1 - Gmina Cyców
advertisement
Cyców 31. 12. 2010 rok RAPORT O STANIE GMINY CYCÓW Opracowanie: Wiesław Pikuła Urszula Witkowska Elżbieta Sadowska Andrzej Choma Monika Dąber Ewelina Orłowska 1 SPIS TREŚCI 1. Informacje wstępne…………………………………………………………….. 3 1.1. Wprowadzenie ……….…………………………………………………………. 3 1.2. Rys historyczny gminy…………………………………………………………….3 2. Ogólna charakterystyka Gminy Cyców……………………...………………… 11 2.1. Położenie………………………………………………………………………. 11 2.2. Budowa geologiczna i rzeźba terenu…………………………..…………………12 2.3. Krajobraz …………………………………………………………………………14 2.4. Walory turystyczne………………………………………………………………..14 2.5. Infrastruktura związana z ochroną środowiska…..………………………………..19 3. Sytuacja Demograficzno – Społeczna …………………………………………….20 3.1. Stan i charakterystyka……………………………………………………………..20 4. Gospodarka ………………………………………………………………………..23 4.1. Rolnictwo ……………………………………………………………………… 23 4.2. Przemysł …………………………………………………………………………..26 5. Edukacja i wychowanie……………………………………………………………27 6. Stan mienia komunalnego Gminy Cyców……………………………………… 28 7. Stan rozwoju infrastruktury wiejskiej……………………………………………35 7.1. Infrastruktura społeczna …………………………………………………………..35 7.2. Infrastruktura techniczna………………………………………………………….37 8. Analiza budżetu ………………………………………………………………… 39 2 1. INFORMACJE WSTĘPNE 1.1. WPROWADZENIE Niniejszy „Raport o Stanie Gminy” to pierwszy etap prac nad Strategią Rozwoju Gminy Cyców, stanowiący jej integralną część. Dane w nim zawarte współtworzą materiał informacyjny służący do przeprowadzenia analizy uwarunkowań rozwojowych Gminy. W pracach nad Raportem zastosowano metodę analityczno – opisową, z zastosowaniem tabel i wykresów. 1.2. RYS HISTORYCZNY GMINY Osadnictwo w gminie Cyców sięga zamierzchłych czasów. Świadczą o tym liczne i ciekawe znaleziska archeologiczne. W początkach państwa polskiego teren obecnej gminy pokrywał się z ziemiami, które były obszarem rywalizacji między kształtującymi się państwami: Polską i Rusią. Na przełomie X i XI wieku obecny Cyców leżał na terenie kontrolowanym przez Grody Czerwieńskie. Zdobył je w 981 roku "na Lachach" Włodzimierz, książę Rusi. W 1018 roku Grody Czerwieńskie odbił Bolesław Chrobry, ale już w 1031 roku znowu powróciły one do Rusi, zdobyte przez Jarosława Mądrego. Po rozpadzie Rusi Kijowskiej na mniejsze księstwa, ziemie Grodów Czerwieńskich weszły w skład Księstwa Wołyńskiego a następnie w skład Księstwa Halicko -Włodzimierskiego. Na początku XIV wieku księciem halickim został Jerzy II, pochodzący z dynastii Piastów mazowieckich. Zawarł on umowę z Kazimierzem Wielkim - królem Polski o sukcesji w razie swojej śmierci. W 1340 roku bojarzy otruli Jerzego II a do sukcesji po zmarłym księciu wystąpili nie tylko Polacy, ale też Litwini, Węgrzy, a nawet Tatarzy. W 1349 roku w zbrojnej wyprawie Kazimierz Wielki zdobył Chełm. Jednak Litwini odbili wkrótce te ziemie i zawarto rozejm. W 1359 roku dokonano podziału granicznego między ziemią lubelską a chełmską należącą do Litwy. Księstwem Chełmsko-Bełskim władał Jerzy Narymutowicz uznający zwierzchność Litwy. Według podziału między ziemią lubelską a chełmską okolice Cycowa weszły w skład Księstwa Chełmsko-Bełskiego. Jednak w tym czasie był to jeszcze teren niezamieszkały, stanowiący właściwie gęstą bagienną puszczę. Był to obszar pograniczny. Pobliskie wsie Puchaczów i Zawadów należały jeszcze do ziemi lubelskiej. Granica przebiegała w linii prostej od miejscowości Zawadów na północ, 3 do miejscowości Nadrybie, które leżało po stronie lubelskiej. Tak więc granica przebiegała przez teren obecnej gminy. Były to ziemie leżące na peryferiach, jeszcze w XVI wieku nie przebiegały tędy żadne szlaki. W 1366 roku Jerzy Narymutowicz księżę chełmsko-bełski złożył hołd Kazimierzowi Wielkiemu. Jednak po śmierci Kazimierza Wielkiego sytuacja zmieniała się. W 1376 roku Litwini znowu przejęli kontrolę nad tymi ziemiami. Wspólna wyprawa polsko-węgierska z 1377 roku przywróciła ziemię chełmską Polsce. Ziemia ta weszła w tym czasie do Korony Królestwa Polskiego. Ziemia chełmska dzieliła się na kasztelanie. Cyców wszedł w skład kasztelani chełmskiej. Przełom XIV i XV wieku to czas powstania pierwszych osad na terenie gminy Cyców. Ziemia ta została nadana prywatnym rodom szlacheckim. Część ziemi nadano pewnemu rycerzowi z ziemi przemyskiej, który około 1430 roku założył Cyców. W tym samym czasie powstała też osada Świerszczów. Na przełomie XV i XVI wieku ostatecznie ukształtował się ustrój administracyjny Polski. Kraj dzielił się na województwa, a te na powiaty. Ziemia chełmska weszła w skład województwa ruskiego ze stolicą we Lwowie. Mimo to ziemia chełmska miała swoje odrębności, posiadając np. własny sejmik szlachecki. Ziemia chełmska niczym nie różniła się od województw poza tym, że nie miała swojego wojewody i zwała się ziemią a nie województwem. Cyców należał więc do powiatu chełmskiego w ziemi chełmskiej w województwie ruskim. W 1772 roku nastąpił I rozbiór Polski. Lwów, stolica województwa ruskiego, wszedł w skład państwa austriackiego, pogłębiło to samodzielność ziemi chełmskiej, której szlachta walczyła o to, aby nie przyłączać tej ziemi do żadnego z województw. W 1793 roku władze polskie zreorganizowały podział administracyjny I Rzeczpospolitej. Powstało województwo lubelskie oraz chełmskie. Ten stan nie trwał długo, ponieważ w 1795 roku tereny województwa lubelskiego i chełmskiego znalazły się w III zaborze austriackim. Z końcem XVIII wieku obszar Cycowa przestał być już granicznym terenem między województwem ruskim i lubelskim, zaborcy Polski ustanowili nowe podziały administracyjne. Cyców znalazł się w tak zwanej Galicji Zachodniej, która podzielona była na cyrkuły, w tym cyrkuł chełmski wraz z Cycowem. W 1809 roku w wyniku wojen napoleońskich ziemie te przyłączono do Księstwa Warszawskiego. W 1810 roku Księstwo podzielono na departamenty i powiaty. Cyców znalazł się w departamencie lubelskim i powiecie krasnostawskim. W 1815 roku upadło Księstwo Warszawskie a na jego gruzach powstało Królestwo Polskie pod berłem cara. Rosjanie początkowo zostawili podział na departamenty i powiaty z tym, że departamenty nazwano województwami. Dodatkowo podzielono województwa na obwody skupiające 4 po dwa lub trzy powiaty. W ten sposób Cyców znalazł się w powiecie chełmskim, obwodzie krasnostawskim (powiaty Krasnystaw i Chełm) i w województwie lubelskim. Na początku XIX wieku obszar dzisiejszej gminy był jeszcze słabo zaludniony. Z trzydziestu miejscowości jakie istnieją obecnie do 1839 roku istniały tylko: Cyców, Garbatówka, Stręczyn, Świerszczów, Głębokie, Kopina , Stawek i Wólka Cycowska, zaczęły też powstawać w tym czasie Bekiesza i Zagórze. Przeważała tu ludność grekokatolicka Ludność tego terenu liczyła wtedy niewiele ponad 1000 mieszkańców (w 1827 roku) a największe osady, czyli Cyców, Świerszczów i Stręczyn liczyły od 200 do 270 osób. W 1845 roku obwody stały się powiatami, a dawne powiaty okręgami, nie mającymi już większego znaczenia. Zamiast województw były już gubernie. Cyców znalazł się więc w składzie powiatu krasnostawskiego w guberni lubelskiej. Rok 1864 przyniósł ogromne zmiany na polskiej wsi. Na mocy ukazu carskiego dokonano uwłaszczenia chłopów. Dotychczasowe obszary dworskie zostały uwłaszczone pomiędzy użytkujących je chłopów, jednak część folwarków pozostała w rękach szlachty. Drugim ważnym wydarzeniem z tego okresu było utworzenie samorządowych gmin wiejskich. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie (chłopskie) jak i dworskie (folwarki). Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadający co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Wójt gminy musiał mieć przynajmniej 25 lat, oraz posiadać 6 morgów gruntu. Nie miał obowiązku posiadania umiejętności pisania i czytania. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w urzędzie z racji umiejętności pisania i czytania. W 1864 roku powstała gmina Cyców skupiająca większość obszarów obecnej gminy z tym, że jej granice obejmowały również takie miejscowości jak: Nadrybie i Kulik. W 1867 roku dokonano kolejnej reorganizacji administracji ziem Królestwa Polskiego. Gubernia lubelska została podzielona na większą ilość powiatów. Utworzono wtedy powiat chełmski, a w jego składzie znalazła się gmina Cyców. Według danych z 1881 roku gmina Cyców miała własny sąd gminny a poczta znajdowała się w Łęcznej. W gminie były dwie gorzelnie, 6 smolarni, młyn parowy, 2 olejarnie, 4 cegielnie, 2 kopalnie wapienia, kopalnia torfu, 8 szkółek elementarnych i 3 cerkwie. Ludność gminy wynosiła 5 475 osób. Do 1880 roku w gminie przeważała ludność polska i rusińska, wyznająca głównie grekokatolicyzm i katolicyzm. 5 Wielkie zmiany w strukturze ludności przyniosło parcelowanie ziemi dworskiej na działki i sprzedaż jej lub dzierżawa chętnym osadnikom. Już w 1860 roku zaczęła się parcelacja gruntów dworskich. Jednak największe nasilenie tego procesu miało miejsce w latach 1880 - 1881. Wtedy właśnie rozparcelowano majątek ziemski Cyców. Osadnikami byli głównie Niemcy z zachodnich terenów Królestwa Polskiego (głównie Sompolno w okolicach Konina) jednak, co ciekawe, ziemie kupowali też miejscowi chłopi, którzy od czasów uwłaszczenia mieli już pewne nadwyżki finansowe. Początki kolonizacji niemieckiej w Królestwie Polskim oraz w powiecie chełmskim sięgają początków XIX wieku. Już wtedy w miejscowości Nadrybie Stare mieszkała pewna grupa Niemców, jednak na skutek pijaństwa jej przedstawiciele bardzo szybko zubożeli. Koloniści byli osadzani przez właścicieli ziemskich. Jednak zdarzało się, że szybko się przenosili na inne miejsce. Zawierano kontrakt między osadnikami a właścicielem ziemskim. Niemcy przybywali na te tereny, ponieważ była tu dosyć tania ziemia. Koloniści zamieszkiwali zwarte tereny. Stosunki między społecznościami polską i niemiecką były poprawne i wynikały głównie z tego, że miejscowa ludność i koloniści nie wchodzili sobie w drogę. Za Niemcami w drugiej połowie XIX wieku w ramach ożywienia gospodarczego przybyła też duża grupa Żydów, zajmujących się handlem i usługami. Wszystko to sprawiło, że ustabilizowana struktura religijna i narodowościowa uległa gwałtownej zmianie. Koloniści niemieccy generalnie nie popierali polskich dążeń narodowościowych i nie uczestniczyli w powstaniach i strajkach polskich. Jednak w 1903 roku mieszkańcy wsi Zaróbki, Bogdanka, Stefanów, Janowice, Kolonia Cyców i Nowy Stręczyn, zamieszkałych przez kolonistów niemieckich odmówili płacenia obowiązkowych składek szkolnych. Siedmiu najbardziej opornych aresztowano, gdy nie chcieli oddać dobrowolnie części majątku na poczet składki. W marcu 1905 roku w wielu folwarkach guberni lubelskiej wybuchły strajki o podłożu ekonomicznym i politycznym. W tym czasie zastrajkowali robotnicy rolni w majątkach Świerszczów i Garbatówka. Strajki zostały siłą stłumione, ale robotnicy otrzymali podwyżki. Zamieszki i strajki z 1905 roku, które trwały w całym państwie rosyjskim spowodowały ustępstwa carskie. Na rok 1906 ustalono wolne wybory do Dumy Państwowej. Podczas wyborów w kwietniu 1906 roku wybory w Cycowie zostały unieważnione z powodu protestów ze względu na różnice między katolikami i prawosławnymi. Powtórzone w dniu 11 IV wybory zakończyły się podobnym rezultatem jak pierwsze. Na posłów wybrano Jana Baczyńskiego ze Świerszczowa i Ferdynanda Hanke kolonistę niemieckiego. Na przełomie XIX i XX wieku Rosjanie rozpoczęli politykę zmierzającą do oderwania wschodnich krańców Królestwa Polskiego i przyłączenie ich do Rosji. Uważano że ludność grekokatolicka to tak naprawdę Rusini, którzy siłą byli zmuszeni do przyjęcia unii brzeskiej i powinni 6 wrócić do "mateczki" Rosji. Temu celowi miała służyć kasata kościoła grekokatolickiego z 1875 roku. W 1912 roku władze carskie utworzyły gubernię chełmską uznając, że przeważa tu ludność rusińska. Do guberni chełmskiej należał powiat chełmski wraz z gminą Cyców. Latem 19114 roku wybuchła I wojna światowa. W 1915 roku przez teren gminy przechodziła linia frontu. Wojska rosyjskie zostały wyparte z tych terenów. W latach 1915 - 1918 gmina Cyców podlegała wojskowej okupacji austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 roku posterunki austrowęgierskie zostały rozbrojone i gmina Cyców stała się wolna. Ważnym wydarzeniem w historii tej ziemi była bitwa z 15 i 16 VIII 1920 roku. W dniu 15 VIII szosę z Lublina do Włodawy w okolicach Garbatówki i Świerszczowa osłaniały dwa bataliony etatowe złożone z maruderów, wypisanych ze szpitali chorych żołnierzy i urzędników pełniących służbę na tyłach w liczbie około 900 osób. Były to jednostki niezbyt karne i nie nadające się do dłuższych działań wojennych. Polacy zostali zaatakowani przez oddziały 58 brygady strzelców (około 1550 bagnetów, 235 szabel, 40 ckm i 4 działa) z Grupy Mozyrskiej pod dowództwem Dotola. Następngo dnia rano polskie bataliony zaczęły się wycofywać na południe w kierunku Cycowa i dalej na Głębokie. Dzięki kontrnatarciu 3 i 7 pułku ułanów (odpowiednio po 450 i 478 szabel) siły bolszewickie zostały odparte przy niskich stratach własnych. Był to epizod wojny polsko bolszewickiej, ale stanowił ważny przykład, że mimo przeważających sił wroga polskie wojska mogą zwyciężać. W tym samym czasie ważyły się losy bitwy warszawskiej. Bitwa pod Cycowem została wpisana na listę bitew umieszczonych na Grobie Nieznanego Żołnierza. W sierpniu 1919 roku na mocy uchwały sejmowej powołano województwo lubelskie a w jego składzie powiat chełmski wraz z gminą Cyców. Granice gmin w II Rzeczpospolitej nie zmieniły się. Taki stan trwał do 1939 roku. Gmina Cyców w okresie międzywojennym składała się z ponad 50 wsi, koloni, folwarków i osad. Najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w Trawnikach. Poczta i telegraf były na miejscu. Sąd pokoju dla gminy (I instancja) była w Siedliszczach, a sąd okręgowy w Lublinie. Według spisu powszechnego z 1921 roku w gminie Cyców było 1 223 domy mieszkalne, oraz 9 147 mieszkańców w tym 4 484 mężczyzn i 4 663 kobiet. W gminie było 5 541 katolików, 1 581 ewangelików, 1 489 prawosławnych (Spis powszechny z 1921 roku nie odróżniał grekokatolików od prawosławnych) , 497 wyznawców religii mojżeszowej oraz 39 baptystów (pochodzenia niemieckiego) mieszkających w Józefinie i Nadrybiu. Podział religijny nie odzwierciedlał wiernie podziałów narodowościowych. Katolicy uważali się za Polaków, tak samo większość prawosławnych, z tej grupy tylko 494 osoby podało narodowość rusińską. Połowa ludności wyznania mojżeszowego uważała się za Polaków. Inaczej było z ludnością 7 ewangelicką, która mieszkała w tej okolicy od niedawna. Na 1 581 ewangelików aż 1 443 podało narodowość niemiecką, asymilacja ludności niemieckiej największe postępy zrobiła w Ludwinowie, gdzie większość tamtejszych ewangelików uważało się za Polaków. Spis powszechny pokazuje zmiany, jakie zaszły na terenie gminy. W 1881 roku ludność gminy wynosiła 5 475 osób a w 1921 roku już 9 147 osób, co oznacza podwojenie się liczby ludności, a trzeba pamiętać, że lata 1914 - 1920 to czas wojen, zamieszek, okupacji i epidemii (grypa hiszpanka z 1919 roku). Duży wzrost liczby mieszkańców przyniósł też zmiany w środowisku naturalnym. Pierwotna ludność gminy stała się mniejszością a jej potomków można szukać tylko w Świerszczowie, Stręczynie i Garbatówce, gdyż zmiany demograficzne w tych miejscowościach były najmniejsze. W okresie międzywojennym zaszła zmiana w nazewnictwie gminy. W 1930 roku radni wystosowali prośbę do władz centralnych o zmianę nazwy gminy na Wiszniewice. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przychyliło się do tej prośby i do pierwszych lat po II wojnie dawna gmina Cyców nazywała się Wiszniewice1 (do roku 1954). W dniu 1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Gmina Wiszniewice została włączona w skład dystryktu lubelskiego w ramach Generalnej Guberni. Okupacja niemiecka oznaczała bardzo wiele zmian w Cycowie i okolicach. Położyła kres wielonarodowościowej gminie. Dotychczasowi wójtowie gmin i sołtysi wsi zostali w większości zaakceptowani przez Niemców, częściowo zastąpiono ich swoimi ludźmi, często Volksdeutschami. „Wójtowie i sołtysi mieli obowiązek dokładnego wypełniania poleceń władz okupacyjnych, byli za to osobiście odpowiedzialni. W trudnych warunkach okupacyjnych ludzie ci przyjmowali różne postawy. Niektórzy spośród polskich wójtów i sołtysów starali się łagodzić los swych współrodaków z narażeniem własnego bezpieczeństwa; zdarzały się jednak wypadki kolaboracji”2. Cała machina okupacyjna administracji GG, w której Polacy zajmowali podrzędne stanowiska miała służyć celom bezwzględnej eksploatacji gospodarczej okupowanego kraju na rzecz Rzeszy, realizacji polityki eksterminacji i wynaradawiania”3. W końcu lipca 1944 roku teren gminy został wyzwolony przez Armię Czerwoną. Władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w Lublinie. Powrócono do granic przedwojennych gmin i powiatów. Obowiązywała Konstytucja Marcowa z 1921 roku. Na mocy dekretu PKWN z 23 listopada 1944 roku O organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego ustanowiono rady narodowe, które stały się organami ustawodawczymi gmin, powiatów i Powiat Łęczyński, monografia krajoznawcza, Łęczna 2001, s. 98. Ćwik W, Reder j, Lubelszczyzna- dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977, s. 154. 3 Tamże. 1 2 8 województw. Organem wykonawczym był zarząd gminny na czele z wójtem. Zatem miejscową radę gminy przemianowano na Radę Narodową. Pierwsza Rada Narodowa wybrana w gminie Wiszniewice złożona była z ludzi związanych z AK i podziemiem niepodległościowym. Nie mogło się to podobać nowej władzy. Na powiatowej konferencji partyjnej (PZPR) po wielu latach towarzysze z gminy Cyców bez ogródek powiedzieli, że w gminie przeprowadzono ponowne wybory, w których wybrano już „właściwych radnych”, gdyż poprzednia rada była zdominowana przez wrogie im siły. Od 1944 roku trwała w gminie wielka wymiana ludności, Ukraińców wywożono na Wschód, przybywali tu nowi osadnicy. Według danych Urzędu Gminy w dniu 1 września 1947 roku w całej gminie oprócz Polaków mieszkało jeszcze 9 Niemców, 18 Ukraińców i 1 Czech, zupełnie brak było osób narodowości żydowskiej. Wielu mieszkańców wyjechało na Ziemi Odzyskane. W grudniu 1947 roku w gminie mieszkało na stałe 8 387 osób, czasowo 5 osób4. Samorząd terytorialny istniał do 1950 roku, wtedy to na mocy ustawy z 20 marca O terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniesiono samorząd terytorialny. Jego majątek przejęło państwo. Rozwiązano organy wykonawcze gmin, ich kompetencje przejęły Rady Narodowe. Wprowadzono wtedy jednolity system władz i administracji terenowej oparty na wzorach radzieckich. Rady Narodowe „były organami władzy państwowej w jednostkach podziału terytorialnego i na ich obszarze kierowały działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną. Na czele rad stały prezydia, które w praktyce przejęły funkcję rad narodowych”5. Rady Narodowe wybierane były w wyborach powszechnych przez miejscową ludność6. Dnia 25 września 1954 roku weszła w życie ustawa o reformie podziału administracyjnego. Jej celem miało być: „włącznie coraz szerszych rzesz pracujących do udziału w rządzeniu państwem, rozwijaniu ich twórczej inicjatywy i aktywności dla pomnażania dobrobytu i kultury wsi”. W miejsce dotychczasowych gmin i gromad7 powstały nowe gromady położone na terenie jednej lub sąsiadujących ze sobą dawnych gmin. Nowe gromady miały mieć powiązania komunikacyjne, wspólne „urządzenia gospodarcze, kulturalne, zdrowotne”. Liczba mieszkańców miała się wahać od tysiąca do trzech tysięcy, powierzchnia od 15 do 50 kilometrów kwadratowych, na czele stała gromadzka rada narodowa8. Archiwum Państwowe w Lublinie, oddział Chełm, Akta Gminy Wiszniewice, sygn 259. Kallas M, Historia ustroju Polski, Warszawa 2001, s. 396. 6 Tamże. 7 Gromady powstały w 1933 roku na mocy reformy samorządu terytorialnego, składały się z jednej lub kilku wsi. 8 Jemielity W, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919-1990, [w:] Studia Łomżyńskie, tom VII, rok 1996, s. 108. 4 5 9 Czas dzielenia dawnej gminy Wiszniewice na nowe gromady (w 1954 roku) to okres licznych napięć społecznych na terenie gminy. Wiele społeczności wiejskich pisało do władz powiatowych podania o zmianę granic lub ustanowienie siedziby gromady w tej lub innej wsi. Ostatecznie po wielu perypetiach gminę Wiszniewice podzielono na gromady: Stręczyn Stary, Kulik, Świerszczów, Garbatówka i Cyców (złożone z wsi: Cyców I i II, Biesiadka, Kopina i Wólka Cycowska). Od początku 1955 rozpoczęło się funkcjonowanie nowych gromad. Siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej w Cycowie znalazła się w dawnym urzędzie gminy, pozostałe zaś miały swoje siedziby głównie w prywatnych lokalach przystosowanych specjalnie na ten cel. Liczba powołanych w 1954 roku gromad w całym kraju okazała się za duża, wiele z nich było zbyt słabych. Miejscowości wybrane na siedziby gromadzkich rad narodowych często nie miały odpowiednich warunków do odegrania roli ośrodków administracyjno - gospodarczych. Od 1956 roku rozpoczęto likwidację najsłabszych gromad9. Mimo to podział na gromady nie spełniał oczekiwań władz. Jednostki te były zbyt małe, a gromadzkie rady narodowe zbyt słabe finansowo i miały bardzo wąskie kompetencje. Podjęto więc zasadnicze środki zmierzające do zmian. Te sprawy omawiał VI Zjazd PZPR w 1970 roku oraz VI Plenum PZPR z 1972 roku10. W dniu 29 listopada 1972 roku sejm uchwalił ustawę O utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych11. Na podstawie tej ustawy w dniu 5 grudnia 1972 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie podjęła uchwałę o powołaniu gmin w miejsce dotychczasowych gromad, w tym również o powstaniu gminy Cyców12. Powołanie gmin wiejskich weszło w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. W nowym ustroju gminnym rozdzielono funkcje stanowiące od wykonawczych. Zamiast prezydium wprowadzono organ administracji państwowej, którym został Naczelnik Gminy o zwiększonych uprawnieniach, jego pomocniczym organem był Urząd Gminy. Naczelnik Gminy stał się organem wykonawczym i zarządzającym Gminnej Rady Narodowej. Naczelnika wybierała gminna Rada Narodowa13. W 1975 roku w historii Cycowa przyszła kolejna zmiana administracyjna. Utworzono wtedy województwo chełmskiej do którego włączono tę gminę, zlikwidowano wtedy powiaty. W Polsce samorząd terytorialny (gminny) został przywrócony w 1990 r. 1 stycznia 1999 wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny i trzy szczeble samorządu: gminny, powiatowy i wojewódzki. Obecnie w Polsce jest 16 województw, 314 powiatów i 2478 gmin 9 10 11 12 13 Ćwik W, Reder j, Lubelszczyzna s. 169. Tamże. , s. 172-173. Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. Dz. Urz. WRN Lublin, nr 12, poz 239 (rok 1972). Kallas M, Historia....., s. 396-397. 10 Samorząd terytorialny jest najważniejszą formą samorządności rozumianej jako przesunięcie w obrębie administracji publicznej kompetencji do załatwiania pewnej grupy spraw, tj. odebranie ich scentralizowanej administracji rządowej i powierzenie ich do samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której te sprawy dotyczą. 2. Ogólna charakterystyka Gminy Cyców 2.1. Położenie Gmina Cyców położona jest w powiecie łęczyńskim i zajmuje powierzchnię 14791 ha. Gmina Cyców od północy sąsiaduje z gminą Urszulin, od wschodu z gminą Wierzbica, od południa z gminą Siedliszcze, od zachodu z gminą Puchaczów. Według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (1994) gmina znajduje się w prowincji Niż Wchodnioeuropejski, podprowincji Polesie, makroregionie Polesie Zachodnie oraz Polesie Wołyńskie. Gmina położona jest w obrębie jednego z mezoregionów Polesia Zachodniego - Równiny Łęczyńsko – Włodawskiej i jednego z mezoregionów Polesia Wołyńskiego – Obniżenia Dorohuckiego. W podziale fizjograficznym Lubelszczyzny wg A. Chałubińskiej i T. Wilgata (1954) gmina Cyców znajduje się w obrębie Polesia Lubelskiego, na które składa się Pojezierze ŁęczyńskoWłodawskie (północna część gminy) oraz Obniżenie Dorohuckie (południowa część). 11 Rys. 1. Położenie Gminy Cyców Najważniejszymi drogami samochodowymi w gminie Cyców jest trasa krajowa nr 82 (Lublin – Łęczna – Włodawa) oraz drogi wojewódzkie nr 838 (do Dorohuczy i Fajsławic), 839 (do Siedliszcza) oraz 841 (do Chełma). 2.2. Budowa geologiczna i rzeźba terenu Główną cechą rzeźby gminy Cyców jest równinność, wysokości bezwzględne mieszczą się w granicach 166,8 – 195 m n.p.m. Nachylenie terenu na znacznych przestrzeniach nie osiąga nawet 2o. Wśród niejednolitych pod względem genetycznym równin można wyróżnić ich cztery rodzaje: dwie równiny akumulacyjne i dwie denudacyjne. Dla krajobrazu gminy największe znaczenie mają równiny akumulacyjne. Równiny akumulacyjne tworzą dwa poziomy. Poziom wyższy zbudowany 12 jest z utworów akumulacji wodnej (piaski i mułki zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego). Poziom niższy tworzą powierzchnię torfowisk i zwierciadła jezior. Równina holoceńskiej akumulacji wodnej i organicznej wypełnia głównie dolinę rzeki Świnki i jej dopływów, obniżenie Jezior Uściwierskich oraz ciągnie się równoleżnikowym pasem na południe od wsi Świerszczów. Obszary zbudowane z kredy piszącej i miękkich margli tworzą rozległe obniżenia charakteryzujące się małymi wysokościami względnymi. Dość monotonną rzeźbę urozmaicają bezodpływowe zagłębienia krasowe. Wiele z tych zagłębień wypełnia woda przez cały rok. Występują one tylko w południowej części Polesia Lubelskiego, zwłaszcza w Obniżeniu Dorohuskim, gdzie na powierzchni lub płytko pod powierzchnią zalegają małoodporne na wietrzenie skały górnokredowe. Prostopadle do drogi Cyców – Kulik ciągnie się równoleżnikowo garb (guz) Stręczyna. Ma on kształt wału o długości 6 km i szerokości do 1,5 km. Najwyższy punkt leży na wysokości 195,6 m n.p.m. Tereny sąsiednie znajdują się na wysokości poniżej 180 m n.p.m. Elementami wyróżniającymi się w krajobrazie są również guzy Garbatówki (182,5 m n.p.m.), Świerszczowa (190 m n.pm.) i Zagórza (192 m n.p.m.) (Michalczyk i Wilgat 1991). Charakterystyczne dla rzeźby okolic Cycowa jest występowanie podmokłych, torfiastych łąk. Największe ich kompleksy znajdują się w dolinie rzeki Świnki i jej dopływów. Występują one przeważnie w granicach rzędnych 170-173 m n.p.m. Równiny torfowe (holoceńskie) największe powierzchnie tworzą w okolicach wsi Stręczyn Stary, Zosin oraz w okolicach wsi Ostrówek Podyski. Równiny jeziorne znajdują się w okolicy Nadrybia, jezior uściwierskich oraz Jeziora Świerszczów i charakteryzują się monotonną rzeźbą urozmaiconą nielicznymi drobnymi zagłębieniami. W gminie Cyców występuje duże zróżnicowanie pokrywy glebowej, co ma związek z budową geologiczną, rzeźbą oraz warunkami wodnymi. Zdecydowana większość gleb tego regionu powstała na utworach węglanowych okresu kredowego, ale znaczne powierzchnie zajmują także gleby wytworzone z piasków akumulacji lodowcowej i rzecznej. Mamy więc do czynienia z mozaiką gleb: rędziny, gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne). W południowej części gminy dominują gleby bielicowe, w obniżeniach terenu występują gleby glejowe, a w środkowej części gminy gleby brunatne. Generalnie w gminie Cyców znajdują się gleby średniej jakości. Wg IUNG w Puławach wskaźnik jakości rolniczej przydatności gruntów wynosi 56,7. Najlepsze gleby występują wyspowo w północnej i środkowej części gminy (rędziny wytworzone na skałach kredowych). Na obszarach niżej położonych rędziny maja stosunkowo dużą żyzność, ale okresowo są nazbyt uwilgotnione. Największą wartość użytkową mają gleby brunatne i czarne ziemie. Występują one niemal na całym 13 obszarze gminy, ale najbardziej zwarte ich kompleksy są w rejonie wsi Stefanów, Kopina, Podgłębokie, Cyców, Ludwinów, Nowy Stręczyn i Bekiesza. Największe i najbardziej zwarte powierzchnie użytków zielonych występują w północnej części gminy, w rozległych obniżeniach wokół wsi Garbatówka, okolic wsi Małków oraz w dolinie Świnki. W południowej części gminy użytki zielone zajmują największe powierzchnie w rejonie Zosina i Sewerynowa. 2.3. Krajobraz Gmina Cyców charakteryzuje się krajobrazem rolniczo-łąkowo-leśnym. Cechy krajobrazowe gminy wynikają z budowy geologicznej i rzeźby terenu oraz specyficznej szaty roślinnej i układu sieci osadniczej. W krajobrazie wyróżnia się wcięta na kilka metrów w podłoże dolina rzeki Świnki. Na północ od doliny Świnki występuje typowy krajobraz dla Polesie Lubelskiego – równinny teren z dużym udziałem łąk, zabagnień i zarośli łozowych. Tereny położone na południe od doliny Świnki wyróżniają się krajobrazem falistym z polami uprawnymi tworzącymi mozaikę z niewielkimi kompleksami leśnymi, zadrzewieniami śródpolnymi oraz bardziej rozbudowaną siecią osadniczą. 2.4. Walory turystyczne Gmina Cyców posiada duży potencjał turystyczny. Związany jest on głównie z położeniem w krainie Polesia Lubelskiego - regionie o wyjątkowych wartościach przyrodniczych z torfowiskami, trzęsawiskami, jeziorami, rozległymi, zielonymi łąkami oraz harmonijnie wpisanymi w krajobraz wioskami z kościołami, przydrożnymi krzyżami. Ogólnie na obszarze gminy Cyców pod opieką konserwatorską znajduje się 315 domów, 26 stodół, 29 obór, 1 chlew, 8 spichlerzy, 2 budynki gospodarcze. Ponadto zidentyfikowano tu 766 stanowisk archeologicznych, w których odnaleziono przedmioty pochodzące z epok od paleolitu do żelaza. 14 Rys. 2. Przebieg istniejących ścieżek rowerowych na terenie gminy Cyców Walory te zostały dostrzeżone m.in. poprzez utworzenie Poleskiego Rezerwatu Biosfery. Jednak obszar ten obejmuje jedynie niewielki fragment gminy Cyców. Nie należy zapominać o walorach krajobrazowych pozostałej części gminy, pozornie niewielkich, jednak skrywających bogactwo przyrody i kultury. Konieczne jest wyeksponowanie tych walorów poprzez odpowiednie zagospodarowanie turystyczne. Obecnie przez teren gminy przebiegają dwa szlaki turystyczne: niebieski (CH-1387-n.) (Jez. Uściwierz - Wólka Nadrybska - Kol. Garbatówka - Kopina - Jez. Świerszczów - Świerszczów) i zielony (CH-1385-z.) (Borysik - Świerszczów - Jez. Świerszczów - Kopina - Wólka Cycowska - Cyców - Kol. Biesiadki) oraz szlaki tematyczne: przenikania kultur, pamiątek kultury żydowskiej, historyczny, przyrodniczy, 15 architektury sakralnej wytyczone głównymi trasami komunikacyjnymi. Szlak rowerowy Lublin-Wola Uhruska omija obszar gminy. Wśród ścieżek rowerowych wytyczonych w obrębie powiatu łęczyńskiego są dwie pętle, obejmujące północną i południową część gminy Cyców. Trasa nr 3 (kolor czerwony na ryc. 6) o długości 35 km prowadzi przez miejscowości: Cyców - Bekiesza - Małków - Przymiarki - Świerszczów - Kol. Świerszczów - Ostrówek Podyski Garbatówka - Kol. Garbatówka - Wólka Nadrybska - Kol.Nadrybie - Nadrybie Dwór - Stefanów Janowica - Wólka Cycowska - Cyców. Trasa nr 5 (kolor zielony na ryc.6) o długości 21 km wiedzie od Cycowa przez Kol. Biesiadki, Stręczyn Nowy, Stręczyn Stary, Adamów, Barki, Malinówkę, Głębokie, Podgłębokie, Wólkę Cycowska do Cycowa. Wzdłuż wymienionych ścieżek możliwe jest poznanie największych atrakcji gminy: 1. rezerwatu wodno-torfowiskowego „Świerszczów" z możliwością obserwacji gnieżdżących się tu ptaków (dubelty, strumieniówka), 2. jez. Uściwierz (największe jezior Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego, stanowiące użytek ekologiczny z bogatą fauną ptaków wodno-szuwarowych i cennymi gatunkami roślin), 3. torfowiska Ciesacin (użytek ekologiczny), 4. zarastającego jeziora w Biesiadkach (rzadkie zbiorowisko roślin wodno-torfowiskowych), 5. najcenniejszego obiektu architektonicznego gminy: kościoła drewnianego pw. św. Bazylego w Świerszczowie z XIX w. (Nr rejestru zabytków: A/84), który powstał w miejscu dawniej cerkwi prawosławnej (wzmianki z 1510 r.), a następnie greko-katolickiej, z cennym wyposażeniem wnętrza i cmentarzem przykościelnym oraz drewnianą dzwonnicą, która podobnie jak kościół pochodzi z XVIII w. 6. dawnej cerkwi pounickiej pw. Św. Michała Archanioła, w Cycowie, zbudowanej w latach 1860-1870, wraz z dzwonnicą i figurą Matki Boskiej, 7. założenia dworsko - parkowego położonego we wsi Świerszczów, składającego się z parku podworskiego (piękne pomniki przyrody: lipy drobnolistne, grab pospolity, jesion wyniosły), dawnych ogrodów dworskich i zbiornika wodnego, 8. zespołu dworsko - parkowego we wsi Garbatówka, z parkiem (drzewa pomnikowe: białodrzew i lipa drobnolistna), dawnymi ogrodami dworskimi, pozostałościami sadu i układem wodnym, 9. dawnego zboru ewangelickiego z 1875 r. w Cycowie z drzewostanem i drewnianym domem pastora. 16 Niestety wymienione obiekty w większości wymagają zabiegów konserwatorskich. Warto również wzbogacić wzdłuż wymienionych ścieżek infrastrukturę turystyczną (tablice informacyjne, miejsca widokowe, wieże obserwacyjne, miejsca biwakowe). Obszar gminy Cyców dodatkowo zasługuje na uwagę ze względu na zwycięską bitwę polskobolszewicką 1920 r., osadnictwo niemieckie oraz charakterystyczne dla rzeźby zagłębienia krasowe. Historia bitwy pod Cycowem (1920) jest szczególnie pieczołowicie kultywowana na terenie gminy. W miejscowym Zespole Szkół utworzono w 2005 roku Izbę Tradycji 7 Pułku Ułanów Lubelskich. Między innymi zamieszczono tam schematyczna mapę bitwy (rys. 3). Fot. 1. Dawny zbór ewangelicki z 1875 r. w Cycowie 17 Rys. 3. Mapa bitwy pod Cycowem z 16 VIII 1920 roku (źródło: Izba Pamięci Zespołu Szkół w Cycowie) 18 Bitwa pod Cycowem, określana jako jedna z najważniejszych bitew wojny polskobolszewickiej, miała miejsce 16 sierpnia 1920 roku. Mimo, że prowadzona była z daleka od miejsc, w których decydowały się losy wojny, przeszła do historii jako znakomicie rozegrana walka kawalerii (7 Pułk Ułanów Lubelskich), zakończona efektownym zwycięstwem nad przeważającymi siłami nieprzyjaciela (Odziemkowski 1992, Szpetko 2006). Wzmianka o bitwie znajduje się na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. W Cycowie znajduje się siedem miejsc zbiorowych pochówków. Największy jest cmentarz rzymsko-katolicki, gdzie nadal grzebani są zmarli mieszkańcy gminy. Cmentarz prawosławny porośnięty jest chwastami i krzakami. Najstarsze grobowce pochodzą z XVII wieku. Pozostałościami po cmentarzu ewangelickim są pojedyncze metalowe krzyże. Na cmentarzu wojennym spoczywa kilkudziesięciu Żołnierzy 7 Pułku Ułanów Lubelskich poległych w 1920 r. Obok polskich ułanów spoczywają tam również żołnierze austriaccy polegli w okolicach miejscowości podczas I wojny światowej. Żadnego śladu nie ma po cmentarzu żydowskim. Kilkuset Żydów rozstrzelanych przez Niemców pochowanych jest w dwóch zbiorowych mogiłach w Cycowie i Wólce Cycowskiej (upamiętnia ich obelisk). Oprócz cmentarzy w Cycowie na uwagę zasługuje pomnik z lat 30-tych XX w. (naprzeciw Urzędu Gminy, u wylotu ul. Kościelnej) poświęcony bohaterom poległym w bitwie z bolszewikami 1920 r. oraz Izba Pamięci w miejscowej szkole. Dodatkowo interesujący jest cmentarz przykościelny w Świerszczowie z kaplicą grobową rodu Rulikowskich i grobem ostatniego właściciela dóbr Świerszczów Maksymiliana Bieńkowskiego. W Nadrybiu na placu przed Szkołą Podstawową znajduje się natomiast zrekonstruowany grobowiec kamienny z okresu neolitu. 2.5. Infrastruktura związana z ochroną środowiska Teren gminy Cyców zwodociągowany jest w 95%. W gminie istnieją wodociągi grupowe o łącznej długości 205,1 km oraz 1289 przyłączy do budynków mieszkalnych. Ludność zaopatrywana jest w wodę do picia z wodociągów w Cycowie (miejscowości: Cyców I, Cyców II, Wólka Cycowska, Podgłębokie, Głębokie) i Ludwinowie (Ludwinów, Stawek, Nowy Stręczyn, Stary Stręczyn, Zosin, Adamów, Barki, Malinówka). Wodociąg Świerszczów zaopatruje w wodę następujące miejscowości: Świerszczów, Ostrówek Podyski, Garbatówka, Kolonia Garbatówka, Wólka Nadrybska, Kopina, Zaróbka, Małków, Janowica, Stefanów. Na terenie gminy znajdują się trzy komunalne ujęcia wody. Największe z nich w Cycowie składa się z dwóch studni wierconych o wydajności 51,6 m3/h (głębokość 55 m) oraz 60 m3/h 19 (głębokość 70 m), a ponadto stacji uzdatniania wody oraz pompowni. W Ludwinowie woda ujmowana jest za pomocą jednej studni głębinowej, natomiast w Świerszczowie pracują dwie studnie głębinowe. Sieć kanalizacyjna w gminie ma jedynie 7,7 km długości i składa się na nią 274 przyłącza do budynków mieszkalnych. Wskaźnik skanalizowania gminy wynosi około 10%. Do miejscowości skanalizowanych zalicza się Cyców, Wólka Cycowska (osiedle domów jednorodzinnych). 3. SYTUACJA DEMOGRAFICZNO-SPOŁECZNA 3.1. Stan i charakterystyka zaludnienia Gęstość zaludnienia na terenie Gminy Cyców wynosi 51 os/km². Cechą charakterystyczną rozmieszczenia ludności w gminie jest jej koncentracja we wsi Cyców. Do większych miejscowości wchodzących w skład gminy można zaliczyć: Świerszczów, Nowy Stręczyn, Wólkę Cycowską, Głębokie, Barki i Bekieszę. Poniżej zaprezentowano zestawienia tabelaryczne liczby ludności w gminach: Cyców z podziałem na miejscowości. Wykaz miejscowości oraz liczba mieszkańców Gminy Cyców Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Nazwa miejscowości Adamów Barki Bekiesza Biesiadki Cyców Cyców – Kolonia II Garbatówka Garbatówka – Kolonia Stan na Stan na Stan na Stan na Stan na Stan na 31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007 31.12.2008 31.12.2009 140 142 148 144 149 150 282 296 303 304 306 301 374 376 372 379 380 381 63 65 64 69 72 71 1 714 1 732 1 740 1 774 1 780 1783 197 200 205 215 224 221 131 197 137 167 140 169 138 165 131 165 129 163 20 Głębokie 433 437 441 445 454 Janowica 223 239 235 245 242 Kopina 259 267 268 271 266 Ludwinów 274 279 276 273 269 Malinówka 292 292 295 309 316 Małków 137 137 140 140 140 Nowy 369 376 362 358 362 Stręczyn 16. Ostrówek 145 147 143 141 139 Podyski 17. Podgłębokie 260 260 262 271 271 18. Sewerynów 61 59 57 54 52 19. Stary 68 67 62 66 63 Stręczyn 20. Stawek 217 217 212 210 207 21. Stefanów 215 211 209 208 208 22. Szczupak 46 45 44 41 42 23. Świerszczów 350 352 356 357 349 24. Świerszczów – 191 193 194 198 199 Kolonia 25. Wólka 683 690 701 701 693 Cycowska 26. Wólka 117 119 112 111 108 Nadrybska 27. Zagórze 101 99 102 98 100 28. Zaróbka 121 126 128 124 122 29. Zosin 13 13 14 12 8 Ogółem 7 647 7 740 7 754 7 821 7 814 Liczba ludności w Gminie Cyców nieznacznie wzrasta w zaprezentowanym okresie. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 445 256 264 268 312 139 364 137 267 53 61 205 206 45 350 204 697 105 100 121 8 7806 W Gminie Cyców przyrost naturalny jest dodatni: 2,62 promila. Strukturę wiekową ludności można analizować według podziału na grupy: osoby w wieku przedprodukcyjnym: 0 – 18 lat osoby w wieku produkcyjnym: 19 – 65 lat osoby w wieku poprodukcyjnym: 66 i powyżej Zaprezentowana poniżej tabela zawiera zestawienie danych dotyczących struktury wiekowej ludności w Gminie Cyców. Zestawienie liczby mieszkańców, stan na 31.12.2009 Osoby w wieku Gmina Cyców 0 – 18 lat, w tym 21 Kobiety Mężczyźni 19 – 65 lat, w tym Kobiety Mężczyźni 66 lat powyżej, w tym Kobiety Mężczyźni Razem 962 1 017 2 417 2 521 580 309 7 806 Gmina Cyców posiada korzystną strukturę wiekową ludności, jest duży odsetek osób w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym. Dodatni przyrost naturalny i saldo migracji wskazuje na pozytywne trendy w strukturze zaludnienia. Jednak w niektórych wsiach notuje się zjawisko, tzw. „starzenia się wsi”. Dotyczy to miejscowości, między innymi: Zosin, Szczupak, Zagórze. 22 4. GOSPODARKA 4.1 Rolnictwo Dominującym w gminie Cyców działem gospodarki jest rolnictwo. Indywidualne gospodarstwa rolne zajmują znaczną cześć (ok. 90%) powierzchni użytków rolnych. Gospodarstwa indywidualne Powierzchnia w ha, przedziały Liczba gospodarstw < 2,0 570 2-5 733 5-7 271 7-10 229 10-15 138 > 15 112 RAZEM 2053 Gospodarstwa indywidualne w Gminie Cyców Indywidualne gospodarstwa rolne w Gminie Cyców charakteryzują się dużym rozdrobnieniem. Przeważają gospodarstwa zajmujące powierzchnię do 7ha, które stanowią ok. 40% wszystkich gospodarstw. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie Cyców wynosi ok. 5,56 ha. Gmina Cyców jest gminą typowo rolniczą. Gospodarstwa rolne nastawione są głównie na produkcję roślinną. 23 UŻYTKI ROLNE (ha) grunty orne łąki trwałe sady 6890 140 RAZEM 11 502 pastwiska trwałe grunty rolne pod zabudowę grunty pod stawami 1200 328 5 2750 Rowy 189 row y; 189 grunty pod staw ami; 5 grunty rolne pod zabudow ę; 328 pastw iska trw ałe; 1200 grunty orne sady łąki trw ałe pastw iska trw ałe łąki trw ałe; 2750 grunty orne ; 6890 grunty rolne pod zabudow ę grunty pod staw ami sady; 140 row y Struktura rolna gruntów w Gminie Cyców 24 Wśród gruntów ornych przeważają gleby klasy IV a także V. Występują gleby średniej jakości łatwe do uprawy mechanicznej. Dominują grunty klasy IVa, IVb i V zajmując 5 613,91ha co stanowi 81,45% ogólnej powierzchni gruntów ornych. KLASY BONTACYJNE GRUNTÓW ROLNYCH 5% 0% 4% II 20% 18% IIIA IIIB IVA IVB 25% 28% V VI Główne kierunki produkcji w gminie to uprawa zbóż i roślin okopowych. W strukturze zasiewów zboża zajmują około 75% powierzchni upraw. Poza wykorzystaniem powierzchni upraw pod produkcję roślinną rolnicy specjalizują się również plantacyjnej uprawie owoców głównie miękkich – truskawek, malin i warzyw – pomidorów a także w uprawie tytoniu. W okresie letnim na terenie gminy działa kilka skupów owoców i warzyw. Produkcja zwierzęca obejmuje chów trzody chlewnej oraz bydła. Determinuje to posiadana baza paszowa. W strukturze użytków rolnych pastwiska zajmują 1.200ha a w strukturze zasiewów znaczną część uprawa zbóż i ziemniaków. Udział w produkcji zwierzęcej uległ zmianom pod względem jakości jak i struktury hodowli, nastąpiło bowiem zmniejszenie pogłowia koni a zwiększyło się pogłowie bydła i trzody chlewnej. Rolnictwo ekologiczne to sposób gospodarowania, w którym stosuje się wyłącznie środki naturalne. W gminie Cyców funkcjonuje ok. 30 takich gospodarstw o łącznej powierzchni 550ha. Z powodu rozproszonej i rozdrobnionej produkcji, niewielkiej ilości grup producenckich i braku profesjonalnych umiejętności marketingowych rolnicy nie są w stanie zapewnić dostaw towaru na rynek w wystarczającej ilości, jakości i jednorodności. 25 Tab. 1. Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych Wyszczególnieni chnia Lasy Pozostałe pastwisk i grunty a grunty i leśne nieużytki Użytki rolne Powierzrazem grunty ogólna sady łąki orne e w hektarach Województwo 2511448 1576416 1252074 4638 226921 51040 565481 369552 1 Powiat łęczyński 63375 44410 33687 931 7962 1830 7547 11418 Gmina Cyców 11711 7921 233 2772 785 1232 1848 14791 źródło: US Lublin 2007 4.2 Przemysł Na terenie Gminy Cyców zarejestrowanych jest 245 podmiotów gospodarczych. W tej liczbie nie ma zakładów przemysłowych, są natomiast jednostki zajmujące się handlem, usługami, przetwórstwem, rzemiosłem i drobną wytwórczością. Zgodnie ze wpisem do ewidencji działalności gospodarczej liczba podmiotów według branż jest następująca: handel i gastronomia – 78; usługi budowlane – 49; zakłady rzemieślnicze – 15; stolarstwo – 3; transport samochodowy – 10; handel obwoźny – 14; usługi w zakresie prac leśnych – 3; instalatorstwo elektryczne – 6 naprawa pojazdów samochodowych - 15; usługi lekarskie – 2; działalność weterynaryjna – 4; 26 działalność usługowa związana z rolnictwem – 12; pozostałe – 34; Zakłady usługowe i handlowe zlokalizowane są głównie w miejscowości gminnej – Cycowie, natomiast niemalże we wszystkich pozostałych miejscowościach gminy są placówki handlowe, zatem podstawowe potrzeby społeczności lokalnej są zaspokojone. Działalność handlową i usługową prowadzi także Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, która posiada piekarnię, 4 sklepy ogólno – spożywcze oraz 1 z artykułami do produkcji rolnej. 5. Edukacja i wychowanie Na terenie Gminy Cyców dzieci pobierają naukę w 8 placówkach oświatowych. W roku szkolnym 2009/2010 w Gminie Cyców objętych było 6 dzieci nauczaniem indywidualnym w ramach obowiązku szkolnego. Wykaz placówek oświatowych w Gminie Cyców Nazwa placówki oświatowej Szkoła Podstawowa w Cycowie Kl. I – VI Szkoła Filialna w Bekieszy Kl. I – III Szkoła Filialna w Świerszczowie Kl. I – VI Szkoła Podstawowa w Garbatówce Kl. I – VI Szkoła Podstawowa w Głębokim Kl. I – VI Szkoła Podstawowa w Malinówce Kl. I – VI Szkoła Podstawowa w Stawku Kl. I – VI Gimnazjum w Cycowie Liczba dzieci Klasa „0” 272 54 20 5 52 12 33 9 62 9 42 17 32 4 308 - Razem wszystkie szkoły 821 110 Przedszkole w Cycowie 59 dzieci 3-5 lat Przedszkola funkcjonujące poza ustawą o systemie oświaty 27 Ośrodek Przedszkolny w Garbatówce dzieci 3-5 lat Ośrodek Przedszkolny w Głębokiem dzieci 3-5 lat Ośrodek Przedszkolny w Stawku dzieci 3-5 lat Razem ośrodki przedszkolne Grupa zabawowa w Janowicy dzieci 1-5 lat Grupa zabawowa w Malinówce dzieci 1-5 lat Grupa zabawowa w Świerszczowie dzieci 1-5 lat Razem grupy zabawowe 10 9 - 11 - 30 - 6 - 6 - 9 - 21 6. Stan mienia komunalnego Gminy Cyców stan na dzień 30.09.2010 r. Załącznik Nr 1 przedstawia stan mienia komunalnego Gminy Cyców na dzień 30 września 2010 r. Obejmuje on nieruchomości, które zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego Gminy przeznaczone są pod budownictwo oraz pod inną działalność związaną z gminą. Obecnie Gmina Cyców posiada 90,2417 ha gruntów własnych, w tym : 79,3587 ha - skomunalizowanych na podstawie decyzji Wojewody Chełmskiego i Wojewody Lubelskiego, 10,833 ha - zakupionych aktami notarialnymi. Nieruchomości, które zostały nabyte na własność Gminy Cyców aktami notarialnymi to: oczyszczalnia ścieków w Cycowie, stacja wodociągowa w Ludwinowie, dla potrzeb Szkoły Podstawowej w Świerszczowie, piaskownia dla potrzeb ludności miejscowości Kopina, na poszerzenie parkingu przy kościele w miejscowości Garbatówka, oraz przyjęto aktem darowizny w skład gminnego zasobu nieruchomości: działkę zabudowaną Gminnym Ośrodkiem Zdrowia w Cycowie o powierzchni 0,50 ha, działkę położoną w Świerszczowie z przeznaczeniem na zorganizowanie boiska dla młodzieży szkolnej o powierzchnia 0,16 ha, działkę położoną w Kopinie pod budowę gminnej oczyszczalni ścieków o powierzchni 2,14 ha, działkę położoną w Wólce Cycowskiej przeznaczoną pod budowę boiska sportowego o powierzchni 2,21 ha, działkę pod oczyszczalnią ścieków z towarzyszącą infrastrukturą położoną w Wólce Cycowskiej o powierzchni 0,24 ha, działkę pod oczyszczalnią ścieków z towarzyszącą infrastrukturą położoną w Podgłębokiem o 28 powierzchni 0,7024 ha, działkę położoną w Cycowie, na której znajdują się urządzenia kanalizacji sanitarnej – przepompownia o powierzchni 0,0039 ha. W skład gruntów własnych gminy wchodzą: grunty zabudowane – lokale mieszkalne grunty zabudowane budynkami użyteczności publicznej (są to remizy strażackie), grunty zabudowane obiektami kulturalnymi (WDK w Cycowie i Garbatówce), obiekty szkolne (przedszkole samorządowe w Cycowie i szkoły podstawowe), tereny pod usługi, lecznica dla zwierząt, ośrodek zdrowia, boiska sportowe (Wólka Cycowska, Stawek, Wólka Nadrybska). Załącznik nr 2 przedstawia lokale mieszkalne i użytkowe. Ogólna powierzchnia wynajmowanych lokali mieszkalnych wynosi 349,46 m 2, natomiast lokali użytkowych 498,79 m2. W związku z wyodrębnieniem jako jednostki organizacyjnej gminy Gminnej Biblioteki Publicznej w Cycowie użyczono nieodpłatnie nieruchomość zabudowaną budynkiem biblioteki o pow. 0,02 ha w celu rozwijania i zaspokajania potrzeb czytelniczych i informacyjnych mieszkańców gminy. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łęcznej wynajął w budynku przy ul. Nowej 1 lokale o łącznej powierzchni 93,21 m2 z przeznaczeniem na poradnie specjalistyczne, ponadto 62,41 m2 wynajmuje NZOZ A-DENT Anna Ewa Tomczak na prowadzenie usług stomatologicznych. Budynek wykorzystywany jest również jako siedziba organizacji pozarządowych, t.j.: Klub Abstynenta „Aroka”; Klub Sportowy „Błękit”; Stowarzyszenie LGD „Polesie”; Grunty szkolne, na których są zlokalizowane obiekty szkolne wraz z przyległymi do nich działkami zostały nieodpłatnie przekazane w zarząd dla dyrektorów poszczególnych placówek w celu prowadzenia działalności oświatowo - wychowawczej. W związku z likwidacją Szkoły Podstawowej w Janowicy nieruchomość gruntowa o pow. 1,39 ha zabudowana budynkiem dwukondygnacyjnym została użyczona nieodpłatnie na okres 15 lat dla Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym z przeznaczeniem na zorganizowanie i prowadzenie zajęć rehabilitacyjnych w formie warsztatów terapii zajęciowej. W zasobach Gminy znajduje się również była Szkoła Podstawowa w Kopinie, która została użyczona na okres 20 lat dla Stowarzyszenia Bezdomnych i Bezrobotnych „ Tęcza” z przeznaczeniem na cele statutowe stowarzyszenia t.j. między innymi dzienny dom pobytu dla osób starszych. Z uiszczenia opłat za użytkowanie nieruchomości komunalnych zostały zwolnione obiekty kulturalne oraz remizy strażackie. Załącznik Nr 3 przedstawia grunty komunalne przekazane aktami notarialnymi w użytkowanie wieczyste. Powierzchnia gruntów przekazanych aktami notarialnymi w użytkowanie wieczyste wynosi 7,4466 ha. 29 Użytkowanie wieczyste dotyczy osób fizycznych oraz jednostek spółdzielczych, tj. Spółdzielni Mleczarskiej w Chełmie, Spółdzielni Mieszkaniowej w Cycowie i w Głębokiem, Gminnej Spółdzielni "SCh" w Cycowie, które płacą do budżetu gminy w terminie do 31 marca każdego roku opłaty z tytułu użytkowania wieczystego zgodnie z wyceną rzeczoznawcy majątkowego. Dochody z tytułu użytkowania wieczystego gruntów na koniec września 2010 r. wyniosły 3 563,96 zł. Załącznik Nr 4 przedstawia stan mienia komunalnego na koniec września 2010 r. w rozbiciu na poszczególne miejscowości. Grunty niezabudowane przeznaczone na różne cele są częściowo wydzierżawione dla osób fizycznych pod działalność handlową oraz wykorzystywane rolniczo. Dochody z dzierżawy nieruchomości na koniec września 2010 r. wyniosły 9 907,58 zł. Własność Gminy Cyców stanowią drogi gminne o pow. 199,0353 ha oraz całość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Majątek, jakim dysponuje gmina stanowi jej własność. Gmina nie ma innych praw majątkowych, a w szczególności ograniczonych praw rzeczowych, wierzytelności, udziałów w spółkach, akcji. Załącznik nr 1 Mienie komunalne wg jego stanu prawnego Miejscowość Barki 0,24 Dec.Wojew.Chełmskiego Nabyte na wniosek Gminy Ha - Bekiesza 2,91 Dec.Wojew.Chełmskieg - - Biesiadki 0,09 Dec.Wojew.Chełmskiego - - 0,9735 Akt Notarialny - - 0,41 Dec.Wojew.Chełmskiego - - 2,01 Dec Woj. Lub - Akt Notarialny Cyców Nabyte z mocy prawa – ha Dokument Własności 21,9129 Dec.Wojew.Chełmskiego 0,0098 Dec. Woj. Lub. Cyców Kol.Druga Dokument Własności - Garbatówka 6,09 Dec.Wojew.Chełmskiego 0,0390 GarbatówkaKolonia 2,26 Dec.Wojew.Chełmskiego - .- Głębokie 2,06 Dec.Wojew.Chełmskiego - - Janowica Kopina 7,00 Dec.Wojew.Chełmskiego Ludwinów 0,90 Dec.Wojew.Chełmskiego 3,0016 Akt Notarialny Malinówka 1,91 Dec.Wojew.Chełmskiego 1,6900 Akt Notarialny 30 Małków 1,81 Dec.Wojew.Chełmskiego - - Ostrówek Podyski 1,40 Dec.Wojew.Chełmskiego - - Stawek 1,10 Dec.Wojew.Chełmskiego - - Nowy Stręczyn 3,60 Dec.Wojew.Chełmskiego - - 2,94 Dec.Wojew.Chełmskiego - - 0,1436 Akt Notarialny 4,3329 Akt Notarialny 0,05 Dec. Wójta Gminy - - Wólka Nadrybska 1,34 Dec. Woj. Lub - - Zaróbka 0,43 Dec.Wojew.Chełmskiego - - Podgłębokie 0,70 Dec.Wojew.Chełmskiego 0,7024 Akt Notarialny - - Świerszczów 7,8374 Dec.Wojew.Chełmskiego Wólka Cycowska 2,42 Dec.Woj. Lub. 4,6098 Dec.Wojew.Chełmskiego Stefanów 3,3188 Dec. Woj. Lub Razem 79,3587 10,883 Załącznik nr 2 Mienie komunalnelokale mieszkalne i użytkowe Lokale mieszkalne L.p. 1. Położenie/os. Wynajmująca była lecznica dla zwierząt- Cezary Łaźniczka Pow. / m2 50,65 31 2. była lecznica dla zwierząt – Bogdan Jastrzębski 65,50 3. Małków – Kazimiera Szymańska 40,00 4. Nowy Stręczyn – Anna Eljasińska 37,50 5. Nowy Stręczyn – Anna i Krzysztof Sadowscy 43,10 6. Wólka Cycowska – Wiesława Kultys 56,42 7. Wólka Cycowska – Elżbieta Woźna 56,29 Lokale użytkowe 1. była lecznica dla zwierząt –Cezary Łaźniczka 47,49 2. gabinet stomatologiczny 62,41 3. Stowarzyszenie Ludowy Klub Sportowy „Błękit” 16,00 4. Stowarzyszenie LGD „ Polesie” 91,68 5. przystanek PKS – Małgorzata Zuzaniuk 6. były ośrodek zdrowia – SPZOZ 93,21 Stowarzyszenie Klub Abstynenta „ AROKA” 60,00 Mekkonen Worku 50,00 7. 8. 78 Razem: 848,25 Załącznik Nr 3 Mienie komunalne przekazane w użytkowanie wieczyste 1. Spółdzielnia Mieszkaniowa Cyców 274/2 92/5 1,64 0,3718 17067 17065 Wartość zaktualizowana 35 588 7 324 2. Spółdzielnia Mieszkaniowa Sławomir Buczek Głębokie Garbatówka 63/3 29 0,08 0,10 17422 17911 1 480 1 850 Lp. 3. Nazwa jednostki Miejscowość Nr działki Pow. ha Nr KW 32 4. Miliusz Miszczuk Barki 186 0,08 17806 1 480 5. Spółdzielnia Mleczarska W Chełmie Kopina Biesiadki Ludwinów 89 32/2 147 0,02 0,09 0,10 19806 19810 18246 370 1 665 1 850 6. Janusz Wawer 263 0,49 30140 9 065 7. Kółko Rolnicze Nowy Stręczyn Ostrówek Podyski 147 148 30139 8. Lorens Renata Ludwinów 6 845 13 505 20 350 12 849 Firma PrzewozowoUsługowa „ Sokół” 10. Jerzy Szewczyk Ludwinów 246/7 246/8 246/9 246/10 246/6 0,37 0,73 1,10 0,1605 0,1605 0,1711 0,0276 0,5177 Garbatówka 73 74 30141 11. Gminna Spółdzielnia „SCh” w Cycowie Cyców Garbatówka Wólka Cycowska 153 30 9 32/2 12. Arasimowicz Jacenty Janowica 103/4 0,22 0,35 0,57 0,05 0,10 0,41 0,2493 0,8093 0,13 13. Chwedoruk Piotr Świerszczów 52/2 0,0360 14. Lisowski Grzegorz Lisowski Robert 15. Wojtkowiak-Dziewa Magdalena 16. Żelechowski Krzysztof Rucińska-Wojtkowiak Elżbieta Saran Jan Wróbel Zbigniew Oraczewski Marek Bolesławski Zbigniew Wólka Cycowska 32/1 0,4407 34555 6 478 Cyców 105/4 0,1506 33993 2 530 Cyców 105/2 0,13 21944 2 353 9. 18248 12 735 22815 17911 20876 23131 3 718 5 915 9 633 1 085 1 850 7 585 4 612 15 132 1 781 666 33 17. Walter-Croneck Adam Cyców Stopa Dariusz Kierepka Mariusz Koper Bożena Wachewicz Stanisław Bochra Tomasz Rutkowski Zbigniew Skałecki Bolesław Bieliński Adam Goral Henryk Skalski Bernard Razem: 92/13 92/10 92/18 92/7 92/8 92/9 92/11 92/2 92/14 92/16 92/15 92/17 udz.92/19 udz. 92/6 0,0019 0,0018 0,0019 0,0019 0,0018 0,0019 0,0019 0,0019 0,0019 0,0019 0,0019 0,0019 0,0236 0,0220 7,4466 1 053,83 987,50 1 053,83 1 005,50 987,50 1 005,50 1 005,50 1 005,50 1 053,83 1 053,83 1 053,83 1 053,83 157 498,98 Załącznik Nr 4 Stan mienia komunalnego w rozbiciu na poszczególne miejscowości Lp. 1. 2. 3. 4 5. 6 7. 8 9 10 11. 12. 13 14. 15 16 17 18. 19 20. 21. 22. Miejscowość Barki Bekiesza Biesiadki Cyców Cyców Kol. Druga Garbatówka Garbatówka Kol. Głębokie Janowica Kopina Ludwinów Malinówka Małków Ostrówek Podyski Stawek Nowy Stręczyn Świerszczów Wólka Cycowska Wólka Nadrybska Zaróbka Podgłębokie Stefanów Razem Stan obecny ha 0,24 2,91 0,09 22,8962 2,42 6,129 2,26 2,06 7,00 3,9016 3,60 1,81 1,40 1,10 3,60 2,94 10,401 10,3327 0,43 0,70 0,7024 3,3188 90,2417 34 7. Stan rozwoju infrastruktury wiejskiej 7.1.Infrastruktura społeczna A. Ochrona zdrowia Mieszkańców Gminy Cyców obsługują dwie Przychodnie Medycyny Rodzinnej, w których przyjmuje 4 lekarzy pierwszego kontaktu. Sytuacja zdrowotną pacjentów zajmują się również pielęgniarki środowiskowe. Ośrodek Pomocy Społecznej aktywnie współpracuje z lekarzami i pielęgniarkami środowiskowymi w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych podopiecznych. Ponadto pacjenci mają dogodny dostęp do lekarzy specjalistów. W budynku po byłym Gminnym Ośrodku Zdrowia znajdują się gabinety lekarskie, gdzie przyjmują: okulista, neurolog, ginekolog, laryngolog i stomatolog. Problemy opieki społecznej są w gestii Gminnego Ośrodka Opieki Społecznej w Cycowie. B. Sport i rekreacja Zasoby dla rozwoju sportu i rekreacji na analizowanym obszarze stanowią istniejące obiekty architektury i kultury, wartościowe walory krajobrazowe i przyrodnicze oraz jeziora, które stanowi atrakcję dla wędkarzy. Najlepiej zagospodarowane jeziora to: Jezioro Uściwierz Jezioro Głębokie Na terenie Gminy Cyców znajdują się następujące elementy infrastruktury sportowej i rekreacyjnej: 3 boiska do piłki nożnej (Stawek, Wólka Cycowska, Świerszczów); 6 boisk do koszykówki (Cyców – 4, Głębokie – 1, Garbatówka – 1); 4 boiska do piłki ręcznej (Cyców – 2, Głębokie – 1, Garbatówka – 1); 5 boisk do piłki siatkowej (Cyców, Garbatówka, Głębokie, Ludwinów, Barki); 3 korty tenisowe (Cyców – 1), Wólka cycowska – 2); Hala sportowa (Cyców) i dwie sale pomocnicze (Cyców, Głębokie, Malinówka); Zespół boisk ,, Orlik 2012” w Cycowie Strzelnica (Wólka Cycowska); 35 E. Kultura Najważniejsze jednostki kulturalno – oświatowe na terenie Gminy Cyców to: Gminny Dom Kultury w Cycowie; Gminna Biblioteka Publiczna w Cycowie; Filia Biblioteczna - Stawek; Filia Biblioteczna - Malinówka; Wiejski Dom Kultury w Garbatówce; Świetlica wiejska - Kopinia; Świetlica wiejska - Barki; Świetlica wiejska - Ludwinów; F. Organizacje pozarządowe Organizacje pozarządowe odgrywają ważną rolę w życiu lokalnej społeczności, gdyż nastawiane są na cele społeczne, kulturalno – oświatowe, a także propagują dorobek wynikający z historii i tradycji danego obszaru oraz przyczyniają się do stymulacji rozwoju gospodarczego. Poza tym na omawianym obszarze działa wiele organizacji o długiej już tradycji, m.in. w Gminie Cyców: Ludowy Klub Sportowy „Błękit” Cyców; Uczniowski Klub Sportowy „Amator” Cyców; Klub Abstynenta „Aroka” Cyców; Towarzystwo Miłośników Ziemi Cycowskiej w Cycowie; Stowarzyszenie Rozwoju Wsi i Lokalnej Społeczności „Jesteśmy Sobie Zawsze Potrzebni” w Stawku; Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Oświaty i Kultury Wiejskiej „Jesteśmy Razem” w Garbatówce; Stowarzyszenie przy Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Głębokiem; 9 Ochotniczych Straży Pożarnych; 11 Kół Gospodyń Wiejskich; Koło Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Cycowie; Warsztaty Terapii Zajęciowej w Janowicy. 36 7.2. Infrastruktura techniczna A. Sieć komunikacyjna Główne drogi przebiegające przez Gminę Cyców, poza droga krajową nr 82, to: droga nr 838 relacji Głębokie – Dorohucza – Trawniki – Fajsławice; droga nr 839 relacji Cyców – Siedliszcz – Marynin – Pawłów – Rejowiec; droga nr 841 relacji Cyców – Wierzbica – Staw. Przez Gminę Cyców przebiega linia kolejowa, ale ma ona znaczenie marginalne – w zachodniej części gminy przebiega linia kolejowa do kopalni węgla kamiennego w Bogdance. B. Zaopatrzenie w wodę Teren gminy Cyców zwodociągowany jest w 95%. W gminie istnieją wodociągi grupowe o łącznej długości 205,1 km oraz 1289 przyłączy do budynków mieszkalnych. Ludność zaopatrywana jest w wodę do picia z wodociągów w Cycowie (miejscowości: Cyców I, Cyców II, Wólka Cycowska, Podgłębokie, Głębokie) i Ludwinowie (Ludwinów, Stawek, Nowy Stręczyn, Stary Stręczyn, Zosin, Adamów, Barki, Malinówka). Wodociąg Świerszczów zaopatruje w wodę następujące miejscowości: Świerszczów, Ostrówek Podyski, Garbatówka, Kolonia Garbatówka, Wólka Nadrybska, Kopina, Zaróbka, Małków, Janowica, Stefanów. Na terenie gminy znajdują się trzy komunalne ujęcia wody. Największe z nich w Cycowie składa się z dwóch studni wierconych o wydajności 51,6 m3/h (głębokość 55 m) oraz 60 m3/h (głębokość 70 m), a ponadto stacji uzdatniania wody oraz pompowni. W Ludwinowie woda ujmowana jest za pomocą jednej studni głębinowej, natomiast w Świerszczowie pracują dwie studnie głębinowe. Stan zaopatrzenia w wodę na obszarze analizowanym Gmny Cyców jest zadawalający. C. Gospodarka wodno – ściekowa W Gminie Cyców sieć kanalizacyjna ma 7,7 km długości i składa się na nią 203 przyłącza. Wskaźnik skanalizowania gminy wynosi około 10%. Do miejscowości skanalizowanych zalicza się Cyców, Wólka Cycowska (osiedle domów jednorodzinnych) i Głębokie. Rozwój kanalizacji w gminie znacznie odbiega od przyrostu sieci wodociągowej i w związku z tym działania w zakresie budowy infrastruktury kanalizacyjnej powinny ulec zintensyfikowaniu w najbliższej perspektywie. W Gminie Cyców znajdują się 3 oczyszczalnie ścieków, w tym 2 wymagają modernizacji: Cyców – oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna gminna, typu „PS 100”, o przepustowości 100 m³/d, wybudowana w roku 1993. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Świnka; 37 Oczyszczalnia przy Państwowym Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Głębokim – oczyszczalnia kontenerowa o przepustowości 50 m³/d, wybudowana w roku 1988; Wólka Cycowska – oczyszczalnia kontenerowa o przepustowości 50 m³/d, wybudowana w roku 1987; Na terenie gminy budowane są przydomowe oczyszczalnie ścieków, szczególnie na terenach o zabudowie rozproszonej.. D. Gospodarka odpadami . Gmina Cyców korzysta z wysypiska odpadów komunalnych zlokalizowanego w Starej Wsi. Mieszkańcy zaopatrzeni są w 1 300 pojemników na śmieci o pojemności 240 l. Wywóz odpadów zorganizowany jest poprzez cykliczne kursy samochodu – śmieciarki i odbiór odpadów z pojemników indywidualnych gospodarstw domowych. Wcześniej Gmina Cyców użytkowała składowisko odpadów w Wólce Cycowskiej, które było zlokalizowane na terenie Chełmskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, około 400 m na północ od koryta rzeki Świnki, której dolina stanowi korytarz ekologiczny. E. Telekomunikacja Siec telekomunikacji na analizowanym obszarze opiera się o łącza przewodowe, zarządzane przez Telekomunikację Polską S.A oraz sieci komórkowe. Dostęp do usług telekomunikacji jest na dobrym poziomie, część abonentów korzysta z połączeń sieciowych w dostępie do Internetu. W miejscowościach gminnych znajdują się placówki Poczty Polskiej. 38 8. Analiza budżetu Gmina jako zbiorowość mieszkańców, działająca bezpośrednio lub przez swych przedstawicieli jest organem administracji publicznej. Wynikają z tego konsekwencje takie, że to właśnie na gminie ciąży obowiązek wykonywania pewnych zadań publicznych (katalog tych zadań określa ustawa o samorządzie gminnym) przy jednoczesnym prawie do dysponowania przyznaną częścią dochodów publicznych (źródła tych dochodów precyzuje ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego) i podejmowania ogólnie obowiązujących decyzji, w tym dotyczących finansów. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Wszystkie dochody należne gminom dzielą się na trzy podstawowe grupy: - dochody własne, z tego można wyróżnić m.in.: 1) wpływy z podatków 2) wpływy z opłat 3) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe 4) udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych 5) inne dochody należne gminie na podstawie przepisów - subwencje ogólne: wyrównawcza, równoważąca i oświatowa - dotacje celowe, z tego: 1) dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych gminie ustawami 2) dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych 3) środki z funduszy celowych Dochody wykonane w 2009 roku ukształtowały się na poziomie 17 685 379,77 zł. Do dochodów wykonanych, które stanowiły główne źródło wpływów w roku 2009 w gminie Cyców należą: - dochody własne – w kwocie 5 101 892,92 zł, które stanowią 28,85 % ogółu dochodów Źródłami dochodów własnych gminy Cyców są: 1) wpływy z podatków (m.in. podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny, podatek od środków transportowych, podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych) – w kwocie 2 237 033,11 zł, 2) wpływy z opłat (m.in. opłata targowa, opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna, opłata za wydanie pozwolenia na sprzedaż alkoholu, opłata za umieszczenie urządzeń w pasie drogowym) – w kwocie 250 215,52 zł, 3) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe (m.in. odpłatność za obiady, za przedszkole, za usługi opiekuńcze) – w kwocie 158 399,84 zł, 4) udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (39,34 % podatku, od podatników zamieszkałych na obszarze gminy) i prawnych (6,71 %) – w kwocie 1 623 619,66 zł, 39 5) inne dochody należne gminie na podstawie przepisów – w kwocie 832 624,79 zł. - subwencje ogólne: wyrównawcza, równoważąca i oświatowa – w kwocie 8 729 561,00 zł, które stanowią 49,36 % ogółu dochodów - dotacje celowe – w kwocie 3 853 925,85 zł, które stanowią 21,79 % ogółu dochodów, z tego: 1) dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych gminie ustawami (m.in. wypłata zasiłków rodzinnych i świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zwrot podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego producentom rolnym) – w kwocie 3 073 282,88 zł, 2) dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych (m.in. wypłata zasiłków okresowych, zasiłków stałych, stypendia dla uczniów, tzw. wyprawka szkolna, dożywianie uczniów w szkołach, utrzymanie Ośrodka Pomocy Społecznej) – w kwocie 697 642,97 zł, 3) środki z funduszy celowych (m.in. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, WFOŚiGW, Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów) – w kwocie 83 000,00 zł. 20000 15000 Ogółem dochody w tys.zł – 17 685 Dochody własne w tys.zł - 5 102 Subwencje ogólne w tys.zł – 8 729 10000 Dotacje celowe w tys.zł – 3 854 5000 0 2009 Wykres: Struktura głównych dochodów gminy Cyców w stosunku do ogółu dochodów w tys. zł. Głównym dochodem mającym znaczny wpływ na funkcjonowanie gminy są wpływy z podatków. W grupie podatków samorządowych zasilających budżet gminy Cyców podstawowe znaczenie ma podatek od nieruchomości. W gminie Cyców wysokość zrealizowanych dochodów z tytułu podatku od nieruchomości wynosiła 1 592 066,20 zł, co stanowi 9,00 % ogółu dochodów. 20000000 15000000 10000000 5000000 Dochody ogółem – 17 685 379,77 0 Dochody z tytułu podatku od nieruchomości – 1 592 066,20 Wykres: Wysokość dochodów z tytułu podatku od nieruchomości w stosunku do ogółu dochodów w 2009 r. w zł. 40 Drugim pod względem wielkości dochodem gminy z tytułu podatków samorządowych jest podatek rolny. Wysokość zrealizowanych dochodów z tytułu podatku rolnego w gminie Cyców w roku 2009 wynosiła 444 683,17 zł, co stanowi 2,51 % ogółu dochodów. 20000000 15000000 10000000 5000000 Dochody ogółem – 17 685 379,77 0 Dochody z tytułu podatku rolnego – 444 683,17 Wykres: Wysokość dochodów z tytułu podatku rolnego w stosunku do ogółu dochodów w 2009 r. w zł. Kolejną grupą spośród podatków, która ma decydujący wpływ na dochody gminy są wpływy z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych. W gminie Cyców dochody z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych w roku 2009 wynoszą 1 623 619,66 zł, co stanowi 9,18 % wszystkich dochodów. Dochody ogółem – 17 685 379,77 20000000 15000000 10000000 5000000 0 Dochody z tytułu udziałów w podatku dochodowym – 1 623 619,66 Wykres: Wysokość dochodów z tytułu udziałów w podatku dochodowym w stosunku do ogółu dochodów w 2009 r. w zł. Przedstawiona w zarysie struktura dochodów z tytułu podatków stanowiących duże źródło dochodów budżetu gminy Cyców, dowodzi, że mają one decydujące znaczenie dla gospodarki finansowej gminy i w istotny sposób wpływają na zakres samodzielności finansowej. To z kolei wpływa na możliwość samodzielnego dokonywania wydatków i decydowania o sposobie finansowania poszczególnych zadań w gminie. 41 W perspektywie najbliższych lat przewiduje się, iż decydujący wpływ na dochody gminy Cyców będą miały także wpływy z tytułu opłaty eksploatacyjnej. Od kilku lat udział dochodów własnych w strukturze dochodów budżetu gminy maleje, co jest spowodowane przede wszystkim przejmowaniem przez organy gmin wielu zadań z zakresu administracji rządowej finansowanych ze źródeł innych niż dochody własne. Pojęcie wydatków budżetowych, zasady ich klasyfikacji oraz przeznaczenie określone zostały w przepisach ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z nimi wydatki publiczne stanowią nieprzekraczalny limit i mogą być ponoszone wyłącznie na cele i w wysokości ustalonych w uchwale budżetowej gminy lub w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych, zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki wykonane w 2009 roku ukształtowały się na poziomie 18 485 263,62 zł. Poniżej zostały przedstawione podstawowe wydatki, które obciążyły budżet gminy Cyców w 2009 r.: Oświata i opieka wychowacza w tys.zł - 8 205 Administracja w tys.zł - 2 574 Pomoc społeczna w tys.zł - 3 369 Kultura i ochrona dziedzictwa narodoego w tys.zł - 1 707 Drogi w tys.zł - 700 Dostarczanie wody w tys.zł. - 349 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska w tys.zł. - 391 Pozostałe wydatki w tys.zł. - 119 Wykres: Podstawowe wydatki gminy w 2009 r. w tys. zł. Wydatki budżetowe gminy można podzielić na: 1) wydatki bieżące, 2) wydatki majątkowe. Wydatki bieżące budżetu gminy obejmują przede wszystkim wydatki na wynagrodzenia i uposażenia wraz z pochodnymi oraz odpisami na fundusze, koszty zakupu materiałów i usług niezbędnych do bieżącej działalności (m.in. remonty, opłaty, składki i inne należności ponoszone przez jednostki budżetowe w imieniu gminy). Osobną kategorię w grupie wydatków bieżących stanowią świadczenia na rzecz osób fizycznych wypłacane z budżetu. Przykładem takich świadczeń jest obowiązek wypłaty dodatków mieszkaniowych na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych, zasiłków rodzinnych, wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, wypłaty zasiłków celowych, okresowych i stałych z pomocy społecznej. Wśród wydatków bieżących należy także wyróżnić m.in. dotacje udzielane z budżetu gminy na rzecz różnych jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych, których wydatki nie są objęte budżetem, wydatki na programy finansowane z udziałem środków pochodzących z budżetu UE i źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi oraz wydatki na obsługę długu gminy. 42 W gminie Cyców wydatki bieżące w roku 2009 wyniosły 16 345 409,18 zł, co stanowi 88,42 % wydatków ogółem. 20000 15000 10000 5000 0 Wydatki ogółem w tys.zł - 18 485 Wydatki bieżące w tys.zł - 16 345 Wykres: Wysokość wydatków bieżących w stosunku do ogółu wydatków w roku 2009 w tys. zł. Do kategorii wydatków majątkowych zaliczamy wszelkie wydatki inwestycyjne, obejmujące zarówno zakupy środków trwałych, jak i budowę i rozbudowę obiektów komunalnych oraz wydatki o charakterze inwestycji kapitałowych. Ta kategoria wydatków obejmuje nie tylko własne wydatki majątkowe gminy wykonywane przez jednostki budżetowe, ale także dotacje udzielane z budżetu na finansowanie bądź dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych wchodzących w zakres zadań własnych, a realizowanych przez inne jst. 20000 15000 Wydatki ogółem w tys.zł - 18 485 10000 5000 0 Wydatki majątkow e w tys.zł - 2 140 Wykres: Wysokość wydatków majątkowych w stosunku do ogółu wydatków w 2009 r. w tys. zł. W gminie Cyców wydatki majątkowe w roku 2009 wynoszą 2 139 854,44 zł, co stanowi 11,58 % wydatków ogółem. Wśród najważniejszych wyróżnić można wydatki związane z: - zakupem koparko-ładowarki Waryński do remontu infrastruktury wodociągowej, - modernizacją drogi gminnej Nr 105387 w Cycowie na odcinku 750 mb, - odbudową drogi gminnej Nr 105387 w Cycowie na odcinku 1100 mb, - odbudową drogi gminnej na działce Nr 71 w Głębokiem na odcinku 525 mb, - wykonaniem projektu rozbudowy budynku Urzędu Gminy przy ul. Chełmskiej, - budową budynku Gminnego Domu Kultury w Cycowie, - remontem i modernizacją świetlicy w Bekieszy, - wykonaniem studium wykonalności budowy zespołu sportowo-rekreacyjnego w Cycowie. Jak przedstawiono powyżej, wydatki majątkowe nie stanowią dużego procentu wydatków ogółem, ale gmina podejmuje tylko te inwestycje, które są niezbędne w prawidłowym jej funkcjonowaniu i które z upływem czasu przyniosą korzyści. 43 W ramach wydatków bieżących warto zwrócić uwagę na wydatki na obsługę długu publicznego gminy. W gminie Cyców wydatki na obsługę długu publicznego w 2009 roku wynoszą 103 730,19 zł, co stanowi tylko 0,56 % wydatków ogółem. 20000000 15000000 10000000 5000000 0 Wydatki ogółem Wydatki na obsługę długu Wykres: Wysokość wydatków związanych z obsługą długu publicznego w stosunku do wydatków ogółem w 2009 r. w zł. Kwoty przeznaczone na obsługę długu publicznego stanowią zapłatę prowizji od kredytu w rachunku bieżącym na pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetu gminy oraz spłatę odsetek od kredytów na finansowanie planowanych deficytów budżetu gminy w latach 2006-2007. Poniżej przedstawiono budżet gminy Cyców na lata 2007-2009 i jego prognozę na lata 2010-2020. LATA 2007-2010 Dochody ogółem, z tego: Dochody bieżące Dochody majątkowe Wydatki ogółem, z tego: Wydatki bieżące Wydatki majątkowe Obciążenia związane z posiadanymi zobowiązaniami, z tego: Spłaty rat kredytów i pożyczek Spłaty odsetek od kredytów i pożyczek Wskaźnik obsługi długu (obciążenia związane z posiadanymi obciążeniami : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika obsługi długu Wskaźnik długu (łączna kwota długu na koniec roku budżetowego : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika długu Wykonanie na 31.12.2007 r. 14 944 169,59 14 537 688,61 406 480,98 15 463 363,00 14 065 713,83 1 397 649,17 Wykonanie na 31.12.2008 r. 18 716 510,70 18 347 856,70 368 654,00 15 433 468,43 14 688 456,57 745 011,86 Wykonanie na 31.12.2009 r. 17 685 379,77 17 380 536,52 304 843,25 18 485 263,62 16 345 409,18 2 139 854,44 Plan na 31.12.2010 r. 18 861 613,44 17 705 214,44 1 156 399,00 27 337 834,89 19 324 743,89 8 013 091,00 1 205 695,44 1 622 188,50 1 479 514,19 1 045 178,00 1 046 770,00 1 406 427,00 1 375 784,00 856 004,00 158 925,44 215 761,50 103 730,19 189 174,00 8,07% 8,67% 8,37% 5,54% 15,00 % 15,00 % 15,00 % 15,00 % 27,14% 14,01% 22,17% 27,91% 60,00 % 60,00 % 60,00 % 60,00 % 44 LATA 2011-2015 Dochody ogółem, z tego: Dochody bieżące Dochody majątkowe, w tym: Wydatki ogółem, z tego: Wydatki bieżące Wydatki majątkowe Obciążenia związane z posiadanymi zobowiązaniami, z tego: Spłaty rat kredytów i pożyczek Spłaty odsetek od kredytów i pożyczek Wskaźnik obsługi długu (obciążenia związane z posiadanymi obciążeniami : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika obsługi długu Wskaźnik długu (łączna kwota długu na koniec roku budżetowego : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika długu Plan na 31.12.2011 r. 19 920 516,41 19 520 516,41 400 000,00 22 786 712,41 16 754 044,41 6 032 668,00 Plan na 31.12.2012 r. 23 929 367,52 19 829 367,52 4 100 000,00 20 795 563,52 17 172 895,52 3 622 668,00 Plan na 31.12.2013 r. 21 626 017,91 20 864 123,91 761 894,00 20 702 217,91 17 602 217,91 3 100 000,00 Plan na 31.12.2014 r. 21 710 726,46 21 310 726,46 400 000,00 20 686 926,46 18 042 273,36 2 644 653,10 Plan na 31.12.2015 r. 22 118 494,62 21 768 494,62 350 000,00 21 139 854,62 18 493 330,19 2 646 524,43 1 479 244,12 1 588 085,20 1 377 194,18 1 421 460,40 1 365 706,66 1 133 804,00 1 133 804,00 923 800,00 1 023 800,00 1 023 780,00 345 440,12 454 281,20 453 394,18 397 660,40 341 926,66 7,43% 6,64% 6,37% 6,55% 6,17% 15,00 % 15,00 % 15,00 % 15,00 % 15,00 % 40,81% 37,60% 37,33% 32,47% 27,24% 60,00 % 60,00 % 60,00 % 60,00 % 60,00 % Plan na 31.12.2016 r. 22 537 706,98 22 237 706,98 300 000,00 21 962 706,98 18 955 663,44 3 007 043,54 Plan na 31.12.2017 r. 22 468 649,66 22 218 649,66 250 000,00 21 893 649,66 19 429 555,03 2 464 094,63 Plan na 31.12.2018 r. 22 911 615,90 22 711 615,90 200 000,00 22 336 615,90 19 915 293,91 2 421 321,99 Plan na 31.12.2019 r. 22 563 732,06 22 413 732,06 150 000,00 21 988 732,06 20 114 446,85 1 874 285,21 Plan na 31.12.2020 r. 22 717 869,38 22 617 869,38 100 000,00 22 142 869,38 20 315 591,32 1 827 278,06 872 506,26 841 456,26 810 406,26 786 865,63 744 492,51 575 000,00 575 000,00 575 000,00 575 000,00 575 000,00 297 506,26 266 456,26 235 406,26 211 865,63 169 492,51 3,87% 3,75% 3,54% 3,49% 3,28% 15,00 % 15,00 % 15,00 % 15,00 % 15,00 % 24,18% 21,70% 18,77% 16,51% 13,87% 60,00 % 60,00 % 60,00 % 60,00 % 60,00 % LATA 2016-2020 Dochody ogółem, z tego: Dochody bieżące Dochody majątkowe, w tym: Wydatki ogółem, z tego: Wydatki bieżące Wydatki majątkowe Obciążenia związane z posiadanymi zobowiązaniami, z tego: Spłaty rat kredytów i pożyczek Spłaty odsetek od kredytów i pożyczek Wskaźnik obsługi długu (obciążenia związane z posiadanymi obciążeniami : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika obsługi długu Wskaźnik długu (łączna kwota długu na koniec roku budżetowego : dochody ogółem) Maksymalny poziom wskaźnika długu 45 Opracowując powyższą prognozę założono wzrost dochodów z tytułu opłaty eksploatacyjnej za wydobycie kopalin ze złóż węgla kamiennego przez kopalnię Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w Bogdance po uzyskaniu informacji od spółki i przyjęto je w wysokości: 2011 r. - 2 500.000 zł 2012 r. - 2.400.000 zł. 2013 r. - 3 000.000 zł 2014 r. - 3.000.000 zł 2015 r. - 3.000.000 zł 2016 r. - 3 000 000 zł 2017 r. - 2 500 000 zł 2018 r. - 2 500 000 zł 2019 r. - 2 000 000 zł 2020 r. - 2 000 000 zł 46
