Ziemia Kłodzka, Gorzanów, tektonika, zasilanie

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa
Politechniki Wrocławskiej
Nr 113
Studia i Materiały
Nr 31
Nr 113
2005
Ziemia Kłodzka, Gorzanów, tektonika, zasilanie
Barbara KIEŁCZAWA∗
ZWIĄZEK USKOKU PSTRĄŻNA – GORZANÓW
Z ZASILANIEM POTENCJALNIE LECZNICZYCH
WÓD GORZANOWA
Określenie położenia i rozciągłości obszarów zasilania złóż wód leczniczych i potencjalnie
leczniczych może stanowić podstawę do opracowania sposobu ich ochrony. W pracy zaprezentowano
wyniki analiz składu izotopowego oraz stężeń trytu w potencjalnie leczniczych woda Gorzanowa. Na
podstawie tych wyników (z uwzględnieniem budowy geologicznej) oszacowano położenie obszarów
zasilania tych wód. Dane te zestawiono z wynikami bilansu hydrologicznego rejonu Gorzanowa.
Umożliwiło to podjęcie dyskusji na temat wpływu tektoniki rejonu badań za zasilanie występujących
tam wód.
1. WPROWADZENIE
Gorzanów położony jest w centralnej części Ziemi Kłodzkiej, która obejmuje
Kotlinę Kłodzką wraz z otaczającymi ją górami Sudetów środkowych (Góry
Bystrzyckie i Stołowe) i wschodnich (Masyw Śnieżnika i Krowiarki) (Walczak,
1972). Zgodnie z podziałem geologicznym obszar ten budują sąsiadujące jednostki
rowu górnej Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa (Sawicki, 1997).
Wystąpienia wód mineralnej w obrębie całej Ziemi Kłodzkiej opisywane były już
na początku XX w. Szczegółowe rozpoznanie warunków hydrogeologicznych samego
Gorzanowa rozpoczęło się w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia kiedy to
zapoczątkowano prace w celu udostępnienia wód dla celów rozlewniczych. W tym
czasie, w oparciu o hipotezy Frecha (1904, 1912) Fistek (1977) przedstawił schemat
przemieszczania się wód mineralnych i dwutlenku węgla (CO2) w bezpośrednim
sąsiedztwie uskoku Pstrążna-Gorzanów. Uskok ten jest jedną z najważniejszych
dyslokacji tnących utwory kredy w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Generalnie
uważa się, że jest to strefa dyslokacyjna zbudowana z dwóch, w przybliżeniu
równoległych uskoków, przemieszczających osadową pokrywę wraz z jej
krystalicznym podłożem. Utwory krystaliczne są wydźwignięte w postaci horstu.
∗
Instytut Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, pl. Teatralny 2, 50-051 Wrocław,
e-mail: [email protected]
122
W literaturze strefa ta nazywana jest także uskokiem Duszniki-Gorzanów-Waliszów
(Don, 1996). Nie wnikając w różnorodność nazewnictwa tego uskoku zaznaczyć
należy, iż jest to południowo-wschodnia część strefy tektonicznej o charakterze
fotolineamentu (Doktór i in., 1989; Graniczny, 1994), która kontynuuje się od
Hronova (po czeskiej stronie) poprzez Kudowę Zdrój do Gorzanowa.
2. POŁOŻENIE OBSZARÓW ZASILANIA SZACOWANE NA PODSTAWIE
BADAŃ IZOTOPOWYCH
W latach 1995-1996 prowadzone były badania składu izotopowego oraz stężeń
trytu w wodach leczniczych Sudetów (Ciężkowski i in., 1996). Miały one na celu
określenie położenia hipotetycznych obszarów zasilania dla poszczególnych złóż wód.
Badaniami tymi objęto także wody gorzanowskie. Ponowną serię pomiarową
wykonano w Gorzanowie w latach 2000-2001. Na podstawie uzyskanych wyników
oraz materiałów archiwalnych oszacowano położenie hipotetycznych obszarów
zasilania składowej współczesnej infiltracji.
Korzystając z opisanej przez Ciężkowskiego i Kryzę (1989) zależności δ18O i δD
w zwykłych wodach podziemnych wraz ze zmianami wysokości nad poziomem morza
dla obszaru Ziemi Kłodzkiej, wyznaczono położenie obszarów zasilania dla
poszczególnych ujęć wód potencjalnie leczniczych w Gorzanowie. Generalnie,
zauważyć można prawidłowość, że im wyższy jest udział wód słabo
zmineralizowanych w mieszaninie, tym jej skład izotopowy jest lżejszy, a obszary
alimentacji ujęć udostępniających takie wody położone są wyżej. Stwierdzono to
w przypadku studni nr 1, 2, 3, 4, 4a, 4b i 10R. Zasilane są one na wysokościach od
około 420-560 m n.p.m. do maksymalnie 610-700 m n.p.m. Za obszar ich zasilania
można przyjąć rejon wychodni warstw tworzących fleksurę Równi Łomnickiej po
zachodniej stronie rowu górnej Nysy Kłodzkiej odległej od Gorzanowa około 5 km.
Niżej, tj. na wysokościach od około 330 m n.p.m. do około 600 m n.p.m. zasilane są
studnie nr 5 i 7M (tab. 1). Zasięgi oszacowanych obszarów alimentacji ujęć
z Gorzanowa przedstawiono na rys. 1.
W rozważaniach nie uwzględniono terenów rozciągających się na podanych
wysokościach położonych na wschód od Gorzanowa. Interpretacja taka podyktowana
jest warunkami geologicznymi oraz wykształceniem litofacjalnym osadów
występujących we wschodniej części rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Wschodnie partie
rowu zbudowane ze zbitych fliszopodobnych skał (piaskowce, mułowce, iłowce ze
znaczną przewagą tych ostatnich) przy jednoczesnym braku dyslokacji, nie sprzyjają
gromadzeniu się i migracji wód podziemnych (Fistek i in., 1987).
Grzegorczyk i in. podają (1993), że na odcinku Bystrzyca Kłodzka-Krosnowice
Nysa Kłodzka ma charakter zasilający. Gdyby przyjąć ten pogląd, to w omawianych
ujęciach woda powinna posiadać skład izotopowy zbliżony do składu Nysy Kłodzkiej.
123
Podobną zależność należałoby obserwować w przypadku analiz zawartości trytu, faktu
tego nie stwierdzono (tab. 1).
Wody z ujęć nr 5 i 7M zasilane są na obszarach położonych nieco wyżej od
miejsca ich lokalizacji. Odpowiednio jest to około 335 i 317 m n.p.m. do około 600 m
n.p.m. Interesujące wyniki uzyskano dla wód z ujęć nr 6 i 8. Z obliczeń wynika, że
obszary zasilania tych studni położone są poniżej powierzchni terenu, odpowiednio
Tabela 1
Zestawienie średnich składów izotopowych wód (z lat 1996-2000), stężeń trytu (2000r.), udziału wód
słabo zmineralizowanych oraz średnich wydajności ujęć w Gorzanowie.
Nazwa ujęcia
lub miejsca
opróbowania
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Nr 4
Nr 4a
Nr 4b
Nr 5
Nr 6
Nr 7M
Nr 8
Nr 10R
Nysa Kłodzka
w Gorzanowie
δ18Ośr
[‰]
δDśr
[‰]
- 10,05
- 10,13
- 10,14
- 10,15
- 9,93
- 10,03
- 9,83
- 70,78
- 69,99
- 71,25
- 70,53
- 70,25
- 70,65
- 70,00
- 9,74
- 9,82
- 9,50
- 10,21
- 10,17
- 69,36
- 69,18
- 68,60
- 71,23
- 69,53
H(18O)/
H(D)
[m n.p.m.]
486/665
513/611
501/697
519/644
418/628
453/654
334/598
287/535
328/528
138/478
561/704
T
{T.U.]
14,6±0,8
5,8±0,5
11,5±0,8
4,6±0,5
5,1±0,5
5,2±0,5
6,7±0,5
1,8±0,5
5,5±0,5
0,0±0,5
7,3±0,6
12,4±0,7
Udział wód słabo Wielkość średzmineralizowa- niej wydajnośnych w [%]
ci [dm3/min]
73-77,5
269,1
57-60
557,2
73,5-78
145,0
48,5-52
500,0
43-47
100,0
42-45
411,2
36,4-67,5
235,0
(2,5-12,5)*
(568,4)*
25-55
248,8
38-45
375,0
31
63-78
2667,0
Suma wydajności
6076,7
* - w nawiasie zamieszczono wielkości parametrów poziomu dolnego obecnie nie eksploatowanego
287 i 138 m n.p.t. (przy rzędnej terenu 316,5 m n.p.m.). Obserwowane rozbieżności
w oznaczonych na podstawie δ18O i δD wysokościach sugerują, że skład izotopowy
tych wód nie jest wynikiem efektu wysokościowego. Przyjmując jednak ich
infiltracyjne pochodzenie, sądzić można, że pochodzą one z okresu kiedy klimat na
Ziemi był znacznie cieplejszy od obecnego.
Jednoznaczna interpretacja wyników analiz izotopowych wód jest utrudniona,
ponieważ są to mieszaniny wód mineralnych systemu głębokiego krążenia z wodami
zwykłymi systemu płytkiego krążenia. Trudności te niejednokrotnie wymuszają
zastosowanie innych metod w celu weryfikacji uzyskanych wyników. Oczywiście
w całej analizie nie można pomijać budowy geologicznej obszaru badań
a w szczególności jego tektoniki.
124
2. OKREŚLENIE OBSZARÓW ZASILANIA W OPARCIU O OBLICZENIA
BILANSOWE
Potencjalnie lecznicze wody Gorzanowa są mieszaninami wód mineralnych i wód
zwykłych (Kiełczawa, 2001 a). Z tego powodu określenie wielkości i położenia
obszarów zasilania składowej współczesnej infiltracji może stanowić podstawę do
opracowania sposobu ochrony całego złoża.
Bilans złoża wód podziemnych ilościowo odzwierciedla proces dopływu i odpływu
genetycznie różnych mas wody, prowadzący do ukształtowania się wzajemnych
stosunków tych mas między sobą (Wieczysty, 1982). Aby więc określić zasięg
obszaru alimentacji, niezbędnym jest znajomość tych dwóch podstawowych
elementów bilansu złoża gorzanowskiego. Wielkość dopływających do ujęć badanych
wód oszacowano w oparciu o wyniki bilansu hydrologicznego sporządzonego dla
całego obszaru rowu górnej Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa przedstawionego przez
Grzegorczyka i in. (1993).
Wielkości odpływu wód poszczególnymi ujęciami określono na bazie własnych
i archiwalnych obserwacji stacjonarnych wydajności studni w Gorzanowie (tab. 1).
Ze względu na otwarty charakter kredowej jednostki rowu górnej Nysy Kłodzkiej,
przeprowadzenie precyzyjnych obliczeń bilansowych dla wód gorzanowskich jest
zadaniem bardzo trudnym. Grzegorczyk i in. (1993) podjęli próbę zbilansowania
zasobów wód wspomnianej jednostki wodonośnej przyjmując przede wszystkim
założenie, że zasilanie wód kredowego piętra wodonośnego zachodzi wyłącznie
poprzez infiltrację.
Wyznaczony na podstawie badań izotopowych zasięg obszarów zasilania ujęć
gorzanowskich wynosi około 5 km2 dla studni nr 1, 2, 3, 4a, 4b i 10R oraz około 27
km2 dla pozostałych odwiertów (rys. 1). Ponieważ obszary obu grup ujęć
w niewielkim zakresie nakładają się na siebie, sumaryczny ich zasięg szacować można
na około 28 km2.
Przyjmując za Grzegorczykiem i in. (1993), że kredowe poziomy wodonośne
w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej zasilane są przede wszystkim poprzez
infiltrację, to dla złoża gorzanowskiego w obrębie jego obszarów alimentacji,
wskaźnik zasilania infiltracyjnego wynosi 1,36 dm3/s·km2. Na podstawie oszacowanej
sumarycznej wydajności studni z samowypływu (tab.1) oraz zasięgu obszarów
zasilania wyznaczonych za pomocą danych izotopowych wynika, że moduł odpływu
podziemnego wynosi 2,03 dm3/s·km2. Zatem przewyższa on wartość zasilania o około
0,7 dm3/s·km2.
Gdyby wielkość odpływu podziemnego związana była wyłącznie z zasilaniem
infiltracyjnym, wówczas obszar zasilania powinien zajmować powierzchnię około 42
km2. Uwzględniając dodatkowo wydajność studni nr 10R (2667 dm3/min) obszar ten
musiałby wynosić około 74 km2.
125
3. ZNACZENIE USKOKU PSTRĄŻNA-GORZANÓW W ZASILANIU WÓD
GORZANOWA
Jak już nadmieniano Fistek (1977, 1989) sugerował możliwość przemieszczania się
wzdłuż uskoku Pstrążna-Gorzanów wód mineralnych nasyconych CO2 i ich mieszania
z wodami słabo zmineralizowanymi.
W przypadku Gorzanowa, przedstawione rozważania sugerują istnienie
dodatkowego zasilania najprawdopodobniej z krystalicznego podłoża bądź jednostek
sąsiadujących z rowem z jego północno-wschodniej strony. Kilka spostrzeżeń
potwierdza możliwość takich dopływów. Mianowicie, wody gorzanowskie
charakteryzują się temperaturami (od około 10 do około 14,5°C) znacznie
przewyższającymi (minimalnie 3°C, maksymalnie około 7°C) średnią roczną
temperaturę powietrza (około 7,4°C) rejonu Gorzanowa. Wnioskować zatem można,
że temperatura tych wód jest wypadkową kształtującą się w wyniku mieszania się wód
infiltracyjnych systemu płytkiego krążenia z wodami o znacznie wyższej
temperaturze, doprowadzanymi z głębokich partii górotworu mimo że temperaturę
wód obniża rozpuszczony w nich CO2. Możliwość dopływów do wód Gorzanowa wód
o znacznie wyższych temperaturach uzasadnia występowanie wód termalnych
w Masywie Śnieżnika i metamorfiku orlicko-bystrzyckim (Ciężkowski, 1990;
Dowgiałło, 1987; Fistek, 1977). Mało prawdopodobnym jest uzyskanie w Gorzanowie
wód o temperaturach zbliżonych do wód Lądka Zdroju (20-45°C) czy Dusznik Zdroju
(10,5-36°C), niemniej jednak stabilność temperatur wód gorzanowskich (Kiełczawa,
2001 b) świadczyć może o stałym dopływie wód systemu głębokiego krążenia.
Wspomnieć należy, że Olichwer (2002) badając źródła krasowe NW części Krowiarek
także zaobserwował stałość temperatur wód na wypływie. Fakt ten autor tłumaczy
„dość głębokim krążeniem wód podziemnych drenowanych przez te źródła”.
Podwyższone ilości jonów sodu i magnezu w wodach gorzanowskich świadczyć
mogą także o dopływach wód pochodzących z metamorficznego podłoża osadów
kredowych (Fistek, 1977; Fistek i Gierwielaniec, 1983). Możliwość doprowadzania
wód z podłoża i/lub jednostek sąsiadujących z rowem, potwierdzają również
podwyższone ilości chlorków. W obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej, w źródłach
i odwiertach zlokalizowanych w rejonach tektonicznie zaangażowanych występują
wody o wyższych stężeniach chlorków w stosunku do pozostałych obszarów rowu
(Kiełczawa, 2001 c). Kowalski (1980) zauważył także, że wody źródeł
zlokalizowanych wzdłuż stref uskokowych Gór Stołowych są typu chlorkowego.
Wstępna ocena stanu równowagi hydrogeochemicznej potwierdza przedstawione
poglądy. Wiktorowicz (2004) uważa, iż podstawowe znaczenie dla stanu równowagi
szczaw Ziemi Kłodzkiej mają procesy rozpuszczania minerałów węglanowych
(równowaga z kalcytem). Jednocześnie zauważa, że dla wód związanych
z metamorfikiem orlicko-bystrzyckim (wody Dusznik Zdroju) największy wpływ na
ich stan równowagi hydrogeochemicznej mają skalenie (albit) i kalcyt. Inne wody
126
występujące w sąsiedztwie uskoku Pstrążna-Gorzanów, tj. wody Kudowy Zdroju,
formujące się w obrębie skał krystalicznych, także wykazują stan równowagi
z kalcytem.
Gdyby rzeczywiście kalcyt pochodził tylko z rozpuszczania węglanów, należałoby
się chyba spodziewać zbliżonych wartości wskaźników nasycenia (SI) z dolomitem.
Jak podaje Wiktorowicz (2004) wartości wskaźnika nasycenia dla dolomitu są
znacznie niższe (od -3,89 do -0,15) od wielkości tego parametru dla kalcytu (-1,78 do
0,23). Sugeruje to, iż pochodzenie tego drugiego minerału może być dodatkowo
związane z wietrzeniem plagioklazów obecnych w skałach krystalicznego podłoża
(Roniewicz i in., 1999).
Za przyjęciem hipotezy dopływu wód głębokiego krążenia przemawia także fakt
mieszania się wód gorzanowskich oraz udział w mieszaninach wód beztrytowych (tab.
1).
Z przedstawionych powyżej rozważań wynika, że sięgający w podłoże krystaliczne
uskok Pstrążna-Gorzanów może umożliwiać doprowadzanie do złoża w Gorzanowie
wód systemu głębokiego krążenia. Rozwinięte szczeliny przyuskokowe ułatwiają
również migrację dwutlenku węgla z głębszych warstw litosfery.
W obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej i jego sąsiedztwa wypływy szczaw
lokalizują się w rejonach przecięć uskoków (Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój). Nie
wszystkie złoża charakteryzują się jednak tak dużymi wydajnościami jak złoże
w Gorzanowie. Zróżnicowanie to związane jest zapewne z budową geologiczną rejonu
ujęć oraz artezyjskim charakterem wód gorzanowskich. Lokalizacja odwiertów
w strefie przecięć kilku uskoków, sprzyja dopływom do złoża wód spoza jednostki
rowu górnej Nysy Kłodzkiej.
Najbliższą Gorzanowa, krystaliczną formacją skalną jest Pasmo Krowiarek
przynależne do metamorfiku Śnieżnika. W jego obrębie występują wydłużone
soczewy wapieni krystalicznych, w których lokalnie rozwinęły się zjawiska krasowe
(Sawicki, 1997). Cechą charakterystyczną systemów krasowych jest możliwość
kumulowania i przewodzenia znacznych ilości wody.
Wzdłuż uskoku Mielnika dochodzącego do dyslokacji Pstrążna-Gorzanów, wody
krążące we wspomnianych marmurach mogą łatwo przemieszczać się w rejon ujęć
gorzanowskich. Jak podaje Ciężkowski i in. (1986), kierunki przepływów wód
w obrębie skrasowiałych marmurów mogą być niezależne od systemów wód
powierzchniowych i wód krążących w otaczających je skałach metamorficznych
Masywu Śnieżnika. Godnym uwagi jest, że odwiert zlokalizowany w Różance,
w strefie ramowego uskoku południowej części rowu górnej Nysy Kłodzkiej cechuje
się wydajnościami rzędu 190 m3/h (około 3167 dm3/min) (Grzegorczyk i in., 1993).
W sąsiedniej jednostce, metamorfiku orlicko-bystrzyckim, w okolicy tej miejscowości
również występują soczewy krystalicznych wapieni. Innym przykładem może być
złoże szczaw w Dusznikach Zdroju gdzie ujęcia również cechują się znacznymi
wydajnościami (łącznie ponad 60 dm3/min) i jak wynika z badań Ciężkowskiego
127
(1989), rozwinięte w marmurach okolic Dusznik Zdroju systemy krasowe mogą
zasilać szczawy tej miejscowości.
Zatem nie można wykluczyć wpływu na wydajności studni Gorzanowa
występujących nieopodal serii skrasowiałych wapieni krystalicznych.
Wyniesienie w postaci horstu skał krystalicznych i ich osadowej pokrywy
w okolicy Gorzanowa sprawia, że zaburzeniu ulegają także warunki hydrodynamiczne
tego obszaru. Horst ten stanowi barierę spiętrzającą wody podziemne
przemieszczające się z południa ku północy w obrębie rowu górnej Nysy Kłodzkiej.
Przedstawione rozważania wskazują, że strefa tektoniczna Pstrążna-Gorzanów:
- ułatwia dopływ w rejon Gorzanowa wód mineralnych pochodzących z głębokich
partii górotworu zawierających jony chlorkowe, sodowe i CO2 oraz cechujących
się temperaturami wyższymi od obserwowanych w ujęciach,
- umożliwia dopływ wód krasowych pochodzących z sąsiadującego z rowem Pasma
Krowiarek,
- pełni rolę bariery spiętrzającej wody podziemne obecne w osadach kredowych.
LITERATURA
CIĘŻKOWSKI W., Wstępne wyniki badań znacznikowych wód podziemnych w metamorfiku Gór
Orlickich, w: Pr. Nauk. Inst. Geotech., nr 58, seria Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s. 25-29.
CIĘŻKOWSKI W., Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich, Pr. Nauk. Inst. Geotech.
PWroc., nr 60, Wrocław, 1990.
CIĘŻKOWSKI W., KRYZA J., Deuter i tlen - 18 w zwykłych wodach podziemnych Sudetów, w: Pr.
Nauk. Inst. Geotech., nr 58, seria Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s. 183-188.
CIĘŻKOWSKI W., PULINA M., ŘEHAK J., Wyniki najnowszych polsko – czeskich badań w Masywie
Śnieżnika (Sudety), w: Pr. Nauk. Inst. Geotech., nr 49, seria Konferencje nr 21, Wrocław, 1986, s. 27-34.
CIĘŻKOWSKI W., DOKTÓR St., GRANICZNY M., KABAT T., LIBER-MADZIARZ E.,
PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŚNIEWSKA M., ZUBER A., Próba określenia obszarów
zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce na podstawie badań izotopowych,
Wrocław, 1996, mat. niepubl.
DOKTÓR St., GRANICZNY M., SADOWSKA M., Rozpoznanie warunków hydrogeologicznych SW
części Ziemi Kłodzkiej przy zastosowaniu metod teledetekcyjnych, Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr., seria
Konferencje nr 29, Wrocław, 1989, s. 189-194.
DON J., The Late Cretaceous Nysa Graben: implications for Mesozoik-Cenozoic fault-block tectonics of
the Sudetes, Z. Geol. Wis., 24(3/4), Berlin, 1996, s. 317-324.
DOWGIAŁŁO J., A supposed geothermal anomaly in the Duszniki - Kudowa area (Polish western
Sudetes), Biul. PAN, vol. 35, nr 4, Warszawa, 1987, s. 323-333.
FISTEK J., Szczawy Kotliny Kłodzkiej i Gór Bystrzyckich, Biul. Geol. UW, t. 22, 1977, 61-115.
FISTEK J., Rola uskoku Pstrążna-Gorzanów w kształtowaniu warunków hydrogeologicznych SW
obrzeżenia Synklinorium Śródsudeckiego, w: Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWroc., nr 58, 1989, s. 361 - 368.
FISTEK J., GIERWIELANIEC J., Problematyka hydrogeologiczna zapadliska Kudowy, w: Współczesne
problemy hydrogeologii regionalnej, materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum-Lądek Zdrój, Wyd.
UWr., 1983, s. 240-261.
128
FISTEK J., KOWALSKI S., MROCZKOWSKA B., SZAFRANEK M., Niektóre wyniki badań
hydrogeologicznych rowu górnej Nysy Kłodzkiej, w: Przewodnik LVIII Zjazdu PTG, Wałbrzych, 1987, s.
261-265.
FRECH F., Reinerz, das Zentrum der Glatzer Mineralquellen, Druck von Richard Phol. Reinerz, Breslau,
1904.
FRECH F., Schlesiens Heilquellen in ihrer Beziehung zum Bau der Gebirge., Algemeine Medizinische
Verlagsanstalt, G.m.b.H., Breslau, 1912.
GRANICZNY M., Strefy nieciągłości tektonicznych w świetle korelacji wielotematycznych danych
geologicznych na przykładzie okolic Żarnowca i Ziemi Kłodzkiej, PIG, Warszawa, 1994.
GRZEGORCZYK K., KRAWCZYK J., NOWAK A., DĄBROWSKI S., WIJURA A., FISTEK J.,
Dokumentacja hydrogeologiczna dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych w utworach kredy rejonu
rowu Nysy Kłodzkiej i niecki Batorowa, 1993, mat. niepubl
KIEŁCZAWA B., Zjawisko mieszania się wód Gorzanowa na tle złóż wód rowu górnej Nysy Kłodzkiej,
Pr. Nauk. Inst. Gór. PWr., nr 92, Konferencje nr 29, Wrocław, 2001a, s. 85-94.
KIEŁCZAWA B., Wody zmineralizowane Gorzanowa, maszynopis, 2001b.
KIEŁCZAWA B., Wybrane zagadnienia chemizmu wód kredowego piętra wodonośnego rowu górnej
Nysy Kłodzkiej, [w]: Współczesne Problemy Hydrogeologii, X, T1, Wrocław, 2001c, s. 321-328.
KOWALSKI S., Charakterystyka hydrogeologiczna źródeł Gór Stołowych, Kwart. Geol., t. 24, nr 4,
1980, s. 885-903.
OLICHWER T., Zarys warunków hydrogeologicznych ze szczególnym uwzględnieniem odpływu
podziemnego w metamorfiku Krowiarek (Masyw Lądka-Śnieżnika), Acta Universitastis Wraislaviensis No
2370, Prace Geol.-Min. LXXII, Wyd. Uwroc., Wrocław, 2002, s. 51-61.
RONIEWICZ P. (red), Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej, Wyd. PAE S.A., Warszawa,
1999.
SAWICKI L., Mapa geologiczna regionu Dolnośląskiego z przyległymi obszarami Czech i Niemiec (1 :
100 000). Podstawy litostratygraficzne i kodyfikacyjne wydzieleń, Wyd. PIG., Warszawa, 1997.
WALCZAK W., Sudety i przedgórze sudeckie, w: Geomorfologia Polski, t. 1, Polska południowa, góry
i wyżyny, Pr. zbior. pod red. M. Klimaszewskiego, PWN, Warszawa, 1972, s. 167-232.
WIKTOROWICZ B., Wstępna ocena stanu równowagi hydrogeochemicznej szczaw Ziemi Kłodzkiej przy
zastosowaniu modelowania geochemicznego, Prz Geol., vol. 52, nr 11, Warszawa, 2004, s. 1071-1075.
WIECZYSTY A., Hydrogeologia inżynierska, PWN, Warszawa, 1982.
Kłodzko Area, Gorzanów, tectonics, water recharge
THE RELATIONSHIP BETWEEN PSTRĄŻNA – GORZANÓW FAULT
AND RECHARGE AREA OF POTENTIALLY MEDICINAL
WATERS OF GORZANÓW
Determination of location and range of recharge areas of medicinal and potentially medicinal
waters may be a basis for working out a way how to protect them. In this paper results of isotope
analysis and tritium concentration in potentially medicinal waters of Gorzanów are presented. Based
on these results (geology was also taken into consideration), location of recharge areas is estimated.
This data are compared to groundwater balance of Gorzanów area. It allows to make a discussion
about the influence of research area and tectonics on rate of recharge.