Algebra z geometrią analityczną zadania z odpowiedziami Maciej Burnecki strona główna Spis treści 1 Wyrażenia algebraiczne, indukcja matematyczna 2 2 Geometria analityczna w R2 3 3 Liczby zespolone 4 4 Wielomiany i funkcje wymierne 6 5 Macierze i wyznaczniki 7 6 Układy równań liniowych 10 7 Geometria analityczna w R3 11 8 Iloczyn skalarny i odległość w Rn 13 9 Przestrzenie i przekształcenia liniowe 14 10 Powtórzenie 15 11 Pierwsze kolokwium Zestaw A . . . . . Zestaw B . . . . . Zestaw C . . . . . Zestaw D . . . . . Zestaw E . . . . . Zestaw F . . . . . Zestaw G . . . . . Zestaw H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 18 19 19 20 20 20 21 21 12 Drugie kolokwium Zestaw A . . . Zestaw B . . . Zestaw C . . . Zestaw D . . . Zestaw E . . . Zestaw F . . . Zestaw G . . . Zestaw H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 22 22 23 23 24 24 24 25 13 Egzamin 25 Zestaw A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Zestaw B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Zestaw C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1 Wyrażenia algebraiczne, indukcja matematyczna 1.1. Uprość wyrażenie a a−b − 1 , a2 − 2ab + b2 b b−a b +1 , (b) 2 a − b2 a a4 + a3 b + a2 b2 b2 (c) −1 . a3 − b3 a2 (a) 1.2. W rozwinięciu dwumianowym wyrażenia f (x) wyznacz współczynnik przy xm , jeśli 10 1 (a) f (x) = x5 + √ , m = 39, x 9 1 4 (b) f (x) = x − 2 , m = 24. x 1.3. Zapisz w prostszej postaci liczbę n X n k (a) 3 , k k=0 n X n (b) (−2)k . k k=0 1.4. Za pomocą indukcji matematycznej udowodnij, że dla wszystkich liczb naturalnych dodatnich n ∈ N+ : 2 (a) 12 + 22 + 32 + . . . + n2 = n(n + 1)(2n + 1) , 6 (b) 4n−1 ­ n2 , (c) liczba 7n − 4n jest podzielna przez 3. Odpowiedzi, wskazówki 1.1. (a) (b) 1 b, − a1 , (c) −a − b. 1.2. (a) a2 = (b) a2 = 10 2 9 2 = 45, = 36. 1.3. (a) 4n , (b) (−1)n . 1.4. Najpierw przez podstawienie sprawdź, że teza zachodzi dla n = 1; prawdziwe zatem jest twierdzenie T1 . Następnie z prawdziwości twierdzeń T1 , T2 , . . . , Tn (może wystarczyć użycie tylko Tn ) wywnioskuj prawdziwość twierdzenia Tn+1 , gdzie n ∈ N+ . 2 Geometria analityczna w R2 2.1. Wyznacz w mierze łukowej kąt pomiędzy wektorami u, v, jeśli √ √ (a) u = 1, 3 , v = −1, 3 , √ √ (b) u = − 3, 1 , v = −1, 3 , √ √ √ 2, 2 , v = −1, − 3 , (c) u = √ √ √ (d) u = − 2, − 2 , v = 3, −1 . Wskazówka: dla dwóch ostatnich przykładów wyniki można otrzymać jako sumy lub różnice odpowiednich kątów. 2.2. Wyznacz kąt przy wierzchołku C w trójkącie o wierzchołkach A = (1, 1), B = √ √ √ ( 3, 2 + 3), C = (1 + 3, 2). 2.3. Oblicz długość wysokości opuszczonej z wierzchołka B w trójkącie o wierzchołkach A = (3, 5), B = (0, 6) oraz C = (2, 2). 2.4. Wyznacz punkt przecięcia oraz pod jakim kąt, √ się proste, okre√ przecinają x = s, x = 2 3 − 3 t, √ ślone przez układy równań oraz y = −5 + t y = −1 − 3 s, gdzie t, s ∈ R. 3 2.5. Wyznacz równanie okręgu przechodzącego przez punkty (4, 6), (5, 5) i (−2, −2). 2.6. Nazwij i opisz równaniem zbiór tych punktów z płaszczyzny, których odległość od punktu A = (1, 2) jest dwa razy większa od odległości od punktu B = (4, 5). 2.7. Wyznacz równanie takiego okręgu o środku w punkcie S, którego jedną ze stycznych jest prosta przechodząca przez punkty A, B, jeśli (a) S = (1, −3), A = (−1, 2), B = (2, 4), (b) S = (−2, −1), A = (1, 2), B = (4, 1). 2.8. Napisz równania tych stycznych do okręgu o równaniu x2 +2x+y 2 −3 = 0, √ π które przecinają się z prostą 3 x − y + 1 = 0 pod kątem . 3 Odpowiedzi, wskazówki 2.1. (a) (b) (c) (d) 2.2. 2.3. π 3, π 6, 11 12 π, 7 12 π. π 2. √ 10. 2.4. Proste przecinają się pod kątem π 6 √ w punkcie ( 3, −4). 2.5. (x − 1)2 + (y − 2)2 = 25. 2.6. okrąg (zwany okręgiem Apoloniusza), o równaniu (x − 5)2 + (y − 6)2 = 8. 2.7. (a) (x − 1)2 + (y + 3)2 = 192 13 , 2 (b) (x + 2)2 + (y + 1)2 = 12 10 . √ √ √ √ √ √ 2.8. y = −2, y = 2, y = − 3 x + 3 + 14, y = − 3 x + 3 − 14. 3 Liczby zespolone 3.1. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną 1+i , 2−i 2 + 3i (b) z = . 4 + 5i (a) z = 3.2. Opisz oraz zaznacz na płaszczyźnie zbiór A liczb zespolonych z spełniających warunek 4 (a) Re(−2iz + 4) ­ 0, (b) Im(z − i) = Im((2 − i)z + i), 2 (c) Re z 2 = [Im(iz)] − 4, (d) |iz + 2| = |iz − 2i|, (e) | − 2z| = |4z − 4|. 3.3. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną √ (1 + 3i)20 , (a) z = (1 − i)40 (1 + i)40 (b) z = √ , ( 3 − i)20 √ ( 3 − i)24 √ . (c) z = (1 − 3i)14 (1 − i)20 3.4. Opisz oraz zaznacz na płaszczyźnie zbiór A liczb zespolonych z spełniających warunek (a) 0 ¬ arg(1 + iz) ¬ π/2, (b) Im z 4 < 0. 3.5. Zapisz w postaci algebraicznej wszystkie pierwiastki trzeciego stopnia z liczby (a) z = −1, (b) z = i, (c) z = −2 + 2i, (d) z = 1 + i. 3.6. W zbiorze liczb zespolonych rozwiąż równanie (a) z 2 − 2z + 4 = 0, (b) z 4 = (−1 + 2z)4 . 3.7. Wyznacz pole figury F = {z ∈ C : Im z 3 ­ 0 ∧ −1 ¬ Im(z) < 0}. Odpowiedzi, wskazówki 3.1. (a) z = (b) z = 1 3 5 + 5 i, 23 2 41 + 41 i. 3.2. (a) półpłaszczyzna y ­ −2, (b) prosta y = 13 x − 23 , (c) proste y = 2, y = −2, 5 (d) prosta y = x, (e) okrąg o środku w punkcie 3.3. (a) − 12 + (b) − 12 − (c) 1 2 √ − 4 3, 0 i promieniu 32 . √ 3 2 i, √ 3 2 i, 3 2 i. 3.4. (a) Zbiór A składa się z liczb zespolonych z, określonych przez warunki Re(z) ­ 0 ∧ Im(z) ¬ 1 ∧ z 6= i (przesunięta o wektor (0, 1) czwarta ćwiartka układu współrzędnych, z brzegiem i bez punktu (0, 1)), 5π 3π ∪ 7π (b) arg(z) ∈ π4 , π2 ∪ 3π 4 ,π ∪ 4 , 2 4 , 2π , co na płaszczyźnie przedstawia sumę wnętrz czterech kątów. √ √ 1 3 1 3 3.5. (a) w0 = + , w1 = −1, w2 = − , 2 2 2 2 √ √ 3 1 3 1 (b) w0 = + i, w1 = − + i, w2 = −i, 2 2 2 2 √ √ ! √ 1 1 1 3 3 3 + − + i, w2 = − + + (c) w0 = 1 + i, w1 = − − 2 2 2 2 2 2 √ ! 1 3 − − i, 2 2 √ √ √ √ 3−1 1+ 3 −1 1 1− 3 1+ 3 √ + √ √ − √ (d) w0 = i, w1 = √ + √ i, w2 = i. 3 3 232 232 q 2 2√ 232 232 √ √ π 1+cos(2· 12 ) 3 π √ 3 , sin π Wskazówka: cos 12 = = 2+ = 1+ = 2 2 12 2 2 √ 3−1 √ . 2 2 √ √ 3.6. (a) z ∈ 1 + 3 i, 1 − 3 i , (b) z ∈ 1, 25 − 15 i, 13 , 25 + 15 i . 3.7. 4 √ 3 3 . Wielomiany i funkcje wymierne 4.1. Wyznacz iloraz i resztę z dzielenia wielomianu P (x) przez Q(x), jeśli (a) P (x) = x5 − x4 + 3x3 + x + 7, Q(x) = x3 + x + 1, (b) P (x) = x4 + 2x3 + x2 + x + 1, Q(x) = x2 + x + 3. 4.2. Rozłóż na nierozkładalne czynniki rzeczywiste wielomian W (x) = x4 + x3 − 3x2 − 4x − 4. 6 4.3. Nie wykonując dzielenia, wyznacz resztę z dzielenia wielomianu W (x) = x4 + x3 + x2 + x + 1 przez x2 − 1. 4.4. Rozłóż na czynniki liniowe wielomian zespolony W (z) = z 3 − 2z 2 + 4z − 8. 4.5. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną właściwą x2 + 3 , x3 + 2x2 + 5x + 4 −x + 2 , (b) f (x) = 3 x + 3x2 + 4x + 4 2x3 + 4x2 + 5x + 5 (c) f (x) = 4 . x + 3x3 + 3x2 + 3x + 2 (a) f (x) = 4.6. Rozłóż na sumę wielomianu i rzeczywistych ułamków prostych funkcję x4 − 5x3 + 5x2 − 19x − 1 wymierną f (x) = . x3 − 5x2 + 4x − 20 Odpowiedzi, wskazówki 4.1. (a) I(x) = x2 − x + 2, R(x) = 5, (b) I(x) = x2 + x − 3, R(x) = x + 10. 4.2. W (x) = (x + 2)(x − 2) x2 + x + 1 . 4.3. R(x) = 2x + 3. 4.4. W (z) = (z − 2)(z + 2i)(z − 2i). 4.5. (a) f (x) = (b) f (x) = (c) f (x) = 4.6. f (x) = x + 5 1 −1 x2 +x+4 + x+1 , −x 1 x2 +x+2 + x+2 , 1 1 1 x+1 + x+2 + x2 +1 . 1 x−5 + 1 x2 +4 . Macierze i wyznaczniki 5.1. Wyznacz macierz A wymiaru 3 × 3, której wyrazy określone są za pomocą wzoru aij = i − 2j. 5.2. Podaj przykład dwóch macierzy wymiaru 2 × 2 dowodzący, że mnożenie macierzy nie jest przemienne. 5.3. Rozwiąż 0 0 1 0 0 1 równanie 1 0 · 0 macierzowe 1 1 1 0 1 + 2 · AT = 3 1 0 2 7 2 3 . −1 a h g 5.4. Wyznacz iloczyn A = x y 1 · h b f · g f c z jego pomocą, w notacji macierzowej zapisz równanie 4x + 6y − 12 = 0. Zaznacz ten okrąg na płaszczyżnie. 5.5. Rozłóż na iloczyn 1 2 (a) σ = 2 4 1 2 (b) σ = 7 5 x y , a następnie 1 okręgu x2 + y 2 + cykli rozłącznych, a następnie transpozycji permutację 3 4 5 6 , 6 1 5 3 3 4 5 6 7 . 4 1 2 6 3 Określ parzystość i znak permutacji σ. W rozkładach zastosuj zapis cykliczny. 5.6. Za pomocą permutacyjnej definicji wyznacznika wyprowadź wzory na wyznaczniki macierzy stopnia 2 i 3 (wzór Sarrusa). 5.7. Dwoma sposobami, za pomocą rozwinięcia Laplace’a oraz przez sprowadzenie do wyznacznika macierzy trójkątnej, a dodatkowo w podpunkcie (a) ze wzoru, w podpunkcie (b) ze wzoru Sarrusa, oblicz wyznacznik 1 2 , (a) 3 5 1 1 1 (b) 1 2 2 , 1 2 4 1 1 1 1 1 2 1 1 . (c) 1 1 2 1 1 1 1 2 5.8. Dla jakich wartości parametru a ∈ R macierz a a (a) A = , 2 a a 1 1 (b) A = 1 1 a , 1 a 1 a 1 1 1 1 a 1 1 (c) B = 1 1 1 a 1 1 a 1 jest nieosobliwa? 8 5.9. Dwoma sposobami, za pomocą dopełnień algebraicznych oraz przez przekształcanie razem z macierzą jednostkową, wyznacz macierz odwrotną do macierzy 1 1 (a) A = , −1 4 1 1 −1 (b) B = 1 −1 1 , −1 1 1 1 1 1 (c) C = 1 2 1 . 1 1 2 Odpowiedzi, wskazówki −1 5.1. A = 0 1 1 1 5.2. np. 0 1 1 1 . 0 1 0 1 5.3. A = 1 1 −3 −2 −1 · −5 −4 . −3 1 1 1 = 0 0 0 1 −1 1 0 6= 1 0 2 0 = 1 0 0 1 3 2 3 · −12 · . 5.4. A = 1 0 ax2 + 2hxy + by 2 + 2gx + 2f y + c , x y 1 1 · 0 2 x y = 0 ; równanie przedstawia okrąg o środku w punkcie (−2, −3) 1 i promieniu 5. 5.5. (a) Przykładowy zapis: σ = (1 2 4) (3 6) = (1 4) (1 2) (3 6), permutacja nieparzysta, znak sgn(σ) = −1, (b) przykładowy zapis: σ = (1 7 3 4) (2 5) = (1 4) (1 3) (1 7) (2 5), permutacja parzysta, znak sgn(σ) = 1. 5.6. Dla n = 2 są dwie permutacje, zatem dwa składniki w sumie. Permutacji zbioru trzyelementowego jest 6. 5.7. (a) −1, (b) 2, (c) 1. 9 5.8. (a) a ∈ R \ {0, 2}, (b) a ∈ R \ {−2, 1}, (c) a ∈ R \ {−3, 1}. 4 − 15 −1 5 5.9. (a) A = , 1 1 (b) B −1 = 5 1 2 1 2 0 (c) C −1 6 3 = −1 −1 5 1 2 0 1 2 0 1 2 1 2 , −1 1 0 −1 0 . 1 Układy równań liniowych 6.1. Metodą eliminacji Gaussa rozwiąż układ równań x + y = 3 (a) x − 3y = −5, x + y + z = 0 x − y + z = 0 (b) x + y − z = 2, + y + z − t = 4 x x + y − z + t = −4 (c) x − y + z + t = 2 −x + y + z + t = −2. Dodatkowo, układ (a) rozwiąż za pomocą wzorów Cramera oraz metodą macierzy odwrotnej. 6.2. Rozwiąż układ równań −x − y + z + t = x − y − z + t = (a) x − y − z − t = + y + z = 1 x 2x + y + 2z = 1 (b) 3x + 2y + 3z = 3. 4 0 −8, 6.3. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań + y + az = 1 x x + ay + z = a ax + y + z = −a − 1 ma nieskończenie wiele rozwiązań? 10 −1 0 6.4. Niech sgn(a) = 1 Wyznacz te wartości a, x + 2y + z x + y + 2z 2x + y + z 2y + 2z nie ma rozwiązań. dla dla dla dla = = = = x ∈ (−∞, 0) x=0 oznacza znak liczby a ∈ R. x ∈ (0, ∞) których układ równań 2 sgn(a) − 1 2 0 Odpowiedzi, wskazówki 6.1. (a) x = 1, y = 2, (b) x = 1, y = 0, z = −1, (c) x = 1, y = −1, z = 2, t = −2. 6.2. (a) y = 2, t = 4, z = x + 2, z – dowolne, (b) układ sprzeczny (brak rozwiązań). 6.3. a = −2. 6.4. a ∈ (−∞, 0]. 7 Geometria analityczna w R3 7.1. Dla jakich wartości parametru a ∈ R równoległościan o trzech kolejnych wierzchołkach podstawy A = (−5, 2, 1), B = (2, 1, 2), C = (3, a2 , 3) i wierzchołku E = (−a − 5, 4, −18) nad A, jest prostopadłościanem? 7.2. Dla jakich wartości parametru a ∈ R kąt pomiędzy wektorami u = (a, −16, 4) oraz v = (2a, 1, −4) jest prosty? 7.3. Za pomocą iloczynu wektorowego wyznacz te wartości parametru a ∈ R, dla których wektory u = (1, a2 , 1), v = (3, 12, 3) są równoległe. 7.4. Podaj przykład równania ogólnego płaszczyzny (a) przechodzącej przez punkty A = (−1, 1, 1), B = (0, 1, 2), C = (3, 0, 5), x=1+t+s y = 2 + t − s gdzie t, s ∈ R. (b) o równaniu parametrycznym z = 1 + t + s, 7.5. Podaj przykład równania parametrycznego płaszczyzny o równaniu ogólnym x + y + 2z + 1 = 0. 7.6. Podajprzykład równania parametrycznego prostej o równaniu krawędziox+y+z−1=0 wym x + 2y + 3z − 2 = 0. 11 7.7. Podajprzykład równania krawędziowego prostej o równaniu parametrycz x=1+t y = 2 − t gdzie t ∈ R. nym z = 4 + t, 7.8. Podaj przykład równania parametrycznego prostej prostopadłej do pro x=t x = −s y=1 y = 2 + s gdzie t, s ∈ R. w punkcie stych o równaniach z = 1 + t, z = 1 − s, ich przecięcia. 7.9. Wyznacz kąt pomiędzy płaszczyznami π1 , π2 , jeśli π1 jest określona rów x=1+t+s y =t−s naniem parametrycznym gdzie t, s ∈ R, a π2 równaniem z = t + s, ogólnym y − z − 1 = 0. x+y+z+2=0 7.10. Wyznacz kąt pomiędzy prostą l : i płaszczyzną π : x−y+z+3=0 x + y + 5 = 0. 7.11. Wyznacz pole (a) równoległoboku o kolejnych wierzchołkach A = (2, 2, 4), B = (0, −2, −2), C = (2, 1, 2), (b) równoległoboku o środku w punkcie O = (2, 1, 2) i końcach jednego z boków A = (2, 2, 4), B = (0, −2, −2), (c) trójkąta o wierzchołkach A = (−2, −2, −4), B = (0, 2, 2), C = (−2, −1, −2). 7.12. Wyznacz objętość (a) czworościanu o wierzchołkach A = (1, 1, 1), B = (2, 2, 2), C = (1, −2, −2) i D = (−1, 1, −1), (b) równoległościanu rozpietego na wektorach u = (1, 1, 1), v = (1, 1, 2) oraz w = (−1, −1, 3) × (1, 2, 3). Odpowiedzi, wskazówki 7.1. a = −3. 7.2. a = 4 lub a = −4. 7.3. a = 2 lub a = −2. 7.4. (a) x − z + 2 = 0, (b) x − z = 0. x = −1 + t + 2s y = −t 7.5. z = −s. 12 x=1+t y = −1 − 2t 7.6. z = 1 + t. x+y−4=0 7.7. y + z − 6 = 0. x=1+t y=1 7.8. z = 2 − t. 7.9. π 3. 7.10. π 6. √ 7.11. (a) 2 6, √ (b) 4 5, √ (c) 6. 7.12. (a) 1, (b) 15. 8 Iloczyn skalarny i odległość w Rn 8.1. Wyznacz odległość pomiędzy punktami P, Q ∈ Rn , jeśli (a) n = 4, P = (1, 2, 3, −2), Q = (2, 1, 4, −3), (b) n = 8, P = (5, 3, −2, 7, 9, 11, 1, 2), Q = (3, 4, −3, 5, 9, 9, 2, 1). 8.2. Wyznacz kosinus kąta pomiędzy wektorami u, v ∈ Rn , jeśli (a) n = 5, u = (1, 0, −2, 2, 0), v = (−1, 1, 1, 1, 0), (b) n = 7, u = (1, −2, 0, 3,√ 1, 0, −1), √ v = 2 · (1, 1, −1, 1, 1, 2 3, −5) − (−1, 1, 0, 0, 0, 3 3, −10). Odpowiedzi, wskazówki 8.1. (a) 2, (b) 4. 8.2. (a) − 16 , (b) 9 20 . 13 9 Przestrzenie i przekształcenia liniowe 9.1. Zbadaj liniową niezależność układu złożonego z wektorów (a) (1, 2), (3, 4) ∈ R2 , (b) (1, 2, 3), (3, 4, 5) ∈ R3 , (c) (1, 2, 3), (3, 4, 5), (4, 6, 8) ∈ R3 , (d) (1, 0, −2, 2, 0), (−1, 1, 1, 1, 0), (1, 2, 0, 5, 7) ∈ R5 , √ √ (e) (1, −2, 0, 3, 1, 0,√−1), (3, 1, −2, 2, 2, 3, 0), (1, 1, −1, 1, 1, 2 3, −5), (−1, 1, 0, 0, 0, 3 3, −10) ∈ R7 . 9.2. Zbadaj, czy układy niezależne w poprzednim zadaniu tworzą bazy danej przestrzeni, a jeśli nie, to uzupełnij do bazy. 9.3. Załóżmy, że przekształcenie liniowe f : Rn → Rm jest określone wzorem (a) f (x, y, z, t) = (x − y, x + y + z + 2t), (b) f (x, y, z) = (x − y, x + y + z, x + y, x − z), gdzie x, y, z, t ∈ R. Wyznacz n, m ∈ N+ , a następnie zapisz w standardowych bazach macierz Af przekształcenia f . 9.4. Wyznacz jądro, obraz i rząd przekształceń f z poprzedniego zadania. 9.5. Załóżmy, że macierz Af przekształcenia liniowego f : Rn → Rm ma postać 5 −1 −1 0 0 (a) Af = , 8 −4 1 1 2 1 −1 0 1 3 2 . (b) Af = 1 4 6 1 5 7 Wyznacz n, m ∈ N+ , a następnie zapisz przekształcenie f za pomocą wzoru. 9.6. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦g oraz f ◦g w bazach standardowych, jeżeli f : R3 → R5 oraz g : R4 → R3 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z) = (x, x + y, x + y + z, x + z, y + z), g(s, t, u, v) = (u + v, t + u + v, s + t + u + v). 9.7. Wyznacz wartości własne i odpowiadające im wektory własne przekształcenia liniowego f : R2 → R2 , jeśli (a) f (x, y) = (−y, 6x − 5y), (b) f (x, y) = (−x + y, 2x). 14 Odpowiedzi, wskazówki 9.1. (a) liniowo niezależny, (b) liniowo niezależny, (c) liniowo zależny, (d) liniowo niezależny, (e) liniowo zależny. 9.2. Bazą jest tylko układ z pierwszego 1 −1 9.3. (a) n = 4, m = 2, Af = 1 1 1 −1 1 1 (b) n = 3, m = 4, Af = 1 1 1 0 podpunktu. 0 0 , 1 2 0 1 . 0 −1 9.4. (a) Ker(f ) = {(x, x, 2t − 2x, t) : x, t ∈ R} = {x(1, 1, −2, 0) + t(0, 0, 2, 1) : x, t ∈ R}(jedna z możliwości zapisu), Im(f ) = R2 , Rz(f ) = 2, (b) Ker(f ) = {(0, 0, 0)}, Im(f ) = {x(1, 1, 1, 1) + y(−1, 1, 1, 0) + z(0, 1, 0, −1) : x, y, z ∈ R}, Rz(f ) = 3. 9.5. (a) n = 5, m = 2, f (x, y, z, t, u) = (5x − y − z, 8x − 4y + z + t + u), (b) n = 3, m = 4, f (x, y, z) = (x − y, x + 3y + 2z, x + 4y + 6z, x + 5y + 7z). 9.6. Złożenie g ◦ f nie istnieje. Macierz złożenia f ◦ g ma postać 1 0 0 1 1 0 0 · 0 1 1 1 Mf ◦g = Mf ·Mg = 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 = 1 0 0 1 1 1 0 1 2 1 2 1 2 3 2 2 1 2 3 2 2 . 9.7. (a) Wartości własnej a1 = −2 odpowiadają wektory własne postaci v1 = α(1, 2), wartości własnej a2 = −3 odpowiadają wektory własne postaci v2 = α(1, 3), gdzie α ∈ R \ {0}, (b) wartości własnej a1 = 1 odpowiadają wektory własne postaci v1 = α(1, 2), wartości własnej a2 = −2 odpowiadają wektory własne postaci v2 = α(1, −1) dla α ∈ R \ {0}. 10 Powtórzenie 10.1. Oblicz długość wysokości opuszczonej z wierzchołka A w trójkącie o wierzchołkach A = (−1, 5), B = (2, 4) oraz C = (1, 1). 15 10.2. Wyznacz w mierze łukowej kąt przy wierzchołku C w trójkącie o wierz √ √ chołkach A = (2, 1), B = (3, 2) oraz C = 2 − 3, 1 + 3 . 10.3. Wyznacz punkt przecięcia oraz kąt, pod jakim przecinają się √ proste na x = 3 t, oraz płaszczyźnie, określone równaniami parametrycznymi y = −t √ x = 3, gdzie t, s ∈ R y = −1 + s, 1 2 1 10.4. Wyznacz macierz odwrotną do macierzy A = 1 3 1 . 1 2 2 10.5. Zbadaj, dla jakich rzeczywistych parametrów a ∈ R istnieje macierz od1 1 1 wrotna A−1 do macierzy A = 1 2 1 , 1 1 a a następnie wyznacz ogólny wzór na A−1 . 10.6. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 2x + (1 + a)y + (1 + a)z = 1 + a x + ay + z = a ma nieskończenie wiele rozwiązań? ax + y + z = −a − 1 10.7. W zależności od rzeczywistego parametru a ∈ R, rozwiąż układ równań 2x + 3y − z = 1 x − ay + 2z = 3 2x − ay + 3z = 5. 10.8. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny o równaniu parametrycznym x=1+t+s y = −t + s gdzie t, s ∈ R. z = 1 − t + 2s, x = −1 + t x=3−s y=1 y=s 10.9. Wyznacz punkt przecięcia prostych oraz z =1+t z = 5 − s, a następnie napisz równanie ogólne płaszczyzny zawierającej te proste. 10.10. Wyznacz odległość punktu P = (1, 2, 1) od płaszczyzny π, zadanej w x=1+s+t y =2+s postaci parametrycznej z = −1 + s − t. 10.11. Opisz oraz zaznacz na płaszczyżnie zbiór liczb zespolonych z spełniających warunek π (a) 0 ¬ arg(2 − iz) ¬ , 2 16 (b) Im z 4 > 0. 10.12. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną √ (− 3 + i)12 , (a) z = (1 − i)24 √ (1 − i 3)700 (b) z = . (−1 + i)1400 10.13. Zapisz w postaci √ algebraicznej wszystkie pierwiastki trzeciego stopnia z liczby z = −2 2. 10.14. Rozłóż na nierozkładalne czynniki rzeczywiste wielomian W (x) = x4 + 2x3 − x − 2. 10.15. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 3x2 + 5x + 1 f (x) = 3 . x + 3x2 + 3x + 2 10.16. Wyznacz jądro, obraz i rząd przekształcenia f : R4 → R2 , określonego wzorem f (x, y, z, t) = (z − y, x + y + z + 2t), gdzie x, y, z, t ∈ R. 10.17. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦ g oraz g ◦ f w bazach standardowych, jeżeli f : R3 → R2 oraz g : R2 → R5 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z) = (x − 2y, x + y + 3z), g(u, v) = (u + v, v, u − 2v, 3u, u). Odpowiedzi, wskazówki 10.1. √ 10. π 10.2. . 6 10.4. A−1 √ 2 3, −1 , ϕ = π. 3 4 −2 −1 0 . = −1 1 −1 0 1 10.3. P0 = 10.5. Macierz odwrotna istnieje dla a ∈ R \ {1}, 2a−1 −1 −1 a−1 a−1 . 1 0 wtedy A−1 = −1 −1 1 0 a−1 a−1 10.6. a = −2. 10.7. Dla a ∈ R \ {1} układ ma dokładnie jedno rozwiązanie x = 1, y = 0, z = 1, x = 2 − z, y = −1 + z, a dla a = 1 nieskończenie wiele rozwiązań postaci z ∈ R. 17 10.8. x + 3y − 2z + 1 = 0. 10.9. Punktem wspólnym prostych jest P = (2, 1, 4) (dla t = 3 i s = 1), a płaszczyzna ma równanie −x + z − 2 = 0. 10.10. Równaniem r ogólnym płaszczyzny jest −x + 2y − z − 4 = 0, a odległość 2 d(P, π) = . 3 10.11. (a) Jest to zbiór {z ∈ C : Rez ¬ 0 ∧ Imz ­ −2 ∧ z 6= −2i}, π π 3π 5π 3π 7π ∪ (b) arg(z) ∈ 0, , ∪ π, ∪ , , co na płasz4 2 4 4 4 4 czyźnie jest sumą wnętrz czterech kątów. 10.12. (a) z = 1, √ 1 3 i. (b) z = − + 2 2 √ √ √ √ 2 6 √ 2 6 10.13. +i , − 2, −i . 2 2 2 2 10.14. W (x) = (x − 1)(x + 2)(x2 + x + 1). 10.15. f (x) = x2 1 2x + . +x+1 x+2 10.16. Ker(f ) = {(z, z, 2t − 2z, t) : z, t ∈ R} = {z(1, 1, −2, 0) + t(0, 0, 2, 1) : z, t ∈ R}(jedna z możliwości zapisu), Im(f ) = R2 , Rz(f ) = 2. 10.17. Złożenie f ◦ g nie istnieje. Macierz złożenia g ◦ f ma postać 2 1 1 1 1 −2 1 −2 0 = Mg◦f = Mg · Mf = −1 3 0 · 1 1 3 3 1 0 1 11 −1 1 −4 −6 −2 3 3 −6 0 0 . Pierwsze kolokwium Zestaw A 1. Oblicz długość wysokości opuszczonej z wierzchołka A w trójkącie o wierzchołkach A = (−2, 2), B = (2, 4) oraz C = (7, 1). √ (− 3 + i)25 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = . (1 − i)50 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 2x2 + 5 . f (x) = 3 x + 4x − 5 18 Odpowiedzi, wskazówki 1. h = √22 . 34 2. z = − 12 + 3. f (x) = √ 1 x−1 3 2 i. + x x2 +x+5 . Zestaw B 1. Wyznacz w mierze łukowej kąt przy wierzchołku C w trójkącie o wierz √ √ chołkach A = (2, 6), B = (3, 7) oraz C = 2 − 3, 6 + 3 . √ (1 − i 3)50 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = . (−1 + i)100 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 3x2 + 6x + 3 . f (x) = 3 x + 3x2 + 3x + 2 Odpowiedzi, wskazówki 1. π 6. 2. z = 1 2 √ + 3. f (x) = 3 2 i. 1 x+2 + 2x+1 x2 +x+1 . Zestaw C 1. Wyznacz kąt pomiędzy prostymi na płaszczyźnie, o równaniach x = t, √ x = −s, √ oraz gdzie t, s ∈ R. y =− 3 t+2 y = − 3 s − 7, √ ( 3 − i)25 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = . (−1 + i)50 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 2x2 − 2x + 2 f (x) = 3 . x − 2x2 + 3x − 2 Odpowiedzi, wskazówki 1. π 3. 2. z = 1 2 √ + 3. f (x) = 3 2 i. 1 x−1 + x x2 −x+2 . 19 Zestaw D 1 1. Wyznacz kąt pomiędzy prostą y = − √ x − 5, a prostą o równaniu 3 x = t, √ gdzie t ∈ R. y = − 3 t + 11, √ (−1 + i 3)50 . 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = (1 − i)100 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 2x2 + x + 1 f (x) = 3 . x + x2 − x + 2 Odpowiedzi, wskazówki 1. π 6. 2. z = 1 2 √ + 3. f (x) = 3 2 i. 1 x+2 + x x2 −x+1 . Zestaw E 1. W rozwinięciu dwumianowym funkcji f (x) = wyznacz współczynnik przy 1 x +√ x 2 20 1 . x5 √ (− 3 + i)21 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = . (1 − i)42 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną x2 + x + 10 f (x) = 3 . x + 2x2 + 6x + 5 Odpowiedzi, wskazówki 1. 190. 2. z = −1. 3. f (x) = 2 x+1 + −x x2 +x+5 . Zestaw F 1. W rozwinięciu dwumianowym funkcji f (x) = wyznacz współczynnik przy 1 . x18 20 1 x − x 5 30 √ (1 − i 3)15 . 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = (−1 + i)30 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną x2 − x − 4 f (x) = 3 . x − 2x2 + 5x − 4 Odpowiedzi, wskazówki 1. 435. 2. z = i. 3. f (x) = −1 x−1 + 2x x2 −x+4 . Zestaw G 1. W rozwinięciu dwumianowym funkcji f (x) = 1 x+ √ x 30 wyznacz współczynnik przy x27 . √ (1 − 3 i)21 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = . (1 + i)42 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 2x2 + 7 . f (x) = 3 x + 6x + 7 Odpowiedzi, wskazówki 1. 435. 2. z = i. 3. f (x) = 1 x+1 + x x2 −x+7 . Zestaw H 1. W rozwinięciu dwumianowym funkcji f (x) = √ 1 x+ x 40 wyznacz współczynnik przy x17 . 2. Zapisz w postaci algebraicznej liczbę zespoloną z = √ (1 + 3 i)15 . (1 − i)30 3. Rozłóż na sumę rzeczywistych ułamków prostych funkcję wymierną 2x2 + 5 f (x) = 3 . x + 4x − 5 21 Odpowiedzi, wskazówki 1. 780. 2. z = i. 3. f (x) = 12 1 x−1 + x x2 +x+5 . Drugie kolokwium Zestaw A 2 1. Wyznacz macierz odwrotną do macierzy A = 1 1 5 3 2 2 1 . 2 2. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny o równaniu parametrycznym x = 5 + t + 2s y =2+t gdzie t, s ∈ R. z = −t + s, 3. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 3x + (1 + 2a)y + (2 + a)z = 1 + 2a x + ay + z = a nie ma rozwiązań? ax + y + z = −a − 1 Odpowiedzi, wskazówki 1. A−1 4 = −1 −1 −6 2 1 −1 0 . 1 2. x + 3y − 2z − 11 = 0. 3. a = 1. Zestaw B 2 1. Wyznacz macierz odwrotną do macierzy A = 1 1 5 3 2 2 1 . 2 2. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny o równaniu parametrycznym x = 5 + t + 2s y=2 gdzie t, s ∈ R. z = −t + s, 3. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 3x + (1 + 2a)y + (2 + a)z = 1 + 2a x + ay + z = a ma nieskończenie wiele rozwiązań? ax + y + z = −a − 1 22 Odpowiedzi, wskazówki 1. B −1 8 = −3 −1 −2 1 0 −1 0 . 1 2. y = 2. 3. a = −2. Zestaw C 1. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny o równaniu parametrycznym x = 1 − t + 2s y =2−t gdzie t, s ∈ R. z = t + s, 2. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 3x + (1 + 2a)y + (2 + a)z = 1 + 2a x + ay + z = a nie ma rozwiązań? (1 + a)x + (1 + a)y + 2z = −1 3. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦ g oraz g ◦ f w bazach standardowych, jeżeli f : R3 → R2 oraz g : R2 → R5 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z) = (x − 2y, x − y − 3z), g(u, v) = (u − v, v, u − 2v, 3u, u). Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione Zestaw D 1. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny o równaniu parametrycznym x = 1 + t + 2s y =2+s gdzie t, s ∈ R. z = −t + s, 2. Dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 4x + (1 + 3a)y + (3 + a)z = 1 + 3a x + ay + z = a ma nieskończenie wiele rozwiązań? ax + y + z = −a − 1 3. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦g oraz g◦f w bazach standardowych, jeżeli f : R3 → R4 oraz g : R2 → R3 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z) = (x−2y, x+y+3z, x, y), g(u, v) = (u+v, v, u). Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione 23 Zestaw E 1. Oblicz wysokość w czworościanie o wierzchołkach A = (1, 1, 1), B = (1, 2, 2), C = (1, 2, 3), D = (2, 2, 2), opuszczoną z wierzchołka D. + z + t = 4 −x − y 2x − 2y − 2z = −8 2. Rozwiąż układ równań x − y − z − t = −8. 3. Zbadaj liniową niezależność układu wektorów u = (1, 1, 1, 1), v = (2, 1, 1, 1), w = (1, 2, 1, 1), m = (1, 1, 2, 1) ∈ R4 . Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione Zestaw F 1. Wyznacz odległość punktu P = (1, 1, −1) od x = 1 + t + 2s y =1+s gdzie t, s ∈ R. z = −t + s, x − 3y − z x − y − z 2. Rozwiąż układ równań x − y − z 1 1 1 3. Wyznacz rząd macierzy A = 1 2 2 . 3 4 4 płaszczyzny + 3t = 4 + t = 0 − t = −8. Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione Zestaw G 1. Oblicz wysokość (tzn. długość odcinka) w ostrosłupie o trzech wierzchołkach podstawy A = (1, 1, 1), B = (1, 2, 2), C = (2, 2, 1), opuszczoną z wierzchołka D = (2, 2, 2). − 3y − z + t = −4 x 2x − 2y − 2z = −8 2. Rozwiąż układ równań x − y − z − t = −8. 3. Zbadaj liniową niezależność układu wektorów u = (1, 1, 1, 1), v = (5, 1, 1, 1), w = (1, 2, 1, 1), p = (1, 1, 2, 1) ∈ R4 . 24 Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione Zestaw H 1. Wyznacz odległość punktu P = (3, 1, −1) od płaszczyzny x = 1 + t + 2s y = 1 + 5s gdzie t, s ∈ R. z = −t + s, 2x − 4y − 2z + 4t = 4 x − y − z + t = 0 2. Rozwiąż układ równań x − y − z − t = −8. 2 3 3 3. Wyznacz rząd macierzy A = 1 2 2 . 3 4 4 Odpowiedzi, wskazówki mają być uzupełnione 13 Egzamin Zestaw A 1. Opisz oraz zaznacz na płaszczyźnie zbiór A liczb zespolonych z, spełnia√ 3 3 3 |z| . jących warunek Im z < 2 4 11 4 2. Wyznacz macierz odwrotną do macierzy A = 3 7 5 . 1 2 2 Sprawdź otrzymany wynik, wykonując mnożenie macierzy. 3. Oblicz wysokość (tzn. długość odcinka) w czworościanie o wierzchołkach A = (1, 1, 1), B = (2, 3, 4), C = (2, 5, 8), D = (−1, 1, −1), opuszczoną z wierzchołka D. 5x − 7y − 5z + t = −20 2x − 2y − 2z = −8 4. Rozwiąż układ równań x − y − z − t = −8. 5. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦ g oraz g ◦ f w bazach standardowych, jeżeli f : R4 → R3 oraz g : R3 → R6 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z, t) = (x − 2y, x − y − 3z, x + t), g(u, v, w) = (u − v, v, u − 2v, 3u, u, u + v + w). 25 Odpowiedzi, wskazówki √ 1. Otrzymujemy Im z 3 = |z|3 sin(3ϕ) < 23 |z|3 , stąd |z| = 6 0 oraz sin(3ϕ) < √ 4 1 7 3 2 8 3ϕ ∈ − 3 π, 3 π ∪ 3 π, 3 π ∪ 3 π, 13 2 . Otrzymujemy 3 π , zatem ϕ ∈ − 49 π, 19 π ∪ 92 π, 79 π ∪ 89 π, 13 9 π , co przedstawia sumę wnętrz trzech kątów. 4 −14 27 4 −8 . 2. A−1 = −1 −1 3 −5 3. Równanie x − 2y + z = 0 opisuje płaszczyznę podstawy, wysokość to √ odległość wierzchołka D od tej płaszczyzny i wynosi h = 2√32 . 4. x = z − 2, y = 2, z ∈ R, t = 4 – nieskończenie wiele rozwiązań. 5. Istnieje tylko macierzą w bazach standardowych jest złożenie g ◦ f , jego 0 −1 3 0 1 −1 −3 0 −1 0 6 0 . Mg◦f = 3 −6 0 0 1 −2 0 0 3 −3 −3 1 Zestaw B 1. Opisz oraz zaznacz na płaszczyźnie zbiór A liczb zespolonych z, spełnia 1 jących warunek Re z 3 ­ |z|3 . 2 4 11 4 2. Wyznacz macierz odwrotną do macierzy A = 1 3 1 . 1 2 2 Sprawdź otrzymany wynik, wykonując mnożenie macierzy. 3. Wyznacz odległość punktu P = (−2, 1, −1) x = 1 + t + 2s y = 1 + 2s gdzie t, s ∈ R. z = 2 − 2t + s, 4x − 6y − x − y − 4. Rozwiąż układ równań x − y − od płaszczyzny 4z z z + 6t + t − t = 4 = 0 = −8. 5. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦g oraz g◦f w bazach standardowych, jeżeli f : R4 → R5 oraz g : R3 → R4 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z, t) = (x − 2y, x + y + 3z, x, y, t − z), g(u, v, w) = (u + v, v, u, u − w). 26 Odpowiedzi, wskazówki 1. Otrzymujemy Re z 3 = |z|3 cos(3ϕ) ­ 21 |z|3 , stąd |z| = 0 lub cos(3ϕ) ­ √ 1 1 5 7 11 13 3 3ϕ ∈ π, 3π ∪ 3 π, 3 π ∪ 3 π, 3 π , 2 . W tymdrugim przypadku, − 3 13 zatem ϕ ∈ − 19 π, 19 π ∪ 95 π, 79 π ∪ 11 π, 9 9 π . Zbiór A jest sumą trzech kątów wraz z brzegami. 4 −14 −1 4 0 . 2. A−1 = −1 −1 3 1 3. Równanie 4x − 5y + 2z − 3 = 0 jest równaniem ogólnym danej płaszczyzny, odległość d = √65 . 4. x = z − 2, y = 2, z ∈ R, t = 4 – nieskończenie wiele rozwiązań. 5. Istnieje tylko złożenie f 1 −1 0 4 2 0 1 1 0 Mf ◦g = 0 1 0 0 0 −1 ◦ g, jego macierzą w bazach standardowych jest . Zestaw C 1. Zaznacz na płaszczyźnie zbiór A liczb zespolonych z, spełniających waruπ nek 0 ¬ arg(2 − iz) ¬ . 2 x=1+t+s y = −t + s 2. Wyznacz równanie ogólne płaszczyzny µ o równaniu z = 1 − t + 2s, a następnie w mierze łukowej kąt pomiędzy płaszczyzną µ i prostą l o x = 3 − 2t y = 2 − 6t gdzie t, s ∈ R. równaniu z = 1 + 4t, 1 0 1 0 1 3. Rozwiąż równanie macierzowe X −1 = × 0 1 , 0 1 1 1 0 gdzie X −1 oznacza macierz odwrotną do macierzy X. 4. Określ, dla jakich wartości parametru a ∈ R układ równań 2x + (1 + a)y + (1 + a)z = 1 + a x + ay + z = a ax + y + z = −a − 1 ma nieskończenie wiele rozwiązań? 27 5. Wyznacz, o ile istnieją, macierze złożeń f ◦g oraz g◦f w bazach standardowych, jeżeli f : R3 → R2 oraz g : R2 → R4 są przekształceniami linowymi, danymi wzorami: f (x, y, z) = (x + y, y + z), g(u, v) = (u, v, u + v, u − v). Odpowiedzi, wskazówki 1. Jest to (przesunięta) ćwiartka płaszczyzny bez wierzchołka, A = {z ∈ C : Re(z) ¬ 0 ∧ Im(z) ­ −2} \ {−2i}. 2. x + 3y − 2z + 1 = 0, α = 1 0 2 3. X = . − 12 1 π 2. 4. a = −2. 5. Istnieje tylko 1 0 Mg◦f = 1 1 złożenie 1 0 1 1 2 1 0 −1 g◦ f , jego macierzą w bazach standardowych jest . 28