1 - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy
advertisement
Strategia ochrony Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 8 OBOWIĄZUJĄCE UWARUNKOWANIA PRAWNE FUNKCJONOWANIA OBSZARÓW NATURA 2000 8.1 Uwarunkowania wynikające z ustawy o ochronie przyrody Ideą funkcjonowania sieci Natura 2000 jest zintegrowanie priorytetów ochrony przyrody z celami ekonomicznymi społeczności lokalnych. Ustawa o ochronie przyrody nie kataloguje, jak w przypadku pozostałych form ochrony przyrody, obowiązujących na ich terenie zakazów. Dozwolona jest każda działalność i aktywność gospodarcza pod warunkiem jednak, że nie będzie ona w znaczący sposób pogarszać stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 (art. 33 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody [UoP]). Należy podkreślić, że przytoczony zapis odnosi się jedynie do przedsięwzięć i planów, które mogą znacząco oddziaływać na stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt będących przedmiotem ochrony w granicach obszaru Natura 2000. W przytoczonym zapisie należy zwrócić uwagę na wyróżnione słowa: - mogą oddziaływać – wykluczone są nie tylko plany lub przedsięwzięcia, które na pewno wywołają negatywne skutki, ale również te, co do których nie można wykluczyć możliwości wystąpienia negatywnego oddziaływania (zasada przezorności), - znacząco oddziaływać – istotny jest zakres i siła oddziaływania planu lub przedsięwzięcia - dopuszczone są te, których oddziaływanie nie będzie znaczące, - przedmiot ochrony – rozpatruje się oddziaływanie przedsięwzięcia lub planu jedynie na siedliska lub gatunki, dla których został wyznaczony obszar Natura 20001, - w granicach obszaru Natura 2000 – nie ma znaczenia, gdzie będzie realizowany plan lub przedsięwzięcie – w granicach obszaru, czy poza nim – wykluczone są te, które będą negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000. Wszelkie inne plany i przedsięwzięcia są na obszarze Natura 2000 dopuszczone. To, czy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest związane z ochroną obszaru, faktycznie może negatywnie oddziaływać na przedmiot ochrony w obszarze Natura 2000 rozstrzygane jest w oparciu Komisja Europejska postawiła Polsce zarzut uwzględnienia w prawodawstwie krajowym zakazu oddziaływania jedynie na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem ochrony w obszarze Natura 2000. W polskim prawodawstwie nie uwzględniono natomiast tego zakazu w odniesieniu do integralności obszaru oraz synergicznego oddziaływania różnych planów i przedsięwzięć. Polska uwzględniła te zarzuty dokonując nowelizacji ustawy o ochronie przyrody (projekt z czerwca 2008 r.). 1 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 196 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” o procedurę oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. Nr 25, poz. 150) (art. 33 ust. 3 UoP)2. Ustawa o ochronie przyrody, zgodnie z dyspozycją Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, przewidziała jednak odstępstwa od tej ogólnej zasady w szczególnych warunkach i po wypełnieniu ściśle określonej procedury: przeanalizowania wariantów alternatywnych, a jeśli ich nie ma, a przedsięwzięcie musi być zrealizowane ze względu na nadrzędny cel publiczny (w tym również ekonomiczny i społeczny) – niezbędne jest podjęcie przez inwestora działań kompensujących dla zachowania spójności i właściwego funkcjonowania sieci Natura 2000 (art. 34 UoP). Z drugiej strony, Ustawa przewiduje możliwość wypłacania rekompensat finansowych dla właścicieli i posiadaczy obszarów z tytułu ograniczania ich działalności na obszarach Natura 2000 (art. 36 ust. 3 UoP). Powstrzymanie się od wszelkich działań mogących pogorszyć stan przedmiotów ochrony obszarów Natura 2000 w jednakowy sposób odnosi się do formalnie wyznaczonych obszarów Natura 2000, jak również obszarów projektowanych, oczekujących na akceptację Komisji Europejskiej (art. 33 ust. 2 UoP). W przypadku analizowanego obszaru ustalenie to dotyczy siedlisk przyrodniczych chronionych w granicach Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk „Dolina Noteci”. W końcowym etapie prac nad sporządzeniem dokumentacji do planu ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” (lipiec 2008 r.) znacznie zaawansowane były prace nad nowelizacją ustawy o ochronie przyrody. Nowelizacja ustawy zakłada m.in. nowy system planowania ochrony obszarów Natura 2000. Nowym narzędziem, który będzie można zastosować do planowania ochrony tych obszarów będą plany zadań ochronnych. Projekt ustawy zakłada rezygnację z uzgodnień z radami gmin projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ustanowienia planu ochrony obszaru Natura 2000, zastępując je szeroko zakrojonymi konsultacjami społecznymi ze wszystkimi zainteresowanymi rozstrzygnięciami planu ochrony stronami. Są to daleko idące zmiany procedury sporządzania dokumentów ustalających politykę ochronną obszarów Natura 2000. Należy mieć nadzieję, że nie będzie przeciwwskazań do zakończenia prac nad planem ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” w aktualnie obowiązującym porządku prawnym. Aktualnie (lipiec 2008 r.) prowadzone są prace nad ustawą o uprawnieniach społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko i organach administracji w tym zakresie, która stanowić będzie podstawę do przeprowadzenia procedury oddziaływania na środowisko. 2 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 197 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 8.2 Uwarunkowania wynikające z prawa miejscowego Znaczna część ostoi „Nadnoteckie Łęgi” pokrywa się z granicami Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Noteci”, dla którego obowiązują zasady gospodarowania i zakazy wynikające z rozporządzenia Nr 25/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci” (Dz. Urzęd. Woj. Wielkop. Nr 170 Poz. 3714). Rozporządzenie wojewody jest aktem prawa miejscowego. Uwzględniając ten fakt, na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi” w części pokrywającej się z Obszarem Chronionego Krajobrazu „Dolina Noteci” obowiązują następujące zakazy: 1) „zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 ze zmianami); 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej”. Wymienione wyżej zakazy nie dotyczą obszarów znajdujących się w granicach administracyjnych miast: Czarnków, Ujście, Chodzież, Margonin i Wyrzysk, a także nie Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 198 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” dotyczą realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko nie jest obowiązkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko wykazała brak niekorzystnego wpływu na przyrodę obszaru. Powyższe zakazy nie dotyczą również ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji o warunkach zabudowy obowiązujących w dniu wejścia w życie cytowanego rozporządzenia (tj. 11.12.2007 r.). Konsekwentnie więc, dla terenów ostoi „Nadnoteckie Łęgi” pokrywających się z granicami Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Noteci”: 1) obowiązują wszystkie przytoczone wyżej zakazy dające prawne podstawy do egzekwowania ochrony również w odniesieniu do przedmiotów ochrony w granicach ostoi, 2) nie obowiązują żadne z przytoczonych wyżej zakazów dla terenów, dla których w dniu 11.12.2007 r. obowiązywały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego lub decyzje o warunkach zabudowy, do czasu zmiany tych planów lub decyzji. 8.3 Założenia strategii ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” wynikające z obowiązujących uwarunkowań prawnych Powyższe uwarunkowania formalne miały istotny wpływ na sposób formułowania i zakres obowiązywania ustaleń planu ochrony dla ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. Do najważniejszych założeń, wynikających z tych uwarunkowań, przyjętych przy formułowaniu zapisów planu ochrony należą: 1. Ogólne cele ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” i przypisane im zadania ochronne stanowią warunek utrzymania właściwego stanu ochrony zarówno populacji ptaków i ich siedlisk chronionych z mocy Dyrektywy Ptasiej, jak i siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk chronionych z mocy Dyrektywy Siedliskowej. Powinny one zostać zaadaptowane do planów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” i „Dolina Noteci” oraz wykorzystywane w bieżącej działalności administracyjnej zarządzającego obszarem. 2. Zadania ochronne nakierowane są na gatunki ptaków będące przedmiotem ochrony w granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. 3. Zadania ochronne nakierowane na siedliska przyrodnicze będące przedmiotem ochrony w ostoi „Dolina Noteci”: a) jeśli mają istotne znaczenie jako siedliska ptaków - zaadaptowane zostały do planu ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi”, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 199 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” b) jeśli ich celem jest jedynie utrzymanie we właściwym stanie siedlisk przyrodniczych powinny zostać uwzględnione w planie ochrony ostoi „Dolina Noteci”. Przy projektowaniu ochrony siedlisk w dolinie rzecznej uwzględniono zmienność w czasie położenia i wielkości poszczególnych płatów i ich typów ze względu na naturalne oddziaływanie rzeki i procesy sukcesyjne. 4. Zadania ochronne nakierowane na gatunki zwierząt będące przedmiotem ochrony w ostoi „Dolina Noteci” powinny zostać uwzględnione w planie ochrony ostoi „Dolina Noteci”. 5. Zadania ochronne odnoszą się do otoczenia ostoi, o ile ich realizacja sprzyja utrzymaniu lub poprawie właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. 6. Zadania ochronne dotyczące zapobiegania pogorszeniu stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” odnoszą się do istniejących i potencjalnych przewidywalnych zdarzeń. 7. Plan ochrony nie ustala bezpośrednio zakazu lokalizacji określonych inwestycji. Wskazuje natomiast, które typy inwestycji, lub które konkretne lokalizacje mogą być zagrożeniem dla ochrony obszaru. Powinny być one szczególnie wnikliwie oceniane na etapie wydawania decyzji administracyjnych. 8. Zadania ochronne, w tym ograniczenia w podejmowaniu pewnych działań, nie powtarzają zapisów obowiązującego rozporządzenia Nr 25/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci” (Dz. Urzęd. Woj. Wlkp. Nr 170, poz. 3714). Zgodnie z § 118 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz. U. Nr 100, poz. 908) „W rozporządzeniu nie powtarza się przepisów ustawy upoważniającej oraz przepisów innych aktów normatywnych”. W nielicznych przypadkach proponuje się zmianę przepisów w/w rozporządzenia Wojewody Wielkopolskiego w sprawie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci”, celem ujednolicenia zapisów odnoszących się do tego samego terenu objętego różnymi formami ochrony. 9. Ograniczenia w użytkowaniu gruntów ostoi „Nadnoteckie Łęgi” nie dotyczą terenów, dla których w dniu 11.12.2007 r. obowiązywały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego lub decyzje o warunkach zabudowy, do czasu zmiany tych planów lub decyzji. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 200 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 9 STRATEGIA OCHRONY 9.1 Przedmiot ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Wszystkie gatunki ptaków wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, występujące na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi”, stanowią osobne przedmioty ochrony tego obszaru.3 Sieć Natura 2000 jest w założeniu spójną siecią. Dlatego, dla zaplanowania ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony dokonano oceny ich stanu nie tylko na obszarze objętym planowaniem, ale oceniono znaczenia zasobów na rozpatrywanym obszarze dla zachowania zasobów krajowych. Uwzględniono jedynie gatunki ptaków z I Załącznika Dyrektywy Ptasiej, które uzyskały ocenę przynajmniej C (patrz rozdz. 4.1.6). Wyniki tej oceny posłużyły do określenia priorytetów przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” (tab. 47). Tab. 47. Priorytetyzacja przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Zasoby w granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi” przeciętne mocne słabe niejasne, wątpliwe Jedyne w Polsce Unikatowość stanowiska / populacji Jedno z kilku w Polsce podróżniczek, bocian biały, Jedno z wielu w Polsce, lecz istotne jakościowo żuraw, derkacz, siewka złota, łęczak Jedno z wielu w Polsce gęś zbożowa, bąk, zimorodek, gęś białoczelna, błotniak stawowy, jarzębatka, łabędź krzykliwy, błotniak łąkowy, łabędź czarnodzioby, zielonka, gąsiorek kropiatka, rybitwa czarna Analogicznie, wszystkie siedliska przyrodnicze wymienione w Załączniku I oraz gatunki zwierząt wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, których obecność odnotowano na analizowanym terenie, będą przedmiotem ochrony Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk „Dolina Noteci”. 3 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 201 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Siedliska i gatunki, dla których obszar ma kluczowe znaczenie dla zachowania ich polskich zasobów; od powodzenia ochrony w tym obszarze zależy zachowanie gatunku / typu siedliska w Polsce. Siedliska i gatunki lokalnie bardzo ważne. Obszar jest istotny dla zachowania polskich zasobów. Inne lokalnie ważne siedliska i gatunki. Obszar wnosi istotny wkład w zachowanie polskich zasobów. Siedliska i gatunki lokalnie mniej istotne. Obszar nie ma większego znaczenia dla zachowania ich polskich zasobów, choć może mieć znaczenie dla zachowania pełnej różnorodności. Jak wynika z powyższego zestawienia, w granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi” priorytetem jest ochrona gatunków związanych zarówno z otwartymi, ekstensywnie użytkowanymi łąkami kośnymi (derkacz, bocian biały, błotniak łąkowy, a w okresie wędrówek także gęsi zbożowe i białoczelne, łęczak, siewka złota), jak i zadrzewieniami i zakrzaczeniami o charakterze łęgowym (żuraw, podróżniczek) oraz starorzeczami i dołami potorfowymi (bąk, błotniak stawowy, zielonka, kropiatka, rybitwa czarna). 9.2 Właściwy stan ochrony 9.2.1 Właściwy stan ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Właściwy stan ochrony gatunków ptaków (art. 5 UoP), który jest celem ochrony obszaru Natura 2000 „Nadnoteckie Łęgi” został zdefiniowany następująco: „stan, w którym dane o dynamice liczebności populacji danego gatunku ptaka wskazują, że gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla niego siedliska, naturalny zasięg nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości oraz odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal będzie istniało”. Kryteria właściwego stanu ochrony gatunków zwierząt powinny odnosić się do trzech cech: 1) liczebności populacji, 2) cech populacji gatunku, np. rozrodczości, śmiertelności, struktury wieku i płci; 3) zasobów ilościowych i cech jakościowych siedliska gatunku. W przypadku ptaków do określenia właściwego stanu ochrony proponuje się wykorzystanie stosunkowo łatwej w pomiarach cechy, jaką jest liczebność populacji. Właściwa wielkość populacji (referencyjna wielkość populacji) została wyznaczona przy uwzględnieniu następujących kryteriów: za wartość referencyjną przyjmuje się liczebności gatunków uzyskane podczas inwentaryzacji wykonanej w latach 2003 i 2007 (z tego okresu pochodzą najbardziej dokładne i aktualne dane o liczebności poszczególnych gatunków ptaków); Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 202 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” uwzględniono naturalne fluktuacje liczebności wynikające m.in. ze stopnia uwilgotnienia doliny w danym roku. Z tego względu właściwa wielkość populacji może być mniejsza, niż stwierdzona podczas ostatniej inwentaryzacji; pominięto gatunki gniazdujące w dolinie bardzo nielicznie (1-2 pary) oraz gatunki migrujące. W przypadku tej ostatniej grupy zakres liczebności jest bardzo szeroki (np. dla siewki złotej wynosił od kilkudziesięciu do ponad 5000 osobników) i uzależniony jest głównie od stopnia zalania doliny w okresie marzec-kwiecień, co w dużej mierze jest czynnikiem niezależnym od człowieka. Pominięto również gąsiorka, który gniazduje w dolinie Noteci licznie (nie jest także obecnie gatunkiem silnie zagrożonym w Polsce), a określenie całkowitej liczebności, a więc także wartości referencyjnych byłoby bardzo trudne i kosztowne. Indywidualnego potraktowania wymaga sytuacja żurawia w okresie polęgowym w granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. Na torfiankach między Białą a Radolinem pod koniec lat 90. XX w. wykształciło się zbiorowe noclegowisko, które na początku XXI w. gromadziło do około 1000 osobników. Dzięki takiej wysokiej liczebności żuraw stał się jednym z gatunków kwalifikujących ostoję „Nadnoteckie Łęgi” do sieci Natura 2000. Na skutek szybkiego procesu lądowienia i sukcesji roślinności na torfiankach, w wyniku naturalnych procesów (przyspieszonych poprzez melioracje odwadniające), noclegowisko żurawi od około 2005 r. przestało istnieć. Liczebność żurawi zatrzymujących się w dolinie spadła do poziomu 100-150 osobników. Ptaki te nocują obecnie na łąkach w rejonie Stobna. Jednocześnie, silnie wzrosła liczba nocujących żurawi w sąsiednim obszarze Natura 2000 „Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego” (do około 3 300 osobników). Gatunek ten obecnie wykazuje silny wzrost liczebności w Polsce i nie wymaga pilnych działań ochronnych. Dla zwiększenia atrakcyjności noclegowiska możliwe jest wykonanie płytkiego, zalewanego w okresie sierpień-październik polderu przy ujściu Wrzący do Noteci lub wykonanie płytkich wyrobisk potorfowych w rejonie Białej. Działania takie jednak byłyby bardzo kosztowne, a efekty trudne do przewidzenia. Z tego powodu nie proponuje się realizacji tego zadania ochronnego. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 203 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Tab. 48. Referencyjna wielkość populacji lęgowej gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Gatunek Właściwa minimalna wielkość populacji lęgowej (liczba par) Bocian biały Ciconia ciconia 80 Bąk Botaurus stellaris 5 Błotniak stawowy Circus aeruginosus 5 Błotniak łąkowy Circus pygargus 4 Derkacz Crex crex 100 Kropiatka Porzana porzana 3 Zielonka Porzana parva 3 Żuraw Grus grus 25 Rybitwa czarna Chlidonias niger 5 Zimorodek Alcedo atthis 2 Podróżniczek Luscinia svecica 50 Jarzębatka Sylvia nisoria 10 Wyżej wskazane referencyjne wielkości populacji będą służyły jako punkt odniesienia do oceny stanu zachowania przedmiotów ochrony oraz wyznaczenia granic akceptowalnego pogorszenia tego stanu, a także do ustalenia, czy działania ochronne są wdrażane poprawnie. 9.2.2 Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony poszczególnych gatunków ptaków uznanych za priorytetowe dla ostoi „Nadnoteckie Łęgi” zestawiono w tabeli 49. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 204 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Tab. 49. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony gatunków ptaków mających największe znaczenie dla ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony Gatunek podróżniczek4 - Zachowanie roślinności krzewiastej wzdłuż rowów melioracyjnych oraz na brzegach wyrobisk potorfowych. - Umożliwienie kontrolowanej eksploatacji torfu na wybranych obszarach jako czynnika środowiskotwórczego. - Realizacja rozwiązań umożliwiających kontakt odciętych starorzeczy z wodami Noteci poprzez działania techniczne i formalne, m.in.: przywrócenie do sprawności systemu wodnego poprzez odbudowę urządzeń odwadniająconawadniających oraz budowę polderów i przepustów umożliwiających okresowe zalewanie starorzeczy wodami wezbraniowymi Noteci. - Utrzymanie dotychczasowej powierzchni łąk i pastwisk. - Koszenie łąk po 1 sierpnia. - Umożliwienie okresowych zalewów doliny wodami wezbraniowymi Noteci. łabędź krzykliwy, - Utrzymanie dotychczasowej powierzchni łąk i pastwisk. łabędź czarnodzioby, - Umożliwienie okresowych zalewów doliny wodami wezbraniowymi Noteci. gęś zbożowa, - Realizacja rozwiązań umożliwiających kontakt odciętych starorzeczy z wodami Noteci poprzez działania techniczne i formalne, m.in.: przywrócenie do sprawności systemu wodnego poprzez odbudowę urządzeń odwadniająconawadniających oraz budowę polderów i przepustów umożliwiających okresowe zalewanie starorzeczy wodami wezbraniowymi Noteci. - Realizacja rozwiązań umożliwiających kontakt odciętych starorzeczy z wodami Noteci poprzez działania techniczne i formalne, m.in.: przywrócenie do sprawności systemu wodnego poprzez odbudowę urządzeń odwadniająconawadniających oraz budowę polderów i przepustów umożliwiających okresowe zalewanie starorzeczy wodami wezbraniowymi Noteci. - Umożliwienie kontrolowanej eksploatacji torfu na wybranych obszarach jako czynnika środowiskotwórczego. jarzębatka, - Zachowanie roślinności krzewiastej wzdłuż brzegów wyrobisk potorfowych. gąsiorek - Umożliwienie kontrolowanej eksploatacji torfu na wybranych obszarach jako czynnika środowiskotwórczego. lerka, - Utrzymanie otwartego lub półotwartego charakteru wydm śródłąkowych (maksymalnie 10% powierzchni pokrytej krzewami i drzewami). - Utrzymanie lub przywrócenie naturalnego charakteru koryta rzecznego. - Zachowanie nadrzecznych lasów i zarośli łęgowych. derkacz gęś białoczelna, bocian biały, kropiatka, siewka złota, łęczak, błotniak łąkowy5 bąk, błotniak stawowy, żuraw, kropiatka, zielonka, rybitwa czarna6 świergotek polny zimorodek 4 Dotyczy również bobra i wydry 5 Dotyczy również kumaka nizinnego 6 Dotyczy również kumaka nizinnego, piskorza, bobra i wydry Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 205 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 9.2.3 Właściwy stan w Załączniku I ochrony siedlisk Dyrektywy przyrodniczych Siedliskowej wymienionych stanowiących siedliska zagrożonych gatunków ptaków7 2330 – Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Siedlisko gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej: lerka, świergotek polny. Właściwy stan ochrony: siedliska zajmują minimum 90% zachowanej dotychczasowej powierzchni, dopuszcza się maksymalnie 10% udział nalotu jałowca, brzozy i sosny, dominują gatunki dla nich charakterystyczne, tj.: szczotlicha siwa Corynephorus canescens, sporek wiosenny Spergula morisonii, chroszcz nagołodygowy Teesdalea nudicaulis, przetacznik Dillena Veronica dillenii, mietlica piaskowa Agrostis vinealis, chrobotki z rodzaju Cladina i Cladonia. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: 1. Nie dopuszczenie do rozwoju roślinności krzewiastej i drzewiastej. 2. Nie dopuszczenie do zalesienia. 3150 - Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion Siedlisko gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz innych gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: bąk, błotniak stawowy, żuraw, kropiatka, zielonka, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna; piskorz, bóbr, wydra. Właściwy stan ochrony: zapewniony kontakt 25% starorzeczy z wodami zalewowymi Noteci, poprawione właściwości fizyko-chemiczne wód, stabilny lub naturalnie zmienny poziom zwierciadła wody w starorzeczach, niezakłócony, spontaniczny rozwój roślinności w strefie brzegowej, obecność roślinności wodnej ze związków Potamion i Nymphaeion. Należą do nich zbiorowiska: moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis, włosienicznika krążkolistnego Zaproponowany właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych i warunki jego osiągnięcia powinny zostać zaadaptowane do planu ochrony ostoi „Dolina Noteci” w części pokrywającej się z ostoją „Nadnoteckie Łęgi”. 7 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 206 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Ranunculetum circinati, rogatka sztywnego Ceratophylletum demersi, wywłócznika okółkowego Myriophylletum verticillati, rdestnicy połyskującej Potametum lucenstis, rdestnicy grzebieniastej Potametum pectinati, rdestnicy pływającej Potametum natantis, grążela żółtego i grzybieni białych Nupharo-Nymphaeetum albae, żabiścieku pływającego Hydrocharitetum morsus-ranae i przęstki pospolitej Hippuridetum submersae. Uwaga: wyżej wymienione zbiorowiska roślinne nie zawsze występują razem w jednym zbiorniku. rodzimy skład ichtiofauny starorzeczy. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: 1. Koordynacja działań i współpraca instytucji, organizacji i samorządów lokalnych, w szczególności w zakresie zarządzania i ochrony zasobów wodnych. 2. Odstąpienie od budowy wałów przeciwpowodziowych lub ich znaczne odsunięcie od koryta rzeki oraz realizacja rozwiązań umożliwiających kontakt odciętych starorzeczy z wodami Noteci poprzez działania techniczne i formalne (pozwolenia wodno-prawne), m.in.: przywrócenie do sprawności systemu wodnego poprzez odbudowę urządzeń odwadniająco-nawadniających oraz budowę polderów i przepustów umożliwiających okresowe zalewanie starorzeczy wodami wezbraniowymi Noteci. 3. Ustalenie takich warunków korzystania z wód przez ich użytkowników, które nie będą miały negatywnego wpływu na roślinność wodną ze związków Potamion i Nymphaeion oraz spontaniczny rozwój roślinności w strefie brzegowej. 6210 – Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Siedlisko gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej: lerka, świergotek polny. Właściwy stan ochrony: siedliska zajmują minimum 90% zachowanej dotychczasowej powierzchni, dopuszcza się maksymalnie 5% udział roślinność krzewiastej (róże, głogi, tarnina, szakłak, jałowiec), dominują gatunki dla nich charakterystyczne: kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, poziomka twardawa Fragaria viridis, traganek pęcherzykowaty Astragalus cicer, tymotka Boehmera Phleum phleoides, żebrzyca roczna Seselii annuum, lebiodka pospolita Origanum vulgare, czyściec prosty Stachys recta, rzepik pospolity Agrimonia Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 207 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” eupatoria, marzanka barwierska Asperula tinctoria, przytulia północna Galium boreale i szałwia łąkowa Salvia pratensis. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: 1. Niedopuszczenie do rozwoju roślinności krzewiastej i drzewiastej. 2. Utrzymanie lub przywrócenie ekstensywnej gospodarki pasterskiej. 6430 – Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Właściwy stan ochrony: na roślinność ziołorośli składają się rodzime gatunki roślin pnących, czepnych i innych dużych bylin nitrofilnych, m.in.: kielisznik zaroślowy Calystegia sepium, chmiel zwyczajny Humulus lupulus, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum, kanianka pospolita Cuscuta europaea, przytulia czepna Galium aparine i dzięgiel (arcydzięgiel) litwor Angelica archangelica subsp. litoralis, udział inwazyjnych gatunków obcych, takich jak: jak: niecierpek gruczołowaty Impatiens grandulifera, rdestowiec ostrokończasty Reynoutria japonica, kolczurka klapowana Echinocystis lobata należy traktować jako czynnik dyskwalifikujący ziołorośla jako siedlisko przyrodnicze. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: Brak 6510 – Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedlisko gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz innych gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: łabędź krzykliwy, łabędź czarnodzioby, gęś zbożowa, gęś białoczelna, bocian biały, derkacz, kropiatka, siewka złota, łęczak, błotniak łąkowy; kumak nizinny. Właściwy stan ochrony: siedliska zajmują minimum 90% zachowanej dotychczasowej powierzchni, dominują gatunki charakterystyczne dla siedlisk, m.in.: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, krwawnik pospolity Achillea millefolium, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium, przytulia pospolita Galium mollugo, złocień właściwy Leucanthemum vulgare, a gatunki wskazujące na stadia Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 208 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” degeneracyjne (np. śmiałek darniowy Deschampsia caepitosa, wyczyniec łąkowy Alopecuus pratensis, kłosówka wełnista Holcus lanatus oraz pędy drzew i krzewów) nie występują w pokryciu większym niż 10%, brak drzew i krzewów na łąkach, prowadzone wysokie koszenie i umiarkowany wypas. Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: 1. Utrzymanie lub przywrócenie ekstensywnej gospodarki łąkowo-pasterskiej. 2. Uniemożliwienie zamiany sposobu użytkowania gruntów zajętych przez użytki zielone na grunty rolne, zabudowane lub leśne. *91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Siedlisko gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz innych gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: żuraw, podróżniczek, jarzębatka, gąsiorek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni; bóbr, wydra. Właściwy stan ochrony: siedlisko zwiększa swój areał, drzewostan budują wyłącznie rodzime gatunki liściaste, w runie brak gatunków obcych geograficznie, siedlisko jest okresowo zalewane przez wody powierzchniowe, brak śladów antropogenicznego przesuszenia bądź olsowienia, obecność starych, zamierających i martwych drzew, Warunki osiągnięcia właściwego stanu ochrony: 1. Utrzymanie lub doprowadzenie składu drzewostanów do zgodnego z siedliskiem przyrodniczym. Uwaga: siedlisko przyrodnicze nie jest tożsame z siedliskiem leśnym! 2. Przywrócenie okresowych zalewów. 3. Zakaz usuwania wszystkich starszych, zamierających i martwych drzew. 4. Ograniczenie penetracji terenu i niszczenia runa przez wędkarzy. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 209 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Zagrożenia celów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” 9.3 Wyniki części diagnostycznej posłużyły do zidentyfikowania zagrożeń, które wykluczają lub znacznie ograniczają możliwości utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. W sposób syntetyczny zostały one przedstawione w tab. 50 i 51. Tab. 50. Zagrożenia wewnętrzne dla utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Lp. Opis zagrożenia Ocena zagrożenia 1. Zakłócenie naturalnego reżimu hydrologicznego mającego kluczowe znaczenie dla długofalowej egzystencji siedlisk ptaków w dolinie Noteci: Istniejące, bardzo duże - zalewanych lub podtapianych ekstensywnie użytkowanych łąk kośnych jako siedliska łabędzia krzykliwego, łabędzia czarnodziobego, gęsi zbożowej, gęsi białoczelnej, bociana białego, derkacza, kropiatki, siewki złotej, łęczaka, błotniaka łąkowego, - starorzeczy jako siedliska bąka, błotniaka stawowego, kropiatki, zielonki, rybitwy czarnej, rybitwy rzecznej, - łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych, olsów i łozowisk jako siedliska żurawia, podróżniczka, jarzębatki, gąsiorka. 2. Konserwacja rowów melioracyjnych przyspieszająca odpływ wody z doliny i powodująca przesuszenie siedlisk. Istniejące, bardzo duże 3. Intensyfikacja rolnictwa, przede wszystkim zbyt wczesne terminy pierwszego pokosu i/lub zaniechanie ekstensywnej gospodarki łąkowo-pasterskiej. Istniejące, bardzo duże 4. Zanieczyszczenie i eutrofizacja wód. Istniejące, duże 5. Zmiana sposobu użytkowania gruntów, w tym realizacja zabudowy na terenach zalewowych, zamiana użytków zielonych na grunty orne lub lasy, realizacja nowych ciągów komunikacyjnych. Istniejące, duże 6. Wysoka liczebność drapieżników czworonożnych (głównie lisa, jenota, norki amerykańskiej). Istniejące, duże 7. Presja wędkarska na starorzeczach polegająca na płoszeniu ptaków, wydeptywaniu ścieżek i stanowisk, pozostawianiu śmieci, paleniu ognisk. Istniejące, średnie, lokalnie duże 8. Lokalizowanie w dolinie Noteci ferm zwierząt futerkowych należących do rodziny łasicowatych i psowatych. Potencjalne, duże 9. Lokalizowanie w dolinie Noteci zespołów siłowni wiatrowych. Potencjalne, duże 10. Lokalizowanie w dolinie Noteci plantacji roślin energetycznych. Istniejące, duże Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. bardzo 210 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Tab. 51. Zagrożenia zewnętrzne dla utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Lp. Opis zagrożenia 1. Zanieczyszczenie i eutrofizacja wód wpływających na teren obszaru specjalnej ochrony ptaków. Istniejące, duże 2. Lokalizowanie w sąsiedztwie doliny Noteci ferm zwierząt futerkowych należących do rodziny łasicowatych i psowatych. Potencjalne, duże bardzo 3. Lokalizowanie w sąsiedztwie doliny zespołów siłowni wiatrowych. Potencjalne, duże bardzo 9.4 Cele ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Ocena zagrożenia Strategicznym celem ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” jest: „Utrzymaniu populacji poszczególnych gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz gatunków regularnie migrujących charakterystycznych dla dolin dużych rzek nizinnych w takim stanie, by mogły one utrzymać się w dłuższej perspektywie czasowej jako trwały i biologicznie żywotny składnik danego ekosystemu poprzez zachowanie istniejących siedlisk tych gatunków lub ich odtworzenie”. 8 Osiągniecie tego celu strategicznego wymaga utrzymania w dobrym stanie siedlisk ptaków. Na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi” są to przede wszystkim okresowo zalewane nadrzeczne łąki użytkowane rolniczo, starorzecza, łozowiska, olsy i pozostałości lasów łęgowych oraz strefy brzegowe małych zbiorników wodnych (w szczególności dołów potorfowych). W ramach powyższych zadań ochrony siedlisk ptaków w dolinach rzecznych mieszczą się działania wynikające z celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych, zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Utrzymanie lub odtworzenie dobrego stanu siedlisk ptaków w dolinie Noteci wymaga bezwzględnie osiągnięcia dwóch celów operacyjnych: 9 1. Utrzymanie naturalnego reżimu przepływów, odpowiedzialnego za powstanie w przeszłości i warunkującego przyszłe funkcjonowanie określonych typów siedlisk w dolinach rzecznych. Reżim przepływów jest określony jako reżim hydrologiczny rzeki zdefiniowany dla okresu ostatnich kilkudziesięciu lat, w warunkach poprzedzających Proponuje się następujący strategiczny cel ochrony ostoi „Dolina Noteci” w części pokrywającej się z granicami ostoi „Nadnoteckie Łęgi”: „Utrzymanie i ewentualne odtworzenie siedlisk przyrodniczych charakterystycznych dla doliny nizinnej rzeki, jaką jest Noteć”. 8 Zaproponowane operacyjne cele ochrony powinny zostać zaadaptowane do planu ochrony ostoi „Dolina Noteci” w części pokrywającej się z ostoją „Nadnoteckie Łęgi”, gdyż ich osiągniecie zapewniać będzie ochronę wszystkich przedmiotów ochrony w obu ostojach. 9 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 211 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” ewentualne wprowadzenie silnej zabudowy hydrotechnicznej. Warunkuje on występowanie wezbrań będących głównym czynnikiem kształtującym koryto rzeki, a także nieustanne odnawianie się nadbrzeżnych i korytowych ekosystemów, podlegających zmianom związanym z modyfikacją warunków abiotycznych oraz z wtórną sukcesją zbiorowisk roślinnych. Uzupełnieniem reżimu hydrologicznego rzeki i ekosystemów z nią związanych oraz warunkiem niezbędnym dla właściwego przebiegu wielu procesów przyrodniczych są susze hydrologiczne. Osiągniecie tego celu może wywoływać konflikt interesów z zadaniami służącymi m.in. zapewnieniu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i utrzymaniu żeglugi. Należy mieć jednak na uwadze, że realizacja nowych planów i przedsięwzięć niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, do których należy ochrona przeciwpowodziowa, może być dopuszczona mimo zagrożeń dla ptaków i ich siedlisk objętych ochroną. Warunkiem jest jednak brak rozwiązań alternatywnych oraz wykonanie przez inwestora kompensacji przyrodniczej. 2. Ekstensywne użytkowanie rolnicze łąk i pastwisk położonych na terasie zalewowej rzeki, obejmujące regularne koszenie i uprzątanie siana, zróżnicowanie terminu pokosu na poszczególnych działkach, brak nawożenia, brak wprowadzania wysokowydajnych gatunków i odmian traw, prowadzenie niskoobsadowej hodowli bydła. Osiągniecie tego celu w ogromnej mierze uzależnione jest od dobrowolnej zgody właścicieli gruntów na zmianę dotychczasowego sposobu produkcji rolnej. Dla potrzeb dalszych prac powyższe cele zostały zdefiniowane następująco: 1. Skuteczne pogodzenie zagospodarowania hydrotechnicznego Noteci oraz utrzymania systemu melioracyjnego z ochroną siedlisk przyrodniczych stanowiących siedliska zagrożonych gatunków. 2. Utrzymanie i rozwój gospodarki łąkowo-pasterskiej warunkującej zachowanie zalewanych lub podtapianych, ekstensywnie użytkowanych łąk kośnych. Kolejne cele operacyjne będą wspierać utrzymanie lub odtwarzanie dobrego stanu siedlisk ptaków w dolinie Noteci: 3. Zintegrowanie pozostałych form gospodarczego użytkowania terenu z wymogami ochrony ostoi. 4. Poprawa jakości wód powierzchniowych. 5. Uwzględnienie warunków zachowania właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony w opracowaniach planistycznych. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 212 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 6. Popularyzowanie wiedzy o lokalizacji stanowisk ptaków i kluczowych dla nich siedlisk przyrodniczych. 9.5 Zadania ochronne umożliwiające osiągniecie celów operacyjnych W tabeli 52 zestawiono konieczne działania ochronne, które muszą być zrealizowane w celu utrzymania obecnego właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony (ocena „B”10) lub przywrócenia tego stanu przedmiotom ochrony (ocena „C”).11 Można je podzielić na dwie grupy: 1) zadania aktywne – które powinny zostać podjęte celem utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony, 2) zadania prewencyjne, których celem jest: a) zapobieganie istotnemu pogorszeniu się stanu ochrony przedmiotów ochrony, w szczególności degradacji siedlisk i zaburzeniom w funkcjonowaniu lokalnych populacji chronionych gatunków, b) niedopuszczanie do realizacji planów i projektów, które mogą zagrozić funkcjonowaniu przedmiotów ochrony; wyjątek stanowią plany uzasadnione nadrzędnym interesem publicznym. Lokalizację zadań ochronnych przedstawiono na rys. 27. 10 Żaden z przedmiotów ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” nie uzyskał oceny „A”. Zadania wskazane w tabeli 52 powinny zostać zaadaptowane do planu ochrony ostoi „Dolina Noteci” w części pokrywającej się z ostoją „Nadnoteckie Łęgi”. 11 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 213 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Tab. 52. Zadania ochronne Zadanie Odpowiedzialny Koszty Czas realizacji Uwagi Cel 1. Skuteczne pogodzenie zagospodarowania hydrotechnicznego Noteci oraz utrzymania systemu melioracyjnego z ochroną siedlisk przyrodniczych stanowiących siedliska zagrożonych gatunków zwierząt (łabędź krzykliwy, łabędź czarnodzioby, gęś zbożowa, gęś białoczelna, bocian biały, derkacz, kropiatka, siewka złota, łęczak, błotniak łąkowy, kumak nizinny) 1.1. Utrzymanie lub odtworzenie reżimu przepływów o dynamice zbliżonej do naturalnej uwzględniających wymogi ochrony ekosystemów zależnych od wód poprzez: a) oszacowanie przepływów w oparciu o metodę uwzględniającą występowanie znacznych zmian w dynamice wód,12 Naturalny reżim hydrologiczny ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania ekosystemów w dolinach rzecznych. Zadanie ciągłe RZGW Zadanie wspólne Dyrektywą Wodną. z b) dostosowanie pracy urządzeń hydrotechnicznych do zmodyfikowanej wielkości przepływów. 1.2. Zwiększenie retencji dolinowej Noteci poprzez: a) rezygnację z utrzymania tych fragmentów wałów, które nie stanowią ochrony ludzi lub mienia oraz nie są niezbędne dla potrzeb żeglugi, RZGW Koszty trudne do przewidzenia Do 2016 Można w tym zakresie wykorzystać prace dotyczące sposobu określania przepływów nienaruszalnych wg kryterium środowiskowego: 1) Tyszewski S., Okruszko T., Pusłowska D. 1996. Propozycja metodyki określania sposobu wykorzystania zasobów wodnych zlewni o szczególnych walorach przyrodniczych na przykładzie Górnej Narwi i Supraśli. VII Ogólnopolskie Seminarium Naukowo-Techniczne Ochrona jakości i zasobów wód – Zasady racjonalnej gospodarki wodą, Zakopane. 2) Okruszko T., Tyszewski S., Pusłowska D. 1996. Gospodarowanie zasobami wodnymi Górnej Narwi. Zeszyty Prob. Post. Nauk Rol., 428, Warszawa. 3) Witowski K., Filipkowski A., Gromiec A. 2004 Obliczanie przepływu nienaruszalnego. 12 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 214 Ramową Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” b) odsuniecie wałów od koryta rzeki na odcinkach, na których nie ma zabudowy, c) tworzenie polderów zlokalizowanych pomiędzy wałem a krawędzią doliny przy zapewnieniu sterowania przepływem wód zgodnie z naturalnym cyklem wezbrań oraz usuwania z ich terenu zarośli wierzbowych (wycinanie) i trzciny (wykaszanie). 1.3. Modyfikacja zasad prowadzenia prac związanych z utrzymaniem wód Noteci, poprzez: a) rezygnację z umacniania brzegów Noteci przy pomocy tłucznia kamiennego oraz opasek betonowych, Brak kosztów bezpośrednich b) wydłużenie biegu rzeki tam, gdzie jest to możliwe, optymalnie w oparciu o dawne meandry, c) różnicowanie morfologii koryta w profilach poprzecznym i podłużnym, w tym protegowanie tworzenia się budowa koryt wielodzielnych, d) jednostronną i odcinkową odbudowa brzegów, bez generalnego naruszania strony przeciwnej, e) utrzymanie możliwie szerokich aluwiów nadrzecznych o naturalnej dynamice poziomu wody, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Zadanie ciągłe RZGW Koszty trudne do przewidzenia 215 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” f) ograniczenie do niezbędnego minimum usuwania krzewów, zadrzewień i zbiorowisk bylin w strefie brzegowej rzeki, Brak kosztów bezpośrednich g) wykonywanie zadań z zakresu utrzymania wód po 31.07. 1.4. Odcięcie starorzeczy od rowów odsiąkowych po zewnętrznej stronie wałów przeciwpowodziowych przy zastosowaniu zastawek na odpływie ze starorzeczy. 1.5. Zakaz rozbudowywania sieci melioracyjnej. 1.6. Rozpoznanie i utrzymanie optymalnych warunków wodnych, które powinny panować na obiektach melioracyjnych z uwzględnieniem konieczności zachowania wartości i funkcji przyrodniczych obszaru oraz możliwości łąkarskiego użytkowania terenu, w tym zapewnienie: a) podtopienia przynajmniej 50% powierzchni w marcu, b) retencjonowania wód na powierzchni łąk do końca kwietnia, RZGW Koszty trudne do ustalenia, rzędu 5 000 - 10 000 zł / starorzecze Do 2015 r. Spółki wodne Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe RZGW, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Koszty trudne do przewidzenia Zadanie trudne, ale możliwe do rozwiązania inżynieryjnego. Być może sprowadzi się do uzupełnienia systemów melioracyjnych o dodatkowe urządzenia piętrzące lub wdrożenia prawidłowych zasad Do 2016 r., eksploatacji zastawek pozwalających później zadanie ciągłe na regulowanie odpływu w sposób naśladujący naturalny rytm zmian poziomu wody na łąkach. c) zejścia wody z łąk w początkach maja. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 216 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 1.7. Dopuszczenie konserwacji istniejących rowów i kanałów melioracyjnych zapewniającej ochronę gruntów przed zalewami i nadmiernym przesuszeniem przy uwzględnieniu następujących zasad: a) wyłączenie z konserwacji rowów na obszarach wskazanych w pkt 1.8, b) ograniczenie konserwacji koryt i brzegów cieków V i wyższych rzędów nieprzydatnych dla prowadzenia racjonalnej gospodarki rolnej i leśnej oraz dopuszczenie do ich renaturyzacji lub zaniku, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Spółki wodne W ramach środków własnych Zadanie ciągłe c) wykonywanie zadań z zakresu utrzymania i konserwacji wód i urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych po 31.07. 1.8. Rezygnacja z konserwacji rowów melioracyjnych oraz usuwania krzewów i drzew, za wyjątkiem drzew zagrażających bezpieczeństwu, w odległości do 5 m od brzegów rowów i dołów potorfowych na powierzchniach wskazanych na mapie „Zadania ochronne”. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Wojewoda, właściciele gruntów Rekompensaty za utracone dochody na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody. Zadanie ciągłe 217 Zadanie wprowadza się na obszarach kluczowych dla utrzymania siedlisk lęgowych podróżniczka, gąsiorka, jarzębatki, żurawia oraz bobra i wydry. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 1.9. Dopuszczenie usuwania drzew i krzewów z międzywala ze względu na ochronę przeciwpowodziową, z zastrzeżeniem pkt 1.10, po przeprowadzeniu badań dotyczących przejścia fali wezbraniowej przez dolinę o zmienionych parametrach hydraulicznych i przeanalizowanie alternatywnych możliwości sterowania przejściem fali, bez konieczności usuwania drzew. RZGW 1.10. Rezygnacja z usuwania drzew i krzewów na wybranych odcinkach międzywala (Ujście – śluza Lipica, most w Czarnkowie – śluza Mikołajewo, przy czym w granicach administracyjnych miasta Czarnkowa możliwe jest usuwanie drzew i krzewów na lewym brzegu rzeki). RZGW 1.11. Poprawa skuteczności współdziałania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, służb ochrony przyrody, przyrodników i samorządów w zakresie planowania i konsultacji przedsięwzięć dotyczących kształtowania środowiska w dolinie Noteci. RZGW, PZW, służby ochrony przyrody, samorządy terytorialne Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Trudne do oszacowania Zadanie ciągłe Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe 218 Zadanie wprowadza się celem utrzymania lub odtworzenia siedlisk zimorodka oraz bobra i wydry. Współpraca na wczesnym etapie konstruowania planów zamiast konfrontacji na etapie uzgodnień dokumentów projektowych. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Cel 2. Utrzymanie i rozwój gospodarki łąkowo-pasterskiej warunkującej zachowanie zalewanych lub podtapianych, ekstensywnie użytkowanych łąk kośnych (jako siedliska następujących gatunków: łabędź krzykliwy, łabędź czarnodzioby, gęś zbożowa, gęś białoczelna, bocian biały, derkacz, kropiatka, siewka złota, łęczak, błotniak łąkowy; kumak nizinny) 2.1. Promocja wariantów rolnośrodowiskowych ukierunkowanych na ochronę trwałych użytków zielonych w ramach kolejnych edycji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich: a) promocja dopłat rolnośrodowiskowych wśród rolników (broszury, foldery, plakaty, spotkania, Internet), b) przekazanie informacji na temat występowania chronionych siedlisk w granicach ostoi ośrodkom doradztwa rolniczego, c) bezpośrednie przekazanie informacji (imienne pismo lub rozmowa) o dopłatach rolnośrodowiskowych właścicielom gruntów, na których zidentyfikowano siedliska chronione. 2.2. Utrzymanie lub przywrócenie koszenia łąk: a) z terminem koszenia od 1 sierpnia do 30 września na minimum 30% powierzchni obszarów wskazanych na mapie „Zadania ochronne” z zachowaniem nieskoszonych niewielkich płatów siedlisk (głównie zbiorowisk szuwarowych), Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Zgodnie z PROW na lata 2007-2013 na terenie ostoi mogą być realizowane następujące warianty środowiskowe: Zarządzający obszarem, Ośrodki Doradztwa Rolniczego Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa W ramach środków własnych Zadanie ciągłe, zintensyfikow ane działania w latach 2009-2010 - 5.1. ochrona siedlisk lęgowych ptaków na działkach , na których występują stanowiska lęgowe następujących gatunków: błotniak łąkowy, czajka, derkacz, krwawodziób, kulik wielki, kszyk, rycyk, - 5.5 – murawy ciepłolubne, - 5.7 – półnaturalne łąki świeże, - 5.10 – użytki przyrodnicze. Po 2013 r. powinny być promowane podobne zadania z intensyfikacją działań w dwóch pierwszych latach obowiązywania nowej wersji PROW. Zarządzający obszarem, rolnicy, organizacje pozarządowe, Kompensata kosztów w wysokości 1370 zł/ha Zadanie ciągłe Ośrodki Doradztwa 219 Realizacja zadania zgodnie z wymogami dla wariantu 5.1 (ochrona siedlisk lęgowych ptaków - zadanie a), 5.7 (półnaturalne łąki świeże zadanie b) i 5.10 (użytki przyrodnicze) PROW na lata 20072013 oraz wariantów horyzontalnych. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” b) z terminem koszenia od 15 czerwca do 30 września na minimum 30% powierzchni pozostałych łąk z zachowaniem nieskoszonych niewielkich płatów siedlisk (głównie zbiorowisk szuwarowych). Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. Rolniczego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Kompensata kosztów w wysokości 840 zł/ha i 550 zł/ha Wysokość kompensaty przyjęto zgodnie z PROW na lata 2007-2013 (wariant 5.1 i 5.7). 2.3. Wycinanie drzew i krzewów zarastających murawy kserotermiczne zgodnie z lokalizacją na mapie „Zadania ochronne”. Wycinkę 15 lipca. prowadzić po Pozyskaną biomasę należy usunąć. Zarządzający obszarem, organizacje pozarządowe 2.4. Przywrócenie wypasu (preferowane owce) lub koszenie muraw kserotermicznych zgodnie z lokalizacją na mapie „Zadania ochronne”. rolnicy Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. należy W zależności od stanu siedliska 1 000 – 3 000/ha 2009-2011, później w miarę potrzeb Wobec ekspansywnej osiki, robinii, tarniny dopuszcza się stosowanie kontaktowych środków chemicznych (po zinwentaryzowaniu potrzeb). Dopuszcza się pozostawienie maksymalnie 5% udziału roślinności krzewiastej (róże, głogi, szakłak, jałowiec). Kompensata kosztów w wysokości 260 zł/ha – do 1380 zł/ha lub 320 zł/szt. – 1 500 zł/szt. Zadanie ciągłe Realizacja zadania zgodnie z wymogami dla wariantu 5.5 (murawy ciepłolubne) (optymalnie) lub wariantów horyzontalnych PROW na lata 2007-2013: - 2.3 (trwałe użytki zielone z certyfikatem zgodności), - 2.4 (trwałe użytki zielone w okresie przestawiania), 220 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” - 3.1. (ekstensywna gospodarka na łąkach i pastwiskach), - 7.1 (zachowanie lokalnych ras bydła), - 7.2 (zachowanie lokalnych ras koni) lub 7.3 (zachowanie lokalnych ras owiec). Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. Wysokość kompensaty przyjęto zgodnie z PROW na lata 2007-2013 dla poszczególnych wariantów. 2.5. Wycinanie, ewentualnie karczowanie nalotu brzozy, sosny i jałowca z terenu muraw napiaskowych zgodnie z lokalizacją na mapie „Zadania ochronne” Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. organizacje pozarządowe Ok. 30 000 – 40 000 na infrastrukturę i założenia stada Zadanie ciągłe rolnicy Kompensata kosztów w wysokości 550 zł/ha 2009-2011, później w miarę potrzeb 221 Realizacja zadania zgodnie z wymogami dla wariantu 5.5 (murawy ciepłolubne) PROW na lata 20072013. Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. Realizacja zadania zgodnie z wymogami dla wariantu 5.10 użytki przyrodnicze. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Dopuszcza się pozostawienie maksymalnie 10% udziału nalotu brzozy, sosny i jałowca. Po zabiegu należy usunąć uzyskaną masę pni i pędów z terenu ostoi. Wysokość kompensaty przyjęto zgodnie z PROW na lata 2007-2013 (5.10 użytki przyrodnicze). Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. Zarządzający obszarem, organizacje pozarządowe Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Zabieg należy wykonać w okresie zimowym. W zależności od stanu siedliska 1 000 – 3 000/ha 2009-2011, później w miarę potrzeb Dopuszcza się pozostawienie maksymalnie 10% udziału nalotu brzozy, sosny i jałowca. Po zabiegu należy usunąć uzyskaną masę pni i pędów z terenu ostoi. 222 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Cel 3. Zintegrowanie pozostałych form gospodarczego użytkowania terenu z wymogami ochrony ostoi 3.1. Dopuszczenie kontrolowanej eksploatacji torfu na obszarach wskazanych na mapie „Zadania ochronne”13 przy zachowaniu następujących warunków: - maksymalna głębokość wyrobiska - 2 m, a w pasie 5 m od brzegów - nie więcej niż 0,5 m, - powstałe wyrobisko nie będzie wykorzystywane rybacko i rekreacyjnie oraz pozostawione zostanie naturalnej sukcesji, - lokalizacja wyrobiska zostanie skonsultowana z botanikiem, ornitologiem oraz hydrologiem. 3.2. Prowadzenie gospodarki rybackiej przy uwzględnieniu następujących zasad: a) napełnianie przynajmniej 1/3 powierzchni stawów od połowy września do połowy października, a reszty powierzchni do 15 marca, Wojewoda, właściciele gruntów Zarządca wód wprowadzając ustalenie do umów oddających w użytkowanie obwody rybackie Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Sposób i terminy napełniania stawów umożliwią wykorzystanie ich w czasie wędrówki wiosennej lub nawet zimowania przez wiele gatunków głównie blaszkodziobych. Dopuszczenie kontrolowanej eksploatacji torfu na wybranych obszarach, jako czynnika środowiskotwórczego, wymagać będzie zmiany rozporządzenia Nr 25/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci” (Dz. Urzęd. Woj. Wlkp. Nr 170, poz. 3714) z uwagi na fakt, iż przedmiotowe rozporządzenie wprowadza zakaz pozyskiwania torfu na terenie całego obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Noteci”. 13 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 223 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” b) wycinanie szuwarów w terminach od 1 września do 15 marca z pozostawieniem co najmniej 30% powierzchni szuwarów nie skoszonej; szuwar nieskoszony powinien mieć pas o min. szerokości 30 m na stawach o powierzchni powyżej 3 ha i co najmniej 10 m na stawach o powierzchni poniżej 3 ha z pozostawionymi wewnątrz nich lagunkami i kanałami ważnymi dla ptaków, c) nawożenie organiczne dopuszczalne jest wyłącznie na stawach narybkowych przy dopuszczalnej dawce nawożenia: - azotem (czysty składnik) - 100 kg/1 ha stawu w ciągu sezonu, rozłożone w 2-3 dawkach, - fosforem (czysty składnik) - 25 kg/1 ha stawu w ciągu sezony, rozłożone w 2-3 dawkach. 3.3. Dopuszcza się realizację nowych stawów wykorzystywanych rybacko przy uwzględnieniu następujących warunków: a) ich lokalizacja nie pokrywa się z zasięgiem siedliska przyrodniczego lub siedliska gatunku lub rośliny będących przedmiotem ochrony ostoi, b) prowadzenia gospodarki określonych w pkt 3.2. na Zarządca wód wprowadzając ustalenie do umów oddających w użytkowanie obwody rybackie Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe zasadach Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 224 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 3.4. Zakaz połowu ryb na starorzeczach stanowiących własność Skarbu Państwa w okresie od 1 marca - 15 lipca. 3.5. Koszenie szuwarów i ograniczenie roślinności wodnej w najbardziej zarastających starorzeczach w terminach od 1 września do 15 lutego z dopuszczeniem kontrolowanej (pod nadzorem ornitologa) eksploatacji trzcinowisk na cele gospodarcze. Zarządzający obszarem, Straż Rybacka Zarządca wód w ramach umów z wykonawcami Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Ok. 5 000 zł na zbiornik W miarę potrzeb Zabieg należy wykonać po okresie lęgowym płazów i ptaków. Realizacja zadania zgodnie z wymogami dla wariantu 5.10 użytki przyrodnicze. rolnicy Kompensata kosztów w wysokości 550 zł/ha W miarę potrzeb Koła łowieckie Wysokość kompensaty przyjęto zgodnie z PROW na lata 2007-2013 (5.10 użytki przyrodnicze). Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. 3.6. Redukcja liczebności drapieżników czworonożnych (głównie lis, jenot, norka amerykańska). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Pozyskaną biomasę należy usunąć. Koszty trudne do przewidzenia Zadanie ciągłe 225 Presja drapieżników czworonożnych uważana jest za jedną z głównych przyczyn spadku liczebności ptaków wodno-błotnych w Polsce. Skuteczna redukcja liczebności drapieżników jest jednak zadaniem bardzo trudnym w realizacji i o małych szansach powodzenia przy działaniach prowadzonych na stosunkowo niedużych obszarach. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 3.7. Dopuszcza się wprowadzanie zalesień i zadrzewień przy uwzględnieniu następujących zasad: a) wyłączenie z zalesień trwałych użytków zielonych, muraw napiaskowych i kserotermicznych, b) zakaz wprowadzania obcych siedliskowo i geograficznie gatunków drzew, Samorządy gminne, właściciele gruntów Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe c) zalesienia drzewami liściastymi rodzimego pochodzenia (olsza czarna, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, klon zwyczajny, wierzby – krucha i biała, topole – czarna i biała, jesion wyniosły). Cel 4. Poprawa jakości i zasobów wód powierzchniowych 4.1. Kanalizacja miejscowości w sąsiedztwie ostoi. 4.2. Kontrola gospodarki ściekami i dokumentacji pozbywania się ścieków. 4.3. Utrzymywanie i odtworzenie wzdłuż wód pasów roślinności trwałej, krzewiastej lub drzewiastej stanowiących bufory dla zanieczyszczeń biogeochemicznych. Samorządy gminne W ramach środków własnych 2009-2016 WIOŚ Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Samorządy gminne, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, RZGW Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 44 zł/100 mb w przypadku 2metrowych stref buforowych, 110 zł/100 mb w przypadku 5metrowych stref buforowych, Zadanie ciągłe 226 Kalkulację przyjęto zgodnie z płatnościami w ramach wariantu rolnośrodowiskowego 9.1 (utrzymanie 2-metrowych stref buforowych) i 9.2 (utrzymanie 5metrowych stref buforowych) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 20072013. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” rolnicy 4.4. Rozpoznanie i monitoring efektywności działalności oczyszczalni ścieków stanowiących punkty zrzutu ścieków do cieków przepływających przez teren ostoi. 4.5. Racjonalizacja stosowania nawozów w działalności rolniczej poprzez edukację i kontrole. WIOŚ, Starostwo Powiatowe Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Wysokość kompensaty przyjęto zgodnie z PROW na lata 2007-2013. Kompensata kosztów w wysokości j.w. Zadanie ciągłe Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe W ramach środków własnych Zadanie ciągłe Samorządy gminne 4.6. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów i wylewisk ścieków Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Samorządy gminne 227 Po 2013 r. powinny być realizowane podobne zadania zgodnie z warunkami określonymi w kolejnych wersjach PROW. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Cel 5. Uwzględnienie warunków zachowania właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony w opracowaniach planistycznych 5.1. Zakaz zmiany przeznaczenia użytków zielonych na obszarze całej ostoi. 5.2. Zakaz lokalizacji zabudowy w zasięgu granic obszarów zalewowych, za wyjątkiem terenów wskazanych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Czarnków. 5.3. Zakaz eksploatacji kruszywa w obrębie stoków i obszarów przykrawędziowych doliny Noteci. Samorządy gminne Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Samorządy gminne Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Samorządy gminne Brak kosztów bezpośrednich Zadanie ciągłe Wprowadzenie zakazu do opracowań planistycznych i decyzji administracyjnych. Wprowadzenie zakazu do opracowań planistycznych i decyzji administracyjnych. Wprowadzenie zakazu do opracowań planistycznych i decyzji administracyjnych. Cel 6. Popularyzowanie wiedzy o lokalizacji stanowisk ptaków i kluczowych dla nich siedlisk przyrodniczych 6.1. Udostępnienie informacji o lokalizacji stanowisk ptaków i kluczowych dla nich siedlisk przyrodniczych instytucjom, których działalność może oddziaływać na ich stan (pisma, spotkania, Internet). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. Zarządzający obszarem W ramach środków własnych Zadanie ciągłe, intensywnie w latach 20092010 228 Informacja o występowaniu stanowisk ptaków i kluczowych dla nich siedlisk przyrodniczych powinna zostać przekazana przede wszystkim samorządom gminnym, RZGW oraz Zarządowi Melioracji i Urządzeń Wodnych. Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 27. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 229 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 10 MONITORING 10.1 Monitoring skuteczności ochrony ostoi Dla oceny skuteczności zaplanowanych w planie ochrony działań ważna jest kontrola wdrażania planu ochrony oraz ocena stopnia realizacji zaplanowanych w nim zadań z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. W tym celu niezbędne jest odpowiednie zaplanowanie systemu monitorowania na dwóch uzupełniających się płaszczyznach: 1. monitoring stanu przedmiotów ochrony; 2. monitoring wdrażania planu ochrony. Monitoring stanu przedmiotów ochrony – ma celu zwiększenie skuteczności podejmowanych działań i strategicznego planowania ochrony ostoi poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących: aktualnego stanu przedmiotów ochrony, kierunków i tempa zmian zachodzących w przedmiotach ochrony, prognozowanego stanu przedmiotów ochrony i procesów, jakim one podlegają. Monitoring stanu przedmiotów ochrony jest ważnym instrumentem informacyjnym, stanowiącym podstawę analiz i ocen, ale również narzędziem wspomagającym proces podejmowania decyzji związanych z zarządzaniem obszarem. Dobrze zorganizowany monitoring stanu przedmiotów ochrony nie ma polegać na inwentaryzacji zasobów przyrody, ale na wyciąganiu z niej wniosków dla oceny efektywności działań ochronnych, ma być pomocą przy ich modyfikacji oraz wskazywać na konieczność dodatkowych działań ochronnych. Wyniki monitoringu będą podstawą do sporządzania okresowych raportów o efektywności wdrażania planu ochrony, a także jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzony będzie nowy plan. W odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań monitoringowych powinna obowiązywać zasada cykliczności i jednolitości metodyki obserwacji oraz unifikacji zapisu danych, tak by dostarczały one wiarygodnej informacji. W niektórych przypadkach przy zbieraniu danych niezbędna może okazać się pomoc specjalistów od specyficznych grup flory i fauny. Realizacja tego zadania wymagać będzie nawiązania współpracy z ośrodkami akademickimi. Inicjatorem tej współpracy powinien być zarządzający obszarem, a nie uczelnie, gdyż to w jego interesie leży pozyskiwanie i aktualizowanie wiedzy o ostoi. Zainteresowanie uczelni wykonywaniem prac magisterskich i doktorskich znacznie odciąży budżet zarządzającego obszarem. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 230 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Część monitoringu można zrealizować przy pomocy wolontariuszy, pod warunkiem, że zachowają oni wymagany standard obserwacji. Monitoring wdrażania planu ochrony – monitorowanie realizacji poszczególnych zadań Planu ochrony powinno się odbywać na podstawie zestawienia planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. Monitoring wdrażania planu ochrony powinien dostarczyć informacji w zakresie: stopnia wykonania działań, stopnia realizacji przyjętych celów, rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, przyczyn tych rozbieżności. Bardzo ważnym elementem monitoringu wdrażania planu ochrony będzie poznanie przyczyny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem powodem braku oczekiwanych wyników nie zawsze jest błędny sposób zaplanowania lub realizacji ochrony. Przyczyna może leżeć poza zakresem planu ochrony, a powodem mogą być np. utrudnienia natury proceduralnej, brak środków finansowych, zasobów ludzkich, czasu itp. Odpowiedź na pytanie czy oczekiwane wyniki zostały osiągnięte w założonym czasie i w ramach zaplanowanych zasobów, a jeśli nie, to dlaczego - może prowadzić do istotnych decyzji z zakresu zarządzania obszarem, np. potrzeby zmiany sposobów ochrony określonych w planie lub użycia większych zasobów finansowych i/lub kadrowych. Przy ocenie skuteczności działań ochronnych należy wyraźnie odróżniać ocenę wykonanych działań (ich jakość, koszt itp.) od oceny ich efektów. Ocena zrealizowanych działań dotyczy perspektywy krótkoterminowej, a ocena ich skutków - długoterminowej. Perspektywa długoterminowa dotyczy zmian w stanie przedmiotów ochrony zachodzących w wyniku podjętych działań ochronnych. Ocena, czy zdefiniowane cele ochrony zostały zrealizowane jest często skomplikowana. Należy wyjaśnić, czy zaobserwowane lub zmierzone zmiany stanu przedmiotów ochrony są związane z prowadzonymi działaniami ochronnymi, czy zmiany te następują niezależnie od tych działań. Perspektywa krótkoterminowa dotyczy wykonania zaplanowanych zadań ochronnych zgodnie z rocznym harmonogramem wdrażania planu ochrony. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 231 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 10.2 Monitoring populacji ptaków i skuteczności ich ochrony 10.2.1 Założenia monitoringu Monitoring ptaków to powtarzana w określonych odstępach czasu ocena wybranych parametrów (np. liczebności, rozrodczości, zasięgu, rozmieszczenia), odnosząca się do określonego obszaru i mająca na celu wykrycie zmian wartości tych parametrów. Monitoring powinien być prowadzony regularnie, tak by podmiot zarządzający obszarem posiadał aktualne informacje na temat tego, czy kluczowe populacje ptaków znajdują się we właściwym stanie ochrony. W rozumieniu przepisów Dyrektywy Ptasiej właściwy stan ochrony jest definiowany jako sytuacja, w której spełnione są trzy warunki: dynamika liczebności populacji wskazuje, że gatunek utrzymuje się w dłuższej perspektywie czasowej jako trwały i biologicznie żywotny składnik danego ekosystemu, naturalny zasięg występowania gatunku nie zmniejsza się i nie ma podstaw, by sądzić, że będzie się zmniejszał w przewidywalnej przyszłości, istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duża powierzchnia siedlisk niezbędnych dla długotrwałego zachowania populacji. Monitoring populacji ptaków w dolinie Noteci powinien być prowadzony co 3 lata, począwszy od roku 2010. Monitoring powinien być wykonany w dwóch kolejnych sezonach. Oprócz zbierania informacji o stanie zachowania populacji kluczowych gatunków ptaków konieczne jest w podobnych odstępach czasu monitorowanie stanu zachowania ich siedlisk (np. poprzez analizę ortofotomapy pod kątem zmian użytkowania gruntów w dolinie, a zwłaszcza udziału łozowisk). Jednym z najważniejszych elementów planowania monitoringu jest wybranie kluczowych dla obszaru gatunków ptaków, których kierunkowe zmiany liczebności powinny być wskaźnikiem zmian zachodzących w danym typie siedliska i zamieszkujących je innych gatunków ptaków. W granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi” proponuje się wykonywanie monitoringu dla 8 gatunków ptaków: 1. Bąk Botaurus stellaris 2. Bocian biały Ciconia ciconia 3. Błotniak stawowy Circus aeruginosus 4. Błotniak łąkowy Circus pygargus 5. Derkacz Crex crex 6. Żuraw Grus grus 7. Rybitwa czarna Chlidonias niger Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 232 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 8. Podróżniczek Luscinia svecica. Wśród wyżej wymienionych gatunków są te, które kwalifikowały ten obszar do sieci Natura 2000 (derkacz, żuraw, podróżniczek). Z tej grupy wyłączono gęsi zbożowe i białoczelne, gdyż ich liczebność podlega silnym fluktuacjom liczebności, wynikającym głównie ze stopnia zalania doliny podczas wiosennych roztopów. Jest to czynnik klimatyczny, mało zależny od człowieka i z tego względu gatunki te nie są dobrym wskaźnikiem zmian siedliskowych zachodzących w dolinie. Wybrane 8 gatunków ptaków zasiedla kluczowe siedliska ptaków w granicach ostoi „Nadnoteckie Łęgi”: zalewowe łąki kośne i pastwiska (bocian biały, derkacz), starorzecza i torfianki (bąk, błotniak stawowy, rybitwa czarna, żuraw) oraz łozowiska, olsy, łęgi (podróżniczek, żuraw). Dla wybranych powyżej gatunków monitoring powinien obejmować cały wyznaczony obszar Natura 2000 lub wylosowane powierzchnie próbne, które będą stałymi powierzchniami monitoringowymi (podróżniczek, derkacz). Powierzchnie próbne są wycinkami krajobrazu w formie kwadratów o powierzchni 1 km2 każdy. Łącznie wylosowano 25 powierzchni próbnych, co stanowi około 15% powierzchni całego obszaru (rys. 28). Zastosowano metodę losowania prostego polegającą na losowym wskazaniu zakładanej liczby powierzchni spośród całej listy wszystkich powierzchni potencjalnych. Losowość oznacza tu jednakowe prawdopodobieństwo wyboru dla każdej z powierzchni przewidzianych do wylosowania. Do losowania wybrano tylko powierzchnie całkowicie leżące w granicach obszaru Natura 2000. 10.2.2 Metodyka prowadzenia monitoringu Bąk Botaurus stellaris Wskaźnik monitoringu: Liczba odzywających się (huczących) samców. Siedliska szczególnej uwagi: Starorzecza, doły potorfowe, śródłąkowe podtopione trzcinowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać trzy kontrole - jedna w kwietniu i dwie w maju: I kontrola – trzecia dekada kwietnia (kontrola poranna – wykonywana od godziny przed do godziny po wschodzie słońca), II kontrola - pierwsza dekada maja (kontrola wieczorna – wykonywana od godziny przed do godziny po zachodzie słońca), III kontrola - trzecia dekada maja (kontrola poranna – wykonywana od godziny przed do godziny po wschodzie słońca). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 233 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Przebieg kontroli w terenie: Liczenia huczących samców powinny odbywać się z punktów kontrolnych rozmieszczonych w terenie nie rzadziej niż co 300-400 m. Obserwacje należy nanieść na mapy w skali 1:25 000. Liczenia powinno być prowadzone tylko podczas dobrej pogody (brak wiatru i opadów). Bocian biały Ciconia ciconia Wskaźnik monitoringu: Liczba zajętych gniazd oraz sukces lęgowy. Siedliska szczególnej uwagi: Zabudowania wiejskie w dolinie i na jej krawędzi. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać dwie kontrole - jedna w kwietniu i jedna w lipcu: I kontrola – trzecia dekada kwietnia lub 1 dekada maja (w celu określenia liczby gniazd i sposobu ich zajęcia przez ptaki). II kontrola – w drugiej lub trzeciej dekadzie lipca (w celu ustalenia produktywności lęgów). Przebieg kontroli w terenie: Przed rozpoczęciem liczenia w terenie należy zaplanować kolejność, w jakiej będą odwiedzane miejscowości. Należy skontrolować wszystkie tereny zabudowane. Dodatkowe informacje można uzyskać podczas wywiadu z miejscową ludnością. Należy pamiętać o możliwości budowy gniazd przez bociany z dala od siedzib ludzkich. W dolinie Noteci takie przypadki nie są rzadkością. Obserwacje należy nanieść na mapy w skali 1:25 000. Błotniak stawowy Circus aeruginosus Wskaźnik monitoringu: Liczba zajętych rewirów. Siedliska szczególnej uwagi: Starorzecza, doły potorfowe, śródłąkowe podtopione trzcinowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać dwie kontrole: I kontrola – druga połowa kwietnia (w celu stwierdzenia obecności ptaków w odpowiednim środowisku), II kontrola – druga dekada maja (w celu potwierdzenia zajęcia stanowiska). Przebieg kontroli w terenie: Kontrole powinny odbywać się w pogodne słoneczne dni, w ciągu całego dnia, przy czym należy pamiętać o tym, że w godzinach 13.00-15.00 aktywność ptaków spada. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 234 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Błotniak łąkowy Circus pygargus Wskaźnik monitoringu: Liczba zajętych rewirów. Siedliska szczególnej uwagi: Łąki z wysoką roślinnością zielną, ziołorośla, turzycowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać dwie kontrole: I kontrola – przełom kwietnia i maja (w celu stwierdzenia obecności ptaków w odpowiednim środowisku), II kontrola – przełom maja i czerwca (w celu potwierdzenia zajęcia stanowiska). Przebieg kontroli w terenie: Kontrole powinny odbywać się w pogodne słoneczne dni, w ciągu całego dnia, przy czym należy pamiętać o tym, że w godzinach 13.00-15.00 aktywność ptaków spada. Derkacz Crex crex Wskaźnik monitoringu: Liczba odzywających się samców. Siedliska szczególnej uwagi: Łąki kośne, ziołorośla, turzycowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać jedną kontrolę na przełomie maja i czerwca (optymalnie w dniach 20.05–05.06). Przebieg kontroli w terenie: Kontrole powinny odbywać się w sprzyjających warunkach pogodowych (bezwietrzna noc, najlepiej z niską temperaturą). Stymulacja głosowa nie jest konieczna. Liczenia można prowadzić poruszając się pieszo, rowerem lub samochodem przy założeniu dobrej słyszalności z około 500 m. Liczenia należy wykonać w godzinach 22.00-4.00. Żuraw Grus grus Wskaźnik monitoringu: Liczba terytorialnych par. Siedliska szczególnej uwagi: Starorzecza, doły potorfowe, olsy, łozowiska, zalane łąki i turzycowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać jedną kontrolę w okresie 15 03–15 04. Kontrole w późniejszych terminach dają najczęściej zaniżone wyniki. Przebieg kontroli w terenie: Zalecane jest wykonywanie liczeń przy pomocy dwóch uzupełniających się metod: nasłuchu odzywających się par z wyznaczonych punktów, bezpośredniej kontroli siedlisk lęgowych (dołów potorfowych, starorzeczy, podtopionych łozowisk i olsów). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 235 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Należy unikać kontroli w dni wietrzne. Rybitwa czarna Chlidonias niger Wskaźnik monitoringu: Liczba par lęgowych. Siedliska szczególnej uwagi: Starorzecza, doły potorfowe. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać jedną kontrolę odpowiednich biotopów na przełomie maja i czerwca. Przebieg kontroli w terenie: Podczas kontroli należy liczyć zajęte gniazda. Liczenia ptaków dorosłych latających nad kolonią dają niemiarodajne wyniki. Ptaki dorosłe polują w odległości do kilku kilometrów od kolonii. Podróżniczek Luscinia svecica Wskaźnik monitoringu: Liczba śpiewających samców. Siedliska szczególnej uwagi: Zakrzaczone doły potorfowe i starorzecza, obrzeża olsów i śródłąkowe częściowo zakrzaczone trzcinowiska. Terminy i liczba kontroli: Należy wykonać dwie kontrole odpowiednich biotopów: I kontrola – druga i trzecia dekada kwietnia (w celu stwierdzenia obecności ptaków w odpowiednim środowisku), II kontrola – pierwsza dekada maja (w celu potwierdzenia zajęcia stanowiska) Przebieg kontroli w terenie: Kontrole należy wykonywać w godzinach porannych (godzina przed wschodem słońca do godz. 7.00) lub wieczornych (godz. 19.00 do godziny po zachodzie słońca). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 236 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 28. 1 3 5 4 6 7 8 9 10 12 11 13 14 15 16 25 22 24 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 23 17 19 21 18 20 237 2 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 10.3 Monitoring populacji siedlisk przyrodniczych i skuteczności ich ochrony 2330 – Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Wskaźnik monitoringu: - maksymalny udział jałowca, brzozy i sosny – 10%, - dominacja następujących gatunków: w warstwie runa - szczotlichy siwej Corynephorus canescens, sporka wiosennego Spergula morisonii, chroszcza nagołodygowego Teesdalea nudicaulis, mietlicy piaskowej Agrostis vinealis; w warstwie mszystej - chrobotków z rodzajów Cladina i Cladonia. Obecność zawciągu pospolitego Armeria maritima subsp. elongata, gożdzika kropkowanego Dianthus deltoides, kocanek piaskowych Helichrysum arenarium, macierzanki piaskowej Thymus sepyllum i rozchodnika ostrego Sedum acre należy traktować pozytywnie. Ich obecność świadczy o naturalnym rozwoju murawy. Termin monitoringu: 05.05.- 10.07. Częstotliwość monitoringu: co 3 lata Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: wszystkie zinwentaryzowane murawy zgodnie z lokalizacją na rys. nr 29. 3150 - Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion Wskaźnik monitoringu: - otwarte lustro wody, - obecność przynajmniej 2 zbiorowisk ze związków Potamion i Nymphaeion, tj.: moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis, włosienicznika krążkolistnego Ranunculetum circinati, rogatka sztywnego Ceratophylletum demersi, wywłócznika okółkowego Myriophylletum verticillati, rdestnicy połyskującej Potametum lucenstis, rdestnicy grzebieniastej Potametum pectinati, rdestnicy pływającej Potametum natantis, grążela żółtego i grzybieni białych Nupharo-Nymphaeetum albae, żabiścieku pływającego Hydrocharitetum morsus-ranae lub przęstki pospolitej Hippuridetum submersae. Termin monitoringu: 15.06.-15.08. Częstotliwość monitoringu: co 5 lat Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 238 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” - Starorzecza cechujące się reprezentatywnością i stanem zachowania określanym jako doskonały (= A) oznaczone nr: 5, 8, 9, 11, 12, 29, 30, 31, 40, 42, 57, 61, 63, 76, 87, 88, 100 i 101. Celem monitoringu w ich przypadku jest określenie, czy nie następują zmiany wpływające na pogorszenie się reprezentatywności i stanu zachowania; - Starorzecza cechujące się reprezentatywnością i stanem zachowania określonym jako zadawalająca (= C) oznaczone nr: 1, 2 i 4. Celem monitoringu w ich przypadku jest określenie, czy następują zmiany wpływające na polepszenie się reprezentatywności i stanu zachowania. Lokalizację starorzeczy do monitoringu zaznaczono na rys. nr 29. 6210 – Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Wskaźnik monitoringu: - maksymalny udział roślinność krzewiastej (róże, głogi, tarnina, szakłak, jałowiec) – 5%, - dominacja wśród traw kłosownicy pierzastej Brachypodium pinnatum, - obecność w składzie florystycznym następujących gatunków: poziomka twardawa Fragaria viridis, traganek pęcherzykowaty Astragalus cicer, tymotka Boehmera Phleum phleoides, żebrzyca roczna Seselii annuum, lebiodka pospolita Origanum vulgare, czyściec prosty Stachys recta, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, marzanka barwierska Asperula tinctoria, przytulia północna Galium boreale i szałwia łąkowa Salvia pratensis. Termin monitoringu: 20.04.- 15.05. i 01.06-30.06. Częstotliwość monitoringu: co 3 lata Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: zgodnie z powierzchniami zaznaczonymi na rys. nr 29. 6430 – Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Wskaźnik monitoringu: - obecność roślin pnących, czepnych i dużych bylin nitrofilnych: kielisznika zaroślowego Calystegia sepium, chmielu zwyczajnego Humulus lupulus, pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica, wierzbownicy kosmatej Epilobium hirsutum, kanianki pospolitej Cuscuta europaea, przytuli czepnej Galium aparine i dzięgla (arcydzięgiela) litwora Angelica archangelica subsp. Litoralis, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 239 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” - brak inwazyjnych gatunków obcych, m.in.: niecierpka gruczołowatego Impatiens grandulifera, rdestowca ostrokończastego Reynoutria japonica, kolczurki klapowanej Echinocystis lobata. Termin monitoringu: 01.06.- 30.06. Częstotliwość monitoringu: co 5 lat Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: zgodnie z powierzchniami zaznaczonymi na rys. nr 29. 6510 – Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Wskaźnik monitoringu: - dominacja wśród traw rajgrasu wyniosłego Arrhenatherum elatius lub nisko pokrojowych traw: wiechliny łąkowej Poa pratensis, tomki wonnej Anthoxanthum odoratum i kostrzewy czerwonej Festuca rubra, - obecność w składzie florystycznym następujących gatunków: kupkówki pospolitej Dactylis glomerata, krwawnika pospolitego Achillea millefolium, barszczu zwyczajnego Heracleum sphondylium, przytuli pospolitej Galium mollugo, złocienia właściwego Leucanthemum vulgare, krwawnika pospolitego Achillea millefolium, a w suchszych postaciach zawciągu pospolitego Armeria maritima subsp. Elongata, - brak drzew i krzewów na łąkach, - udział śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa, wyczyńca łąkowego Alopecuus pratensis lub kłosówki wełnistej Holcus lanatus pośród traw na poziomie +/- 10%. Termin monitoringu: 20.05.- 20.06. Częstotliwość monitoringu: co 5 lat Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: zgodnie z powierzchniami zaznaczonymi na rys. nr 29. *91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Wskaźnik monitoringu: - drzewostan budują wyłącznie rodzime gatunki liściaste: wierzby: biała Salix alba i krucha S. fragilis, z ewentualną domieszką topoli – szarej Populus x canescens i czarnej Populus nigra lub olsza czarna Alnus glutinosa z towarzyszącą jej czeremchą zwyczajną Padus avium, przy możliwym udziale: klonów - zwyczajnego Acer platanoides i jawora Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 240 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” A. pseudoplatanus, wiązu szypułkowego Ulmus laevis i jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior, - obecność w podszycie: porzeczki czerwonej Ribes spicatum trzmieliny zwyczajnej Euonymus europaeus i dzikiego bzu czarnego Sambucus nigra, - w runie brak gatunków obcych geograficznie - m.in.: niecierpka gruczołowatego Impatiens grandulifera, rdestowca ostrokończastego Reynoutria japonica, kolczurki klapowanej Echinocystis lobata, - obecność w runie: niecierpka pospolitego Impatiens noli-tangere, gwiazdnicy gajowej Stellearia nemorum, pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica, prosownicy rozpierzchłej Milium effusum, śledziennicy skrętolistnej Chrysosplenium alternifolium, kuklika pospolitego Geum urbanum, czartawy pospolitej Circaea lutetiana, szczawiku zajęczego Oxalis acetosella i wietlicy samiczej Athyrium filix-femina lub tojeści pospolitej Lysimachia vulgaris, rzepichy ziemnowodnej Rorippa amphibia, żywokostu lekarskiego Symphytum officinale, - siedlisko okresowo zalewane przez wody powierzchniowe, - obecność w drzewostanie starych, zamierających i martwych drzew, - brak śladów antropogenicznego przesuszenia. Termin monitoringu: 20.05.- 30.06. Częstotliwość monitoringu: co 5 lat Metoda: fitosocjologiczno-kartograficzna Obszar objęty monitoringiem: zgodnie z powierzchniami zaznaczonymi na rys. nr 29. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 241 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 29. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 242 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 11 WDRAŻANIE PLANU OCHRONY 11.1 Podmioty odpowiedzialne za wdrażanie planu ochrony Plan ochrony jest dokumentem długookresowym, sporządzanym na 20 lat. Planowanie w tak długiej perspektywie jest zadaniem bardzo trudnym, zważywszy, że wiele procesów ekologicznych przebiega w znacznie krótszym czasie (np. sukcesja łąk) i czasami trudno przewidzieć, jakie skutki mogą nastąpić w tak długiej perspektywie, natomiast inne nawet w okresie obowiązywania planu ochrony mogą nie dać wymiernych efektów (np. poprawa retencyjności obszaru). Jeszcze trudniej przewidzieć zmiany sfery społeczno-gospodarczej i potrzeby różnych grup interesów nie związane bezpośrednio z ochroną przyrody, a które często determinować będą politykę ochrony obszaru. Uwzględniając te uwarunkowania ustawa o ochronie przyrody przewidziała możliwość zmiany planu ochrony (art. 29 ust. 1), przy czym może być ona podyktowana jedynie potrzebą ochrony przedmiotów ochrony. Wydaje się, że plan ochrony będzie spełniał dobrze swoje funkcje przez 5-10 lat, po czym powinna nastąpić jego rewizja. W związku z tym, że obszary Natura 2000 obejmują tereny wykorzystywane gospodarczo, plan ochrony nie koncentruje się jedynie na ochronie zasobów przyrodniczych, dla których został utworzony obszar Natura 2000, ale uwzględnia również społeczne i gospodarcze uwarunkowania działań ochronnych. Dlatego przy jego konstrukcji w jak największym stopniu starano się zachować związek z innymi opracowaniami, w tym z zakresu zarządzania przestrzenią i kształtowania rozwoju społeczno-gospodarczego. Spójność tych dokumentów zapewniona została na etapie opracowywania planu ochrony m.in. poprzez konsultacje z przedstawicielami najistotniejszych instytucji, które współuczestniczyć będą w realizacji planu ochrony lub w inny sposób są zainteresowane jego rozstrzygnięciami. Odpowiedzialnym za wdrożenie planu ochrony jest zarządzający obszarem. Jednak wiele ważnych, zaproponowanych zadań, które będą miały bezpośredni wpływ na stan przedmiotów ochrony pozostaje w gestii innych instytucji, w tym zwłaszcza organów administracji samorządowej (np. zagospodarowanie przestrzenne, rozwój społecznogospodarczy). Równie częste są zadania, realizacja których uzależniona jest od współdziałania kilku podmiotów (np. w sferze gospodarki wodnej). W związku z tym, koniecznym warunkiem efektywnego wdrażania planu ochrony jest ścisłe współdziałanie różnych podmiotów. Plan ochrony może stać się podstawą do formułowania rozmaitych porozumień oraz umów (kontraktów) pomiędzy zainteresowanymi podmiotami. Przyjęcie Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 243 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” takiego sposobu realizacji planu ochrony jest jak najbardziej uzasadnione z uwagi na stale niewystarczające, w porównaniu do potrzeb, środki finansowe pozostające w dyspozycji zarządzającego obszarem na realizację działań ochronnych. Plan ochrony powinien zapewnić bardziej skuteczne pod względem organizacyjnym i ekonomicznym zarządzanie obszarem chronionym. Biorąc pod uwagę zarówno podział zadań pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w realizację planu ochrony wynikający z przepisów szczególnych, jak też wzajemne relacje między tymi podmiotami, niektóre zadania ochronne należy traktować jako obligatoryjne dla zarządzającego obszarem. Jednak zdecydowana większość z nich należy do kompetencji innych instytucji lub osób fizycznych. W takim przypadku rola zarządzającego obszarem sprowadzać się będzie do ich inicjowania, stymulowania bądź wspierania. Przy takim założeniu niezwykle ważnym zagadnieniem jest wypracowanie sposobu wdrażania i monitorowania realizacji działań wynikających z planu ochrony, które posłużą do późniejszej ewentualnej weryfikacji przyjętych kierunków działań. 11.2 Ograniczenia we wdrażaniu planu ochrony Wdrażanie planu ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi” może przynieść szereg problemów, których źródła tkwią w organizacji zarządzania siecią Natura 2000 w Polsce. Najistotniejszymi są bariery prawne i finansowe. BARIERY PRAWNE: 1) niejasny podział ustawowych kompetencji dotyczących zarządzania siecią Natura 2000 w Polsce między Ministerstwem Środowiska, wojewodą, samorządami lokalnymi i administracją specjalną (szczególnie Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej i Lasami Państwowymi); 2) brak jasno określonych zależności między planami różnego szczebla i przeznaczenia, w tym w szczególności między planem ochrony ostoi i miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz planami dotyczącymi gospodarowania wodami; 3) niewielkie możliwości wdrażania ustaleń planu ochrony na gruntach prywatnych dominujących w granicach ostoi; 4) brak możliwości modyfikacji istniejących planów zagospodarowania przestrzennego z uwagi na wymagania ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych wynikające głównie z braku środków finansowych na pokrycie ewentualnych roszczeń właścicieli gruntów Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 244 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” z tytułu uniemożliwienia lub istotnego ograniczenia korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób. BARIERY FINANSOWE: 1) brak rozwiązań systemowych w zakresie finansowania administrowania oraz wykonywania zadań ochronnych w granicach ostoi, w tym szczególnie ustawowy brak możliwości zapewnienia wieloletniego finansowania działań ochronnych; 2) brak pełnych możliwości rekompensat za utracone korzyści i ograniczenia w korzystaniu z prawa własności na poziomie ustawowym (zapis art. 36 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody w zasadzie pozostaje zapisem martwym)14; 3) brak dostatecznej wiedzy o źródłach finansowania, co jest konsekwencją braku dobrze przygotowanej kadry mogącej przygotowywać projekty ochronne od strony merytorycznej i finansowej oraz braku wsparcia w tym zakresie ze strony organów centralnych. Konsekwencją braku lub niedostatecznego rozstrzygnięcia kwestii współpracy w zarządzaniu obszarami Natura 2000 przy braku środków finansowych na jego ochronę jest brak woli współpracy w granicach ostoi pomiędzy różnymi instytucjami administracyjnymi (Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej i Lasami Państwowymi), samorządami terytorialnymi wszystkich szczebli oraz właścicielami gruntów, a także brak poczucia wspólnej odpowiedzialności za utrzymanie gatunków i siedlisk we właściwym stanie ochrony. Art. 36 ust. 3 Ustawy o ochronie przyrody stanowi, iż: „Jeżeli działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów ochrony obszaru Natura 2000, na którym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, wojewoda może zawrzeć umowę z właścicielem lub posiadaczem obszaru, z wyjątkiem zarządców nieruchomości Skarbu Państwa, która zawiera wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności, a także wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń.” 14 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 245 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 11.3 Plany i przedsięwzięcia mogące negatywnie oddziaływać na przedmiot ochrony wymagające szczególnych ocen Idea sieci Natura 2000 opiera się o godzenie gospodarczego wykorzystania obszaru z ochroną najcenniejszych komponentów przyrodniczych dla Wspólnoty. W niniejszej dokumentacji do planu ochrony wskazano jedynie na niezbędne modyfikacje dotychczasowych zasad wykorzystania obszaru tak, aby zapewnić długotrwałe funkcjonowanie przedmiotów ochrony ostoi, nie ograniczając jednak perspektyw rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru. Plan ochrony generalnie nie zakazuje na terenie ostoi realizacji jakichkolwiek planów i przedsięwzięć. Nie znając bowiem rodzaju i zasięgu oddziaływania konkretnego planu czy przedsięwzięcia trudno bowiem wyrokować, czy będzie miało ono znaczące oddziaływanie na przedmiot ochrony ostoi, czy nie. A jest to jedyny warunek, który upoważnia stosowny organ do odmowy wydania zgody na jego realizację lub dopuszczenie realizacji z zastosowaniem kompensacji przyrodniczej w sytuacji wykazania nadrzędnego celu publicznego i braku rozwiązań alternatywnych. Dopuszczenie realizacji niektórych planów lub przedsięwzięć wymagać będzie szczególnie starannych ocen w kontekście ochrony przedmiotów ochrony ostoi. Powinny być one konsultowane ze specjalistami, a także należy przewidzieć monitoring skutków zgody na ich realizację. Powinny do nich należeć wszystkie przedsięwzięcia wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z późn. zmian.), niezależnie od ich planowanej lokalizacji w granicach ostoi. Do grupy tej powinny należeć również plany i przedsięwzięcia niewymienione w tym rozporządzeniu, a co do których zachodzi podejrzenie, że mogą negatywnie oddziaływać na przedmiot ochrony ostoi. Z analizy opracowań strategicznych i planistycznych zarówno gmin i powiatów wchodzących w granice ostoi, jak i województwa wielkopolskiego wynika, że takich planów i przedsięwzięć jest znaczna liczba. Dokonano ich podziału ze względu na typy planów lub przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na przedmioty ochrony całej ostoi (niezależnie w jakim miejscu będą realizowane) oraz ze względu na lokalizacje szczególnie zagrożone negatywnym oddziaływaniem na przedmiot ochrony (niezależnie od typu planów lub przedsięwzięć). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 246 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 11.3.1 Typy planów i przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na przedmioty ochrony całej ostoi 1. Napowietrzne linie przesyłowe, szczególnie realizowane w poprzek osi doliny. 2. Elektrownie wiatrowe lokalizowane w dolinie Noteci oraz w odległości do 3 km od granic ostoi. 3. Wszelkie plany i przedsięwzięcia zmieniające stosunki wodne, w tym związane z dostosowaniem Noteci do parametrów II klasy żeglugowej oraz ochroną przeciwpowodziową (np. planowany wał przeciwpowodziowy koło miasta Czarnków). 4. Fermy zwierząt futerkowych należących do rodziny łasicowatych i psowatych. 5. Zalesienia. 6. Elektrownie wodne. 11.3.2 Lokalizacje szczególnie zagrożone negatywnym oddziaływaniem na przedmioty ochrony ostoi 1. Wielkoprzemysłowe fermy i tuczarnie drobiu i trzody chlewnej lokalizowane w zlewni bezpośredniej cieków przepływających przez ostoję. 2. Planowana obwodnica Ujścia i Wielenia. 3. Infrastruktura turystyczna związana z rozwojem turystyki wodnej. 4. Zabudowa w dolinie rzeki. Biorąc pod uwagę wykonaną priorytetyzację przedmiotów ochrony ostoi (rozdz. 9.1) oraz warunki niezbędne dla zapewnienia właściwego stanu ich ochrony dokonano waloryzacji przestrzennej całego obszaru ostoi. Na rysunku nr 30 wskazano obszary o kluczowym znaczeniu jako siedliska ptaków stanowiących przedmiot ochrony na terenie ostoi. Utrzymanie ich przynajmniej w dotychczasowej formie i intensywności użytkowania stanowi niezbędny warunek utrzymania populacji ptaków, dla których wyznaczony został obszar Natura 2000. Obszary te szczególnie powinny być chronione przed zmianą: sposobu użytkowania gruntów, kierunków i intensywności użytkowania rolniczego, stosunków wodnych. Jednocześnie, obszary te powinny być traktowane priorytetowo we wdrażaniu zaproponowanych na ich terenie zadań ochronnych. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 247 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 30. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 248 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 11.4 Finansowanie zarządzania ochroną ostoi Finansowanie zarządzania siecią Natura 2000 nastręcza wielu problemów dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Zarządzanie obszarem Natura 2000 wymaga kosztów związanych z: administrowaniem terenem, realizacją zabiegów ochronnych oraz monitoringiem ich efektów, edukacją i promocją. Koszty związane z administrowaniem terenem szacuje się na ok. 80 Euro/ha/rok (Chylarecki, Kucharczyk 2004). Najwięcej trudności związanych jest z pozyskaniem środków na realizację zabiegów ochronnych oraz monitoring ich efektów. Aktualnie, można zidentyfikować następujące źródła finansowania zarządzania obszarami Natura 2000: LIFE+, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Oś 2 – Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich, działanie 211, 212 – Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania [ONW]15; działanie 214 – Program rolnośrodowiskowy), fundusze strukturalne w ramach regionalnych programów operacyjnych oraz Programu Infrastruktura i Środowisko (V Priorytet Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych). FUNDUSZ LIFE+ LIFE+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony przyrody. LIFE+ składa się z trzech komponentów, w ramach których współfinansowane są projekty w zakresie: Do ONW zaliczono wszystkie gminy wiejskie z terenu ostoi „Nadnoteckie Łęgi”: gminę Czarnków i Ujście zaliczono do obszarów nizinnych strefy I, Trzciankę i Wieleń – do obszarów nizinnych strefy II. 15 Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 249 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” wdrażania Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, w tym ochrony priorytetowych siedlisk i gatunków, ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszania jakości życia oraz wdrażania polityki zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami , działań informacyjnych i komunikacyjnych, kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, w tym kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiany najlepszych doświadczeń i praktyk Program LIFE+ zapewnia wsparcie finansowe w średniej wysokości 50% wartości projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską. PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) jest wskazywany jako podstawowe narzędzie finansowania zadań ochronnych (= kompensaty utraconych korzyści z dotychczasowego sposobu użytkowania gruntów) na obszarach wiejskich wchodzących w granice obszarów Natura 2000. W ramach PROW na lata 2007-2013 przewidziany jest Pakiet 5 - Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. Wyróżnione w ramach jego warianty rolnośrodowiskowe wskazane w tabeli 53 oraz na rys. 31, wspomagane pakietami horyzontalnymi dostępnymi na terenie całego kraju, powinny mieć zastosowanie dla ochrony siedlisk ptaków na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi”. Tab. 53. Warianty rolnośrodowiskowe dostępne na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi” Wariant rolnośrodowiskowy Wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Wariant 5.3. Szuwary wielkoturzycowe Wariant 5.5. Murawy ciepłolubne Wysokość płatności 1 370 zł/ha 910 zł/ha 1 380 zł/ha Wariant 5.6. Półnaturalne łąki wilgotne 840 zł/ha Wariant 5.7. Półnaturalne łąki świeże 840 zł/ha Wariant 5.10. Użytki przyrodnicze 550 zł/ha Działania przewidziane do realizacji w ramach w/w wariantów są w pełni zbieżne z wymogami zachowania walorów przyrodniczych łąk i pastwisk w dolinie Noteci. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 250 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 31. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 251 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Jak dotychczas jednak, wykorzystanie programu rolnośrodowiskowego na terenie ostoi „Nadnoteckie Łęgi” jest znikome, z uwagi na: rolnicy z terenu ostoi bardziej są zainteresowani intensyfikacją użytkowania łąk, niż jego ekstensyfikacją, która jest warunkiem uczestnictwa w programie. Z programu rolnośrodowiskowego korzystają np. rolnicy prowadzący gospodarstwa agroturystyczne i utrzymujący jednocześnie ginące rasy koni, jako atrakcję turystyczną. Pozostali, z uwagi na utrzymywane stada bydła zainteresowani są intensywnym wykorzystywaniem łąk; uczestnictwo w programach rolnośrodowiskowych jest dobrowolne, dodatkowo, pod warunkiem opracowania planu rolnośrodowiskowego i zobowiązania się do jego realizacji przez min. 5 lat. Pomimo prowadzonej promocji programu przez ośrodki doradztwa rolniczego przekłada się to na niskie zainteresowanie rolników tą formą działania. Trudno więc spodziewać się, że program rolnośrodowiskowy, oparty o dobrowolne zgody właścicieli gruntów na obowiązujących obecnie zasadach, będzie skutecznym narzędziem ochrony terenów rolniczych w granicach obszarów Natura 2000. Powodzenie realizacji ochrony ostoi „Nadnoteckie Łęgi należy raczej upatrywać w absorpcji środków z programu LIFE+ i Priorytetu 5 Programu Infrastruktura i Środowisko lub pokrewnych w kolejnych latach finansowania UE. PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO W ramach V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. finansowane będą działania na rzecz ochrony przyrody i edukacji ekologicznej w podziale na 4 działania: 5.1. Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej. 5.2. Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych. 5.3. Opracowanie planów ochrony obszarów chronionych. 5.4. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. W okresie 2007-2013 na realizację V osi priorytetowej planuje się przeznaczenie kwoty 105 mln euro, z czego 89 mln euro stanowić będą środki Unii Europejskiej (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ). Lista beneficjentów jest ograniczona do podmiotów sprawujących nadzór nad obszarami chronionymi lub realizujących zadania związane z ochroną przyrody lub kształtowaniem postaw społecznych w zakresie ochrony środowiska. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 252 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Wdrażanie planu ochrony „Nadnoteckie Łęgi” powinno odbywać się głównie w oparciu o wykorzystanie środków przewidzianych na realizację zadania 5.1. W ramach tego działania będą finansowane kompleksowe projekty służące bezpośrednio ochronie wartości przyrodniczych siedlisk zagrożonych w skali kraju i Europy, z włączeniem wykupu gruntów dla celów ochrony przyrody. Duży nacisk zostanie położony na projekty mające na celu odtwarzanie i kształtowanie warunków dla trwałego zachowania siedlisk, w tym zwłaszcza zbiorników wodnych, mokradeł, torfowisk, wrzosowisk i innych zaliczanych do nieużytków rolniczych. W ramach działania będą realizowane również przedsięwzięcia ukierunkowane na organizowanie aktywności turystycznej na obszarach chronionych poprzez budowę lub modernizację odpowiedniej infrastruktury. Nadrzędnym celem tego rodzaju przedsięwzięć będzie zabezpieczenie obszarów chronionych przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów. Finansowane będą także projekty obejmujące kompleksowe programy ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, które będą uwzględniać kształtowanie ostoi tych gatunków, zachowanie ich pul genowych in situ i ex situ, restytucję i reintrodukcję oraz budowę infrastruktury niezbędnej do realizacji tych programów. 11.5 Proponowane rozwiązania systemowe 1) Wprowadzenie procedur umożliwiających lub ułatwiających sprzedaż lub przekazanie gruntów Skarbu Państwa z występującymi na nich siedliskami przyrodniczymi podmiotom zobowiązującym się do realizacji ich ochrony. 2) Wykup lub przyjmowanie gruntów szczególnie cennych przyrodniczo przez organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się ochroną przyrody. 3) Dostosowanie wariantów rolnośrodowiskowych w kolejnych wersjach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich do potrzeb ochrony obszarów Natura 2000 (np. programy leśnośrodowiskowe i wodnośrodowiskowe). 4) Podniesienie atrakcyjności kompensat przewidzianych w kolejnych wersjach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich za ograniczenia w użytkowaniu rolnym, leśnym i rybackim terenów szczególnie cennych przyrodniczo. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 253 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 12 KOREKTA GRANIC OSTOI W ramach prac nad planem ochrony wykonana została korekta przebiegu granic ostoi. Nowe granice ostoi zostały wyznaczone na mapach zasadniczych w skali 1:5 000 pozyskanych w Powiatowym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Pile i Czarnkowie. Mapy zasadnicze w postaci wektorowej nie pokrywają całego Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi”, w związku z czym, dla części ostoi (obręb ewidencyjny Ługi Ujskie, gmina Ujście) wykonano opis granic w oparciu o mapy w postaci rastrowej. Korekta granic ostoi miała charakter techniczny oraz merytoryczny. Korekta techniczna sprowadzała się do dociągnięcia granic ostoi do granic działek ewidencyjnych oraz uproszczenia jej przebiegu poprzez poprowadzenie jej po łatwo rozpoznawalnych w terenie elementach topograficznych. W wyniku korekty merytorycznej wyłączono z granic ostoi obszary, które nie mają większego znaczenia dla ochrony ptaków i ich siedlisk podlegających ochronie w granicach ostoi. Wyniki korekty granicy ostoi przedstawiono na rys. 32. Komplet map w skali 1:5 000 ze skorygowanymi granicami ostoi zebrano w osobnym opracowaniu zatytułowanym „Studium granic Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Nadnoteckie Łęgi”. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 254 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Rys. 32. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 255 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” 13 LITERATURA Andrzejewski W. 1997. Możliwości wsiedlenia głowacicy (Hucho hucho L.) do rzeki Gwdy i jej dopływów. Maszynopis pracy doktorskiej, Biblioteka Akademii Rolniczej w Poznaniu. Austin T. 1988. The palaeomagnetism of Quaternary sediments at Ujście, Poland. Quaestiones Geographicae, 10. Bednarek R., Prusinkiewicz Z. 1999. Geografia gleb. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Bednorz J. 1989. Das Noteć-Ustromtal als zoogeographischer Korridor für Wasser-vögel. Beitr. Vogelkd., 35. Bednorz J., Kupczyk M. 1983. Dokumentacje do utworzenia powierzchni niezmienialnych „Biała Łęg” i „Romanowo-Radolin” Urząd Woj. w Pile. Msc. Bednorz J., Kupczyk M. 1995. Ptaki doliny Noteci. Prace Zakładu Biologii i Ekologii Ptaków UAM w Poznaniu, 4. Bednorz J., Kupczyk M., Winiecki A., Kuźniak S. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Borysiak J. 2004. Zalewane muliste brzegi rzek. [w:] Herbich J. (red.). Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2. Borysiak J., Pawlaczyk P., Stachowicz W. 2004. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-inacanae, olsy źródliskowe). [w:] Herbich J. (red.). Lasy i bory. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 5. Chylarecki P., Kucharczyk M., 2004 Zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 w dolinach rzecznych. Etap I, Część. II Przyrodnicze uwarunkowania wdrażania sieci Natura 2000 na obszarach dolin rzecznych. Globar Water Partnership i WWF Polska. Danielewicz W. 1993. Drzewa i krzewy w krajobrazie dolin rzecznych Kotliny Gorzowskiej. Przegląd Przyrodniczy, 4, (1). Danielewicz W., Pawlaczyk P. 2004. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum). [w:] Herbich J. (red.). Lasy i bory. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 5. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 256 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Dolina Noteci, możliwości aktywizacji turystycznej i gospodarczej. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań. Drawieńsko-Notecka Kraina Turystyczna. Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań. Drawieńsko-Notecka Kraina Turystyczna – uwarunkowania stanu istniejącego. 2000. Powiat Strzelecko-Drezdenecki. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań. Dzierżek J. 1997. Geology of sub-Quaternary basement and stratigraphy of Quaternary sediments in the middle Noteć River valley, western Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 67. Faliński J. B. 1990-1991. Kartografia geobotaniczna. Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych. Warszawa-Wrocław. Gadomska S. 1957. Utwory trzeciorzędowe i czwartorzędowe doliny Noteci w okolicy Krostkowa I Osieka n/Notecią koło Wyrzyska. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 118. Galon R. 1961. Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Geographical Studies, 29, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Galon R. 1972. Geomorfologia Polski. Tom 2 – Niż Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Głowaciński Z. (red.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Oficyna wydawnicza TEXT, Kraków. Gospodarowanie wodami w regionie wodnym Warty. 2006, RZGW Poznań. Grimmett R. F. A., Jones T. A. 1989. Important bird areas in Europe. ICBP, Cambridge. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Gdańsk. Grzelak M., Bocian T. 2006. Zróżnicowanie geobotaniczne zbiorowisk seminaturalnych doliny Noteci Bystrej oraz ich rola w krajobrazie. Annales UMCS, Sectio E, LXI, Lublin. Herbichowa M. 2004. Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Polio-Callunion, CallunoArctostaphylion). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 257 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Herbichowa M., Wołejko L. 2004. Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk. [w:] Herbich J. (red.). Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2. Interpretation Manual of European Union Habitats, European Commission DG Environment version of October 1999. Jankowski W. 1997. Czy można pogodzić ochronę przyrody z ochroną przeciwpowodziową? [w:] Smolnicki K. (red.). Ekologiczne metody zapobiegania powodziom. Fundacja Oławy i Nysy Kłodzkiej, Wrocław. Kaniecki A. 2007. Przemiany stosunków wodnych na obszarze Niziny Wielkopolskiej do końca XVIII wieku związane z antropopresją. [w:] Michalczyk Z. (red.) Obieg wody w środowisku naturalnym i przekształconym. Wydawnictwo UMCS, Lublin. Kasprzak L. 1981. The facial differentiation of the tills of glacial series at Stare Kurowo, NW Poland. Quaestiones Geographicae, 7. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). 2001. Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków. Kącki Z., Załuski T. 2004. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Klimaszyk P. 2004. Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion. [w:] Herbich J. (red.). Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2. Kołomyjska I. 2007. Natura 2000 w rolnictwie. Broszura wydana przez Ministerstwo Środowiska w ramach projektu bliźniaczego Polska - Królestwo Wielkiej Brytanii Królestwo Niderlandów nr Pl2004/IB/EN-03: „Opracowywanie planów renaturyzacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 200 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywa Ptasią i Dyrektywą Siedliskową”. Kondracki J. 2002. Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 258 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Kostrowicki A. S. 1965. Regionalizacja zoogeograficzna palearktyki w oparciu o faunę motyli tzw. większych (Macrolepidoptera). Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 51. Kowalczyk A. 1960. Paleomorfologia powierzchni podplejstoceńskiej niżowej części dorzecza Odry. Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 21, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Kowalczyk A. 1989. Ocena warunków przyrodniczych rozwoju turystyki w pradolinie Noteci. Wydawnictwo Uczelniane, WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz. Kozarski S. 1959. O genezie chodzieskiej moreny czołowej. Badania fizjograficzne nad Polską zachodnią, V. Kozarski S. 1962. Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej a kształtowanie się pradoliny Noteci-Warty. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, II, 3, Poznań. Kozarski S., Rotnicki K. 1977. Valley floors and changes of river Chanel patterns In the north Polish plan during the late-Würm and Holocene. Quaestiones Geographicae, 4. Kucharski L., Perzanowska J. 2004. Niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Kujawa-Pawlaczyk J. 2004. Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Kupczyk M. 1993. Ornitologiczna wartość i możliwości ochrony dolin rzecznych w Wielkopolsce. [w:] Tomiałojć L.(red.): Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Kupczyk M., Bednorz J. 1989. Walory przyrodnicze i krajobrazowe w dolinie Noteci i potrzeba ich ochrony, ze szczególnym uwzględnieniem awifauny. Materiały Konferencji Naukowej. Zagospodarowanie doliny Noteci, Piła. Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Część 1 – Geomorfologia. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań. Krygowski B. 1974. Niektóre problemy z morfodynamiki Niziny Wielkopolskiej. Badania fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Tom XXVII, seria A. Geografia Fizyczna. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 259 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Makomaska-Juchniewicz M., Tworek S., Cierlik G. 2003. O kryteriach typowania Specjalnych Obszarów Ochrony. [w:] Makomaska-Juchniewicz M., Tworek S. (red.). Ekologiczna sieć Natura 2000. Problem czy szansa. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz: Siedlisko (352), Czarnków (353), Wieleń (351) i Piła (313) + objaśnienia. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Mapa Glebowo-Rolnicza w skali 1:25 000. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy. Mapa Sozologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz: N-33-106-C, N-33-117-A, N-33117-B, N-33-118-A. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa. Matuszkiewicz J. M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne, 158. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Ser. Vademecum Geobotanicum 3. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowerinf plants and pteriodophytes of Poland. A checklist. – W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Mróz W. 2004. Ziołorośla górskie (Adenostylon alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Namura-Ocharska A. 2004. Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi. [w:] Herbich J. (red.). Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 1. Nowicki W. 2006. Obszary Natura 2000 w dolinach rzek administrowanych przez RZGW w Warszawie – szanse i obawy. Gospodarka Wodna, 7. Nowysz W., Wesołowski T. 1974. Materiały do awifauny doliny Noteci. Notatki Przyrodnicze 7, 10 (1973). Okruszko T., Tyszewski S., Pusłowska D. 1996. Gospodarowanie zasobami wodnymi Górnej Narwi. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, Warszawa. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 260 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Okruszko T. 2005. Kryteria hydrologiczne w ochronie mokradeł. Monografia. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Okruszko T. 2007. Natura 2000 w gospodarce wodnej. Broszura wydana przez Ministerstwo Środowiska w ramach projektu bliźniaczego Polska - Królestwo Wielkiej Brytanii - Królestwo Niderlandów nr Pl2004/IB/EN-03: „Opracowywanie planów renaturyzacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 200 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywa Ptasią i Dyrektywą Siedliskową”. Orłowski W. 1989. Gospodarka wodna w dolinie Noteci – stan obecny i plany. [w:] Kosturkiewicz A. (red.) Zagospodarowanie doliny Noteci – Konferencja naukowa w Pile, 22-23 maja 1989 r. Wydawnictwo AR w Poznaniu, Poznań. Pasławski Z. 1967. Przyczyny niskiego powierzchniowego odpływu z dorzecza Odry. Przegląd Geofizyczny, XII (1), Warszawa. Perzanowska J., Kujawa-Pawlaczyk J. 2004. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallescentis). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Pettersson G. 2002. Weichselian glaciations In the middle Noteć River region, northwest Poland. LUNDQUA Thesis 47, Lund University, Lund. Piechowiak K. (red.), 2007. Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja problemów gospodarki wodnej. RZGW Poznań. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czarnków, 2004 – 2006, 2007 – 2013, 2004. Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Ujście na lata 2004 – 2006, 2004. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań 2001. Pociask-Karteczka J. 2003. Zlewnia. Właściwości i procesy, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków. Popiela A. 2004. Brzegi lub osuszone dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea. [w:] Herbich J. (red.). Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 2. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 261 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Program ochrony środowiska dla powiatu pilskiego na lata 2004-2011. 2004. Starostwo Powiatowe w Pile, Arcadis Ekokonrem, Katowice. Program strategicznego rozwoju gminy Trzcianka, 1996. Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska dla powiatu czarnkowskotrzcianeckiego (Gmina Czarnków). 2001. Starostwo Powiatowe w Czarnkowie, Arcadis Ekokonrem, Wrocław. Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń, 2007. Ptaszyk J. 1994. Wyniki inwentaryzacji gniazd bociana białego (Ciconia ciconia) w Wielkopolsce w latach 1984–1995. [w:] Ptaszyk J. (red.) Bocian biały (Ciconia ciconia) w Wielkopolsce. Prace Zakładu Biologii i Ekologii Ptaków UAM, 3. Poznań. Ptaszyk J. 2006 Bocian biały w województwie wielkopolskim w 2004 roku. [w:] Guziak R., Jakubiec Z. (red.). 2006. Bocian biały Ciconia ciconia (L.) w Polsce w roku 2004. Wyniki VI Międzynarodowego Spisu Bociana Białego. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”. Wrocław. Romer E. 1949. Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Wrocław. Rotko J. 2006. Ochrona przed powodzią na obszarach Natura 2000. Gospodarka Wodna, 6. Rozwałka Z. 2003. Zasady hodowli lasu obowiązujące w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Warszawa. Schalow H. 1919. Beitrage zur Vogelfauna der Mark Brandenburg. Berlin. Stachý J. (red.) 1979. Odpływ rzek polskich w latach 1951-1970. Materiały Badawcze IMGW, 6. Stachý J. (red.) 1987. Atlas hydrologiczny Polski. IMGW Warszawa. Starkel L. (red.) 1999. Geografia Polski – Środowisko przyrodnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Pilskiego na lata 2007 – 2015, 2007. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Czarnkowsko-Trzcianeckiego, 2001 – 2010. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy i Miasta Ujście, 2000. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 262 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego miasta i gminy Wieleń, 2001. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r., 2005. Studium rekreacji. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czarnków, 2001. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Czarnków, 2007. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Trzcianka, 1998. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujście, 2006. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wieleń, 1999. Stupnicka E. 1989. Geologia regionalna Polski. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa. Szafer W. 1977. Szata roślinna Polski Niżowej. [w:] Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. T. II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Szulczewski J. W. 1951. Wykaz roślin naczyniowych w Wielkopolsce dotąd stwierdzonych. Prace Komitetu Biologicznego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 12 (6). Śliwa P., Wylegała P., Mizera T., Winiecki A. 2004. O wielkopolskich ptakach. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, Poznań. Świerkosz K. 2003. Wyznaczanie ostoi Natura 2000. WWF Polska, Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody, Warszawa. Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „proNatura”, Wrocław. Tyszewski S., Okruszko T., Pusłowska D. 1996. Propozycja metodyki określania sposobu wykorzystania zasobów wodnych zlewni o szczególnych walorach przyrodniczych na przykładzie Górnej Narwi i Supraśli. VII Ogólnopolskie Seminarium Naukowo- Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 263 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Techniczne Ochrona jakości i zasobów wód – Zasady racjonalnej gospodarki wodą, Zakopane. Ugla K. 1969. Wodowskazy na rzekach Polski. Część 1 – W dorzeczu Odry i na rzekach Przymorza między Odrą a Wisłą. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa. Witowski K., Filipkowski A., Gromiec A. 2004 Obliczanie przepływu nienaruszalnego. Włodek M. 1980. Młodszy plejstocen w rejonie Nakła nad Notecią. Przegląd Geologiczny, 28. Wojtaszyn G. 2002. Nietoperze Pojezierza Wałeckiego. Przegląd Przyrodniczy, 13. Woś A. 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wylegała P. 1997. Łabędź niemy Cygnus olor w dolinie Noteci na odcinku Romanowo – Rosko. Biuletyn Informacyjny Polskiej Grupy Badania Łabędzi, 1. Wylegała P. 1999. Łabędź niemy Cygnus olor w dolinie Noteci między Romanowem a Roskiem. Biuletyn Informacyjny Polskiej Grupy Badania Łabędzi, 3. Wylegała P. 2000a. Gniazdowanie zimorodka Alcedo atthis w dużej odległości od zbiorników wodnych. Przegląd Przyrodniczy, 11 (1). Wylegała P. 2000b. Pierwsze stwierdzenie białorzytki pstrej Oenanthe pleschanka w Wielkopolsce. Przegląd Przyrodniczy, 11 (1). Wylegała P. 2003. Czy znamy rzeczywistą liczebność kruka Corvus corax w Wielkopolsce? Przegląd Przyrodniczy, 13 (1-2). Wylegała P. 2003. Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków w dolinie Dolnej Noteci na odcinku Ujście-Wieleń w latach 1980-2003. Notatki Ornitologiczne, 44. Wylegała P. 2005. Wyniki inwentaryzacji bobra Castor fiber w dolinie Noteci na odcinku Ujście – Wieleń w latach 2000-2003. Rocznik Naukowy Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, 7. Wylegała P., Janyszek S., Kepel A., Dzięciołowski R. 2006. Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, Poznań. Wylegała P., Kuźniak S., Dolata P.T. 2008. Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań. Wylegała P., Śliwa P. 2000. Zapomniana rzeka. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, 13 (2). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 264 Plan ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Nadnoteckie Łęgi” Wylegała P., Wylegała S., Pinkowski R., Kujawa D. 2004. Zmiany liczebności kulika wielkiego Numenius arquata w dolinie Noteci w latach 1980-2004. Notatki Ornitologiczne, 45. Załuski T., Kącki Z. 2004. Łąki selernicowe (Cnidion dubi). [w:] Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. [in:] Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (ed.). Red list of plants and fungi on Poland. W. Szafer institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Zasady gospodarowania na obszarach Natura 2000 w dolinach rzek. 2005. Monografia. GWP i WWF Polska, Warszawa. Zawadzki S. 1999. Gleboznawstwo. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Żukowski W., Celka Z., Chmiel J., Jackowiak B., Latowski K., Szkudlarz P. 2001. Rozmieszczenie wybranych gatunków roślin naczyniowych w Wielkopolsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Akty prawne Dyrektywa 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków. Dyrektywa 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa), zmieniona Dyrektywą 97/62/EEC. Dyrektywa Nr 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795). Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zmian.). Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2008 r. 265
