Strategia Rozwoju Gminy Suwałki
advertisement
Suwalska Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Naczelnej Organizacji Technicznej Strategia rozwoju GMINY SUWAŁKI Suwałki, listopad 1999r. Strategia opracowana została przez zespół autorski w składzie : Cezary Cieślukowski Małgorzata Dudzińska Elżbieta Niedziejko Tadeusz Kłaczkowski Tomasz Jan Bilbin Marian Szypiłło przy konsultacji Zarządu Gminy i Społeczeństwa Gminy Suwałki Przy opracowaniu strategii wykorzystano materiały : statystyczne byłego województwa suwalskiego; statystyczne województwa podlaskiego oraz powiatu suwalskiego; informacyjne Sejmiku Samorządowego Województwa Suwalskiego; informacyjne Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego; informacyjne Wigierskiego Parku Narodowego; Strategię Rozwoju Województwa Suwalskiego 1997-2002; J. Sarul : Ekorozwój gmin Suwalszczyzny – studium szans w perspektywie europejskiej i regionalnej; Studium diagnostyczne obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski; budżet gminy Suwałki; planowane w roku 1999 dochody i wydatki budżetowe gminy Suwałki; poglądowe – analiza SWOT; informacyjne przygotowane przez pracowników urzędu gminy; Narodowy Atlas Polski – Instytut Geografii PAN; Atlas Rzeczypospolitej Polskiej – Główny Geodeta Kraju. TOM I SPIS TREŚCI WPROWADZENIE I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO. 1. Ogólna charakterystyka gminy. 2. Środowisko przyrodnicze. 2.1. Wigierski Park Narodowy 3. Potencjał demograficzny i rynek pracy. 3.1. Demografia 3.2. Rynek pracy 3.3. Zasoby mieszkaniowe 4. Infrastruktura społeczna. 4.1. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna. 4.2. Edukacja i wychowanie 4.3. Kultura, sport i wypoczynek. 5. Infrastruktura techniczna 5.1. Drogi. 5.2. Wodociągi i kanalizacja. 5.3. Gospodarka odpadami. 5.4. Pozostała infrastruktura. 6. Rolnictwo. 6.1. Grunty i zasiewy. 6.2. Gospodarstwa rolne. 6.3. Poziom produkcji rolnej. 7. Sieć handlowo-usługowa i baza turystyczna. 7.1. Sieć handlowo-usługowa. 7.2. Baza turystyczna 8. Pozostała działalność gospodarcza. 9. Finanse gminy. 10. Informacja o stanie miasta Suwałki. 10.1. Ludność 10.2. Bezrobocie 10.3. Infrastruktura społeczna 10.4. Infrastruktura techniczna 10.5. Charakterystyka zasobów mieszkaniowych. 10.6. Gospodarka lokalna. II. SPIS WYKRESÓW I TABEL Wprowadzenie Rozwój gminy to proces ciągłych przekształceń w strukturze funkcjonalnej, a także w relacjach między strukturą funkcji a strukturą zagospodarowania. W tych warunkach działalność władzy lokalnej nie może polegać jedynie na nieskoordynowanych działaniach zmierzających do przyciągania na teren gminy nowych przedsiębiorstw produkcyjnych lub firm handlowych. Jest to bezpośredni i ważny przejaw aktywności władz lokalnych stymulującej działalność gospodarczą, niemniej powinien on wynikać ze sformułowanej strategii rozwoju gminy. Strategia ta będąca wizją rozwoju gminy, wkomponowanego w szerszy system społecznogospodarczy pozwala na pełniejsze sterowanie procesami gospodarczymi, na większe uniezależnienie się od wpływów zewnętrznych. Ponadto przyczynia się do przyciągnięcia do współdziałania większej liczby podmiotów gospodarczych i instytucji publicznych, co jednoznacznie silnie łączy te jednostki z danym terytorium i wyzwala w nich szereg lokalnych inicjatyw w sferze rozwoju gospodarczego. W procesie stymulowania rozwoju lokalnego organy gminy mogą wykorzystywać różne mechanizmy i narzędzia oddziaływania. Konkretny ich wybór zależy już od zagospodarowania przestrzennego danej gminy, poziomu jej rozwoju, jej struktury społeczno-ekonomicznej, a także skuteczności poszczególnych narzędzi oddziaływania w określonych warunkach społecznych. Opracowanie strategii pomaga dokonać najbardziej racjonalnego wyboru czynników stymulujących lokalny rozwój gospodarczy. Strategia rozwoju to określona koncepcja świadomego i systemowego sterowania długofalowym rozwojem gminy. Strategia to swoisty plan działania określający główne strategiczne cele rozwoju gminy i przyjmujący takie kierunki i priorytety działania oraz alokację zasobów (zwłaszcza finansowych), które są niezbędne dla realizacji przyjętych celów i przedsięwzięć rozwojowych, a w konsekwencji zapewnienia społeczności danej gminy optymalnych warunków egzystencji i rozwoju. Zadaniem niniejszej strategii jest stworzenie podstaw do: sprawnego, efektywnego i skutecznego zarządzania gminą zarówno w dłuższym, jak i krótkim horyzoncie czasu; przygotowanie władz samorządowych do działań w sytuacji niepewności i ryzyka, wynikających ze zmieniających się uwarunkowań rozwojowych; stwarzania takich warunków, które z uwzględnieniem wymagań zmieniającego się otoczenia – ułatwiają przełamywanie barier rozwojowych, a także eliminowanie (lub przynajmniej minimalizowanie) różnorodnych konfliktów wykrytych w toku diagnozy obecnego poziomu gminy; optymalnego wykorzystania ograniczonych własnych środków finansowych; pozyskiwania przez władze gminne środków finansowych ze źródeł zewnętrznych (np. banków, prywatnych i publicznych inwestorów krajowych i zagranicznych, zagranicznych organizacji pomocowych, funduszy Unii Europejskiej itp.) na realizację przewidzianych w strategii przedsięwzięć inwestycyjnych; promocji gminy, a zwłaszcza jej atrakcyjności lokalizacyjnej dla inwestorów. Dokonujące się w naszym kraju przemiany systemowe stwarzają potrzebę stosowania nowych metod zarządzania, nowego sposobu myślenia o przyszłości gminy. Zarządzanie długookresowym rozwojem gminy wymaga zarządzania strategicznego, rozumianego jako ukierunkowany na przyszłość proces kształtujący przyszłe wydarzenia i przyszły poziom rozwoju gminy oraz jej pozycję w otoczeniu. W warunkach niepewności i nieprzewidywalności przebiegu różnego rodzaju zjawisk i procesów w otoczeniu, ryzyka podejmowanych decyzji rozwojowych, liczenia na własne siły, zasoby i możliwości, zarządzanie strategiczne jest koniecznością, a strategia rozwoju gminy jest pierwszym krokiem na drodze do wprowadzenia zasad nowoczesnego zarządzania gminą. I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO 1. Ogólna charakterystyka gminy Gmina Suwałki – położona w północno – wschodniej Polsce, w północnej części województwa podlaskiego jest pierwszą pod względem wielkości gminą w powiecie suwalskim. Zajmuje obszar 264,82 km², co stanowi 20,3% powierzchni powiatu. Pod względem fizjograficznym teren gminy stanowi część Pojezierza Suwalskiego. Gminę Suwałki tworzy 48 sołectw (56 miejscowości) położonych wokół Suwałk – miasta na prawach powiatu grodzkiego. To obce centrum stanowi o specyfice gminy. Wszelkie zjawiska społeczne i gospodarcze zachodzące w gminie są ściśle powiązane z funkcjonowaniem miasta. Liczba mieszkańców gminy wynosi 6 411 osób, co stanowi 17,3% ludności powiatu. Terytorium gminy sąsiaduje: - od północy z gminami – Jeleniewo, Szypliszki, - od południa z gminami – Raczki, Nowinka (powiat augustowski), - od wschodu z gminą Krasnopol, - od zachodu z gminami – Filipów, Bakałarzewo. 2. Środowisko przyrodnicze. Terytorium gminy Suwałki to obszar bardzo zróżnicowany zarówno pod względem przyrodniczym, jak i krajobrazowym. Ukształtowanie powierzchni gminy ma charakter polodowcowy i utworzone zostało podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Stąd też znajdują się tu charakterystyczne dla krajobrazu polodowcowego formy takie jak: jeziora rynnowe i wytopiskowe, moreny, kemy, sandry itp. Szczególnie urozmaicona jest południowa i wschodnia część gminy gdzie występują liczne pagórki i wzgórza morenowe. Środowisko przyrodnicze gminy odznacza się wyjątkowymi walorami. Świadczą o tym zarówno warunki fizjograficzne, jak i ponadprzeciętne walory fauny, flory oraz stopień zachowania lasów. Znaczną część terytorium gminy pokrywają lasy i zadrzewienia (28,8% ogólnej powierzchni), wody (10,8%) oraz różnorodne użytki ekologiczne (2,4%). Strukturę użytkowania ziemi przedstawia poniższy wykres : Wykres nr 1 Struktura użytkowania ziemi w gminie Suwałki (VI.1998r.) Klimat gminy uwarunkowany jest jej położeniem geograficznym. Suwalszczyzna znajduje się pod wpływem klimatu kontynentalnego. Czynniki takie jak: ukształtowanie terenu, występowanie licznych i dużych powierzchni wodnych, znaczny stopień zalesienia, powodują znaczną odrębność klimatyczną tego obszaru w porównaniu z resztą kraju. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu około 6°C. Zima trwa od 100 do 120 dni. Mrozy utrzymują się od 50 do 65 dni. Wiosna jest długa i chłodna z przymrozkami nawet w maju. Lato jest łagodne i trwa od 80 do 90 dni. Tak surowe warunki klimatyczne mają istotny wpływ na przyrodę, produkcję rolną oraz inne sfery działalności ludzkiej. 2.1. Wigierski Park Narodowy Najwyższymi walorami przyrodniczymi charakteryzuje się wschodnia część gminy Suwałki, obejmująca fragment jeziora Wigry oraz tereny położone na północ od jeziora, gdzie w 1989r. został utworzony Wigierski Park Narodowy. W obrębie gminy położona jest przeważająca część Wigierskiego Parku Narodowego, który wraz z otuliną obejmuje łącznie 120,84 km² co stanowi 45,6% powierzchni gminy. Geologia i geomorfologia, krajobraz Krajobraz Parku został ukształtowany w okresie ostatniego zlodowacenia, około 12 tysięcy lat temu. Ustępujący lądolód pozostawił urozmaiconą rzeźbę terenu z licznymi kemami, ozami, polami sandrowymi i obszarami moreny dennej, poprzecinanymi rynnami lodowcowymi i zagłębieniami bezodpływowymi. W rynnach i zagłębieniach powstały liczne jeziora. Najwyższe wzniesienia Parku osiągają wysokość ponad 180 m n.p.m., zaś najniżej położone tereny znajdują się na wysokości 130 m n.p.m. Północna część Parku jest silnie pofałdowana, z rozległymi morenami dennymi oraz wzgórzami i wałami moreny czołowej – stanowiącymi lokalne kulminacje o stromych zboczach i wysokościach względnych dochodzących do 35 m. Południowa część Parku ma charakter bardziej płaski i stanowi początek olbrzymiego sandru, pokrytego Puszczą Augustowską. Wykres nr 2 Użytkowanie gruntów w WPN Z ogólnej powierzchni Parku - 2,51% stanowi obszar objęty ścisłą ochroną, w tym: 0,79% - lasy 1,59% - wody 0,03% - łąki i pastwiska 0,10% - nieużytki (w tym bagna) Wody Pozostałością po zlodowaceniach są liczne jeziora (42) o różnym kształcie, powierzchni i głębokości. Największe z nich Wigry ma 2187 ha powierzchni, maksymalną głębokość 73 m i zajmuje centralną część Parku. Jeziora reprezentują szeroką gamę typów limnologicznych, różniących się pomiędzy sobą żyznością, termiką i koncentracją związków humusowych. Osobliwością wśród nich są dystroficzne jeziora śródleśne, tzw. „suchary”, otoczone mszarem torfowcowym. Główną rzeką Parku jest Czarna Hańcza, przepływająca przez jezioro Wigry i stanowiąca znany i ceniony w kraju szlak kajakowy. Roślinność Na terenie Parku stwierdzono prawie 1000 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 60 podlegających ścisłej ochronie i 14 podlegających ochronie częściowej, ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz prawie 300 gatunków porostów. Roślinność Parku charakteryzuje się całkowitym brakiem buka, rzadkim występowaniem grabu i stałą obecnością świerka we wszystkich niemal typach zbiorowisk leśnych. Wśród zbiorowisk leśnych największą powierzchnię zajmują zbiorowiska grądu trzcinnikowego, subborealnych borów mieszanych i typowych grądów. Charakter najbardziej zbliżony do naturalnego mają bory i lasy bagienne, bory świeże oraz olsy. Dużą część powierzchni Parku zajmują także torfowiska, będące często zbiorowiskami unikatowymi w skali kraju. Fauna Dotychczas na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 1700 gatunków zwierząt, w tym m.in. 46 gatunków ssaków, 202 gatunki ptaków, 12 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem występującym w Parku jest bóbr europejski, licznie zasiedlający brzegi jezior i rzek. Dla niektórych gatunków zwierząt obszar Parku jest jedynym miejscem ich występowania. Z wykazanych z terenu Parku gatunków zwierząt 289 gatunków objętych jest ochroną prawną. W faunie Parku występuje 128 gatunków, które umieszczone zostały w „Czerwonej Księdze Zwierząt” lub na „Czerwonych Listach Gatunków Zagrożonych w Polsce”. 3. Potencjał demograficzny i rynek pracy. 3.1. Demografia Gminę Suwałki zamieszkuje 6446 osób, z czego 49,2% stanowią kobiety. W okresie transformacji społeczno-gospodarczej w latach dziewięćdziesiątych zaznaczyły się na obszarze gminy następujące trendy ludnościowe : - nastąpiło osłabienie migracji ze wsi do miast jako efekt recesji w gospodarce, ujawniający się w postaci spadku popytu na pracę, wzrostu bezrobocia oraz bariery wysokich cen mieszkań w miastach; - przyrost naturalny, który w latach 1990-1995 ulegał wyraźnemu obniżeniu (w 1995r. w gminie wystąpił ujemny przyrost naturalny), od 1996r. wykazuje tendencje rosnące. Gmina Suwałki cechowała się od lat ujemnym bilansem przepływów migracyjnych. Dopiero od 1996 roku występuje dodatnie saldo migracji. W wyniku m.in. długotrwałego utrzymywania się niekorzystnych proporcji pomiędzy wielkością ubytku migracyjnego i wielkością przyrostu naturalnego, poziom zaludnienia omawianego obszaru jest ponad pięciokrotnie niższy niż w kraju i 2,5-krotnie niższy niż w województwie podlaskim. Aktualnie średnia gęstość zaludnienia w gminie wynosi 24 osoby na km², podczas gdy w Polsce 124 osoby na km², a w województwie – 61 osób na km². Tabela nr 1 Migracje ludności w latach 1990-1997 Napływ Rok Ogółem z miast 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 132 106 135 111 122 115 121 140 67 52 79 67 85 76 68 109 Odpływ ze wsi z zagra- Ogółem nicy 63 54 56 44 37 39 53 30 2 1 330 298 285 182 133 138 109 130 do miast 269 278 246 157 103 119 82 100 na wieś za granicę 61 20 39 25 30 18 27 30 1 - Saldo migracji Tendencje depopulacyjne na obszarach wiejskich pociągają za sobą szereg negatywnych konsekwencji demograficznych i społecznych: - szybkie starzenie się ludności wywołane masowym odpływem młodzieży do miast; - obniżenie przyrostu naturalnego; - maskulinizacja coraz większych obszarów polegająca na znacznej nadwyżce mężczyzn w stosunku do liczby kobiet w wieku produkcyjnym (78 kobiet na 100 mężczyzn – wg danych na koniec 1997r.); - zaostrzenie się problemu związanego z koniecznością zapewnienia opieki zdrowotnej i pomocy społecznej starszym osobom samotnym, o niskich dochodach. Na początku 1998r. struktura ludności gminy Suwałki według podstawowych grup wieku przedstawiała się następująco: - 29,5% - ludność w wieku 0-18 lat 27,8%) (Polska – 26,3%, województwo – - 198 - 192 - 150 - 71 - 11 - 23 + 12 + 10 - 53,5% - ludność w wieku 18-64/59 lat (Polska – 59,5%, województwo – 56,8%) - 17,0 – ludność w wieku 65/60 lat i więcej (Polska – 14,2%, województwo – 15,4%) liczba osób Wykres nr 3 Struktura ludności gminy Suwałki według grup wiekowych 1200 1991r. 1000 1992r. 1993r. 800 1994r. 600 1995r. 400 1996r. 200 1997r. 0 0-9 lat 10-19 lat 20-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60-64 lat 65 i więcej przedział wiekowy 3.2. Rynek pracy Transformacja polskiej gospodarki zmieniła sytuację na rynku pracy. Pojawiło się zjawisko bezrobocia, które jest efektem niedopasowania podaży i popytu na pracę. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec czerwca 1999r. stopa bezrobocia w gminie mierzona do pracujących zawodowo kształtowała się na poziomie 12,0%. Liczba bezrobotnych w omawianym okresie wynosiła 349 osób (20% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w gminach powiatu suwalskiego), z czego 57,3% stanowiły kobiety. 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Bezrobotni Nie posiadający prawa do zasiłku 19 92 r. 19 93 r. 19 94 r. 19 95 r. 19 96 r. 19 97 r. 19 98 30 r. .0 9. 19 99 Liczba osób Wykres nr 4 Wybrane dane o bezrobotnych Wykres nr 4 obrazuje kształtowanie się zjawiska bezrobocia na terenie gminy Suwałki w latach 1992-1999. W okresie od 31.12.1998r. do 30.09.1999r. nastąpił znaczny wzrost (z 75% do 81%) udziału osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi w przedziale wiekowym 18-34 lata (58,2%). Cechą charakterystyczną bezrobocia w gminie, podobnie jak w kraju, jest wysoki udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Suwałkach na dzień 30.06.1999r. grupa ta stanowiła 73% ogółu bezrobotnych. Wykres nr 5 Bezrobotni według poziomu wykształcenia podstawowe 5% 1% zasadnicze zawodowe 21% 43% średnie zawodowe średnie ogólnokształcące wyższe 30% W 1998 roku 183 osoby bezrobotne (w tym 86 kobiet) objęte zostały aktywnymi formami przeciwdziałania bezrobociu. Ogółem wydatkowano na ten cel 272.257 zł ze środków Funduszu Pracy (1472 zł na osobę). Na podkreślenie zasługuje fakt, że zaledwie 19 osób spośród tej grupy znalazło czasowe zatrudnienie na terenie wsi, natomiast pozostałe osoby skorzystały z ofert pracy na terenie miasta Suwałki. Szczegółowe dane na temat aktywizacji osób bezrobotnych w gminie Suwałki w 1998 roku przedstawia tabela nr 2. Tabela nr 2 Osoby bezrobotne zamieszkałe w Gminie Suwałki objęte aktywnymi formami przeciwdziałania bezrobociu w roku 1998. Liczba bezrobotnych / w tym kobiety Zatrudnienie na terenie wsi / w tym kobiety Zatrudnienie na terenie miasta / w tym kobiety Zatrudnienie na stałe po zakończeniu programu / w tym kobiety b c d e f Staże Szkolenia Pożyczki Roboty publiczne SUMA Absolwent Formy Aktywne Prace interwencyjne a (a,b,c,d, e,f) 65/25 47/22 38/12 4/4 28/19 4/4 183/86 6/4 2/1 10/4 1/1 - 0/0 19/10 56/21 45/21 28/8 3/3 - 4/4 136/57 34/17 36/21 0/0 0/0 10/8 0/0 80/46 Według danych Urzędu Statystycznego w Suwałkach w 1997 roku gminny rynek pracy oferował zatrudnienie 641 osobom. Strukturę zatrudnienia według sekcji EKD ilustruje niżej przedstawiony wykres. Wykres nr 6 Pracujący w gospodarce narodowej wg sekcji EKD Rolnictwo,łowiectwo i leśnictwo 8% 18% Górnictwo i kopalnictwo 5% Działalność produkcyjna 2% Handel i naprawy Hotele i restauracje 15% Transport i łączność 40% 2% 3% Obsługa nieruchomości i firm Administracja publiczna i obrona narodowa 3% 2% 2% Edukacja Ochrona zdrowia i opieka socjalna Pozostała działalność usługowa,komunalna, socjalna i indywidualna Prawie 50% mieszkańców gminy jest czynnych zawodowo, z czego około 31% utrzymuje się wyłącznie z rolnictwa, 47% z pracy w gospodarstwie i pracy poza-rolniczej i 22% wyłącznie z pracy poza -rolniczej. 3.3. Zasoby mieszkaniowe Wskaźniki dotyczące warunków zamieszkania w gminie Suwałki są zbliżone do średnich w regionie : - powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 mieszkańca - liczba osób na 1 mieszkanie - 3,59 - liczba osób na 1 izbę - 0,95 - 21 m² Szczegółowe dane dotyczące zasobów mieszkaniowych gminy przedstawia tabela nr 3. Tabela nr 3 Zasoby mieszkaniowe gminy Suwałki w latach 1994-1999 Lp Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 II.1999 1. Ludność w mieszkaniach ogółem 6442 6460 6417 6448 6411 6446 2. Zasoby mieszkaniowe ogółem, liczba mieszkań Zasoby mieszkaniowe ogółem, powierzchnia użytkowa mieszkań (tys. m2) Zasoby mieszkaniowe ogółem, liczba izb mieszkalnych Ludność w mieszkaniach komunalnych Liczba mieszkań komunalnych 1717 1718 1719 1726 1740 1744 128,4 128,6 129,0 130,1 131,2 131,9 6473 6484 6499 6548 6604 7104 3 3 45 45 45 33 2 2 16 16 16 13 73 73 718 718 718 588 - - - - 45 45 1715 1716 1716 1716 1724 1686 4 3 4 9 14 2 481 440 562 1201 1782 496 17 19 24 56 81 17 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Powierzchnia użytkowa mieszkań komunalnych (m2) Zasoby spółdzielni mieszkaniowych ogółem Zasoby prywatne pozostałe 10. Liczba mieszkań / domów wybudowanych w danym roku 11. Powierzchnia mieszkań /domów wybudowanych w danym roku 12. Liczba izb w mieszkaniach / domach wybudowanych w danym roku Źródło: Dane Urzędu Gminy w Suwałkach Na przestrzeni lat dziewięćdziesiątych warunki mieszkaniowe ulegały poprawie. W okresie tym zaobserwowano wzrost liczby mieszkań, przy równoczesnym spadku przeciętnej liczby osób na 1 mieszkanie oraz wzroście powierzchni użytkowej mieszkań. 4. Infrastruktura społeczna. Na infrastrukturę społeczną składają się obiekty i urządzenia służące obsłudze ludności. Ich ilość, jakość i rozmieszczenie decydują w zasadniczym stopniu o jakości życia mieszkańców. Usługi publiczne dzielą się na usługi pozostające w sferze kompetencji samorządu i władz rządowych oraz usługi publiczne i komercyjne świadczone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne. 4.1.Ochrona zdrowia i pomoc społeczna. Gmina Suwałki znajduje się w rejonie obsługi zespołu opieki zdrowotnej w Suwałkach. W zakresie lecznictwa otwartego, zamkniętego i specjalistycznego gmina obsługiwana jest przez ośrodki zdrowia, szpital rejonowy i poradnie specjalistyczne w Suwałkach. Brak w gminie apteki oraz punktu aptecznego. Na terenie gminy działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, który zatrudnia 4 pracowników. Pod jego opieką znajduje się 567 rodzin, które korzystają z następujących form pomocy : - finansowej (w postaci zasiłków okresowych, gwarantowanych zasiłków okresowych, zasiłków z tytułu ochrony macierzyństwa, zasiłków stałych i wyrównawczych, rent socjalnych, zasiłków celowych) - w naturze (wyprawki niemowlęce, dożywianie dzieci) - pracy socjalnej (wspomaganie osób i rodzin w osiągnięciu pełnej aktywności społecznej, zapobieganie przeciwdziałanie procesowi negatywnym marginalizacji zjawiskom w osób, środowisku lokalnym, udzielanie informacji). W 1998 roku na opiekę społeczną gmina przeznaczyła 7,9% swego budżetu. 4.2.Edukacja i wychowanie. Szkolnictwo podstawowe w gminie Suwałki realizowane jest przez sieć 8 szkół podstawowych, w tym 1 filialną dla uczniów klas I - IV. Łącznie placówki szkolnictwa dysponują 58 pomieszczeniami do nauczania. W roku szkolnym 1999/2000 do szkół podstawowych uczęszcza łącznie 673 uczniów. Zajęcia prowadzi 81 nauczycieli, w tym 69 z wykształceniem wyższym. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące placówki szkolnictwa przedstawiają się następująco : - liczba uczniów na 1 pomieszczenie do nauczania - 12 - liczba uczniów na 1 szkołę - 84 - liczba uczniów na 1 nauczyciela -8 - liczba uczniów na oddział - 15 Sytuacja w zakresie szkolnictwa w gminie Suwałki jest bardzo zbliżona do występującej na terenach wiejskich województwa. Jedynie wskaźnik liczby uczniów na 1 nauczyciela kształtuje się na niższym poziomie. Najbliższa szkoła podstawowa specjalna oraz szkoły średnie znajdują się w Suwałkach. Wychowaniem przedszkolnym w roku 1999 objętych jest 120 dzieci w sześciu oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych. Wydatki na oświatę stanowią znaczne obciążenie budżetu gminy i wynosiły w 1997r. - 46%, a w 1998r. – 45% ogółu wydatków. Roczny koszt nauki jednego ucznia jest wyższy od średniej w regionie i ma tendencję rosnącą. W 1997 roku wynosił 3.125 zł, natomiast w 1998r. – 3.917 zł. 4.3.Kultura, sport i wypoczynek. Walory kulturowe gminy nie stanowią głównej atrakcji turystycznej, są jednak bardzo istotnym dopełnieniem walorów przyrodniczych, podkreślającym odrębność tego obszaru w stosunku do innych terenów Polski północnej. We wczesnym średniowieczu ziemia suwalska zamieszkana była przez bałtycki lud Jaćwingów, którzy w XIV wieku ulegli zagładzie i rozproszeniu w wyniku podbojów krzyżackich. Na początku XV wieku większość pojaćwieskich terenów została przyłączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wiek XVI to okres systematycznej kolonizacji przez Litwinów, Polaków i Rusinów. Po unii lubelskiej Suwalszczyzna została przyłączona do Korony a większość ludności z czasem spolonizowała się. Dużą rolę w rozwoju gospodarczym regionu odegrały zakony kamedułów i dominikanów. W wieku XVIII na ziemię suwalską dotarli licznie staroobrzędowcy z Rosji. Po trzecim rozbiorze obszary te znalazły się na krótko w granicach państwa pruskiego a po kongresie wiedeńskim zostały włączone do Królestwa Polskiego. Na historii regionu silne piętno odcisnęły dziewiętnastowieczne powstania polskie i okres walki z okupantem w czasie II wojny światowej. Zabytki przeszłości w większości uległy zniszczeniu. Ciekawsze świadectwa historii to między innymi : - Cmentarzysko Jaćwingów – rezerwat archeologiczny utworzony w 1959r. w celu ochrony fragmentu lasu z cmentarzyskiem Jaćwingów położony na północ od wsi Szwajcaria (5 km na północ od Suwałk). Znajduje się tu kilkanaście kurhanów pochodzących z II-IV w.n.e. - Wigry – klasztor kamedułów z przełomu XVII i XVIII wieku należący do najpiękniejszych zabytków Suwalszczyzny. Wizyta papieża Jana Pawła II w czerwcu 1999r. spowodowała, że klasztor stał się bardzo atrakcyjnym celem wielu wycieczek turystycznych. - Pierwsze schronisko turystyczne na Suwalszczyźnie zbudowane z drewna w latach 1928-1929 przez Suwalski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego nad Wigrami w Starym Folwarku. - Budynek po Stacji Hydrobiologicznej nad Wigrami, w Starym Folwarku, znanej w kraju i Europie, założonej przez Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego w Warszawie. Organizatorem i wieloletnim kierownikiem stacji był dr Alfred Lityński, wybitny limnolog, twórca polskiej szkoły hydrobiologii. - Młyn wodny w Gawrych Rudzie. - Tablica ku czci rozstrzelanych żołnierzy podziemia w Starym Folwarkuświadectwo II wojny światowej. Ogółem zasób obiektów zabytkowych na terenie gminy obejmuje : 17 obiektów archeologicznych, 3 zabytki architektury i budownictwa, 1 park dworski i 1 cmentarz. Spośród obiektów służących celom kulturalnym na terenie gminy należy wymienić bibliotekę gminną w Starym Folwarku z trzema filiami bibliotecznymi w Poddubówku, Potaszni i Płocicznie-Tartak. W ciągu roku korzysta z księgozbiorów (ponad 36 tys. woluminów) około 800 osób. Zaplecze dla działalności sportowej w gminie obejmuje: - 3 sale gimnastyczne poniżej 50 m2 funkcjonujące przy szkołach podstawowych w Przebrodzie (w trakcie remontu), Płocicznie i Starym Folwarku; - 6 boisk przy szkołach podstawowych w następujących wsiach: Poddubówek, Przebród, Płociczno, Stary Folwark, Nowa Wieś, Bród Nowy); - 1 boisko asfaltowe w Płocicznie. Obiekty te nie są zbyt dobrze wyposażone. Brak odpowiedniej ilości sprzętu sportowego powoduje, że zajęcia sportowe mogą być prowadzone w ograniczonym zakresie. Zaplecze rekreacyjne gminy stanowią : - plaże i pomosty ogólnodostępne nad jeziorami Wigry, Krzywe, Osowa; - punkt widokowy w Gawrych Rudzie i Tartaku - plaża i platforma widokowa w Krzywym - 2 ścieżki dydaktyczne w miejscowości Krzywe oraz szlaki turystyczne (żółty, zielony, czerwony, konne). 5. Infrastruktura techniczna. 5.1. Drogi. Przez teren gminy przebiegają drogi państwowe krzyżujące się w Suwałkach i wyprowadzające ruch w kierunku Augustowa, Sejn i Ogrodnik (przejście graniczne na Litwę), Szypliszk i Budziska (przejście graniczne na Litwę), Wiżajn oraz Raczek, Filipowa i Bakałarzewa. Przez gminę przechodzą trzy linie kolejowe wychodzące z Suwałk w kierunku na Olecka, Augustowa i Trakiszek (trasa zakwalifikowana przez PKP do linii pierwszorzędnych w ciągu trasy kolejowej Via Baltica - przejazd na Litwę). Główne ciągi komunikacyjne wiążą teren gminy zarówno z ośrodkami administracji rządowej i samorządowej (Suwałki, Białystok, Warszawa), jak i pobliską Litwą. Część obszaru gminy przylega do dróg, którymi odbywa się masowy ruch towarowy i osobowy do przejścia granicznego na Litwę i dalej, poprzez Łotwę i Estonię do Finlandii (tzw. Via Baltica), co stwarza korzystne warunki dla rozwoju na tych terenach działalności usługowej i handlowej. Zgodnie z ustawą o drogach publicznych od początku 1999 roku w Polsce rozróżnia się cztery kategorie dróg publicznych: krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, natomiast drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne są własnością właściwych samorządów. Przez teren gminy przebiega sieć dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych o łącznej długości 202,9 km, w tym 109,1 km o nawierzchni twardej, z czego: drogi gminne – 74 km, w tym 4,7 o utwardzonej nawierzchni; drogi powiatowe – 95,8 km, w tym 71,3 o utwardzonej nawierzchni; drogi wojewódzkie – 26,7 km, wszystkie o utwardzonej nawierzchni; drogi krajowe – 6,4 km, wszystkie o nawierzchni twardej. Wskaźnik gęstości dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych w gminie Suwałki kształtuje się na poziomie nieco wyższym od wskaźnika wojewódzkiego i wynosi 58,7 km/km2 powierzchni. Największe znaczenie z uwagi na połączenia międzyregionalne mają drogi: - nr 19 tzw. Via Baltica: Granica Państwa (przejście graniczne w Budzisku)-Szypliszki –Suwałki - Białystok - ciąg dróg na trasie Granica Państwa– Ogrodniki- Sejny- Suwałki- OleckoGiżycko. W latach 90-tych znacznie wzrosło obciążenie ruchem drogi krajowej nr 19. Również prognoza ruchu na lata 2000-2005 potwierdza ten trend. Droga ta będzie również najbardziej obciążona ruchem samochodów ciężarowych, a to oznacza konieczność wzmocnienia nawierzchni w celu ponoszenia zwiększonych obciążeń. Obecnie modernizowany jest odcinek tej drogi od Szypliszek do Suwałk. Tabela nr 4 Ruch i prognoza ruchu na drodze krajowej nr 19 Wyszczególnienie 1995r. 2000r. 2005r. Średniodobowy ruch pojazdów ogółem 3556 4595 5628 Procentowy udział samochodów ciężarowych w średniodobowym ruchu X 15 pojazdów Źródło: Prognoza ruchu na zamiejskiej sieci dróg krajowych do roku 2015, Transprojekt, Warszawa 1997r. 14 Od 1993r. znacznie zmniejszyło się obciążenie ruchem drogi wiodącej do przejścia granicznego w Ogrodnikach. Ze względów ekologicznych (droga wiedzie przez Puszczę Augustowską i Wigierski Park Narodowy) w 1993 roku wstrzymany został tam ruch towarowy. Wykres nr 7 Ruch na drogowych przejściach granicznym w latach 1992-1998 (pojazdy ogółem) 1200000 1000000 800000 Ogrodniki 600000 Budzisko 400000 200000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Drogi gminne to 74 km dróg żwirowych i gruntowych oraz 4,7 km dróg o nawierzchni twardej. Stan dróg gminnych jest bardzo zróżnicowany. Wymagają one częstych zabiegów pielęgnacyjnych. W latach 1994 – 1997 gmina Suwałki ponosiła znaczne nakłady na utrzymanie dróg , co ilustruje tabela nr 5. Tabela nr 5 Nakłady na utrzymanie dróg gminnych w latach 1994-1997 na terenie gminy Suwałki Nakłady w tys. zł Rok 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Ogółem w tym na remonty 108,4 32,0 121,5 163,9 128,5 81,5 116,5 Źródło: Zestawienie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Suwałkach oraz Urzędu Gminy w Suwałkach Na początku 1999 roku w ramach inwestycji utwardzono 3 km dróg gminnych. 5.2.Wodociągi i kanalizacja. Według danych Urzędu Gminy w Suwałkach na ogólną ilość 48 wsi w gminie zwodociągowanych jest 25 wsi, w tym dwie - Zielone Kamedulskie i Gawrych Ruda w połowie. Sieć wodociągowa rozprowadzona jest z pięciu hydroforni, w tym trzech gminnych. Tabela nr 6 Wodociągi i sieć kanalizacyjna w gminie Suwałki Lp. Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 II.1999 3. Długość czynnej sieci rozdzielczej (km) 27,1 34,9 46,6 54,7 73,6 85,3 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej 685 881 1110 1220 2053 3990 Woda dostarczona gospodarstwom domowym (m3) 25693 27706 28914 35603 59615 100700 4. Ogólne zużycie wody (m3) 5. Zużycie wody na jednego mieszkańca 6. 1. 2. 27608 29920 31171 38244 53017 109900 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,05 - - - - 4846 7996 7. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej - - - - 63 368 8. Ścieki odprowadzone - - - - 840 5093 Źródło: Dane Urzędu Gminy w Suwałkach Według stanu na dzień 31 grudnia 1998r. (dane Starostwa Powiatowego w Suwałkach) istniejąca sieć wodociągowa zabezpiecza potrzeby 950 gospodarstw domowych tj. 45% ogółu gospodarstw domowych w gminie. Do sieci wodociągowej podłączonych jest 690 gospodarstw rolnych, co stanowi 46,7% ogółu gospodarstw. Na terenie gminy znajdują się 33 ujęcia wód podziemnych oraz 42 studnie o łącznej wydajności 350 m3/godz. Stan inwestycji zaopatrzenia wsi w wodę na koniec grudnia 1998r. w gminie Suwałki przedstawiał się następująco: stacje uzdatniania wody -2 sieć wodociągowa (długość) - 62 km przyłącza (ilość) - 690 szt. przyłącza (długość) - 21,3 km Przedstawiona niżej tabela obrazuje inwestycje w zakresie wodociągowania wsi realizowane przez gminę Suwałki w latach 1996-1999. Tabela nr 7 Wodociągi – inwestycje gminy Suwałki w latach 1996-1999 Rok Długość głównej sieci zewnętrznej w mb Ilość przyłączonych gospodarstw 1996 11.700 79 4.100 1997 13.478 95 6.712 1998 14.803 251 7.773 25 1.796 1999 7.342 Źródło: Dane Urzędu Gminy w Suwałkach Długość przyłączy w mb Na terenie gminy częściowo skanalizowane są dwie wsie : 1/3 miejscowości Krzywe oraz połowa wsi Zielone Kamedulskie. Ogółem do kanalizacji podłączonych jest 5 gospodarstw domowych, w tym 4 gospodarstwa rolne. Według danych Starostwa Powiatowego w Suwałkach środki zaplanowane przez Wojewodę na 1999r. na realizację na terenie gminy Suwałki inwestycji w zakresie wodociągów i kanalizacji wynoszą 280 tys. zł. 5.3.Gospodarka odpadami. Według danych Starostwa Powiatowego w Suwałkach z marca 1999r. na terenie gminy funkcjonuje 8 przydomowych oczyszczalni ścieków, z czego 6 oczyszczalni typu SOTRALENTZ w Czerwonym Folwarku użytkowanych przez Wigierski Park Narodowy. W trakcie budowy znajdują się oczyszczalnie: Przydomowa typu ECO LINE Suwalskiej Izby Rolniczo-Turystycznej w Nowej Wsi Przydomowa typu BICLEAN Wigierskiego Parku Narodowego w Lipniaku Przydomowa typu BICLEAN Wigierskiego Parku Narodowego w miejscowości Słupie Około 65,8% gospodarstw rolnych w gminie Suwałki odprowadza ścieki do dołów gnilnych, 6,1% gospodarstw odprowadza ścieki do szamba z oczyszczalnią własną lub wywozem do oczyszczalni, pozostałe 28,1% gospodarstw nie posiada żadnej kanalizacji. Gmina nie posiada własnego wysypiska odpadów stałych. Potrzeby w tym zakresie zaspokajane są przez wysypisko odpadów komunalnych oraz kompostownię w Suwałkach. 5.4. Pozostała infrastruktura. Teren gminy zasilany jest z krajowego systemu energetycznego. Według danych powszechnego spisu rolnego 1996 na 1128 gospodarstw rolnych w gminie: 0,6% gospodarstw nie korzysta z dostępu do energii elektrycznej, 19% korzysta z dostępu do sieci 220 V, 80,4% korzysta z dostępu do sieci 380 V. Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych systematycznie wzrasta. W latach 1995-1999 przedstawiało się ono następująco: 1995r. - 2.300.000 KWh 1996r. - 2.400.000 KWh 1997r. - 2.550.000 KWh 1998r. - 2.660.000 KWh II.1999r. - 1.360.000 KWh Gmina nie posiada sieci gazowej, natomiast z gazu butlowego korzysta 45% gospodarstw. Według stanu na dzień 31 grudnia 1997r. na terenie gminy było 688 abonentów telefonicznych, 1293 abonentów radiowych oraz 1195 abonentów telewizyjnych. Wskaźniki dla gminy Suwałki dotyczące wszystkich grup abonentów w przeliczeniu na 1000 ludności kształtowały się powyżej średniej dla gmin wiejskich byłego województwa suwalskiego. Tabela nr 8 Abonenci telefoniczni, radiowi i telewizyjni w 1997r. Wyszczególnienie Gmina Suwałki Abonenci telefonii przewodowej Abonenci radiowi Abonenci telewizyjni na 1000 ludności na 1000 ludności na 1000 ludności 110,7 208 192 Gminy wiejskie woj. 98,9 179 suwalskiego Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin za 1997r., Urząd Statystyczny w Suwałkach, Suwałki 1998. 174 W 1997r. ponad 50% gospodarstw w gminie korzystało z telefonów ogólnodostępnych we wsi, natomiast 25% w ogóle nie posiadało dostępu do telefonu. W 1999 roku liczba abonentów telefonicznych w gminie wzrosła do 717. W zakresie transportu osobowego gmina obsługiwana jest przez autobusowe linie komunikacyjne. Liczba pasażerów korzystających z tych linii stale się zmniejsza. Na przestrzeni lat 1994-1999 nastąpił ponad 50%-owy spadek liczby osób korzystających z tej formy komunikacji. 6. Rolnictwo. 6.1. Grunty i zasiewy. Gmina posiada 14 169 ha użytków rolnych, które stanowią ponad 53 % powierzchni ogólnej. Grunty orne zajmują 11 422 ha /43 % pow. ogólnej/, a trwałe użytki zielone 2 690 ha. Strukturę użytków rolnych przedstawia wykres nr 8. 80,4% grunty orne łąki pastwiska 7,3% 0,6% sady 11,7% Wykres nr 8 Struktura użytków rolnych w gminie Suwałki (w % - luty 1999r.) Na gruntach ornych występuje mozaika gleb od klasy III do VI, jakkolwiek przeważają gleby słabe i bardzo słabe klas V i VI stanowiące 65,4 %. Gleby klas najsłabszych zlokalizowane są często na dotkniętych największym niedoborem wody wierzchołkach morenowych wzniesień użytkowanych jako pastwiska trwałe, ale przede wszystkim w pasie sandru Czarnej Hańczy zlokalizowanego południkowo w centralnej części gminy. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynoszący 43,4 pkt. jest znacznie niższy od średniej krajowej i lokuje gminę na przedostatnim miejscu w powiecie suwalskim. Przydatność rolniczą gleb określa przynależność do kompleksów glebowych, których udział w powierzchni łącznej gruntów ornych określa wykres nr 9. Wykres nr 9 Udział kompleksów glebowych w powierzchni gruntów ornych pszenny wadliwy żytni bardzo dobry 2% żytni dobry 12% 43% 12% 7% 1% 23% żytni słaby zbożowo-pastewny słaby żytni bardzo słaby zbożowo-pastewny mocny w gminie Suwałki (1994r.) Na gruntach ornych uprawia się głównie zboża paszowe (ok. 48 % powierzchni), rośliny pastewne - głównie motylkowe i strączkowe (ok. 20 %), zboża chlebowe (ok. 12%) i ziemniaki (ok. 8 % powierzchni upraw). Strukturę zasiewów obrazuje wykres nr 10. Wykres nr 10 Struktura zasiewów (VI 1998r.) zboża 12% ziemniaki 20% 8% powierzchnia paszowa w gruntach ornych 60% pozostałe oraz ugory i odłogi 6.2. Gospodarstwa rolne. O rolniczym charakterze gminy przesądza 878 indywidualnych gospodarstw rolnych, które stanowią ok.70 % wszystkich gospodarstw domowych. Ponadto w miejscowościach Przebród, Huta i Zielone Kamedulskie istniały zakłady Państwowego Gospodarstwa Rolnego, specjalizujące się w produkcji zbóż i trzody chlewnej. Wymienione Zakłady Rolne gospodarowały na gruntach obrębów Zielone Kamedulskie, Dubowo I, Zielone I, Wychodne, Przebród, Kuków, Trzciane, Kuków Folwark, Osowa, Mała Huta i Osinki. Grunty te obecnie zostały w sprzedane rolnikom indywidualnym. większości Większość użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych to rolnicy z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym. Część z nich w liczbie 316 osób tj. 36 % ukończyła kursy rolnicze. Strukturę użytkowników gospodarstw rolnych wg wykształcenia wg danych powszechnego spisu rolnego 1996 przedstawia wykres nr 6. Wykres nr 11 Struktura użytkowników gospodarstw rolnych wg wykształcenia wyższe i policealne 26% średnie 50% zasanicze podstawowe 17% Jak podaje 3% niekoczone podstawowe 4% powszechny spis rolny 1996 przeciętne indywidualne gospodarstwo rolne obejmuje powierzchnię 15.3 ha /tj. niższą od średniej w regionie o ok. 15 %/. Grunty zlokalizowane są w 3,5 działkach w odległościach od siedliska sięgających 3,8 km. Gospodarstwo utrzymuje 3 krowy i 4 sztuki pozostałego bydła, 11 sztuk trzody chlewnej i 17 sztuk drobiu głównie kur niosek. Połowa gospodarstw utrzymuje 1 konia. Przeważająca liczba gospodarstw /ok. 92 %/ prowadzi wyłącznie działalność rolniczą /w tym towarową 52 %/ a 5,8 % właścicieli gospodarstw prowadzi także pozarolniczą działalność gospodarczą. Mieszany kierunek produkcji dominuje w 50 % gospodarstw, a produkcja zwierzęca przeważa w 30 % gospodarstw. Przeważającą grupę /85 %/ gospodarstw zamieszkują rodziny wielopokoleniowe, jednakże jest też grupa /31 %/ gospodarstw prowadzonych przez ludzi dorosłych bez członków rodzin do lat 25 i 58 gospodarstw /6,6 %/ prowadzonych przez emerytów i rencistów. 6.3. Poziom produkcji rolnej. Część /4,5 %/ użytków rolnych posiada urządzenia melioracyjne. Są to rowy otwarte /głównie na terenach użytków zielonych/ odprowadzające nadmiar wód z powierzchni 298 ha i drenaż /głównie na gruntach ornych/ na powierzchni 249 ha. Według opinii rolników potrzeby w tym zakresie są zaspokojone w ok. 33 %. Według danych Urzędu Statystycznego w Suwałkach w latach 1996 i 1997 gospodarstwa rolne w gminie Suwałki uzyskiwały plony zbóż podstawowych nieco wyższe / o 0,6 q/ od średniej w woj. suwalskim, mieszanek zbożowych wyższe o 0,4q, ziemniaków na poziomie podobnym a zielonek z pastwisk polowych i trwałych oraz łąk niższe o ok. 15-50 % od średniej w województwie suwalskim. Wysokość plonów uzyskiwanych przez rolników gminy Suwałki na tle rolnictwa woj. suwalskiego w latach 1996 i 1997 przedstawia wykres nr 12. Wykres nr 12 Plony w gminie Suwałki na tle woj. suwalskiego (z ha) 1996 województwo 1996 gmina 1997 województwo 1997 gmina 30 25 20 ziel. z U.Ziel. t ziel. w polu w t ziemniaki wt zboża w q zboża paszowe wq 15 10 5 0 Rolnicy posiadają 478 budynków inwentarskich, których wykorzystanie według spisu rolnego z 1996r. przedstawia wykres nr 8. Należy zauważyć znaczną ilość wolnych stanowisk w oborach, zwłaszcza, że spisu dokonano w okresie przebywania części bydła na pastwiskach. Bardzo duża liczba niewykorzystanych stanowisk dla trzody chlewnej wynika z likwidacji dwóch dużych gospodarstw specjalistycznych /w tym 1 PGR/ i nie odzwierciedla prawdziwej sytuacji w chowie tego gatunku zwierząt. Wykres nr 13 Wykorzystanie budynków inwentarskich w 1996r. (w %) budynki wielofunkcyjne 94,4 kurniki chlewnie 86,7 22,8 obory wyk orzystane 5,6 4,6 77,2 86,6 niewyk orzystane 13,4 wyk orzystane odmiennie Należy nadmienić, że część inwentarza rolnicy utrzymują w budynkach wielofunkcyjnych i zastępczych. 8,7 Użytkownicy 570 tj. 65 % gospodarstw posiadają do dyspozycji 672 ciągniki rolnicze, 405 przyczep rolniczych, 54 kombajny zbożowe oraz inne maszyny rolnicze. Stopień wyposażenia w maszyny rolnicze przewyższa nieco średnią w regionie. Trudna sytuacja ekonomiczna rolników wywiera wpływ na zużycie środków produkcji a zwłaszcza nawozów mineralnych, środków ochrony roślin oraz nośników postępu biologicznego. Stan taki prowadzi do degradacji zasobów /wyjałowienia gleby, rozprzestrzeniania się chorób i szkodników, spadku plonów i wydajności zwierząt gospodarskich/, ale sugeruje także, iż rolnictwo w gminie Suwałki produkuje żywność w zasadzie zdrową, którą być może /po pozytywnej certyfikacji/ można by nazwać ekologiczną. 7. Sieć handlowo-usługowa i baza turystyczna. 7.1. Sieć handlowo-usługowa Na istniejącą w 1997r. w gminie Suwałki sieć handlowo-usługową składało się: - 30 sklepów, co stanowi 0,25% sieci sklepów na terenie województwa podlaskiego (wszystkie sklepy należą do sektora prywatnego); - 1 punkt sprzedaży paliw; - 4 placówki pocztowe. Według danych Urzędu Gminy w Suwałkach w ostatnich latach nastąpił znaczny przyrost ilości placówek handlowych na terenie gminy. I tak według stanu na koniec sierpnia 1999r. na terenie gminy funkcjonowało 51 sklepów. Udział jednostek handlowych gminy w sieci sklepów na terenie województwa jest bardzo niski. Wskaźnik nasycenia punktami sprzedaży detalicznej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (w 1997r. – 46,5) uległ znacznej poprawie i obecnie kształtuje się on na poziomie 79,1. Jednakże znacznie odbiega on od poziomu wojewódzkiego (97,2). 7.2. Baza turystyczna Według stanu na koniec grudnia 1997r. na terenie gminy Suwałki funkcjonowało 19 obiektów noclegowych (6,4% wszystkich obiektów w województwie) posiadających 751 miejsc noclegowych (4,0% ogółu miejsc w województwie), z których 25,4% stanowiły całoroczne miejsca noclegowe. W 1997 roku skorzystało z nich 7116 osób (około 2% turystów odwiedzających województwo podlaskie), z czego 12,0% stanowili turyści zagraniczni. Stosunek liczby korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych jest ponad dwukrotnie niższy dla gminy (9,5) niż dla województwa (19,7), co wskazuje na negatywną tendencję niskiego stopnia wykorzystania miejsc noclegowych istniejących na terenie gminy. Niewątpliwie przyczyną takiego stanu rzeczy jest zły stan techniczny obiektów, niska jakość oferowanych usług oraz brak informacji. Porównanie wskaźników liczby obiektów, a także liczby miejsc noclegowych przypadających na 10 tys. mieszkańców obliczonych dla Polski, województwa podlaskiego i dla gminy Suwałki (obydwa wskaźniki osiągają kilkakrotnie wyższą wartość dla gminy) wskazuje na to, że gmina dysponuje bardzo dobrze rozwiniętą siecią placówek noclegowych (patrz tabela nr 9). Tabela nr 9 Obiekty noclegowe na terenie gminy Suwałki na tle województwa podlaskiego i kraju w 1997r. Wyszczególnienie Liczba obiektów ogółem na 10 tys. mieszk. W tym hotele Ogółem Liczba miejsc noclegowych na 10 tys. mieszk. Ogółem na 10 tys. mieszk. 12 000 3,1 844 0,23 757 792 196,0 Woj. podlaskie 299 2,4 18 0,15 18 761 153,3 Gmina Suwałki 19 29,5 - - 751 1164,7 Polska Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz Urzędu Statystycznego w Suwałkach Szczegółowe dane dotyczące obiektów noclegowych gminy Suwałki zawiera tabela nr 10. Tabela nr 10 Baza turystyczna gminy Suwałki w 1997r. Obiekty noclegowe Liczba miejsc Liczba noclegowych korzystających z noclegów ogółem na 10 tys. ogółem na 10 tys. mieszk. mieszk. Hotele Motele Pensjonaty Campingi 1 1,6 15 23,3 52 Pola biwakowe 1 1,6 200 310,2 2 235 Ośrodki kolonijne Domki turystyczne 1 1,6 20 31,0 97 Domy wycieczkowe Schroniska 1 1,6 44 68,2 415 Schroniska młodzieżowe 2 3,1 45 69,8 431 Ośrodki wczasowe 7 10,9 276 428,0 1 945 Kwatery prywatne 5 7,8 51 79,1 249 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego Wyszczególnienie Na podkreślenie zasługuje fakt, że na terenie gminy brak jest obiektów noclegowych o wysokim standardzie, takich jak hotele, motele i pensjonaty. Istniejąca baza turystyczna uzupełniana jest przez 13 gospodarstw rolnych specjalizujących się w turystyce wiejskiej tzw. agroturystyce. Analiza przedstawionych wyżej danych pozwala stwierdzić, że atrakcyjność turystyczna gminy Suwałki nie jest w pełni wykorzystywana. Rozwój turystyki wymaga przekształceń bazy noclegowej oraz innych ważniejszych elementów zagospodarowania turystycznego gminy, a przede wszystkim: - uporządkowania istniejącego zagospodarowania turystycznego pod względem standardu i pełnionych funkcji oraz wymogów ochrony środowiska; - modernizacji istniejącej bazy turystycznej, zmierzającej do podniesienia standardu użytkowania i wzbogacenia oferowanych usług turystycznych; - zagospodarowania obszarów wzdłuż tras turystycznych oraz baz dla turystyki kwalifikowanej wędrówkowej, szczególnie na obszarach chronionych lub w ich sąsiedztwie; - koncentracji turystyki pobytowej w istniejących i potencjalnych miejscowościach turystycznych; - budowy i rozbudowy urządzeń gospodarki wodno-ściekowej oraz systemów utylizacji odpadów; - rozbudowy i modernizacji sieci dróg i usprawnienia komunikacji celem zwiększenia dostępności transportowej i telekomunikacyjnej do rejonów turystycznych; - wspierania rozwoju małych obiektów turystycznych, stwarzających szanse na wydłużenie sezonu wypoczynkowego oraz rozwój usług agroturystycznych; - wzbogacenia ofert wypoczynkowych. 8. Pozostała działalność gospodarcza. Według danych Urzędu Gminy w Suwałkach na terenie gminy funkcjonuje ogółem 185 podmiotów gospodarczych, z czego zdecydowana większość to jednostki usługowe. Strukturę tych podmiotów przedstawia wykres nr 14. Wykres nr 14 Struktura podmiotów gospodarczych w gminie Suwałki przedsiębiorstwa produkcyjne jednostki usługowe 2% 3% 8% 28% gastronomia handel 4% 55% agroturystyka pozostałe Wśród podmiotów gospodarczych, które zatrudniają największą liczbę pracowników, w tym mieszkańców gminy, należy wymienić Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych (Sobolewo), tartak (Płociczno), Wigierski Park Narodowy (Krzywe) oraz jednostki organizacyjne Administracji Lasów Państwowych. Leśnictwo W strukturze władania dominującą pozycję zajmują lasy państwowe zarządzane przez Administrację Lasów Państwowych Nadleśnictwo Suwałki oraz w swoich granicach przez Wigierski Park Narodowy. W lasach Parku gospodarka leśna koncentruje się głównie na stosowaniu zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych. Ważnym elementem gospodarki leśnej pozostaje gospodarka łowiecka, której funkcjonowanie wynika między innymi z potrzeb zachowania trwałości ekosystemów leśnych. Zbiór płodów runa leśnego obecnie nie ma charakteru pozyskania przemysłowego. Rybołówstwo Gospodarkę rybacką na terenie gminy prowadzą różne podmioty, wśród których należy wymienić : Wigierski Park Narodowy, Polski Związek Wędkarski – Zarząd Okręgu w Suwałkach, spółki i osoby fizyczne. Na terenie gminy funkcjonują dwie jednostki prowadzące działalność zarybieniową : Ośrodek Zarybieniowy w Gawrych Rudzie (PZW ZO w Suwałkach) oraz Wylęgarnia Ryb w Tartaku (WPN). Przetwórstwo rolno-spożywcze Na terenie gminy Suwałki funkcjonują następujące zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego (Katalog Firm „Biznes Rolny w woj. suwalskim 1996/1997): Młyn Gospodarczy – prywatny (Biała Woda), Spółka Rzeźnicza Gliński, Urynowicz, Barwicki (Poddubówek) Ubojnia – właściciel Stanisław Stankiewicz (Poddubówek), „Klimpasz”Klementyna Urbanowicz – pasze, koncentraty i dodatki paszowe (Poddubówek), 9. Finanse gminy. Organy gminy realizują określone zadania publiczne, których rozmiary i strukturę określa budżet gminy. Budżet ten, będąc zespołem narzędzi i środków służących realizacji określonych lokalnych zadań społeczno-ekonomicznych, może być wykorzystywany przez organy gminy w oddziaływaniu na proces rozwoju lokalnego, jego dynamikę i strukturę. Budżet gminy jest także pewną prezentacją programu działania władz samorządowych, w których ogólne cele społeczne, ekonomiczne i ekologiczne zostały przekształcone w konkretne, wyrażone liczbowo zamierzenia realizacyjne. Tabela nr 11 Zestawienie dochodów i wydatków budżetu gminy Suwałki w latach 1994-1998 Rok Dochody ogółem w tys. zł Wydatki ogółem w tys. zł Nadwyżka/niedobór w tys. zł 1994 1298,1 1391,0 - 92,9 1995 1902,2 1796,0 106,2 1996 4116,6 3773,3 343,3 1997 5106,7 4888,2 218,5 1998 7078,6 6512,3 566,3 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Suwałkach oraz sprawozdań z dochodów i wydatków Urzędu Gminy w Suwałkach Rozwój gminy uzależniony jest od jej zdolności do inwestowania oraz aktywnej polityki podatkowej. Przedstawiona wyżej tabela obrazuje stan finansów gminy Suwałki w latach 1994-1998. Na uwagę zasługuje fakt, że od 1995 roku gmina Suwałki wykazuje nadwyżkę budżetową na poziomie 4,3% - 8,3% dochodów budżetu ogółem. Interesująco na tym tle przedstawiają się wskaźniki: udziału dochodów własnych w dochodach ogółem oraz udziału wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem. Wykresy nr 16 i 17 przedstawiają kształtowanie się tych wskaźników dla gminy Suwałki na tle gmin wiejskich byłego województwa suwalskiego oraz średniej dla województwa w latach 1994-1997. Wykres nr 16 Udział dochodów własnych w dochodach ogółem (w%) 60 50 gmina Suwałki 40 30 średnia dla gmin woj. suwalskiego 20 średnia dla województwa 10 0 1994 1995 1996 1997 1998 Wykres nr 17 Udział wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem (w%) 30 25 gmina Suwałki 20 średnia dla gmin wiejskich woj. Suwalskiego 15 10 średnia dla województwa 5 0 1994 1995 1996 1997 Gmina Suwałki charakteryzuje się wysokim udziałem dochodów własnych w dochodach ogółem budżetu gminy. Wskaźnik ten w latach 1994-1997 kształtował się na poziomie wyższym od wskaźnika wojewódzkiego. Wskaźnik dochodów własnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca również utrzymywał się na wysokim poziomie. W roku 1997 był nawet wyższy od średniej krajowej. Wykres nr 18 Dochody własne na 1 mieszkańca (w zł) 1997 średnia krajowa 1996 średnia dla gmin woj.. Suwalskiego 1995 gmina Suwałki 1994 0 50 100 150 200 250 300 350 400 W strukturze dochodów własnych gminy dominują wpływy z podatku od nieruchomości, które w 1997r. stanowiły 39%, a w 1998r. 31,7% dochodów własnych gminy. Wykres nr 19 Struktura dochodów własnych gminy Suwałki w 1997r. Podatek rolny Podatek od nieruchomości Podatek od środków transportu Opłata skarbowa 9% 22% 39% 14% 9% Inne podatki i opłaty lokalne Pozostałe dochody własne 7% Dochody ogółem w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 1997 roku w gminie Suwałki wyniosły 825 zł i były znacznie niższe od średniej dla województwa (945 zł) oraz średniej krajowej (1022 zł). Gmina Suwałki należy do gmin o bardzo niskich wydatkach ponoszonych na jednego mieszkańca. Największe obciążenie budżetu gminy stanowią wydatki na oświatę i wychowanie. W 1997r. wyniosły one 2250,3 tys. zł (46% ogółu wydatków). Proporcje te nie uległy zmianie także w 1998r. Wykres nr 20 Struktura wydatków budżetu gminy Suwałki w 1997r. na tle województwa suwalskiego gmina Suwałki 46,0% 9,9% 12,5% gospodarka komunalna i mieszkaniowa województwo suwalskie 41,6% 16,6% 1,7% 3,0% oświata i kultura, sztuka wychowanie i sport 9% ochrona zdrowia i opieka społeczna 15,7% 13,0% administracja państwowa i samorządowa 18,0% 13,3% pozostałe wydatki W rankingu gmin za okres 1994-1997 sporządzonym przez biuro Sejmiku Samorządowego Województwa Suwalskiego we wrześniu 1998 roku gmina Suwałki zajmowała następujące pozycje: wg udziału dochodów własnych w dochodach ogółem średniorocznie – poz. 4 wg udziału wydatków gmin na inwestycje w wydatkach ogółem – poz. 38 wg wydatków ogółem na 1 mieszkańca średnio/rocznie – poz. 47
