Ekologiczne żywienie, profilaktyka nowotworów

Ekologiczne żywienie, profilaktyka
nowotworów
Epidemiologia nowotworów
 W 2010 r.
ponad 8 mln osób zmarło z powodu
nowotworów, o jedną trzecią więcej niż dwadzieścia lat
temu. Zgodnie z przewidywaniami, w 2030 r. liczba ta
przekroczy 11 mln. Nowotwory w Polsce są już pierwszą
przyczyną zgonów osób przed 65. rokiem życia. W 2009 r.
na choroby nowotworowe zachorowało 159 tys. osób, a
zmarło 93 tys. chorych. W tym samym roku 320 tys. osób
żyło z rozpoznaną wcześniej chorobą.
Spośród ponad 100 typów rozpoznawanych
każdego roku nowotworów 9 najczęstszych to: u
mężczyzn nowotwory płuca (21%), gruczołu
krokowego (13%), jelita grubego (12%), pęcherza
moczowego (7%) i żołądka (5%), pozostałe
nowotwory stanowią 42%. U kobiet są to
nowotwory: piersi (23%), jelita grubego (10%),
płuca (9%), trzonu macicy (7%), jajnika (5%) i
szyjki macicy (5%), pozostałe (41%).
Czynniki kształtujące sytuację epidemiologiczną
nowotworów złośliwych można różnorodnie
definiować. Na przykład można je rozpatrywać
w takich dwóch kategoriach:
A. Czynniki możliwe do modyfikacji
B. Czynniki niemożliwe do modyfikacji
Chemoprewencja
Chemoprewencja nowotworowa definiowana
jest jako zapobieganie nowotworom przez
podawanie jednej lub wielu substancji
chemicznych albo w postaci preparatów, albo
jako naturalnie występujących składników
diety. Odpowiednia zmiana diety, mogłaby
spowodować
ograniczenie
rozwoju
nowotworów o około 30%
Ocenia się, że dieta
i
alkohol
odpowiadają
prawdopodobnie
około
40%
za
wszystkich
nowotworów złośliwych
Dieta ekologiczna
 Zbilansowana energetycznie
 Różnorodna
 Zasada „rozsądna pewność”
Żywienie współczesnego człowieka powinno
realizować dwa cele:
Utrzymawać masę ciała i parametry zdrowotne w
granicach prawidlowych
 chronić przed chorobami
 zabezpieczać jak najwyższy poziom „jakości życia”
Zblilansowana energetycznie dieta
 Skoro nie można całkowicie eliminować substancji
toksycznych z produktów żywnościowych, to należy
bilansować dietę ponieważ spożywanie większych
ilości produktów żywnościowych to równocześnie
większa intoksykacja ustroju.
 Ponadto, dostosowana pod względem kalorycznym
dieta jest udowodnionym sposobem chroniącym
przed chorobami oraz zwalniającym procesy
starzenia.
 Nowotwory związane patogenetycznie z otyłością to
nowotwór sutka u kobiet, macicy, gruczołu
krokowego, nerki, jelita grubego.
Różnorodność diety
 Kolejną
zasadą współczesnej ekodietetyki jest
różnorodność produktów spożywczych w diecie. Tylko
urozmaicony jadłospis zapewni dostateczną ilość
biopierwiastków, witamin, fitamin i innych substancji
niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Taki sposób żywienia pozwala także
uniknąć nadmiernej absorbcji czynników szkodliwych
bowiem istnieją różnice w gromadzeniu się substancji
toksycznych zależne od rodzaju żywności. Ziarna
zbóż, głównie otręby, kumulują metale ciężkie. Znane
są różnice gatunkowe owoców i warzyw w koncentracji
środków toksycznych.
Kadm
 Kadm uszkadza wątrobę,
powoduje anemię,
nadciśnienie
tętnicze,
rozedmę
płuc.
Systematyczna
konsumpcja
produktów
żywnościowych bogatych w kadm wywołuje
niedobór żelaza, miedzi i cynku w organiźmie. W
1993 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad
Rakiem (IARC) uznała, że kadm wywołuje u ludzi
raka prostaty i płuc.
Kadm
 Głównym źródłem kadmu dla osób niepalących są
produkty spożywcze. Najwięcej kadmu znajduje
się w nerkach, a ponadto w wątrobie, mięczakach
i skorupiakach. Dość duże jego ilości kumulują
warzywa korzeniowe - marchew, buraki i
pietruszka oraz liściaste np. sałata. Z badań
prowadzonych przez Państwowy Zakład Higieny w
Warszawie wynika, że najmniej kadmu posiadają
pomidory, ogórki i kapusta.
Zasada „rozsądna pewność”
 Rozwój współczesnej biochemii, toksykologii,
dietetyki oraz stosowanie wysoce czułych metod
analitycznych sprawił, że niemal w każdym
produkcie
żywnościowym
można
wykryć
substancje toksyczne. Nawet zioła i rośliny
jadalne, same wytwarzają różnorodne związki
chemiczne, które mogą posiadać działanie
teratogenne, mutagenne i rakotwórcze.
Powyższe dane stworzyły nową koncepcję
odnośnie
konsumpcji
artykułów
żywnościowych określanego terminem
„rozsądna pewność” - „doctrine de
minimus”. Jeżeli ryzyko zachorowania np.
na nowotwór, w warunkach codziennego
spożywania
określonego
związku
chemicznego jest nie większe niż 1
przypadek na milion konsumentów, to
wówczas uważa się, że jest ono praktycznie
zerowe.
Obróbka termiczna
 W przypalonych pokarmach oraz w rybach i mięsie
przypiekanych
na
ogniu
znajdują
się
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne a
wśród nich benzopiren, szczególnie rakotwórczy
związek chemiczny. Podczas grilowania tłuszcz
wyciekający z mięsa spada na palenisko, gdzie ulega
spaleniu. Powstające toksyczne związki chemiczne
m.in. benzopyren są następnie absorbowane na
grilowanej potrawie. Podczas smażenia na tłuszczach
zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe Ω
- 6 powstają wolne rodniki. Kumulacja wolnych
rodników w komórce wywołuje „stres tlenowy”.
Działanie wolnych rodników
 Uszkodzenie materiału genetycznego: nowotwory,
śmierć komórki
 Utlenianie wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych: miażdżyca
 Inaktywacja enzymów, uszkodzenie kolagenu:
przyspieszenie procesów starzenia
Wędzenie ryb, powoduje wzrost zawartości azotanów
o kilkadziesiąt razy, a azotynów nawet kilkaset razy w
stosunku do ilości wyjściowych. Podczas wędzenia
powstają także rakotwórcze wielopierścieniowe
węglowodory aromatyczne. Gotowanie rozkłada
większość witamin, a rozpuszczalne w wodzie
przechodzą do wywaru wylewanego następnie do
zlewu.
Węglowodany
 Węglowodany to główne makroskładniki odżywcze.
Dostarczają większą cześć energii, natomiast w diecie
człowieka
z
chorobą
nowotworową,
cukry
„dokarmiają” guzy. Komórki nowotworów, aby „żyć i
przetrwać”
muszą
otrzymywać
węglowodany.
Komórka zdrowa odżywia się tlenem, a komórka
nowotworowa jedynie glukozą. Monosacharydy są
najprostszymi cukrami i jednostkami budulcowymi
węglowodanów złożonych. Najpowszechniejszym
cukrem prostym jest glukoza i fruktoza.
Inne
węglowodany to dwucukry: sacharoza, laktoza i
maltoza. Pierwszy z nich jest głównym i prawie
wyłącznym składnikiem rafinowanego białego cukru.
Nowotwory i żywieniowe czynniki
ryzyka
%
ogółu
rak jelita grubego, gruczołów piersiowych,
trzustki, stercza, jajników, endometrium /
dieta bogato-tłuszczowa, posiłki smażone,
mała podaż błonnika, warzyw i owoców oraz
niskie spożycie herbaty
35
rak żołądka / dieta wysoko-solna, marynaty,
mała podaż warzyw i owoców oraz niskie
spożycie herbaty
2-3
rak jamy ustnej, przełyku i trzustki / alkohol i
palenie papierosów
6
rak przełyku, wątroby / alkohol
3
Zasady żywienia w nowotorach
 1. opieranie diety głównie o produkty pochodzenia




roślinnego; /owoce i warzywa o jasnych kolorach,
takich jak czerwony, zielony, żółty,
2. dbałość o odpowiednią podaż czynników
antyoksydacyjnych neutralizujących wolne rodniki ,
które posiadają właściwości kancerogenne,
3/wybór jedzenia zawierającego niskie ilości tłuszczu
4/ picie około oraz 6-8 szklanek wody dziennie
(najlepiej filtrowanej lub mineralnej nie gazowanej)
5/ potrawy minimalnie przetworzone i przechowuj
jedzenie bezpiecznie
Zasady żywienia w nowotorach
 spożywanie umiarkowanej ilości pokarmu, zgodnie z




zapotrzebowaniem energetycznym organizmu
ograniczenie spożycia tłuszczu (do 30%
przyjmowanych kalorii), zwłaszcza zwierzęcego
spożywanie dużej ilości jarzyn i owoców
odpowiednia podaż błonnika w pożywieniu (min. 30 g
dziennie) oraz wapnia (1g) i witamin
unikanie spożywania produktów skażonych
substancjami rakotwórczymi (m.in. aflatoksynami,
nitrozaminami , pestycydami, węglowodorami
aromatycznymi, metalami ciężkimi.
Aflatoksyny
 Aflatoksyny – rodzaj mykotoksyn. Są wytwarzane przez grzyby z
rodzaju
Aspergillus,
parasiticus.
Grzyby
głównie
te
A.
flavus
występują
na
(kropidlak
fistaszkach
żółty)
i
A.
(orzechach
ziemnych), zbożu, migdałach w wilgotnych rejonach tropikalnych. W
sprzyjających warunkach (wysoka temperatura oraz wilgotność)
porastają także inne produkty żywnościowe, np. chleb, konfitury.
Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia, żywność nie może
zawierać wykrywalnych ilości aflatoksyn, które już przy bardzo małych
stężeniach wykazują silne działanie mutagenne i teratogenne. Ale już
nawet w niewielkich dawkach te toksyny przyczyniają się do obniżenia
odporności na choroby infekcyjne.
Rak jelita grubego
 Szacuje się, że niewłaściwy sposób odżywiania się
odpowiada za około 70% raków okrężnicy i odbytnicy
 Rak jelita grubego jest szczególnie zależny od
czynników dietetycznych (zwiększona konsumpcja
czerwonego mięsa i tłuszczów zwierzęcych, niedobór
błonnika, warzyw i owoców w diecie zwiększają ryzyko
raka jelita grubego).
Duże
spożycie
błonnika
pokarmowego,
zwłaszcza
pochodzącego ze zbóż (np. kasze, płatki zbożowe) i duże
Times New Roman
spożycie produktów pełnoziarnistych (np. pieczywo lub
makaron z pełnego ziarna) zmniejsza ryzyko wystąpienia
raka jelita grubego.
Rak jelita grubego
 Polska należy do krajów o średniej zapadalności na raka jelita
grubego. Najwyższy wskaźnik w Europie obserwuje się w
Niemczech (>40 nowych przypadków/100 tys. mieszkańców/rok),
a jeden z niższych w Grecji (<20/100 tys./rok). W Polsce w 2005
roku wskaźnik ten wyniósł 36,6/100 tys. mieszkańców. W 2005
roku zarejestrowano 125 672 zachorowania na nowotwory
złośliwe, z czego 13 987 było zgłoszeniami nowych przypadków
nowotworu złośliwego w obrębie jelita grubego. Liczba zgonów
na nowotwory w Polsce w 2005 roku wyniosła 90 394, w tym 9 459
chorych z nowotworem jelita grubego.
Zalecenia profilaktyczne w raku jelita grubego

 Zalecenia profilaktyczne w/g World Cancer Research
 BMI w granicach 20-25
 codzienna aktywność fizyczna (1 godz. dziennie)
 400-800 g warzyw i owoców dziennie
 600-800 g produktów zbożowych dziennie (ciemne pieczywo, gruboziarniste









kasze)
ograniczenie spożycia mięsa czerwonego do 80 g dziennie
maksymalnie, 1 płaska łyżeczka soli kuchennej dziennie
okazjonalne spożycie potraw grilowanych, pieczonych oraz wędzonych
(także wędzonych ryb)
ograniczenie alkoholu
mężczyźni - 2 drinki/dziennie
kobiety - 1 drink/dziennie
1 drink = 250 ml piwa (mała szklanka)
100 ml wina (lampka)
25 ml wódki (mały kieliszek)
Polifenole roślinne
 Jak sama nazwa wskazuje występują tylko w świecie
roślinnym Wśród polifenoli naturalnych dużą
aktywność przeciwutleniającą wykazują flawonoidy.
Biologiczne właściwości polifenoli roślinnych
 Przeciwmiażdżycowe
 Przeciwnowotworowe
 Immunomodulujące
 Hepatotropowe
Produkty bogatopolifenolowe
 Czerwone wino
 Zielona herbata
 Czarne porzeczki
 Aronia
 Jeżyny
 Czarne jagody
 Żurawiny
Błonnik
 Błonnik to długie, nitkowate cząsteczki, nadające tkankom




roślinnym wytrzymałość mechaniczną i elastyczność. Z
chemicznego punktu widzenia błonnik jest mieszaniną różnych
polisacharydów
(węglowodanów),
takich
jak
celuloza,
hemiceluloza, lignina, pektyny, gumy.
Błonnik nierozpuszczalny w wodzie zwiększa masę pokarmową w
jelitach i pochłania toksyny oraz cholesterol znajdujący się w
pokarmach.
Błonnik rozpuszczalny (pektyny, gumy) absorbuje cholesterol z
krwi i naczyń krwionośnych.
Bogate w błonnik są otręby, mąka razowa, kasze, marchew,
ogórki, pomidory, groszek, brokuły, kapusta, gruszki, truskawki,
jabłka.
Pół filiżanki jeżyn lub malin zawiera 9 g, 2 figi - 7 g, jabłko - 3 g
błonnika.
Produkty pełnoziarniste
 Zboża, takie jak pszenica, ryż, jęczmień, orkisz oraz
produkty z nich wytworzone są podstawą prawidłowej
diety. Produkty pełnoziarniste są bogate w błonnik,
witaminy i składniki mineralne, a ich zwiększone spożycie
wiąże się z mniejszym ryzykiem zachorowania na
nowotwory. W badaniu Swedish Mammography Cohort
oceniającym związek pomiędzy spożyciem produktów
pełnoziarnistych a ryzykiem wystąpienia nowotworu jelita
grubego zaobserwowano, że spożywanie ponad 4,5 porcji
produktów
pełnoziarnistych
(pieczywo
chrupkie,
pełnoziarnisty chleb żytni, płatki zbożowe) dziennie
powodowało zmniejszenie o 35% ryzyka zachorowania na
nowotwór okrężnicy w porównaniu ze spożywaniem mniej
niż 1,5 porcji.
Soja
Soja
 Soja jest cennym źródłem substancji o właściwościach
przeciwnowotworowych, spośród których wymienia
się izoflawony, zaliczane do fitoestrogenów,
inhibitory proteaz, saponiny, lignany, błonnik
pokarmowy, kwas foliowy oraz szereg składników
mineralnych, w tym wapń. Ochronny wpływ soi
wykazano w odniesieniu do rozwoju chorób
nowotworowych piersi, głowy i szyi oraz tarczycy.
W raporcie Światowej Fundacji Badań nad Rakiem
wskazuje się, że soja i jej przetwory mogą również
zmniejszać zachorowalność na raka żołądka
i gruczołu krokowego.
Witamina D
 Wyniki
badań
epidemiologicznych
przeprowadzonych w ciągu ostatnich 20 lat
sugerują, że zapadalność na wiele nowotworów, w
tym między innymi na raka jelita grubego,
jajnika, sutka i prostaty, jest odwrotnie
proporcjonalna do szerokości geograficznej i
stężenia witaminy D w surowicy.
Witamina D
 Witamina
D znajdująca się w organiźmie
pochodzi z pożywienia (D2- ergokalcyferol) oraz z
syntezy w skórze pod wpływem promieni
ultrafioletowych (D3- cholecalcyferol).
 Dobrym źródłem witaminy D są jedynie tłuszcze
rybne, a zwłaszcza tran. W małych ilościach
znajduje się w maśle, śmietanie, żółtku jaja i
wątrobie.
Wapń
 Naukowcy dowodzą, że osobie w starszym wieku
wystarczy 1,2 mg wapnia dziennie, czyli tyle, ile
zawierają w przybliżeniu cztery szklanki mleka
lub soku pomarańczowego wzbogaconego tym
pierwiastkiem. Mężczyźni z grupy poddanej
badaniu, którzy przyjmowali tyle wapnia, byli o 30
proc. mniej narażeni na raka przełyku, mózgu,
jelita grubego. U kobiet zaobserwowano przede
wszystkim zmniejszone ryzyko zachorowania na
nowotwó
jelita
grubego.
Zawartość wapnia w mg na 100 g
produktu
 Mleko
 Kefir
 Ser biały
 Twaróg
 Ser żółty
 Rzepa
 Migdały
 Brokuły
110
103
125-140
150
1300
246
234
103
Tłuszcze
 Tłuszcze
dostarczane z pożywieniem stymulują
wydzielanie
kwasów
żółciowych,
następnie
przekształcanych przez bakterie jelitowe w kwasy
drugo- i trzeciorzędowe. Te z kolei mogą pobudzać
mutacje komórek
nabłonka jelitowego oraz
proliferację komórkową. Badania laboratoryjne na
zwierzętach wykazały dodatnie korelacje spożycia
kwasów tłuszczowych, zwłaszcza bogatych w omega-6
z zapadalnością na raka sutka, prostaty i jelita
grubego, podczas gdy dieta bogata w kwasy omega-3
hamuje karcinogeneze, m.in. poprzez redukcję
powstawania promujących rozrost nowotworowy
PGE2, TNF i IL-1 oraz hamowanie ekspresji
onkogenów.
Ω-3
 Przedstawicielami -3 jest kwas -linolenowy. Kwas
-linolenowy (ALA) występuje w planktonie i rybach
morskich, olejach roślinnych (lniany, rzepakowy),
oraz w niektórych jarzynach. Do roślinnych źródeł -3
należą rośliny strączkowe, takie jak soja i fasola, a
także orzechy i siemię lniane. Inne rośliny zawierające
kwasy -3 to warzywa, a wśród nich pory i portulaka.
Badania, które uwzględniały spożycie ryb i diagnozy
nowotworowe z lat 1990-2011, prowadzone m.in. w
Stanach Zjednoczonych, Norwegii, Japonii i Finlandii
ujawniły, że regularne konsumowanie ryb miało
związek z obniżeniem ryzyka rozwoju raka jelita
grubego od 12 % do 21%.
Skażenie ryb
 Różne substancje toksyczne znajdujące się w wodzie
mogą
poprzez
łańcuch
pokarmowy
osiągać
niebezpieczne stężenie w tkankach roślin i zwierząt
morskich.
 Poziom rtęci w rybach morskich zależy od gatunku,
wieku i wagi ryby, a także obszaru geograficznego, w
którym żyją. Tuńczyk i makrela z Morza
Śródziemnego miały więcej rtęci niż te same gatunki
ryb żyjących w Atlantyku. Koncentracja rtęci w rybach
żyjących w otwartych wodach południowego Bałtyku
wynosiła 10-114 g/kg. Największe ilości obserwowano
we flądrach, które raczej przebywają w strefie wód
przybrzeżnych.
80%
Kanadyjczyków
zmniejszają
ryzyko
wie,
chorób.
iż
właściwe
41%
uważa,
odżywianie
że
zdrowe
gotowanie zajmuje za dużo czasu, zaś 35% sądzi, że zdrowe
jedzenie jest niesmaczne. Jednocześnie 51% narzeka, że
w pobliskich fast foodach brakuje zdrowych potraw.
Profilaktyka pierwotna
 Profilaktyka pierwotna – edukacja społeczeństwa
obejmująca upowszechnienie wiedzy na temat
czynników ryzyka nowotworów, między innymi
dotycząca korzyści ograniczania palenia tytoniu,
promowania właściwej diety i aktywności
fizycznej, unikania otyłości.