Prezentacja WMK. Autonomia Galicji

Wolne Miasto Kraków.
Autonomia Galicji
Ćwiczenia V.
Utworzenie Wolnego Miasta Krakowa
•
•
•
•
•
•
3 maja 1815 r. doszło do zawarcia traktatów między Rosją, Austrią i Prusami,
przewidujących podział Księstwa Warszawskiego; datę tę uważa się za
początek istnienia Wolnego Miasta Krakowa;
Kraków – wobec braku zgody zaborców na oddanie go jednemu z nich – wraz
z okręgiem uzyskuje status wolnego miasta, zwany też Rzeczpospolitą
Krakowską;
do traktatów została dołączona pierwsza konstytucja Wolnego Miasta
Krakowa;
traktatom tym udzielono 9 czerwca 1815 r. sankcji międzynarodowej w akcie
końcowym Kongresu Wiedeńskiego;
terytorium: 1164 km kw.;
ludność: 88 tys. w 1815 r., 146 tys. w 1843 r.
2
Mapa Wolnego Miasta Krakowa
3
Flaga i herb Wolnego Miasta Krakowa
4
Źródła prawa
•
•
•
•
•
•
•
•
porozumienia międzynarodowe o powołaniu Wolnego Miasta Krakowa z 3 maja 1815
r., umowy z Münchengratz i Cieplic oraz traktat „państw opiekuńczych” z 6 listopada
1846 r. o likwidacji W.M. Krakowa;
ustawy konstytucyjne z 3 maja 1815 r., z 11 września 1818 r., z 29 lipca 1833 r.;
statuty organiczne, regulujące najważniejsze zagadnienia z zakresu spraw
politycznych, gospodarczych i kulturalnych;
uchwały Komisji Organizacyjnej (1815-1818) oraz Komisji Reorganizacyjnej (1833);
obwieszczenia dowódców wojsk okupacyjnych;
reskrypty naczelnika administracji wojskowej i cywilnej;
ustawy uchwalone przez Zgromadzenie Reprezentantów;
uchwały i rozporządzenia Senatu.
5
Komisja Organizacyjna i Reorganizacyjna
•





•

pierwsza powołana w 1815 r. przez „państwa opiekuńcze” dla przygotowania
rozwiniętej konstytucji Wolnego Miasta Krakowa;
skład: po jednym przedstawicielu państw opiekuńczych (byli nimi Józef Sweerts
Spork, Ignacy Miączyński i Ernest Reibnitz) oraz po jednym reprezentancie szlachty
(Feliks Grodzicki), duchowieństwa (ks. Wincenty Łańcucki) i mieszczaństwa
(Walenty Bartsch);
podlegała jej Komisja Włościańska;
powołała pierwszy skład Senatu Rządzącego;
wydała szereg innych aktów prawa dla Krakowa, normujących m.in. podział
administracyjny kraju i statut krakowskiego uniwersytetu;
rozwiązana po opracowaniu konstytucji w 1818 r.;
druga powołana w marcu 1833 roku, w jej skład weszli przedstawiciele trzech
zaborców: Wilhelm Pflügl (Austria), August Forckenbeck (Prusy) i Ludwik
Tęgoborski (Rosja);
opracowała tekst konstytucji z 1833 r.
6
Rezydenci
•
•
•
•
•
•
•
•
przedstawiciele trzech mocarstw „opiekuńczych”;
formalnie przedstawiciele akredytowani przy Senacie Wolnego Miasta Krakowa;
konstytucje z 1815 i 1818 r. nie przyznawały im żadnych kompetencji;
konstytucja z 1833 r. przyznała im rolę rozjemców w sporach pomiędzy Senatem a
Zgromadzeniem Reprezentantów na tle interpretacji przepisów konstytucji oraz w
konfliktach kompetencyjnych;
na podstawie konstytucji z 1833 r. uzyskali formalnie prawo występowania w roli
zwierzchników wobec władz Wolnego Miasta Krakowa i decydowali na bieżąco nawet
w drobnych kwestiach;
tworzyli w razie potrzeby kolegium, zwane Konferencją Rezydentów, w 1839 r.
została przekształcona w stałą Konferencję Nieustającą dla spraw Krainy
Krakowskiej;
w 1839 powoływali sędziów, którzy przejęli kompetencje rozwiązanego sądu sejmowego;
od 1842 r. weryfikowali listy osób wybranych do Zgromadzenia Reprezentantów.
7
Senat
•
•
•
•
•
•
•
rząd Wolnego Miasta Krakowa
pierwszy skład Senatu został nominowany w 1815 r. przez Komisję Organizacyjną;
według konstytucji z 1818 r. – prezes i 12 senatorów (6 czasowych i 6
dożywotnich), wybierani przez Zgromadzenie Reprezentantów oraz delegowani
przez Uniwersytet i Kapitułę Krakowską;
przepisy konstytucji z 1833 r. zmniejszy skład do 9 osób –prezes i 8 senatorów (6
czasowych i 2 dożywotnich), wybierani przez Zgromadzenie Reprezentantów i
Kapitułę Krakowską;
początkowo senatorem mógł zostać każdy obywatel Wolnego Miasta Krakowa,
spełniający następujące warunki: cenzus wieku, wyższego wykształcenia,
majątkowy oraz zamienny cenzus praktyki administracyjnej.
konstytucja z 1833 r. obniżyła cenzus majątkowy, ale wprowadziła warunek
wyznawania przez kandydata religii chrześcijańskiej
kompetencje: wydawanie rozporządzeń wykonawczych, nominacje urzędników (nie
zastrzeżone dla Zgromadzenia Reprezentantów), wstępne aprobowanie projektów
ustaw Zgromadzenia Reprezentantów.
8
Prezes Senatu
•
•
•




pierwszym prezesem został w 1815 r. Stanisław Wodzicki;
kadencja 3 lata, od 1833 r. 6 lat;
Uprawnienia:
nadzór nad całokształtem prac Senatu,
reprezentacja WMK na zewnątrz,
zwierzchnictwo nad Dyrekcją Policji, a po 1833 r. nad Uniwersytetem,
porozumiewanie się z mocarstwami opiekuńczymi
9
Wydziały Senatu
•





•



•


w 1815 r.:
Administracji,
Skarbu i Dóbr Narodowych,
Policji,
Sprawiedliwości;
Do Układania Przyszłej Organizacji;
w 1816 r.:
Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości,
Policji i Milicji,
Dochodów Publicznych i Skarbu;
w 1822 r.:
Spraw Wewnętrznych i Policji,
Skarbu i Dóbr Narodowych
10
Zgromadzenie Reprezentantów
•
•
•
•
skład: 41 członków, w tym 26 deputowanych (wybieranych po jednym w 9 gminach
Krakowa i 17 okręgach wiejskich), 3 delegowanych senatorów, 3 prałatów z kapituły
krakowskiej, 3 profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 6 sędziów pokoju. W 1833
r. zmniejszono skład do 30 członków.
wyboru deputowanych dokonywano na zgromadzeniach gminnych, a prawo
wyborcze było ograniczone cenzusami majątkowymi i wykształcenia oraz wieku;
obrady raz do roku w grudniu, od 1833 r. co 3 lata;
kompetencje: ustawodawstwo (z wyjątkiem zmian konstytucji i zasad ustrojowych),
uchwalanie budżetu i podatków, przyjmowanie sprawozdań z wykonania budżetu,
wybór wyższych urzędników i sędziów, przestrzeganie praworządności.
11
Administracja terytorialna
•
•
•
•
•
•
•
•
gminy miejskie i wiejskie
Kraków: 11 gmin, w tym 9 politycznych (z ludnością posiadającą czynne prawo
wyborcze) i 2 administracyjne (zamieszkiwane przez Żydów pozbawionych praw
politycznych);
pozostały obszar: 17 gmin wiejskich
na czele gmin stali wójtowie, wybierani przez zgromadzenia gminne, a od 1833 r.
zgromadzenia obiorcze. W gminach żydowskich pochodzili z nominacji Senatu;
kadencja wójta 2 lata, a od 1833 r. 6 lat;
warunki pełnienia urzędu wójta: pełnoletniość, umiejętność dokładnego pisania i
czytania po polsku i rachunków, nie można było być nigdy karanym kryminalnie ani
postawionym w stan oskarżenia, od 1833 r. ukończone 24 lata, odpowiednie
wykształcenie, wyznanie chrześcijańskie;
kompetencje: administracyjne (wykonywali wszelkie polecenia Senatu), w zakresie
wymiaru sprawiedliwości;
od 1839 r. zamiast wójtów, w gminach miejskich władze sprawowali komisarze
cyrkułowi, a w gminach wiejskich komisarze dystryktowi.
12
Autonomia Galicji
•
•
•
•
•
do lat 60 XIX w. Austria nie zrealizowała zobowiązania do utworzenia instytucji
narodowych w Galicji;
w 1859 r. następuje załamanie się systemu rządów absolutnych w Cesarstwie
Austriackim;
Dyplom październikowy z 1860 r. stanowi początek okresu konstytucyjnego w
dziejach Austrii; na podstawie tego aktu przyznano autonomię narodom
historycznym, do których zaliczono Polaków;
26 lutego 1861 r. zostaje wydany statut krajowy dla Galicji wraz z ordynacją
wyborczą do sejmu, stanowił on jeden z allegatów do patentu lutowego;
organy autonomiczne: Sejm i Wydział Krajowy.
13
Mapa Królestwa Galicji i Lodomerii
14
Sejm Krajowy
•





•
•
•
•
•
Skład:
9 wirylistów (wchodzący z urzędu), (od 1896 r. – 10, a od 1900 r. – 12),
44 reprezentantów wielkiej własności ziemskiej,
3 reprezentantów izb przemysłowo-handlowych,
20 reprezentantów miast większych, (od 1896 r. – 23, a od 1900 r. - 28),
74 reprezentantów pozostałych gmin miejskich i wiejskich;
istota prawa wyborczego sprowadzała się do tzw. reprezentacji grup interesów;
uprawnieni do głosowania zostali zaliczeni do rozmaitych grup interesów (kurii) na
podstawie cenzusu zawodowego i majątkowego;
uprawnienia: ustawodawstwo w sprawach „kultury krajowej”, mógł wydawać akty
prawne w ramach ustawodawstwa ogólnopaństwowego, wybór członków Wydziału
Krajowego;
inicjatywa ustawodawcza: rząd, Wydział Krajowy, komisje sejmowe, grupa co
najmniej 15 posłów;
ma czele stał marszałek krajowy, nominowany przez cesarza na 6 lat, czyli na czas
trwania kadencji sejmu;
15
Gmach Sejmu Krajowego Galicji we Lwowie
16
Wydział Krajowy
•
•
Skład: marszałek krajowy i 6 członków. Trzech członków wybierał sejm, a po
jednym posłowie z kurii wielkiej własności, połączonej kurii izb przemysłowohandlowych i miast oraz z kurii reszty gmin miejskich i wiejskich;
Kompetencje: „organ zawiadowczy i wykonawczy reprezentacji krajowej”, bieżąca
administracja, nadzorował działalność samorządu terytorialnego, zarządzał
majątkiem kraju, lokalnymi zakładami i funduszami, reprezentował kraj na
zewnątrz, inicjatywa ustawodawcza (projekty trafiały do drugiego czytania), przygotowywanie
wszelkich sprawa przed obradami sejmu.
17
Namiestnik
•
•



Reprezentant cesarza na terenie Galicji;
Miał współpracować z Sejmem Krajowym:
Miał inicjatywę ustawodawczą
Mógł zabierać głos w czasie debat ale nie mógł głosować;
Przedstawiał raporty z działalności administracji rządowej;

Przedstawiał cesarzowi uchwały sejmu do zatwierdzenia, formułując opinie;

•


Przeprowadzał wybory do Sejmu Krajowego.
Do jego zadań należało również:
Nadzór nad starostami powiatowymi;
Posiadał całą władzę administracyjną z wyjątkiem spraw wojskowych i
finansowych.
18
Minister dla Galicji
Minister bez teki-powołany w 1871 r. spośród Polaków
(pierwszym był Kazimierz Grocholski).
• Do jego zadań należało:
 Inicjowanie wszelkich spraw dotyczących Galicji;
 Opiniowanie spraw dotyczących Galicji i przygotowywanych przez Radę
Ministrów.
•
19
Samorząd terytorialny
• w powiatach organem uchwałodawczym były rady
powiatowe, a wykonawczym i zarządzającym wydziały
powiatowe;
• w miastach samorządowych organem uchwałodawczym i
nadzorczym była rada miejska, a organem zarządzającym
i wykonawczym w większych miastach magistraty, a w
miastach mniejszych i miasteczkach zwierzchności
gminne;
• w gminach wiejskich organem uchwałodawczym i
nadzorczym była rada gminna, a organem zarządzającym i
wykonawczym zwierzchność gminna.
20