Obraz Chrystusa jako Syna Bożego w Ewangelii Marka

Obraz Chrystusa jako Syna Bożego w Ewangelii Marka
Marek przedstawia osobę Jezusa przy pomocy tytułów oraz opisu Jego życia i działalności. Do charakterystycznych tytułów Chrystusa w drugiej Ewangelii należą: Syn
Boży, Mesjasz, Król Izraela, Syn Człowieczy, Syn Dawida, Prorok. Centralnym jednak
określeniem Jezusa u Marka jest Syn Boży.
Idea Syna Bożego przenika głęboko obraz Chrystusa w drugiej Ewangelii. Tytuł ten
występuje 6 razy: Mk 1, 1; 1, 11; 3, 11; 5, 7; 9, 7; 15, 39. Spektrum pojęcia Syna Bożego u Marka znacznie się jednak poszerza, gdy uwzględni się jeszcze określenia synonimiczne: umiłowany Syn (Mk 12, 6), Syn (Mk 13, 32), Syn Błogosławionego (Mk 14,
61n). Określenie „Syn Boży” występuje wielokrotnie w Nowym Testamencie i posiada
różne znaczenia, w zależności od kontekstu, tła historyczno-religijnego oraz tradycji,
z jakiej pochodzi.
1. Pojecie „syna bożego” w środowisku greckim
W klasycznej literaturze greckiej idea synostwa bożego była związana z pojęciem
świata jako jednej wielkiej rodziny, w której Zeus jest „ojcem bogów i ludzi”.
W greckiej mitologii był rozpowszechniony pogląd, że bogowie współżyją z ziemskimi kobietami i z tego związku rodzą się „synowie boży”. Kult władców jako synów
bożych zrodził się w Egipcie, a następnie został przejęty przez hellenizm. Szczególną
rolę odegrała tu osoba Aleksandra Wielkiego, którego w 331 r. przed Chr. przywitano
na Pustyni Libijskiej jako Syna Ammona (w pojęciu greckim: Zeusa).
Odtąd przyjął się kult cesarzy jako synów bożych w świecie hellenistycznym, a następnie rozpowszechnił się w imperium rzymskim. Idea cesarza jako syna bożego (divi
filius, ϑεοῦ σἱός) stanowiła wprawdzie nieodłączny element rzymskiej teorii państwa,
ale tytułowanie cesarzy rzymskich „synami bożymi” nie było jednoznaczne z przypisywaniem im boskiej natury.
Obok tytułu „syn boży” świat hellenistyczny znał jeszcze inny, synonimiczny
tytuł ϑείος ἀνήρ ‘boski mąż’. W ten sposób określano ludzi, którzy posiadali stwórczą
moc oraz zdolność tworzenia wspólnoty, a więc wizjonerów, cudotwórców, cesarzy,
filozofów, lekarzy i poetów. Θεῖοι ἄνδρες, to istoty pozaziemskie, nawet boskiego pochodzenia, lecz ludzie, a nie prawdziwi bogowie.
2. Pojecie „syna bożego” w judaizmie
W Starym Testamencie idea synostwa Bożego jest związana z pojęciem wybrania
Izraela. Synostwo Boże Izraela ma znaczenie zbiorcze i określa go w ten sposób jako
naród wybrany, lud należący do Boga (Wj 4, 22; Jr 31, 9; Oz 11, 1). W pojęciu tym wyrażone są przede wszystkim relacje pomiędzy Bogiem i Jego ludem. W znaczeniu
szczególnego wybrania, powołania, stwierdzenia tożsamości oraz posiadania odpowiednich uprawnień tytuł „syn Boży” był nadawany aniołom (Jb 1, 6; Mdr 5, 5), wodzom (Ps 82, 6) i królom (1 Krn 17, 13; Ps 2, 7; 89, 27-28; 110, 3).
2
W Ps 2, 7, który nawiązuje do rytuału intronizacji króla, Bóg mówi: „Ty jesteś moim synem, Ja ciebie dziś zrodziłem”. Król nie jest synem Bożym w znaczeniu fizycznym, w sensie boskiej natury, lecz na mocy aktu intronizacji w imieniu Boga będzie
sprawował władzę.
Poza przypadkami nazywania synami Bożymi osób wybranych i posiadających
szczególne uprawnienia, Stary Testament określa w ten sposób także sprawiedliwych w
opozycji do bezbożnych (Ps 73, 15) i niesprawiedliwie prześladowanych (Mdr 2, 1318). W Księdze Mądrości sprawiedliwy nazywany jest zarówno „sługą Pana” (παῖς
Κσρίοσ: Mdr 2, 13), jak i „synem Boga” (σἱος Θεοῦ: Mdr 2, 18). Prawdopodobnie
wpłynęła na to pieśń Izajasza o Słudze Jahwe (Iz 42, 1).
3. Droga poznania Chrystusa jako „Syna Bożego” w Ewangelii Marka
Jakie znaczenie posiada określenie Jezusa „Syn Boży” w drugiej Ewangelii? Otóż
Marek pokazuje rozwój idei synostwa Bożego Chrystusa na tle jego nauczania i działalności oraz rejestruje reakcje ludzi i demonów na objawianie się Jezusa. Ewangelista nie
daje precyzyjnej definicji pojęcia synostwa Bożego Jezusa, czytelnik sam powinien
dojść do wniosku, kim On jest. Jaką treść zawiera tytuł Chrystusa „Syn Boży”? Ewangelista prowadzi czytelnika w kierunku odpowiedzi na to pytanie. Opisuje czyny i słowa
Jezusa, pokazuje reakcje świadków i wnioski zostawia odbiorcy swego tekstu.
Marek łączy synostwo Boże Jezusa ściśle z Jego nauczaniem i całą działalnością.
Czytelnik zauważa wraz ze naocznymi świadkami Jezusa, że Jego nauka działa szokująco na słuchaczy. Już po pierwszym wystąpieniu w synagodze w Kafarnaum słuchacze
Jezusa ze zdumieniem reagują na Jego nauczanie, gdyż „nauczał ich jak [ten, który] ma
władzę, a nie jak uczeni w Piśmie” (Mk 1, 22). W cudach Jezus objawia swoją władzę
nad naturą, moce, jakimi On dysponuje, przekraczają ludzkie możliwości, co zmusza
świadków czynów Jezusa do refleksji: „I dziwili się wszyscy, także dociekali pomiędzy
sobą, mówiąc: «Co to jest? Nauka nowa z władzą i duchom nieczystym nakazuje i są
Mu posłuszne»” (Mk 1, 27).
W scenie uzdrowienia paralityka Jezus przypisuje sobie prerogatywy Boskie, gdy
odpuszcza choremu grzechy (Mk 2, 1-12). Wywołuje to zgorszenie uczonych w Piśmie:
„On bluźni. Kto może odpuszczać grzechy poza jedynym Bogiem?” (Mk 2, 7).
Niezwykłe i szokujące jest także zachowanie się Jezusa wobec uświęconego prawa
spoczynku w dzień szabatu. W dzień szabatu toleruje on zrywanie kłosów przez głodnych apostołów (Mk 2, 23-28) i uzdrawia człowieka z uschniętą ręką (Mk 3, 1-6),
w wyniku czego doszło do kontrowersji z faryzeuszami, w czasie której Chrystus wypowiada znamienne zdanie: „Syn Człowieczy jest także Panem szabatu” (Mk 2, 28).
Szczególne znaczenie dla zrozumienia idei synostwa Bożego Chrystusa mają następujące teksty:
(1) opowiadanie o chrzcie (Mk 1, 11);
(2) wyznania demonów (Mk l, 24; 3, 11; 5, 7);
(3) historia przemienienia (Mk 9, 7);
(4) przypowieść o przewrotnych dzierżawcach winnicy (Mk 12, 1-12);
(5) interpretacja Ps 110, 1 (Mk 12, 35-37);
(6) modlitwa Jezusa w Ogrójcu (Mk 14, 36);
3
(7) wyznanie Jezusa podczas procesu przed Sanhedrynem (Mk 14, 61-62);
(8) wyznanie setnika po śmierci Chrystusa (Mk 15, 39).
W opowiadaniu o chrzcie i przemienieniu Bóg nazywa Jezusa swoim umiłowanym
Synem. W przypowieści o dzierżawcach winnicy syn właściciela winnicy, określony
jako jego umiłowany syn, jest metaforą Chrystusa.
W modlitwie przed męką w Ogrójcu Jezus zwraca się do Boga jako do Ojca, nazywając go Αββα, ὁ Πατήρ = Abba, Ojcze. Teksty te podkreślają wyjątkowe więzy łączące Jezusa z Ojcem, akcentują wzajemną bliskość, jakiej nikt z ludzi nie jest w stanie dostąpić.
Inny aspekt synostwa Bożego Jezusa ukazują egzorcyzmy. Demony nazywają Chrystusa Świętym Boga (Mk 1, 24), Synem Boga (Mk 3, 11), Synem Boga Najwyższego
(Mk 5, 7). Marek zestawia tytuły nadawane Jezusowi przez demony w porządku wzrastającym. Teksty, w których te tytuły występują, ukazują Jego przewagę nad demonami
oraz Jego Boską godność i moc. Chrystus posiada Bożą moc, dzięki której zwycięża On
złe duchy i wypędza je z ludzi.
Szczególne znaczenie ma wyznanie Chrystusa podczas procesu przed Sanhedrynem.
Arcykapłan stawia Mu pytanie: „Czy Ty jesteś Chrystusem, Synem Błogosławionego?”
(Mk 14, 61). Arcykapłan nie rozumie synostwa Bożego w znaczeniu natury Bożej Jezusa, lecz zgodnie z pojęciami Starego Testamentu jako szczególne wybranie, jako Jego
mesjańskie posłannictwo. Określenia: „Syn Błogosławionego” i „Chrystus (Mesjasz)”
występują synonimicznie. Na pytanie arcykapłana Jezus odpowiada: „Ja jestem. I zobaczycie Syna Człowieczego, siedzącego po prawicy Mocy i przychodzącego z obłokami
nieba” (Mk 14, 62). Odpowiedź Jezusa zawiera dwie myśli: potwierdzenie Jego Boskiego synostwa oraz korektę tego pojęcia. Powołując się na Ps 110, l i Dn 7, 13,
stwierdza On, że jest kimś więcej niż tylko Mesjaszem w rozumieniu swoich sędziów.
Ukaże się On po raz drugi w chwale jako eschatologiczny sędzia. W pojęciach judaizmu
tylko Bóg był uważany za sędziego czasów ostatecznych.
W myśl poglądów judaizmu Mesjasz miał być synem Dawida, tzn. pochodzić z jego
rodu. Jezus wyjaśnia na podstawie Ps 110, 1, którego autorstwo przypisuje się Dawidowi, że pochodzenia Mesjasza nie należy rozumieć jedynie genealogicznie (Mk 12, 3537). Skoro Dawid nazywa Mesjasza Panem, to znaczy, że Chrystus jest kimś więcej niż
tylko synem Dawida. Przekracza to pojęcia mesjańskie judaizmu. Jezus przewyższa
godnością i bliskością Boga króla, jest kimś znacznie większym niż teokratyczny król,
zasiada bowiem na tronie Bożym i jest Panem.
Marek zamyka historię objawiania się Jezusa jako Syna Bożego wyznaniem setnika
pod krzyżem: „Prawdziwie, ten człowiek był Synem Boga” (Mk 15, 39). Setnik rozpoznaje w umierającym na krzyżu Chrystusie Syna Bożego. Do wyznania doprowadza go
obserwacja wydarzeń, a zwłaszcza donośny okrzyk Jezusa (Mk 15, 37. 38a). Jezus objawił najwyraźniej swoje synostwo Boże w męce, która była Jego zwycięstwem nad
szatanem. W wyznaniu setnika można dopatrywać się formuły wiary pierwotnego Kościoła.
4
4. Podsumowanie
Obraz Jezusa jako Syna Bożego w drugiej ewangelii przekracza więc wszelkie kategorie pojęć zarówno judaizmu, jak i środowiska hellenistycznego. W środowiskach tych
nie występuje postać porównywalna z Chrystusem, Synem Bożym, w Ewangelii Marka.
Jezus jako Syn Boży jest kimś znacznie wyższym pozycją, godnością i władzą. Wyraził
to setnik rzymski, obserwując Jego śmierć na krzyżu i towarzyszące tej śmierci wydarzenia. W wyznaniu setnika można widzieć chrystologiczne wyznanie wiary Kościoła
popaschalnego, Kościoła Marka i Kościoła współczesnego. Marek nigdzie nie nazywa
Chrystusa wprost Bogiem, nie stawia znaku równości pomiędzy pojęciami: Syn Boży
i Bóg, lecz uważny czytelnik drugiej Ewangelii, śledząc dramat objawiania się Jezusa
jako Syna Bożego, sam dojdzie do wniosku, że „prawdziwie, ten człowiek był Synem
Boga” (Mk 15, 39).