Remigiusz Ryziński Wykład @ z etyki dla kierunku TiR_I_ST4 (18.04

Remigiusz Ryziński
Wykład @ z etyki dla kierunku TiR_I_ST4 (18.04.2014)
Filozofia i etyka schyłku starożytności
(3 okres filozofii starożytnej)
I. Przemiany kulturalne po Arystotelesie
1. upadek polis – Filip Macedoński akceptował polis jedynie formalnie, jego dążenia
skierowane były w stronę pan-dominacji, ujednolicenia terytorium Grecki pod
jednymi rządami. Aleksander zniszczył polis – w celu budowania monarchii
absolutnej zniszczył jej ideały wolności, po śmierci Aleksandra w 323 r pne., władza
rozpadła się na królestwa Egiptu, Syrii, Macedonii i Pergamonu
2. Grek z wolnego obywatela – człowiek wolny to obywatel polis – stał się poddanym.
Na terenie polis nie ma już możliwości podejmowania decyzji, władza rozszerza się
daleko poza granice polis.
3. Odchodzi się od ideałów greckich cnoty na rzecz wiedzy i techniki
4. W 146 r pne, Grecja traci wolność i staje się prowincją imperium rzymskiego
5. Nastąpiło odkrycie jednostki – człowiek stał się jednostką – nie mogąc się odwołać do
polis, ani ogólnej cnoty, musiał zwrócić się do siebie samego
6. Znaczenie zyskują sława, pieniądze, władza – odchodzi się od wiary na rzecz uznania
samowystarczalności człowieka
7. Dla Platona i Arystotelesa nie było do pomyślenia, by polityka nie opierała się na
etyce lub etyka nie miała swego celu w polityce
8. W epoce Aleksandra usiłowano zrównać hellenów uważających siebie samych za
wolnych obywateli i barbarzyńców – Aleksander nakazał śluby między żołnierzami
macedońskimi a kobietami perskimi – zniesiono przekonanie o różnicy naturalnej
między rasami i częściowo między płciami
9. Powstanie kultury hellenistycznej – kultura starogrecka mieszała się z naleciałościami
wschodnimi, eklektyzm, największym ośrodkiem kultury – degradującym Ateny –
stała się Aleksandria, gdzie założono przez Ptolemeuszy bibliotekę i muzeum –
powstała w ten sposób kultura aleksandryjska. Wśród stoików jeden będzie
niewolnikiem – Epiktet – a drugi cesarzem – Marek Aureliusz
1
10. Filozofia staje się nauką moralności – to, co transcendentne przestaje mieć znaczenie,
na rzecz tego, co immanentne, materialistyczne i czysto ludzkie
11. Sophia staje się phronesis – rozwiązaniem problemów życiowych – powstają 3
wielkie szkoły filozoficzne, które na ponad 500 lat przejmą władzę nad rozumem
człowieka – epikureizm, stoicyzm, sceptycyzm
12. Duch sokratyczny - Szkoły te wywodziły swój rodowód od Sokratesa – łączyły
poznanie teoretyczne z nakazami moralnymi – wiedze z życiem
13. Ideał autarkii – idea wystarczania samemu sobie – ideał życia człowieka, w którym
może on opierać się wyłącznie na sobie, człowiek nie może znaleźć oparcia nigdzie
poza sobą – człowiek jako jednostka został uwolniony od wszelkiej zależności i
potraktowany jak absolut – cynicy będą obojętni nawet na przeznaczenie, sceptycy
będą chcieli się z nim pogodzić, a epikurejczycy zanegują je
14. Ideał ataraksji – pokój ducha – szczęście polega na spokoju, na wyrzeczeniu raczej
niż posiadaniu, na obojętności (Pirron), na apatii (Zenon) jako likwidacji wszystkich
namiętności ducha, na przezwyciężaniu emocji (Epikur) – głosi się ideał życia
spokojnego, kontemplatywnego, samotnego.
15. Ideał mędrca – mędrzec został zrównany z bogami, ma to, co oni tylko na krócej
II. Szkoły:
1. Cynicy: Diogenes Pies (z Synopy) ojciec Hikezjos, bankier, wypędzony z miasta za
fałszowanie pieniędzy, skazany wraz z rodziną na wygnanie, zmarł ok. 330 pne
a. „szukam człowieka” – chodził z latarnią w świetle dnia; chodziło o prawdziwego
człowieka, który żyje w zgodzie z naturą, poza regułami narzuconymi przez
społeczeństwo, szczęśliwy
b. celem życia jest harmonia duszy
c. wiedza – astronomia, fizyka – nie są potrzebne, ani też metafizyka, ważne jest
zaangażowanie egzystencjalne
d. ideał życia zwierzęcego – mieszkał w beczce, tylko instynkty, życie bez celów
e. skrajna szczerość sądów i negowanie autorytetów oraz konwenansów – s. 49
f. autarkia i apatia – szczęście wywodzi się z wnętrza człowieka a nie z zewnątrz – s. 53
g. antyhedonizm – hedonizm zagraża obojętności i autarkii mędrca
2
2. Epikureizm – Epikur (341-270 pne) – z Samos, żyje w Atenach, początkowo uczeń
Akademii, następnie zakłada własną szkołę w ogrodzie
a. sensualizm – należy wyzbyć się fałszywych przekonań o bogach, duszy, dobru i
złu – wrażenia zmysłowe odtwarzają rzeczywistość taką, jaką jest; zmysły ujmują
rzeczy takimi jakimi są (realizm naiwny) – błąd jest kwestią sądu, nie wrażenia,
kryteriami prawdy są wrażenia zmysłowe i doznania
b. etyka – naturalistyczna koncepcja człowieka – istnieją dwa stany uczuciowe:
przyjemność i przykrość (ból) - przyjemność jest zgodna z naturą, a ból czymś
obcym
c. hedonizm negatywny – przyjemność jest najważniejsza, w tym brak bólu jest już
przyjemnością
d. ateizm – przyroda tłumaczy się sama (materializm) a bogowie nie mieszają się do
losów ludzi i świata
3. Stoicy – Zenon założył szkołę około 300 r pne, od wykładu Stoa poikile (Malowany
portyk)
a. monistyczny materializm połączony z panteizmem – świat jest zarazem materialny
i boski, przyroda przeniknięta jest boskim rozumem
b. finalizm – determinizm teleologiczny – ruch świata ma źródło w pneumie,
wszystko ma związek ze sobą, jest to proces przyrodniczy i dziejowy – we
wszystkim panuje niewzruszony ład
c. bóg jest jeden i jest immanentny – należy do świata, boska pneuma jest
początkiem i końcem świata
d. etyka – człowiek nie jest w stanie zapanować nad światem, dlatego powinien
zapanować nad sobą – drogą do szczęścia jest cnota, tj. dążenie do dobra
absolutnego, cnota polega na życiu zgodnym z naturą – tj. na życiu rozumnym i
wolnym
e. istnieją 4 afekty których należy się wyzbyć: zawiść, pożądliwość, smutek, obawa –
apatia
f. Marek Aureliusz – cesarz z woli Hadriana w 161 r pne – przekonany o znikomości
ludzkiego losu, podkreślał jedność świata – boga substancji cnoty prawdy.
Twierdził, że człowiek każdego dnia budzi się do trudu samodoskonalenia
3
4. Sceptycyzm – Pyrron z Elidy (365-275)
a. gr. scepticos – wątpiący, krytyczny – antydogmatyzm, zwątpienie w możliwość
ludzkiego poznania
b. nie należy ufać ani rozumowi ani zmysłom ale trwać w niezmąconym spokoju
(ataraksia) i obojętności, zawieszać sądy (epoche)
4