Krygierowie
advertisement
Prezentację wykonały Agata Witak, Majka Sawicka i Julia Buźniak, uczennice klasy 6c Szkoły Podstawowej Nr 1 w Piastowie pod kierunkiem nauczycielki historii- Anny Kowalczyk oraz nauczycielki języka polskiego- Iwony Skiby. Prezentacja przedstawia wojenne i powojenne dzieje rodziny Krygierów, których losy związała z naszym miastem II wojna światowa. Ich kilkuletnia działalność na terenie Piastowa obejmowała tajne nauczanie na poziomie gimnazjalnym i licealnym oraz konspiracyjną walkę w szeregach Armii Krajowej. Bohaterami pracy są: Hieronim Krygier ps. „Walski”, jego żona Domicela oraz jego siostra Władysława Krygier zwana w konspiracji „Ciocią”. Krygierowie Piastowski okres życia Hieronima Krygiera ps. „Walski” W czerwcu 1940 r. zorganizował na terenie Piastowa wolny oddział kadrowy „POBUDKA”, który stanowił bazę tworzenia 3 kompanii ZWZ i AK. Był dowódcą 3 kampanii obejmującej teren Piastowa po północnej stronie linii kolejowej. W 1942 r. awansował na oficera uzbrojenia VI rejonu krypt. „Składowy”. Od początku okupacji organizował tajne komplety, magazyny broni, warsztaty rusznikarskie, kierując 23-osobową komórką uzbrojenia Związku Walki Zbrojnej, który potem został podporządkowany Armii Krajowej. 11.11.1944 r. awansowany do stopnia kapitana. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami w 1943 r. i Złotym Krzyżem Walecznych w 1945 r. Do końca okupacji niemieckiej ukrywał się w Piastowie. W dniu 13.02.1945 aresztowany przez NKWD. Był trzymany 3 tygodnie we Włochach, a następnie w Warszawie, gdzie przesłuchiwali go kapitan Światło i pułkownik Michajłow. Później trafił do obozu NKWD w Rembertowie. Piastowski okres życia Władysławy Krygier ps. „Ciocia” Jesienią 1939 r. organizowała w domu na rogu ul. Prądzyńskiego i Sułkowskiego w Piastowie, należącym do jej rodziny, tajne komplety, którymi kierowała aż do Powstania Warszawskiego. Od 1942r. działała w WSK (Wojskowa Służba Kobiet ) placówki „Jowisz”. Od września 1943 r., po aresztowaniu Janiny Mazurkiewicz, objęła funkcję komendantki tej organizacji w Piastowie. W czasie Powstania Warszawskiego organizowała pomoc dla wypędzonych z Warszawy. Współredagowała „Codzienne Wiadomości Radiowe - J”. 13 lutego 1945 r. aresztowana przez NKWD i zesłana do łagru „Bieriezowka” w obwodzie Swierdłowsk 10 na Uralu. Tajne Komplety Krygierów W latach 1939r. do 1945r. rodzina Krygierów prowadziła komplety tajnego nauczania stopnia podstawowego, gimnazjalnego i licealnego - były one powszechne znane jako „Komplety Krygierów”. Na początku do Krygierów zgłosiła się 5 - osobowa grupa z najbliższych okolic. Później jednak liczba uczniów wzrosła do 200 osób, a Krygierowie musieli wynająć pokoje w domach sąsiadów. Władysława uczyła języka polskiego, przyrody i geografii, Hieronim matematyki, fizyki i języka niemieckiego, a Domicela – historii, łaciny i języka francuskiego. Ponadto u Krygierów pracowali jako nauczyciele: Leon Ostrowski, Stella Smólska, p. Jakubowska, p. Kraptowska. Każdy rok nauki kończył się egzaminami. W ciągu całego okresu działalności kompletów maturę uzyskało 56 osób. Komplety powstawały pod auspicjami dyrektora Leona Ostrowskiego, reprezentującego zamknięte przez Niemców Liceum im. T. Zana w Pruszkowie oraz prof. Bohdana Zielińskiego, który patronował tajnemu nauczaniu w okręgu pruszkowskim. Zajęcia odbywały się nieprzerwanie, w różnych grupach wiekowych, od jesieni 1939 do czerwca 1944 r. Mimo dużej liczby uczniów nieustannie wędrujących w stronę domu Krygierów przy Prądzyńskiego, przez całą okupację nie zdarzyła się żadna niebezpieczna sytuacja. Większość mieszkańców Piastowa wiedziała o działalności Krygierów, a mimo to nie doszło do żadnego incydentu, a świadkowie twierdzą, że wiedzieli o kompletach nawet piastowscy volksdeutsche, bo jedna z dróg wiodących do Krygierów prowadziła obok domu, w którym mieszkała taka rodzina. W lutym 1945 roku Krygierowie wręczyli Michałowi Sokorskiemu, przedstawicielowi Ministerstwa Oświaty, reprezentującemu nową polską władzę, listę swoich 186 uczniów, którzy mieli być przyjęci bez egzaminów do powstającego właśnie Samorządowego Gimnazjum i Liceum w Piastowie. Wkrótce potem Hieronima i Władysławę aresztowało NKWD. Komplety w Piastowie zostały orzeczeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego zweryfikowane przez Okręgową Komisję Weryfikacyjną 08.05.1947 r. Uczniowie nigdy nie zapomnieli o swoich ukochanych nauczycielach, organizowali klasowe wigilie, śniadania wielkanocne i różne spotkania. Działalność konspiracyjna Hieronima W kampanii wrześniowej był dowódcą Służby Ochrony Kolei w Kowlu w stopniu podporucznika rezerwy. Po wejściu Rosjan przedostał się do niemieckiej strefy okupacyjnej, a następnie do Piastowa. W czerwcu zorganizował wolny oddział kadrowy „Pobudka”, który stanowił bazę tworzenia 3 kampanii ZWZ i AK. Został dowódcą 3 kampanii na terenie północnej strony linii kolejowej. W 1942 r. został mianowany oficerem uzbrojenia VI Rejonu „Helenów” krypt. „Składowy”. Organizował magazyny broni, warsztaty rusznikarskie. Zajmował się zakupem i odbiorem broni, mając przydzielonych 23 pomocników. Podczas godz. „W” zameldował się w sztabie i przebywał w Lasach Sękocińskich. Zaangażował całą rodzinę i otoczenie do działalności konspiracyjnej, produkcji granatów i butelek zapalających. W 1943 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, 11.11.44 r. awansował do stopnia kapitana, a w 1945 r. odznaczono go Krzyżem Walecznych. Po upadku Powstania Warszawskiego przebywał w Piastowie, 3.1.1945 r. cudem uniknął aresztowania przez niemieckich żandarmów. Do końca okupacji ukrywał się, będąc w dyspozycji komendanta. 13.2.1945 r. został aresztowany przez NKWD, przez 3 tygodnie przetrzymywany we Włochach, 2 tygodnie w Warszawie na ul. Szerokiej, gdzie był poddany brutalnym przesłuchaniom. Następnie został wywieziony do obozu NKWD w Rembertowie, gdzie przebywał do czasu rozbicia go przez oddział AK z obwodu Mińsk Mazowiecki pod dowództwem kpt. „Wichury”. Był jednym z niewielu, którym udało się uciec. Dotarł przez Wisłę na parafię w Wilanowie i stamtąd dał żonie znać, że żyje. Powojenne losy Hieronima Podczas rozbicia obozu NKWD w Rembertowie Hieronim Krygier znalazł się szczęśliwie w jednym z baraków , które ludziom „Wichury” udało się otworzyć. Od razu kazali więźniom uciekać. Ich celem było przejście przez Wisłę, aby psy ich nie wytropiły. Z grupy uciekinierów bardzo niewielu odzyskało wolność na dłużej, reszta została szybko wyłapana przez NKWD. Początkowo Hieronim ukrywał się u nauczycielki z Wilanowa, która dała znać jego żonie, Domiceli. Ona zaś wyrobiła mu papiery na nazwisko Błeszyński Tadeusz (przez kilka następnych lat działał tylko pod tym nazwiskiem). Do Piastowa nie mógł wrócić, ponieważ domyślił się, że będą go tam szukać. Dotarł do Żelechowa, gdzie został nauczycielem, a później dyrektorem miejscowego liceum. Po krótkim czasie dołączyła do niego rodzina – żona, syn i córka. Mieszkali osobno. Hieronim Krygier często odwiedzał żonę i dzieci, ale wszyscy musieli udawać, że nie są rodziną. Następnie był założycielem i dyrektorem liceów w Węgrowie, Pruszkowie i do emeryturyTechnikum Ekonomicznego w Warszawie. Zmarł 3.12.1971r. Powojenne losy Władysławy Urodziła się 9.02.1903 r. w Warszawie. Ukończyła filologię polską ze stopniem magistra filozofii na Uniwersytecie Warszawskim, po wojnie uzyskała dyplom w zakresie matematyki. Przed okupacją pracowała jako nauczycielka w szkołach średnich, m. in. w Pruszkowie. Podczas pobytu w łagrze ”Bieriezowka” z powodu zimna i głodu poważnie zachorowała na nerki. W lipcu 1945 roku, według relacji bratanicy, została wpisana na listę Niemców, którzy mieli być wymienieni na radzieckich jeńców wojennych. Nazwisko Krygier uratowało ją, ponieważ brzmiało jak niemieckie. Nie jest jasne, kiedy wróciła do Piastowa, ale większość źródeł podaje jesień 1945 roku. Po powrocie chciała nauczać języka polskiego , lecz ze względu, na to, że była „elementem niepewnym” , miała za sobą obóz NKWD, powiedziano jej, że nie może uczyć tego przedmiotu. Pani Władysława skończyła więc matematykę, która od dawna była jej pasją, i nauczała jej w szkole we Włochach. W roku 1974 napisała relację z działalności „Kompletów Krygierów”. Zmarła 1.11.1976 r. Po powrocie chciała nauczać języka polskiego , ale ze względu, na to, że była „elementem niepewnym” , miała za sobą obóz NKWD, powiedziano jej, że nie może uczyć tego przedmiotu. Pani Władysława skończyła więc matematykę, która od dawna była jej pasją, i nauczała jej w szkole we Włochach. W roku 1974 napisała relację z działalności „Kompletów Krygierów”. Zmarła 1.11.1976 r. Uczniowie i rodzina Krygierów z dziećmi w ogrodzie przy Prądzyńskiego, w środku Leon Ostrowski, przedstawiciel tajnych władz oświatowych nadzorujących działalność kompletów, przed wojną dyrektor LO im. Tomasza Zana w Pruszkowie Dokumenty świadczące o pobycie Władysławy w obozie z odręcznym komentarzem współwięźnia Tadeusza Bobrowskiego Dokumenty Dom Krygierów na rogu Prądzyńskiego i Sułkowskiego, w którym odbywały się tajne komplety. „Pora egzaminów była wielkim przeżyciem dla nas i dla uczniów. Najważniejsze były egzaminy promocyjne i małe matury. (...) Egzaminy małej matury i promocje trwały w pełni i zakończyły się 27 czerwca w imieniny Władysławy. Nasza szalona, niespokojna młodzież wykorzystała tę okoliczność i zaprosiła nas prosto z sali egzaminacyjnej na uprzednio przygotowaną werandę. Na scenie naszym zdumionym oczom ukazali się oficerowie i żołnierze polscy w pełnym umundurowaniu z plecakami i przepisowo w hełmach i butach z cholewami. Repertuar zaczął się od wzruszającej piosenki – „Żołnierz drogą maszerował” Fragment wspomnień Władysławy Krygier, która na fotografii stoi po prawej stronie, w otoczeniu uczniów, trzymając pod rękę jednego z wykonawców opisanego koncertu. Wigilia u Krygierów Dom Krygierów w czasie wojny gromadził wiele osób zaangażowanych w działania konspiracyjne, czasem te spotkania miały też charakter towarzyski. Na zdjęciu Wigilia na "Kompletach Krygierów", obok Władysławy siedzi ks. Montak, proboszcz parafii Matki Boskiej Częstochowskiej, który wspierał działalność Krygierów. Bibliografia 1. Krygier Władysława: ”Tajne komplety Krygierów w Piastowie”, maszynopis, Warszawa 1974. 2. Kotoński Henryk (opracowanie): „Tajna i jawna działalność oświatowa w latach okupacji 1939 - 1945 w Pruszkowie i byłym powiecie pruszkowskim”. Pruszków 1980. 3. Zaborski Zdzisław, Wrotniak Władysław, Cierliński Jan, Łosiewicz- Chmurowa Zofia, „Trwaliśmy przy tobie, Warszawo”, Pruszków 2011. 4. Sawicki Jacek Zygmunt: „Obroża w konspiracji i Powstaniu Warszawskim. Dzieje Armii Krajowej na przedpolu Warszawy”, Warszawa 2002. Ponadto w prezentacji zostały wykorzystane: - fotokopie dokumentów ze zbiorów Tadeusza Bobińskiego, więźnia obozu w Bieriezowce na Uralu, - zdjęcia ze zbiorów Ewy Krygier Zwolińskiej, córki Hieronima i Domiceli Krygierów.
