W1 Architektura litosfery

W1 Architektura litosfery
1 – architektura litosfery
2- pierwiastek – minerał – co buduje skorupę Ziemi?
3- jak powstają góry? Tektonika płyt litosfery
4- jak określamy wiek skał? Skala wiekowa procesów geologicznych
5- wczesna historia ziemi – prekambr i paleozoik. Inne światy, inne oceany, inne kontynenty
6- późna historia ziemi – mezozoik, nowy ocean, wielkie wymierania, geologiczna historia
Polski
7- współczesny geologiczny obraz Polski i Europy
Architektura litosfery
* Kanion Kolorado – warstwy budowa płytowa płaskie warstwy
Perm 
Karbon 
paleozoik
Dewon 
Kambr 
Prekambr 
starsze
* wychylone warstwy  upad warstwy pod kątem, wyraźna krawędź
układ monoklinalny  to taki układ, równolegle wychylone warstwy efekty: krawędzie:
jedna połoga druga stroma kuesta - stromy, asymetryczny stopień lub próg powstały na
obszarze o budowie monoklinalnej wskutek różnej odporności warstw skalnych na denudację
(erozja selektywna). Typowa kuesta - progi basenu paryskiego.Charakterystyczna kuesta
występuje na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to zachodnia krawędź
wyżyny nazywana kuestą jurajską.--> warstwy jurajskie zapadają się i tworzą kuestę.
* kamieniołom warstwy zapadają się monoklinalnie monoklina; ale pod większym
kątem
* w Dolomitach dużo monoklin jedne warstwy wychylone
Efekt ruchów, które z płaskich warstw tworzą struktury tworzą się USKOKI
1 – uskoki normalne rów tektoniczny, w krawędziach powstają uskoki normalne (blok
obniżony przesunie się w dół po płaszczyźnie uskoku) całość to uskok normalny zrzucający
blok
2- uskok odwrócony – blok wyciśnięty ku górze
3- uskok przesuwczy – nie ma obniżenia ani wypiętrzenia bloku, tylko przesunięcie wobec
warstw
Skrzydło wiszące (wyżej) skrzydło zrzucone (niżej)
Skrzydło stropowe (wyżej) i spągowe (niżej)
 uskoki można zobaczyć w terenie
- w utworach piaszczystych warstwy gipsu (interpretacja uskoku)
- odkształcenia nieciągłe (kruche) warstwy mogą się wyginać,  antyklina i synklina
- naciski powodują wygięcie warstw FAŁDY
Antyklina – wypukłość do góry, warstwy starsze w rdzeniu a młodsze w skrzydłach; można
stwierdzić bo są skamieniałości
Synklina, łęk (gr. sýn razem i klínein nachylać) - wklęsła część fałdu - w jądrze synkliny
znajdują się warstwy najmłodsze, a na zewnątrz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.
 można patrzeć też na obraz powierzchniowy
Klasyfikacja kinematyczna fałdów (w g. Świętokrzyskich)
A - fałd stojący, B- fałd pochylony, C - fałd obalony
D – leżący
E – przewalony
Szczególnym rodzajem fałdu jest płaszczowina, czyli olbrzymich
rozmiarów fałd obalony, oderwany od podłoża, przesunięty nieraz na
odległości dziesiątków kilometrów oraz zdeformowany licznymi wtórnymi
nasunięciami, pęknięciami i sfałdowaniami. Płaszczowiny to podstawowe
jednostki strukturalne budujące góry o genezie fałdowej.
( fałszywa synklina i antyklina)
Przykłady budowy fałdowej:
- Canadian Rockiem
- G. Świętokrzyskie
Zielony – utwory kredowe  młodsze
Biały – jurajskie
Pomarańczowy- trias
Czerwony – permskie starsze]
- młodsze warstwy leżą na starszych zapadanie warstw
Polska
- centralna część Polski  w jądrze utwory jurajskie , po bokach młodsze utwory kredowe
(antyklina) centralna jednostka Antyklinorium Środkowopolskie- w wale szereg
antyklin
- w środku kredę a na zewnątrz jura (synklina) synklinorium Szczecińsko-łódzkomiechowska
- płaska część północno- wschodnia
- Sudety trias-jura-kreda  monoklinalny i to jest to Monoklina przedsudecka
- blok z utworów paleozoicznych,wydźwignięty Blok sudecki
- struktura Świętokrzysko- sandomierska gdy formowała się antyklina to część
warstw starszych została wydźwignięta (paleozoiczne) nie odsłaniając się w Sandomierzu
bo tam przykryte skałami
- Karpaty- nasunięte na struktury niezależnie Karpaty zewnętrzne (Tatry) i Karpaty
wewnętrzne (Beskidy)
Promień Ziemi – 6370 km.
- warstwa z fałdami – kilka- kilkanaście km.
- Skały magmowe, metamorficzne
- Warstwy i kompleksy skalne
Minerał
- pierwiastek, związek chemiczny
- mieszanina jednorodna
- stan stały
- powstały w sposób naturalny
Skała
- zespół osobników z różnych lub jednorodnych minerałów
- powstały w sposób naturalny
Podział skał:
- monomineralne – z jednego minerału np. piaskowiec kwarcowy
- polimineralne- większe ziarna z innych skał „zlepieniec” różne minerały
- zwięzłe – sklejone spoiwem (piaskowiec)
- luźne – (piasek)
-
magmowe – krystalizacja ze stopu magmowego (drobne ziarenka)
osadowe – efekt niszczenia skał magmowych
metamorficzne – magmowe i osadowe wciągane w głąb ziemi, podgrzane skały
zmienione

magmoweniszczona i powstaje osadowametamorficznaosadowacykl zmienności
skalnej
Minerał:
- najmniejszy naturalny składnik skał budujących skorupę ziemską, w stanie stałym o
określonej budowie chemicznej i fizycznej (krystalograficznej) powstaje bez udziału
człowieka
Cechy minerału:
- skład chemiczny
- układ krystalogaficzny bryły regularne i inne
- twardość
- łupliwość gdy uderzymy w ten minerał będzie się łupać wzdłuż określonych
powierzchni (kierunki łupliwości) dzielenie na fragmenty ograniczone powierzchniami
płaskimi
- przełam np. w kwarc nie ma łupliwości, powierzchnie ‘łupania’ mają inny kształt niż
płaski np. muszlowaty
- barwa niektóre minerały są zabarwione lub mają barwę; zabarwione dają rysę
bezbarwną a minerały pierwotnie barwnerysa kolorowa
- rysabarwa sproszkowanego materiału (tarcie o płytkę porcelanową) hematyt i
magnetyt rysa czerwona i czarna
Twardośćmierzona porównaniem z innymi minerałami skala Mohza- 10 minerałów od
bardzo miękkiego do twardego; i porównujemy
1 – talk – max. Miękki
2 – gips
3- kalcyt
4 – fluoryt
5 – apatyt
6 - ortoklaz
7 – kwarc – najczęściej występujący w przyrodzie
8 – topaz
9 – korund
10 – diament – najtwardszy
Skały magmowe:
minerały główne:
- kwarc
- skalenie
- łyszczyki miki  te 3 jasne
- amfibole
- pirokseny  te 2 czarne
- oliwiny oliwkowe
 minerały akcesoryczne:
- granaty
- turmaliny
 minerały poboczne:
- magnetyt
- hematyt
- piryt
Kwarc
SiO2 – krzemionka
Twardość = 7
Przełom muszlowy
Układ krystalograf. = heksa/trygonalny
Fioletowy – ametyst
Agaty – pustki w obrębie skały wypełnione warstewkami kwarcu i każda z warstw inaczej
zabarwiona
Najczęstsza forma granity (kwarc+ skaleń+ mika) np. opal, chalcedon,czert, krzemień,
rogowiec
Skalenie
[ K, Na, Ca] [ AlSi3O2]
twardość= 6
łupliwosć = doskonała- 3 kierunki
układ krystalograf. = trój/ jednokośny
barwny od białych do czerwonych
składnik granitoidu
Miki (łyszczyki)
Glinokrzemian
K, Mg,Fe,Al.
Muskowit (mika biała)
Biotyt (mika czarna)
Twardość = 2-3
Łupliwość= doskonała x1 kierunek
Układ krystalogr.= jednokośny
Można podzielić na cienkie paski
Składnik granitu
Amfibole (hornblenda)
amphibolos – "nieokreślony", ze względu na różnorodność koloru i formy) – duża grupa
minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też glinokrzemianów. # Układ
krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny
# Gęstość – 2,85-3,5 g/cm³,
# Twardość – 5-6.
# Barwa: przeważnie zielona, brunatna lub czarna
# Rysa: biała, szara, jasnobrunatna
# Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy
# Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy
# Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124° (ta cecha pozwala je
odróżnić od podobnych piroksenów)
Pirokseny(angit)
Krzem, glin, Na, Ca, Fe, Mg
Barwa- czarna
Twardość= 5-6
Rzadko występujące
Oliwin
[ MgFe]2 [SiO3] z dużych głębokości
twardość – 6,5-7
łupliwość – brak
barwa – zielona
układ krystalograf.- rombowy
Klasyfikacja skał magmowych
Grupa skał
kwaśne
obojętne
zasadowe
wskaźniki
kwarc/skałowy
skalenie
skalenie/skaleniowce
skały
plutoniczne
granitoidy
sjenit,gabro
perydotyt
skały
wylewne
porfiry kwarcowe
skały
żyłowe
pegmatyty
andezyt, bazalt diabazy,melafiry
tefryt
 jeśli dużo krzemianu- skała kwaśna
plutoniczne zastygły, wykrystalizowały głęboko pod powierzchnią ziemi
wylewne stop magmowy wylał się na powierzchnię oceanu lub ziemi
żyłowe magma zastygła w żyłach.