, Z przeszłości miasta Łukowa. 10. ,,Zeszyty Naukowe WSRP w Siedlcach’’ nr 45/1996, Maria Starnawska, Templariusze nad Bugiem i w Łukowie. 11. Dokument z 1629 roku, archiwum tutejszej parafii. 11
