Humanizm w kulturze polskiej epok dawnych

Prof. dr hab. Alina Nowicka-Jeżowa
Humanizm w kulturze polskiej epok dawnych
Wykład jest poświęcony humanizmowi renesansowemu jako idei europejskiej, która w
kulturze polskiej zyskuje cechy konstytuujące tożsamość narodową. W zakresie rozważań
sytuuje się humanizm świecki, zakorzeniony w tradycji grecko-rzymskiej oraz humanizm
chrześcijański.
Celem wykładu jest
- przedstawienie założeń epistemologicznych, aksjologicznych i antropologicznych
humanizmu,
- obserwacja idei humanitas w perspektywie diachronicznej i w kontekście uwarunkowań
historyczno-kulturowych,
- interpretacja tekstów kultury, głównie literackich i filozoficznych, należących do kanonu
piśmiennictwa europejskiego i polskiego, jako zapisów humanistycznego projektu
antropologicznego.
Treści wykładu:
1) Humanizm – historia pojęcia
2) Humanizm europejski. Zarys ogólny
- Paideia i humanitas – paradygmaty starożytne
- Humanizm w kulturze średniowiecza – kwestie dyskusyjne
- Humanizm w kulturze renesansu, śródziemnomorski i zaalpejski
3) Humanizm w kulturze polskiej XV-XVII wieku. Zarys ogólny
- Humanistyczny renesans polski między tradycją średniowieczną i ideami epoki
- Studia humanitatis: filologia, retoryka, historia, filozofia moralna, pedagogika
- Twórcy polscy we wspólnocie Europa litterarum. Edukacja, kariery, dzieła, korespondencja
- Kryzys humanizmu w dobie porenesansowej: nurty kontynuacji, polemiki i kontestacje,
poszukiwania poza paradygmatem humanistycznym
4) Nurty ideowe humanizmu polskiego
- Koncepcje antropologiczne humanizmu świeckiego. Homo politicus, homo rusticus, homo
militans
- Humanizm a reformacja protestancka
- Humanizm chrześcijański w Polsce – od Erazma do Ignacego z Loyoli
5. Zagadnienia literackie
- Łacinnicy polscy. Doktryna klasycystyczna, poetyka, wybory tematyczne i ideowe
- Horacjanizm polski XVI-XVII wieku
- Cyceronianizm polski
- Hermeneutyka mitów w poezji humanistycznej
Podstawowa literatura przedmiotu
H. Barycz, W blaskach epoki Odrodzenia, Warszawa 1968
Tenże, Z epoki renesansu, reformacji i baroku, Warszawa 1971.
A. Borowski, Renesans, Warszawa 1992.
M. Cytowska, Erazmianizm w literaturze polskiej XVI i XVII wieku, w: Studia porównawcze o literaturze
staropolskiej, red. T. Michałowskiej i J. Ślaskiego, Wrocław 1980.
J. Domański, Początki humanizmu, Wrocław 1982.
J. Domański, Tekst jako uobecnienie. Szkic z dziejów myśli o piśmie i książce, Kęty 2002.
Humanitas grecka i rzymska, red. R. Popowski, KUL, Lublin 2005.
E. Garin, Filozofia Odrodzenia we Włoszech, przeł. K. Żaboklicki, Warszawa 1969.
W. Granat, U podstaw humanizmu chrześcijańskiego, Poznań 1976.
J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1995.
P.O.Kristeller, Humanizm i filozofia. Cztery studia, przeł. G. Błachowicz, L. Szczucki, M. Szymański, IFiS,
Wwa 1985.
Tenże, Renaissance Thought. The Classic, Scholastic and Humanistic Strains, New York 1961.
S. Łempicki, Renesans i humanizm w Polsce, Warszawa 1952.
W. Pawlak, Z dziejów pojęcia humanitas (do wieku XVII), w: Humanitas w kulturze polskiej. Perspektywy
antropologiczne, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2009-2010.
J. Pelc, Literatura renesansu w Polsce, Warszawa 1994.
J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1995.
Poszerzona literatura przedmiotu:
J. Axer, „Latinitas” jako składnik polskiej tożsamości kulturowej, [w:] Tradycje antyczne w kulturze europejskiej
– perspektywa polska, Warszawa 1995.
J. Białostocki, Sztuka i myśl humanistyczna, Warszawa 1966.
T. Bieńkowski, Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450-1750), Wrocław 1976.
A. Borowski, Powrót Europy, Kraków 1999.
R. Butiglione, J. Merecki, Europa jako pojęcie filozoficzne, Lublin 1996.
P. Czartoryski, Rodzime źródła kultury umysłowej polskiego odrodzenia, w: Polska w epoce odrodzenia,
Warszawa 1970.
J. Czerkawski, Humanizm i scholastyka. Studia z dziejów kultury filozoficznej w Polsce w XVI i XVII wieku,
Lublin 1992.
J.Domański, Z.Ogonowski, L.Szczucki, Zarys dziejów filozofii w Polsce. Wieki XIII-XVII, red. Z.Ogonowski,
Warszawa 1989.
Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, red. Z. Kuksewicz, t. 5, Wrocław 1975.
H. G. Gadamer, Dziedzictwo Europy, Warszawa 1992.
E. Gilson, Filozofia średniowieczna a humanizm,w: Heloiza i Abelard. Średniowieczne początki humanizmu,
przeł. A. Podsiad, Warszawa 1956.
Humanitas w kulturze polskiej. Perspektywy antropologiczne, t. 1-2, red. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 20092010.
Inspiracje platońskie literatury staropolskiej, pod red. A. Nowickiej-Jeżowej i P. Stępnia, Warszawa 2000.
W. Jaeger, Paideia, przekł. i przedm. Marian Plezia, t. 1 Warszawa 1962; t. 2: Warszawa 1964.
W. Jaeger, Humanizm i teologia, Pax 1957.
S. Kot, Polska złotego wieku a Europa, Warszawa 1987
Z. Łempicki, Renesans, oświecenie, romantyzm [w tegoż] Wybór pism, t. 1, Warszawa 1966.
Odrodzenie w Polsce, t. 1-5, Warszawa 1955-1962 (t. 1: Historia; t. 2: Historia nauki, t.3: Historia jezyka, t.
4:Historia literatury; t. 5: Historia sztuki)
B. Otwinowska, Język - naród - kultura. Antecedencje i motywy renesansowej myśli o języku, Wrocław 1974.
S. Swieżawski, Między średniowieczem a czasami nowymi. Sylwetki myślicieli XV wieku, Warszawa 1983.
T. Ulewicz, Iter Romano-Italicum Polonorum, Kraków 1999.
W. Ullmann, Średniowieczne korzenie renesansowego humanizmu, przeł. A. Mach, Łódź 1985.
S. Zabłocki, Od prerenesansu do oświecenia. Z dziejów inspiracji klasycznych w literaturze polskiej, Warszawa
1976.
Tomy Syntezy:
„Humanizm. Idee, nurty, paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej. Syntezy”, seria pod red. naukową A.
Nowickiej-Jeżowej, Neriton, Warszawa 2009-2011, T. I-X.