Ocena występowania i ryzyka zarażeń pasożytami jelitowymi na
advertisement
lek. Ewa ZWOLIŃSKA Ocena występowania i ryzyka zarażeń pasożytami jelitowymi na przykładzie środowiska wojskowego Polska należy do krajów o nieznanych wskaźnikach zachorowalności na choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego. Od 2009 roku brakuje danych populacyjnych na temat zarażeń ludności wywołanych pasożytami jelitowymi. Departament Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi w Głównym Inspektoracie Sanitarnym nie jest w stanie określić aktualnych wskaźników zachorowań na choroby inwazyjne przenoszone drogą pokarmową w polskiej populacji, a stacje sanitarno-epidemiologiczne nie mają obowiązku monitorowania zarażeń ludności. Brak danych epidemiologicznych związany jest z wejściem w życie 5 grudnia 2008 r. Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w której z wykazu zakażeń i chorób zakaźnych podlegających obowiązkowi zgłaszania usunięto 19 pozycji, m.in. glistnicę, owsicę i pozostałe inwazje obleńcami, jak również większość inwazji płazińcami. Raporty z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny z lat 2003-2008 jednoznacznie wskazywały na tendencję wzrostową zarażeń pasożytniczych, głównie glistą ludzką. Mimo to, nadzór epidemiologiczny nad występowaniem inwazji obleńcami i płazińcami jelitowymi w Polsce został zniesiony. W krajach Trzeciego Świata na kontynencie afrykańskim i azjatyckim, łatwo można wytłumaczyć trudności z pozyskiwaniem danych na temat stanu zdrowia ludności. Jednak brak wiedzy na temat występowania inwazji pasożytniczych w populacji jednego z największych i najludniejszych krajów europejskich może budzić zaskoczenie. Ponieważ w Polsce nie ma obowiązku zgłaszania przypadków parazytoz jelitowych, zainteresowanie prowadzeniem badań w kierunku ich występowania systematycznie maleje. Ograniczenia diagnostyki parazytologicznej spowodowane są brakiem doświadczenia diagnostów wykonujących badania, czemu trudno się dziwić, zważywszy na to, że Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego od kilku lat nie prowadzi kursów z diagnostyki parazytologicznej, a specjalizacja z laboratoryjnej parazytologii medycznej jest zawieszona. W związku z powyższym, liczba parazytologów z każdym rokiem maleje, a lukę na polskim rynku usług medycznych próbują wykorzystać ośrodki, które w miejsce standardów i procedur diagnostyki laboratoryjnej chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego próbują wprowadzać alternatywne metody diagnostyczne bez konieczności pobierania materiału biologicznego do badań. Nieliczne dane o występowaniu inwazji pasożytniczych w Polsce oraz zarażeniach importowanych z krajów o niskich standardach sanitarnych pochodzą z projektów realizowanych przez placówki naukowo-badawcze i usługowe służby zdrowia. Największy projekt w kraju, realizowany w formie programu profilaktycznego w Siłach Zbrojnych RP, wśród tysięcy uczestników operacji poza granicami państwa, jest prowadzony w Wojskowym Instytucie Medycznym. W związku z zaprzestaniem raportowania zarażeń pasożytami jelitowymi na terenie kraju oraz faktu, iż żołnierze Wojska Polskiego pełnią służbę poza granicami państwa w ciężkich warunkach środowiskowych, gdzie są narażeni na ekspozycje patogenów chorób inwazyjnych, uzasadnione stało się wprowadzenie przesiewowej diagnostyki parazytologicznej w środowisku wojskowym. Na podstawie tak sformułowanych założeń, celami pracy są: 1. Ocena występowania zarażeń pasożytami jelitowymi wśród polskich żołnierzy pełniących służbę w Afganistanie oraz żołnierzy i ich rodzin w Polsce. 2. Zwrócenie uwagi na celowość monitoringu epidemiologicznego chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego w środowisku wojskowym. 3. Wybór optymalnych metod diagnostyki parazytologicznej do wykrywania pasożytów jelitowych. Analizę zarażeń pasożytami jelitowymi w środowisku wojskowym wykonano w oparciu o badania 8960 żołnierzy pełniących służbę w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie w latach 2011-2013, jak również 264 żołnierzy (pełniących uprzednio służbę w Afganistanie) oraz 539 członków ich rodzin w Polsce (253 żony i 286 dzieci) w latach 2011-2012. Trzecią grupę badaną w rozprawie stanowiło 1277 Afgańczyków zamieszkujących prowincję Ghazni w latach 20112013 (rejon stacjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego we wschodnim Afganistanie), jako przykład populacji kraju Trzeciego Świata, charakteryzującej się wysoką zachorowalnością na choroby pasożyt-nicze przewodu pokarmowego, która mogła stanowić źródło zarażenia dla polskich żołnierzy. Materiał biologiczny trzech grup badanych (kał utrwalony w 10% formalinie lub utrwalaczu SAF) został przetransportowany i zdiagnozowany w mikroskopii świetlnej za pomocą trzech metod (rozmaz bezpośredni podbarwiony płynem Lugola, dekantacja w wodzie destylowanej, flotacja wg Fülleborna) w Zakładzie Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej Wojskowego Instytutu Medycznego. Inwazje pasożytnicze przewodu pokarmowego zostały rozpoznane u 267 żołnierzy pełniących służbę w Afganistanie, którzy stanowili 2,98% stanu osobowego PKW w analizowanym okresie. Zarażenia pasożytami jelitowymi rozpoznano również w Polsce u żołnierzy (1,89%), ich żon (3,16%) i dzieci (2,09%). Nie stwierdzono ani jednego przypadku zarażenia w obrębie tej samej rodziny, świadczącego o możliwości zarażenia żon i dzieci przez żołnierzy powracających z Afganistanu, co jednoznacznie wskazywało na źródło zarażenia na terenie Polski. W badanej grupie Afgańczyków, u 468 dzieci i dorosłych wykryto inwazje proste i złożone (36,6% zarażonych), świadczące o wysokiej ekstensywności inwazji pasożytniczych i istotnym czynniku ryzyka w kontekście możliwości wystąpienia zarażeń pasożytami jelitowymi wśród polskich żołnierzy. W latach 2011-2013 w Wojskowym Instytucie Medycznym wykonano badania parazytologiczne w kierunku wykrycia pasożytów jelitowych u 11040 pacjentów (9763 polskich i 1277 afgańskich). Analiza porównawcza metod diagnostycznych zrealizowanych w mikroskopii świetlnej wykazała wyższą wykrywalność zarażeń pasożytami jelitowymi w wyniku zastosowania metod zagęszczających, w szczególności flotacji w wykrywaniu helmintów oraz dekantacji w wykrywaniu pierwotniaków. Wyniki te świadczą o zasadności wprowadzenia metod zagęszczających do badań przesiewowych, w których zazwyczaj wykorzystuje się jedynie metodę rozmazu bezpośredniego, cechującą się znacznie mniejszą wykrywalnością pasożytów jelitowych. Przeprowadzone badania i analizy pozwoliły na wysunięcie następujących wniosków: 1. Inwazje pasożytnicze przewodu pokarmowego wykryto zarówno wśród żołnierzy pełniących służbę w Afganistanie, jak i u żołnierzy i ich rodzin w Polsce. 2. Należy wprowadzić obowiązek zgłaszania zarażeń pasożytami jelitowymi oraz monitoring epidemiologiczny chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego w środowisku wojskowym. 3. Diagnostyka koprologiczna w kierunku wykrywania pasożytów jelitowych powinna opierać się na metodach zagęszczających w mikroskopii świetlnej, ze szczególnym uwzględnieniem flotacji i dekantacji. Biorąc pod uwagę fakt, że służby sanitarne w Polsce nie są w stanie ocenić występowania zarażeń pasożytami jelitowymi, ani nie mają obowiązku monitorowania zachorowań na choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, znaczący wzrost podróżujących w celach zawodowych i turystycznych do krajów Trzeciego Świata oraz napływ imigrantów do Polski może doprowadzić w naj- bliższych latach do wzrostu ekstensywności inwazji pasożytniczych oraz wzrostu wskaźników zachorowań w polskiej populacji. Przedstawione wyniki badań mogą zostać wykorzystane do opracowania procedur w zakresie prowadzenia badań przesiewowych na dużych grupach populacyjnych, zarówno pod kątem oceny ekstensywności i raportowania inwazji pasożytniczych, jak również wyboru najbardziej optymalnych metod diagnostyki chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego.
